Makedonya da Çalışma ve Oturma İzinleri 1- Sürecin Başlatılması Yabancı uyruklu işçi çalıştırma prosedürünü çoğunlukla Makedonya da yerleşik şirket temsilcilerinin yürütmesi gerekmektedir. Yabancı uyruklu işçiler, yaşadıkları ülkedeki Makedonya Büyükelçilik veya konsolosluklarına başvurabilmeleri için öncelikle Makedonya Çalışma Ajansı nın onayladığı çalışma izin başvurusunun orjinalini işverenden temin etmek durumundadır. 1.1- İşverenin Yabancı İşçi Çalıştırmak İçin Başvurusu Makedonya da yerleşik şirketler yabancı işçi çalıştırmak istemeleri durumunda öncelikle Çalışma Ajansına başvurmaları gerekmektedir. Başvuruyu yaparken gerekli evraklar şunlardır: - Yabancı işçi istihdam etme başvuru formu (4 nüsha) - Makedonya da kurulu şirketin Merkez Sicil tarafından verilen kayıt bilgileri - Yabancı işçinin pasaport fotokopisi - Çalışanın en yüksek diplomasının aslı ve noter onaylı fotokopisi - Çalışanın vasıflarını gösteren ilgili sertifikaların aslı ve noter onaylı fotokopisi - Çalışanın özgeçmişi Not: Makedonya makamlarına sunulacak tüm yabancı evrakların ekinde (pasaport dahil) yerel yeminli tercümanlarca yapılmış tercümeleri bulunmalıdır. Adalet Bakanlığı Yeminli Tercüman Listesi http://www.justice.gov.mk/sudskipreveduvaci/sudskipreveduvaci.aspx?lang=en web adresinde bulunmaktadır. Başvuru üzerine Çalışma Ajansı, istihdam talebinin Makedonya işgücü piyasasından temin edilip edilemeyeceğini değerlendirerek 15 gün içinde cevap verir. Yurtdışı istihdam uygun görülmesi durumunda firma; istihdam talebini resmi olarak Çalışma Ajansı nın online sistemi üzerinden duyurur, çalıştıracağı kişiyi belirler ve onunla iş sözleşmesi imzalar. 1.2- İşverenin Çalışan Adına Çalışma İzni İçin Başvurması Sözleşme imzalanan çalışan adına çalışma izni için firma, Makedonya Çalışma Ajansına başvurur. Başvuruda firmanın sunması gereken evraklar şunlardır: - RD-2/1 formu - Makedonya da kurulu şirketin Merkez Sicil tarafınca verilen kayıt bilgileri - Makedonya da kurulu şirketinin Merkez Sicil tarafınca verilen mali raporu - Firmanın yabancı işçi çalıştırma gerekçelerini açıklayan beyanat - Makedonya işgücü piyasasının firmanın ihtiyaçlarını karşılayamadığına dair Makedonya Çalışma Ajansının resmi onayı - İmzalanmış iş sözleşmesi (4 adet orijinal nüsha) - Yabancı işçinin pasaport fotokopisi - Çalışanın en yüksek diplomasının noter onaylı tercümesi ve fotokopisi
Çalışma izni başvurusu Çalışma Ajansı tarafından 5 işgünü içerisinde onaylanır. Onaylı başvuru belgesinin aslı, yabancı işçi tarafından kendi ülkesindeki Makedonya konsolosluğuna yapılacak vize ve geçici oturma izni başvurusu ekinde sunulmalıdır. 1.3- Yabancı İşçinin Vize ve Oturma İzni Başvurusu Yabancı işçilerin vize, geçici oturum ve çalışma izni süreçlerinde izlemeleri gereken adımlar şunlardır: - Çalışma izni başvurusu onaylanan kişi, ilk olarak kendi ülkesindeki en yakın Makedonya konsolosluğuna onaylı çalışma izin başvuru belgesinin aslıyla birlikte vize ve geçici oturma izni başvurusunu yapar. - Konsolosluktan vize ve geçici oturum onay bildirim belgesini alır. - Makedonya ya gelerek geçici oturum izin belgesi sürecini tamamlar. Çalışan, eğer aile bireylerini de Makedonya ya getirecekse bunu ilk vize başvurusu anında belirtmelidir. Çünkü, aile bireylerini de getirecek kişiler için ilk çalışma izni süresi en az 1 yıl olmalıdır (ilk çalışma izni süresi diğer kişiler için 6 ay veya 1 yıl sürelidir). Vize başvuru ücretleri 30-38 avro arasında değişmektedir. Makedonya da istihdam edilecek olan yabancıların uzun süreli oturma vizesi (Tip D) almaları gerekmektedir. Yanıltıcı ismine rağmen sözkonusu vize, yabancı kişilere geçici oturma izni sürecini tamamlayabilmeleri için 6 ay içerisinde 30 gün kalma hakkı tanımaktadır. Tip D vize ve Geçici oturma izni başvurusu için gerekli evraklar: - Vize başvuru formu (Formlar her konsolosluğun web sayfasında bulunmaktadır. ) - Geçici oturma izni başvurusu (Form 2) - Geçerli pasaport - Onaylı çalışma izin başvurusu RD-2/1 (Makedonya da yerleşik işveren tarafından gönderilen) - Sağlık sigortası (poliçenin, başvuran kişinin ikamet ettiği ülkede yerleşik sigorta şirketi tarafından verilmiş orijinali olmalıdır) - 1 adet 3,5 x 4,5 cm renkli fotoğraf - Diğer ilgili evraklar, talep üzerine ( ör. Geçimini sağlayacak yeterli imkanlar, seyahat sigortası, iş sözleşmesi, davetiye.) Not: Makedonya makamlarına sunulacak tüm yabancı evrakların ekinde (pasaport dahil) yerel yeminli tercüman tarafınca yapılmış tercümeleri (ıslak imza ve mühürlü) bulunmalıdır. Vize ve geçici oturum onay belgesi başvuruları, genellikle 40-50 gün içerisinde sonuçlandırılır. Konsolosluklar başvuruların sonuçlanıp sonuçlanmadığı hakkında düzenli olarak bilgi vermeyebildiklerinden sık sık Konsolosluğa giderek sonucu takip etmek gerekebilir. Vizeyi ve geçici oturma izni onayını alan kişiler, geçici oturum izin belgesi sürecini tamamlamak üzere Makedonya ya gelirler. Konsolosluğun evrakları onayladığı tarihten itibaren 60 gün içerisinde isçinin Makedonya da sigorta giriş kaydının yapılması gerekmektedir.
1.4- Makedonya ya Vardıktan Sonra Geçici Oturum İzni Sürecinin Tamamlanması Geçici oturum izin belgesi alınması sürecinin tamamlanması için, Tip D vizeyle ülkeye gelen yabancıların ülkeye girişten itibaren ilk 48 saat içerisinde en yakın polis merkezine ikamet bildirimi yapması ve 5 gün içerisinde İçişleri Bakanlığı Yabancılar Şubesi ne aşağıdaki evrakları sunmaları gerekmektedir: - Onaylı çalışma izin başvurusu RD-2/1 nin orijinal sureti; - İçişleri Bakanlığının geçici oturma izni onayı (Konsolosluktan alınan); - Konaklayacak yerinin olduğuna dair noter onaylı otel rezervasyon sözleşmesi ya da ev kira sözleşmesi - Ülkeye girişten itibaren ilk 48 saat içerisinde en yakın polis merkezine ikamet bildirimi yapıldığına dair tasdik kartı; - Sağlık sigortası (poliçenin, başvuran kişinin o anda ikamet ettiği ülkede yerleşik sigorta şirketi tarafından verilmiş orijinal örneği olmalıdır) - Geçerli pasaport; - Genellikle polis makamınca verilen, kendi ülkesinde aleyhinde herhangi bir kriminal soruşturma olmadığına dair resmi belge; - Genellikle mahkeme tarafınca verilen resmi sabıka kaydı; - Başvuran kişinin 1 adet 3 cm x 3,5 cm fotoğrafı. Not: Makedonya makamlarına sunulacak tüm yabancı evrakların ekinde (pasaport dahil) yerel yeminli tercüman tarafınca yapılmış tercümeleri bulunmalıdır. İçişleri Bakanlığı, başvuru tarihinden itibaren 25 gün içinde Ulusal Geçici İkamet Kimlik Kartı düzenlemelidir. Ancak, şirketlerden, bu sürenin 3 aya kadar uzayabildiğine dair bilgiler de alınmaktadır. Çalışma Ajansı nda sigorta giriş kaydının yapılması ve böylelikle işçinin işe başlatılması için; Ulusal Geçici İkamet Kimlik Kartı için resim çektirme işlemi sırasında verilen tasdik evrağında belirlenmiş tek kimlik numarası yeterli olmaktadır, Kimlik Kartının çıkması beklenmemektedir. Bu şekilde işçinin sigorta giriş kaydının yapılıp işe başlaması Makedonya ya geldikten sonra 2-3 gün içinde mümkün olmaktadır. Ulusal Geçici İkamet Kimlik Kartı sahiplerinin, sözkonusu kimlik kartını sürekli olarak özellikle de Makedonya dan çıkış ve tekrar giriş yaparken yanlarında bulundurmaları gerekmektedir. 2. Zorunlu Bilgilendirme ve Belgelendirmeler Firmalar, çalışma izinleriyle ilgili aşağıdaki gelişmeleri Çalışma Ajansı na bildirmek zorundadır: - Yabancı işçinin firmada çalışmaya başlamasını, - İş sözleşmesinin sona ermesini (süresinde veya erken); - Halihazırda çalişma izni çıkmış olan bir işçinin istihdam etmekten vazgeçilmesini. Bahsekonu durumları rapor etmek için gerekli formlar Çalışma Ajansı nda mevcuttur. Ayrıca, firmalar, çalışma izinleriyle ilgili tüm evrakları müfettişlerin talep etmeleri durumunda sunabilmek için muhafaza etmelidir.
3. Çalışma İzinleri ve Geçici Oturum İzinlerinin Yenilenmesi İlk çalışma izinleri genellikle 6-12 ay süreyle verilmekte, daha sonra yıllık olarak uzatılabilmektedir. Firmalar, yabancı uyruklu çalışanlarının izinlerini uzatmak için sürenin dolmasından en az 60 gün önce başvuruda bulunmalıdır. Çalışma Ajansı, başvuruları 45 gün içerisinde sonuçlandırmak durumundadır. Çalışma izni süresi uzatıldıktan sonra Ulusal Geçiçi İkamet Kimlik Belgesi nin yenilenmesi için başvuru yapılmalıdır. Tip D vizelerinin geçerlilik sürelerinin ona bağlı olmasından dolayı Geçici Oturum Kimlik Kartının vaktinde yenilenmesi önemlidir. Geçici Oturum Kimlik Kartlarının yenilenmesi için başvurunun süre dolmadan 30 gün önce yapılması gerekmektedir. Sözkonusu süreler katı bir şekilde uygulanmakta olup geciken yabancı işçilere ciddi sorunlar yaşatabilmektedir. Belirlenene süreleri geciktiren yabancı işçinin ülkesine dönüp tüm çalışma ve oturma izni süreçlerini yeniden başlatması gerekmektedir. 4. İlgili Diğer Hususlar 4.1- Aile Üyeleri İçin Vize ve Geçici Oturma İzinleri En az 1 yıl süreli çalışma izni sahibi yabancılar, yakın aile fertleri (eş, reşit olmayan ve bağımlı çocuklar) için 1.3 başlığında belirtilen süreçlere uygun olarak Tip D vize başvurusunda bulunabilmektedir. İstisnai durumlarda bakıma muhtaç diğer aile üyeleri de bu haktan yararlanabilmektedir. Çalışan, eğer aile bireylerini de Makedonya ya getirecekse bunu ilk vize başvurusu anında belirtmelidir. 4.2- Makedonya da Şubesi Bulunan Yabancı Şirketler İçin Çalışma İzinleri Çalışma Ajansı, diğer şirketlerden farklı olarak Makedonya da şubesi olan şirketlere yönelik özgün kurallar uygulamaktadır. 1-10 kişi arası istihdamı olan şubeler toplamda 2 adet çalışma izni edinebilmektedir. Bunlardan biri ana şirketin temsilcisi, diğeri de Makedonya şubesinde çalışan temsilciye verilebilmektedir. İşveren, çalıştıracağı yabancı işçi adına aşağıdaki belgelerle Çalışma Ajansı na çalışma izni başvurusu yapar: - RD-3/8 başvuru formu - Makedonya da kurulu şubenin ticaret sicil kaydı - Şubede istihdam edilen işçi sayısına dair kanıtlayıcı belge - Yabancı firmanın kayıt bilgileri (Makedonca tercüme ile birlikte) - Yabancı işçinin iş sözleşmesi - Yabancı işçinin pasaportu - Yabancı işçinin konaklayacağı otel/evin noter onaylı rezervasyon/kira sözleşmesi Yabancı işçi, Çalışma Ajansı tarafından onaylanmış çalışma izin başvurusunu aldıktan sonra, 1.3 başlığında belirtildiği gibi en yakın Makedonya konsolosluğuna bizzat başvuruda bulunmalıdır. Takip eden süreçler yine 1. Bölümde anlatıldığı şekilde yürütülmelidir.
4.3- Kısa Süreli Hizmet Sözleşmesi Yapılan Yabancı İşçiler İçin Çalışma İzinleri Yerel tüzel kişilerde istihdam edilen işçilere verilen geleneksel çalışma izinleri yanı sıra, istihdam edilmeyen yabancılara da çalışma izni verilebilmektedir (ör. danışmanlar). Sözkonusu izinler amaçlarına bağlı olarak değişik sürelerle verilmektedir. Bu izinler sadece belirli koşullarda yenilenebilir ancak yabancı kişinin Makedonya da bulunduğu dönemde yenilenmesi yapılamamaktadır. Bu tür izinleri şirketlerin başvurusu üzerine verilmektedir. İşveren, yabancı işçinin göreve başlama ve sonlandırmasını çalışma ajansına bildirmekle yükümlüdür. Yabancı vatandaşlar sözleşmeli hizmet sunmak için çalışma izinlerini anca belirli şartlarda, yerli işgücü piyasasından sağlanamayan uzman bilgiye sahip olmaları durumunda alabilmektedir. Bir takvim yılı içerisinde birden fazla kez verilebilmekte olup toplam süresi 90 günü geçememektedir. İstihdam edilmeyen kişi için çalışma izni alınabilmesi için işverenin Çalışma Ajansı na sunması gereken evraklar: - RD-3/9 başvuru formu - Makedonya da kurulu şirketin ticaret sicili kayıt bilgileri - Şirket imzalı sözleşme - Pasaport - İhtiyacın yerli işgücü piyasasından sağlanamamasına dayanak olacak eğitim düzeyine dair kanıt (ör. diploma, sertifika) Yabancı işçi, Çalışma Ajansı tarafından onaylanmış çalışma izin başvurusu alındıktan sonra, 1.3 başlığında belirtildiği gibi en yakın Makedonya konsolosluğuna bizzat başvuruda bulunmalıdır. Takip eden süreçler yine 1. Bölümde anlatıldığı şekilde yürütülmelidir. Diğer taraftan, bazı durumlarda çalışma iznine gerek olmadan yabancı işçilerin kısa süreli çalıştırılması mümkündür. Yapılacak işin yerel Çalışma Ajansı na önceden kaydettirilmesi durumunda yabancı hizmet sunucular (örneğin danışmanlar) Makedonya da bir defada 60 güne kadar çalışma izni olmaksızın hizmet verebilirler. Çalışma Ajansı, şirketlerin bu seçeneği kullanmasını genellikle makine vb.nin satın alınması, kurulumu ve bakımına ilişkin işler gibi hizmet sözleşmeleri için uygun görmektedir. Bu kapsamda kısa süreli bir hizmet sözleşmesinin kayda alınması için şirket bir SPO formu doldurarak Çalışma Ajansı na başvurur. SPO formunda hizemt sözleşmesinin detayları ve hizemt alınacak kişi hakkında bilgiler bulunur. Bu formun ortalama 2 saatte değerlendirilirek uygun bulunursa Çalışma Ajansı tarafından resmi mühür ve imzalı olarak şirkete iade edilir. Bunun yanında, acil durumlarda, şirketler yabancı işcilerden 30 güne kadar çalışma izni olmadan hizmet alabilirler. Acil durumlar, doğal afet, kaza gibi olayların ekonomik zararlarının veya diğer sonuçlarının tespiti veya önlenmesi ya da kamu sağlığının korunması veya benzeri kurtarma operasyonları için yabancı hizmet sağlayıcıya acil ihtiyaç olan durumlar olarak tanımlanmaktadır. Bu durumlarda izin olmadan çalıştırılan yabancılar için ülkeye girişlerinden itibaren 3 gün içinde çalıştıran şirket tarafından Çalışma Ajansı na bilgi verilmelidir.
4.4- Kişisel Çalışma İzinleri Makedonya da iş faaliyetinde bulunmak isteyen yabancı uyruklu kişiler için (örneğin girişimciler) kişisel çalışma izni verilebilmektedir. Bu izinler, sınırlı süre (ör. 1-3 yıl) veya süresiz olarak verilmektedir. Kişisel çalışma izni hamili kişiler, iznin geçerlilik süresi içerisinde Makedonya vatandaşlarına eşit bir şekilde yerli işgücü piyasasında çalışabilmektedir. Mevcut çalışma izni süresince planlandığı şekilde çalıştığını kanıtlaması durumunda uzatma imkanı da bulunmaktadır. Kanıtlamak için, yapılan işin daha önce sunulan iş planına uygun olduğuna dair Ekonomi Bakanlığı ndan uygun görüş alınması gerekmektedir. Makedonya da şirket kurduktan sonra kişiler, kendi ülkesindeki en yakın Makedonya konsolosluğuna aiağıdaki belgelerle vize, kişisel çalışma izni ve geçici oturma izni başvurusunu yapar: - Vize başvuru formu - Çalışma izin başvuru formu RD 1/3 - Geçici oturma izni başvurusu (Form 2) - Makedonya da kurulu şirketin Merkez Sicil tarafınca verilen kayıt bilgileri - İş planı - Sağlık sigortası (poliçenin, başvuran kişinin ikamet ettiği ülkede yerleşik sigorta şirketi tarafından verilmiş orijinal örneği ve yeminli tercümesi olmalıdır) - Geçerli pasaport - Genellikle polis makamlarınca verilen ve başvuran kişinin kendi ülkesinde hakkında herhangibir soruşturma olmadığına dair resmi belge - Genellikle ulusal mahkeme tarafından verilen resmi sabıka kaydı - 1 adet 3,5 x 4,5 cm fotoğraf Çalışma Ajansı nın düzenleyeceği çalışma izin sertifikası, yabancı kişinin Makedonya da kalışı süresince muhafaza edilmelidir. Herhangi bir nedenle çalışma izin sertifikasında belirtilen şekilde çalışmaya süre bitiminden önce son verilmesi durumunda sertifika Çalışma Ajansı na iade edilmelidir. 4.5- Çalışma İzniyle İlgili Diğer Hususlar Yabancı uyruklu işçiler sadece bir adet geçerli çalışma iznine sahip olabilip, çalışma iznini talep eden işverende çalışmaya devam etmek zorundadır. Yapılan yeni düzenlemelerde yeterli oturum süresi bulunan işçilere Makedonya da başka bir tüzel kişiye (şube, şirket) yatay geçiş imkanı sunulmuştur. İstihdam edilen yabancı işçilerin çalışma saatleri, molalar, gece mesaisi, yıllık izinler, maaş, sağlık ve iş güvenliği açısından Makedon vatandaşları ile eşit hak ve yükümlülüklere sahip olmaktadır. İşveren, yerel işçilerde olduğu gibi yabancı işçiler için de kişisel gelir vergisi ve zorunlu sosyal primleri hesaplayıp ödemek zorundadır. Türk işçiler, Makedonya daki çalışmalarının Türkiye deki sosyal güvenlik primlerine ilave edilebilmesi için, sigorta çıkışının ardından M.C. Sosyal ve Çalışma Bakanlığı ndan alınan belgeler üzerine, T.C. Üsküp Konsolosluğu ndan İşgördü belgesi alabilmektedir.
İlgili Kurumlar ve Kaynaklar: - Çalışma Ajansı (http://www.avrm.gov.mk/) - Çalışma ve Sosyal Politika Bakanlığı (http://www.mtsp.gov.mk/) - İçişleri Bakanlığı (http://www.mvr.gov.mk/) - Visa and Work Permit Guide for Foreign Nationals Working in Macedonia (AMCHAM Macedonia) - Adalet Bakanlığı Yeminli Tercüman Listesi http://www.justice.gov.mk/sudskipreveduvaci/sudskipreveduvaci.aspx?lang=en - Yabancıların İstihdam ve Çalışma Kanunu (ЗАКОН ЗА ВРАБОТУВАЊЕ И РАБОТА НА СТРАНЦИ) (RG No. 70-05.06.2007; Değişiklik RG No. 5/2009; Değişiklik RG No. 35/2010; Değişiklik RG No. 148/2011)