Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonları: Klinik Deneyimimiz Oktay TARHAN*, Ali İhsan AKER**, Zeliha HEKİMSOY***, Abdurrahman ÇÖMLEKÇİ***, İnci OKAN**, Sevinç BİBEROĞLU***, Sena YEŞİL***, Şükrü ARAÇ****, Öztekin OTO*****, Zeynep GÜLAY******, Kadir BİBEROĞLU* * Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı İnfeksiyon Hastalıkları Ünitesi ** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı *** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı Endokrin Bilim Dalı **** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabili Dalı ***** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı Endokrinoloji Bilim Dalı ****** Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı, İZMİR ÖZET ç Hastal klar Anabilim Dal nfeksiyon Hastal klar Ünitesi nde Nisan 1993- Mart 1996 aras nda 68 i erkekte, 33 ü kad nda olmak üzere 101 ekstremite infeksiyonlu 93 hastay takip ettik. Hastalar m z n 1 tanesi üç kez, 6 tanesi 2 kez bu nedenle izlendi. Doksanüç infeksiyon alt ekstremitede saptan rken 8 tanesi üst ekstremitedeydi. nfeksiyonlar n 39 u (%38.6) osteomiyelit, 62 si (%61.4) yumuflak doku infeksiyonuydu. Onyedi (%16.8) hastaya geç baflvuru ve geliflmifl gangren nedeniyle ampütasyon uyguland. Aspirasyon kültürlerinin 28 inde (%27.7) üreme saptand. En fazla üreyen etken S. aureus tu (%35.6). Yumuflak doku infeksiyonunda 2-3 hafta, osteomiyelit tan s alanlara 6 hafta süreyle sulbaktam-ampisilin (SAM) tedavisi uygland. Nekrotik dokunun uzaklaflt r lmas na yönelik debridman uyguland. Polimikrobiyal bir infeksiyon olan diyabetik ekstremite infeksiyonunun tedavisinde, sürüntü kültürü al nmamas, multidisipliner ekip anlay fl ile izlem ve hasta ile hasta sahiplerinin etkin progrmalara e itiminin gere i ortaya konuldu. Anahtar Kelimeler : Diabetik Ekstremite Infeksiyonu, Maliyet, E itim. SUMMARY Diabetic Extremity Infections: Our Clinical Experiences Between April 93 & March 96, we follewed 93 patients (68 men & 33 women) who have 101 extremity infections in Internal Medicine Section, Infectious Diseases Unit. Among them one patient three times and six patients two times was followed. 93 infections diagnosed in lower extremities and 8 in upper. 39 (38.6%) of them was osteomyelitis and 62 (61.4%) wus soft tissue infection. Amputation was done in 17 (16.8%) patients because of late admission and gangrene 28 (27.7%) bacterial growth detected in aspiration cultures. The most frequent isolate was S.aureus (35.6%). Key Words : Diabetic Exremity Infection, Cost Treatment, Education Flora 1997;3:183-187 183
Tarhan O, Aker Aİ, Hekimsoy Z, Çömlekçi A, Okan İ, Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonları: Klinik Deneyimimiz GİRİŞ Diyabetik ekstremite infeksiyonları hastaların hastaneye yatmasını gerektiren önemli bir nedendir. Bu tür bir infeksiyonun sağaltımı ve kan şeker regülasyonunda karşılaşılan zorluklar, hastanın hastaneye yatış süresinin uzamasına sebep olur. Mültidisipliner yaklaşımın önemli olduğu bu infeksiyonlar, büyük maddi kayıplara yol açar ve önlenmesinde hastalara virelen eğitimin büyük rol oynadığı belirlenmiştir (1). Birçok merkezden diyabetes mellituslu (DM) hastaların alt ekstremitedeki yumuşak doku infeksiyonları ve osteomiyelitleri hastaneye yatışlarına en fazla neden olan durum olarak bildirilmiştir (2,3). Diyabetli hastada alt ekstremite ampütasyonu diyabetli olmayan hastaya göre kırk kat daha fazladır (4). Diyabetik alt ekstremite infeksiyonlarının çok büyük bir kısmı polimikrobiyal, anaerob ve aerobların etken olduğu mikst infeksiyonlardır (5,6). Çeşitli çalışmalarda koruyucu önlemlere yönelik program dahilinde hastalara eğitim verilmesi, kısa sürede major ampütasyon oranını azalttığı gösterilmiştir (7-10). Mültidisipliner yaklaşımın diyabetik hastalarda düşük ampütasyon oranı sağlanmasında önemli rolü olduğu gösterilmiştir(10). Diyabetik ekstremite infeksiyonlarında amputasyon açısından risk taşıyan faktörler; periferik arter hastalığı, duyusal nöropati, yüksek dansiteli lipoproteinlerin düşüklüğü, diyabetik eğitimin az ya da hiç olmayışıdır (11). Bu infeksiyonlar polimikrobiyal floraya etkin antibiyotikle sağaltılmalı, gerekli durumlarda nekrotik dokunun cerrahi debridmanı yapılmalı, uygun ise revaskülarizasyon sağlanmalı, hastanın yatak istirahati ve eğitimi öncelikli hedef olarak kabul edilemelidir (2,5,12,13). Biz de üç yıllık bir süre içinde kliniğimize başvuran diyabetik ekstremite infeksiyonlarından, mültidisipliner anlayışla elde ettiğimiz klinik deneyimimizi aktarmayı amaçladık. MATERYAL ve METOD Nisan 1993-Mart 1996 arasında kliniğimize başvuran diyabetik ekstremite infeksiyonlarını değerlendirmeye aldık. Hastalarımızı Tablo 1, 2 ve 3 de görülen özellikleri açısından değerlendirdik. Hastalarımıza diyabetik eğitimin ve makroanjiyopatinin ampütasyon oranına katkısını Fisher in tam ki-kare testi ile analiz ettik. Yumuşak doku infeksiyonunda, osteomiyetlerde ve ampütasyonlarda ortalama maliyeti belirledik. SONUÇLAR Üç yıllık zaman diliminde 93 hastada 101 ekstremite infeksiyonunu izledik. Hastalarımızın yaş ortalaması 60.8±11.9 (ortalama SD) idi, 68 i erkek, 33 ü bayandı. Diyabet süresi ortalama 13.4±9.3 yıl bulundu (Tablo 1). İnfeksiyonların 39 u (%38.6) osteomiyelit, 62 si (%61.4) yumuşak doku infeksiyonuydu. Yirmiiki hasta klinik bulgular ve direkt grafi, 8 hasta manyetik görüntüleme, 8 hasta sintigrafi, 1 hasta bilgisayarlı tomografi tetkikleriyle osteomyelit tanısını aldı. 17 (%16.8) hastaya ampütasyon uygulandı (Tablo 2). Aspirasyon kültürlerinde ekstremite infeksiyonlarının 28 inde (%27.7) üreme saptandı. Üreyen etkenler şöyle sıralanmaktaydı. S. aureus 10 unda 4 ünde koagülaz (-) Staphylococcus, 5 inde Pseudomonas spp, 3 ünde Klebsiella spp, 3 ünde Proteus spp, 1 inde Serratia spp, 1 inde Enterobacter spp, 1 inde Candida spp, 4 ekstremite infeksiyonunda da birden fazla etken üredi (Tablo 3). Tablo 1. Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonlu Hastaların Özellikleri Kadın Erkek Genel Yaş* 59.7±10.6 61.3±12.4 60.8±11.9 Diyabet süreleri (yıl)* 12.6±8.4 13.8±9.7 13.4±9.3 Yumuşak Doku İnfeksiyonları (YDİ) 21 (%33.9) 41 (%66.1) 62(%100) Osteomiyelit (Ost) 12 (%30.8) 27 (%69.2) 39 (%100) Ampütasyon 3 (%17.6) 14 (%82.4) 17 (%100) Diyabet Eğitimi Almış 23 (%31.1) 51 (%68.9) 74 (%100) * Ortalama±SD 184 Flora 1997;3:183-187
Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonları: Klinik Deneyimimiz Tarhan O, Aker Aİ, Hekimsoy Z, Çömlekçi A, Okan İ, Tablo 2. İnfeksiyon Tiplerine Göre Ampütasyon Oranları. Ampütasyon var Ampütasyon yok Toplam Yumuşak doku infeksiyonu 1 (1.6) 61 (%98.4) 62 (%100) Osteomiyelit 16 (%41) 23 (%59) 39 (%100) Tüm infeksiyonlar 17 (%16.8) 84 (%83.2) 101 (%100) Tablo 3. Kültür Sonuçları. Üreyen Mikroorganizma Olgu Sayısı % S. aureus 10 35.6 Pseudomonas spp. 5 17.9 Koagülaz (-) Staph. 4 14.3 Klebsiella spp. 3 10.7 Proteus spp 3 10.7 Enterobacter spp 1 3.6 Serratia mercescens 1 3.6 Candida spp. 1 3.6 TOPLAM 28 100 Birden fazla etken üreyen 4 14.5 Tablo 4. İnfeksiyon Tipleri ve Ampütasyona Göre Ortalama Maliyet. TL Amerikan Doları* ($) YDİ 94.440.000 1.242 Osteomiyelit 232.800.000 3.063 Ampütasyon 196.640.000 2.587 * 1 US doları 76.000 TL olarak hesaplanmıştır. Hastaneye kabülde 74 hasta daha önceden eğitim aldığını 27 si ise almadığını belirtti. Eğitim alan 74 hastadan 12 sine, eğitem almayan 27 hastadan 5 ine ampütasyon uyglandı. Eğitim alanlardaki ampütasyon oranı ile eğitim almayanlardaki ampütasyon oranı arasındaki fark itatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0.05). Makroanjiyopati saptanan hastalarımızın sayısı 29 idi (%28.7). Bu hastaların 11 inde (%37.9) osteomiyelit vardı. Bu 11 hastanın da 9 una (%81.8) ampütasyon uyglandı. Makroanjiyopatisi olmayan 28 osteomiyelitli hastanın 8 ine (%28.5) ampütasyon uygulandı. Makroanjiyopatisi olan osteomiyelitlilerde ampütasyon oranı anlamlı olarak fazlaydı (p=0.004). Hastalarımızın 7 si (%6.9) koroner arter hastalığı ve ona ait komplikasyonlar başta olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı eksitus oldu. Yumuşak doku infeksiyonunun (YDİ) ortalama maliyeti 94.440.000 (1.242 $) iken osteomyelitli hastalarda süpresif tedavi dahil 232.800.000 TL (3.063) $) idi. Ampütasyon uygulananlarda ise ortalama 196.640.000 TL (2.587 $) idi (Tablo 4). Ortalama maliyetin hesaplanmasında yatak, tanı ve izleme yönelik tetkik, yapılmışsa operasyon, antibiyotik ücretleri değerlendirilmeye alındı (Protez masrafları, iş gücü kaybından doğan ekonomik giderler gibi parametreler değerlendirmeye alınmadı). TARTIŞMA Diyabetik ekstremite infeksiyonları büyük bir oranda polimikrobiyal infeksiyonlardır (5,6,12,14, 15). Sürüntü kültürleri kolonizasyon sonucu gerçek etkeni yansıtmayabileceğinden kullanılmamalıdır. Sürüntü kültürü ile derin doku/kemik biyopsi veya aspirasyon kültürlerinin kıyaslandığı bir çalışmada sadece %27 oranında uyum saptanmıştı (6). Sürüntü kültürleri çoğu hastada gereksiz bir şekilde daha geniş spektrumlu ve hatta yaklaşık %8 hastada uygun olmayan spektrumda antibiyotik seçimine neden olmaktadır (6). Bu nedenle kültürler aspirasyon kültürü şeklinde alınmalıdır (12,15). Diyabetik ekstremite infeksiyonlarında en sık saptanan etkenler stafilokoklar ve streptekok türleridir. Fakat infeksiyonların yaklaşık %50 sinde gram negatif basiller ve/veya anaeroblar etkendirler (1). Bizim hastalarımızda da aspirasyon kültürlerinde üreyen etkenler infeksiyonun polimikrobiyal olduğunu göstermiştir. Hastalarımızdan çeşitli nedenlerden dolayı anaerob etkenlere yönelik kültür yapılamamıştır. Takip ettiğimiz infeksiyonların 90 tanesine beta laktamaz inhibitörlü beta laktam grubu bir antibiyotik olan sulbaktam-ampisilin (SAM) (4x1.5 g/gün İV) uygulandı. Antibiyotik sağaltımını, 6 hastada klinik bulgularda ilerleme saptanması nedeniyle veya kültür antibiyogram sonucuna göre modifiye edildi. Hastalarımızın 62 tanesi yumuşak doku, 39 tanesi Flora 1997;3:183-187 185
Tarhan O, Aker Aİ, Hekimsoy Z, Çömlekçi A, Okan İ, Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonları: Klinik Deneyimimiz osteomiyelitli idi. Yumuşak doku infeksiyonlu hastalarımıza ortalama 2-3 hafta, osteomiyelitli hastalarımıza ortalama 6 hafta SAM sağaltımı uygulandı.osteomiyelitli hastalarımıza kinolon ve rifampisinden oluşan kombinasyonla 3-6 aylık süpresif sağaltım uygulandı. Beta laktamaz inhibitörlü beta laktam grubu antibiyotikler, diyabetik ekstremite infeksiyonlarında rol oynayan pek çok etkene karşı etkilidir. Fakat metisilin dirençli S. aureus (MRSA), P. aeruginosa, Enterobacter spp, Serratia spp, Citrobacter spp, Acinetobacter spp, Proteus vulgaris, Morganella spp, gibi indüklenebilen geniş spektrumlu beta laktamaz üretebilen bakterilere karşı etken olamamaktadır (16). SAM sağaltımını imipenem/silastatin ile kıyaslanan çift kör randomize bir çalışmada ekstremiteyi tehdit eden infeksiyonlarda etkinlik açısından bir fark olmadığı görülmüştür (5). Osteomiyelitli hastalarda oral kinolonlarla (siprofloksasin gibi) yapılan süpresif sağaltımlarla başarılı sonuçlar alındığını bildiren çalışmalar mevcuttur (12.17). Diyabetik ekstremite infeksiyonları oluşumunun ve bu infeksiyonlara bağlı ampütasyonların önlenmesinde eğitim çok önemlidir (1,18). Hem hastanın ve hasta yakınlarının hem de başvurduğu ilk hekim ve diğer sağlık çalışanlarının eğitimi bu infeksiyonları büyük ölçüde azaltabilmektedir (19). Bizim hastalarımızda önceden eğitim aldığını bildiren hastaların sayısı 74 idi. Bunların 12 sinde (%16.2) ampütasyon uygulandı. Eğitim almayan hastaların ise 5 inde (%18.5) ampütasyon uygulandı. Hastalarımızda eğitim alanlardaki ampütasyon oranı ile almayanların ampütasyon oranı arasındaki fark istatistiki olarak anlamlı bulunmadı. Bu nedenle hastaların sadece eğitilmesinin yeterli olmadığını düşünmekteyiz. Hastaların eğitimlerinin süregenlik kazandırılması ve aralıklı olarak yapılan küçük anketlerle eğitimin yeterliliğinin denetlenmesinin ve ilk başvuru basamağındaki hekim ve sağlık çalışanlarının eğitilmesinin bu infeksiyonların gelişimini azaltacağını düşünmekteyiz. Diyabetik ekstremite infeksiyonlarının önlenmesinde bazı noktaların üzerinde önemle durulması gerekmektedir (Tablo 5) (18). Yapılan bir çalışmada düzenli ayak muayenesinin %50 oranında ampütasyon oranını azalttığı gösterilmiştir (20). Vaka kontrollü bir çalışmada diyabetik ekstremite infeksiyonunun önlenmesine yönelik stratejilerin yürütülmesinin sağlanmasıyla alt ekstremitede ampütasyon riskinin azaldığı gösterilmiştir (11). Diyabetik ekstremite infeksiyonlarında makroanjiyopati ampütasyon oranını kötü şekilde etkilemektedir (11,12). Bizim çalışmamızda 29 ekstremite infeksiyonunda (%28.7) makroanjiyopati vardı ve bunların 11 inde osteomiyelit mevcuttu. Osteomiyelitle birlikte makroanjiyopatisi bulunan ve 11 hastanın 9 unda (%81.8) ampütasyon uygulanırken makroanjiyopatisi olmayan 28 osteomiyelitli hastanın 8 ine (%28.5) ampütasyon yapıldı. Makroanjiyopatisi olan osteomiyelit infeksiyonlarında ampütasyon oranı anlamlı olarak fazla idi (p=0.004). Bu nedenle periferik arter hastalığı ve revaskülarizasyon gerekliliği olan hastalara bu işlemin yapılmasının ampütasyon oranını azaltacağı gerçeği gözardı edilmemelidir. Sadece yatak ücreti, antibiyotik masrafları, tanı ve izleme yönelik tetkikler göz önüne alındığında, diyabetik ekstremite infeksiyonunun ortalama maliyeti çok yüksek miktarlara ulaşmaktadır (Tablo 4). İşgücü Tablo 5. Diyabetli Hastaların Dikkat Etmesi Gereken Önlemler. Yapılması gerekenler Yapılmaması gerekenler * Günlük ayak muayenesi (özellikle basınç gören yerler ve * Sigara içilmesi parmak araları) * Sıcaklık kontrolü yapmadan küvete adım atmak * Ilık suyla ayak banyosu * Kallusları kimyasal ajanlarla sağaltmak * Sık çorap değiştirme * Isınma torbaları kullanmak * Günlük ayakkabı kontrolü * Yalınayak yürümek * Ayaklar kuruduktan sonra yumuşatıcı losyon v.s. sürmek * Sert ve sıkı ayakkabı giymek * Uygun ayakkabı seçimi * İz yapan, sıkı çorap giymek * Mümkünse sık ayakkabı değiştirmek 186 Flora 1997;3:183-187
Diyabetik Ekstremite İnfeksiyonları: Klinik Deneyimimiz Tarhan O, Aker Aİ, Hekimsoy Z, Çömlekçi A, Okan İ, kaybı, protez masrafları hesaplandığında bu miktar daha da yüksek bulunacaktır. Sağlık hizmetinin daha pahalı olduğu ülkelerden bildirilen daha detaylı, maliyet ve fiyat-etkinlik analizlerinde diyabetik ekstremite infeksiyonlarının çok pahalı sağaltıldığını görmekteyiz (21). Ortalama maliyetin ampütasyon uygulanmasında, ampütasyonsuz osteomyelit sağaltımına göre bir miktar düşük bulunmasının nedeni hastanın ortalama yatış süresinin daha kısa olması ve süpresif sağaltımın osteomyelitli dokunun çıkartılması sonucu verilmemesidir. Fakat protez masrafları, işgücü kaybı dikkate alındığında ampütasyon uygulamasının daha pahalı bir sağaltım seçeneği olduğu kabul edilebilir. Sonuç olarak diyabetik ekstremite infeksiyonlarını predispoze eden faktörlerin düzeltilmesi ve diyabetik eğitimin sağaltım kadar önemli olduğu bilinmelidir. Eğitim progrmalarına süregenlik kazandırılmalı, yeterliliği denetlenmeli ve bu programlar ülke geneline yaygınlaştırılmalıdır. Şayet infeksiyon gelişmiş ise aspirasyon kültürü alınmalı ve bu kültürde üreyen etkenin infeksiyon etkenlerinden sadece biri olduğu bilinmeli ve sağaltımda polimikrobiyal floraya etkin antibiyotikler seçilmelidir. Sürüntü kültürleri gerçek etkeni yansıtmayacağından kullanılmamalıdır. Hasta ilk görüldüğü andan itibaren multidisipliner bir anlayış izlenmelidir. KAYNAKLAR 1. Grayson ML. Diabetic Foot Infections Antimicrobial Therapy. Infect Dis North Am 1995;9:143-61. 2. Lipsky BA, Pecoraro RE, Wheat LJ. The diabetic foot: fort tissue and bone infection. Infect Dis North Am 1990;4:409-33. 3. Most RS, Sinnock PP. The epidemiology of lower extremity amputations in diabetic individuals. Diabetes Care 1983;6:87-91. 4. Centers for Disease Control: Lower extremity amputations among persons with diabetes mellitus-washigton. 1988.MMWR 1991;40:737. 5. Grayson ML, Gibson GW, Habershaw GM, et al. Use of ampicilin/sulbactam versus imipenem/cilastatin in the treatment of limb-threatening foot infections in diabetic patients. Clin Infect Dis 1994;18:683. 6. Wheat LJ, Allen SD, Henry M, et al. Diabetic foot infections. Bacteriologic analysis. Arch Intern Med 1986;146:1935. 7. Malone JM, Synder M, Anderson G, bernard VM, Holoway GA, Bunt TJ. Prevention of amputation by diabetic education. Am J Surg 1989;159:520-4. 8. Griffiths GD, Wiemen TJ. Meticulous attention to care improves the prognosis in diabetic ulceration of the foot. Surg Gyn Obst 1989;174:49-51. 9. Assal JP, Muhlhauser I, Pernat A, et al. Patient education as the basis for diabetes care in clinical practice. Diabetologia 1985;28:602-13. 10. Larrson J, Apelqvist J, Agardh C-D, Stenström A. Decreasing incidence of major amputation in diabetic patients: a consequence of a multidisciplinary foot care team approach? Diabetic Medicine 1995;12:770-6. 11. Reiber GE, Pecoraro RE, Koepsell TD. Risk factors for amputation in patients with diabetes mellitus. Ann Intern Med 1992;117:97. 12. Bamberger DM, Daus GP, Gerding DN. Osteomyelitis in the feet of diabetic patients: Long-term results, prognostic factors and role of antimicrobial therapy. Am J Med 1987;83:653-60. 13. Gibbons GW. The diabetic foot. Amputations and drainage of infection. J Vasc Surg 1987;5:791. 14. Fierer J, Daniel D, Davis D. The Fetid foot: Lover extremity infections in patients with diabetes mellitus. Rev Infect Dis 1979;1:210. 15. Brodsy JW, Schneidler C. Diabetic foot infections. Orthop Clin North Am 1991;22(3):479-89. 16. Bush K: Leading article: Excitement in the beta-lactamase arena. J Antimicrob Chemother 1989;24:831. 17. Peterson LR, Lissack LM, Canter K, et al. Therapy of lower extremity infections with ciprofloxacin in patients with diabetes mellitus, peripheral vascular diseaase, or both. Am J Med 1989;86:801. 18. Boulton AJM. The Diabetic Foot. Med Clin North Am 72:1988;1513-30. 19. Timothy SB, Hılma M, Rayfeld EJ. Patterns of foot examination in a diabetes clinic. Am J Med 1985;78:371-4. 20. Davidson JK, Alonga M, Goldsmith M, Border J. Assessment of program effectiveness at Grady Memorial Hospital. Atlanta. Steiner G, Lawrence PA (eds). Educating diabetic patients. New York: Springer-Verlag 1981;321-48. 21. Eckman MH, Grenefield S, Mackey WC, et al. Foot Infections in Diabetic Patients. JAMA 1995;273:712-20. Yazışma Adresi: Uz. Dr. Oktay TARHAN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi İçhastalıkları Anabilim Dalı İnfeksiyon Ünitesi İnciraltı-İZMİR Makalenin Geliş Tarihi: 20.09.1996 Kabul Tarihi: 03.07.1997 Flora 1997;3:183-187 187