Bileşen 1: RES lerin hızlı gelişmesini kolaylaştırmak için iletim altyapısının önce gelişimi

Dünya Bankası Tarafından Türkiye de Finanse Edilen Yenilenebilir Enerji Entegrasyon Projesi için Çevresel İnceleme Çerçeve Dokümanı Tarih: 26 Şubat 2014 Revizyon Tarihi: 21 Mart 2014 1. Giriş YEE projesinin kapasitesini arttırarak iletim sistemini güçlendirmesi ve kontrol otomasyonunu genişletmesi, yönetimi ve yüksek gerilim şebeke istikrarını korumak ve büyük bozulmaların yayılmasına karşı koymak için koruma sistemleri beklenmektedir. Rüzgar enerjisinin bağlanması için yeni trafo merkezlerini, denetleme kontrol ve uzaktan telemetri birimleri ve haberleşme ekipmanları sayısını genişleterek veri temini (SCADA) sisteminin güncellenmesin; İnsan Makine Arayüzü, yenilenebilir sevk konsolu ile yeni bir Ulusal Kontrol Merkezi modernize edilmesi; bir denizaltı, yeraltı güç kablosu ve Gaz İzoleli Trafo Merkezi inşası eklenmektedir.. YEE Projesi aşağıdaki bileşenlerden oluşur ve proje bileşenlerinin, Türkiye'de rüzgar enerjisinin daha hızlı gelişmesini engelleyen önemli engelleri hafifletmeye yardımcı olması beklenmektedir. Bileşen 1: RES lerin hızlı gelişmesini kolaylaştırmak için iletim altyapısının önce gelişimi Türkiye'nin en yüksek rüzgar enerjisi potansiyeline sahip, Ege ve Marmara bölgeleri kapsamında, İzmir, Çanakkale ve İstanbul illeri sırasıyla 877 MW, 407 MW ve 382 MW kurulu rüzgar kapasitesi ile en yüksek düzeydedir. Bu üç ilde rüzgar enerjisi yatırımları ile birlikte 2012 yılında Türkiye'de kurulu rüzgar kapasitesinin yaklaşık yüzde 70 i oluşturulmuştur. Yüksek rüzgar potansiyeli nedeniyle, bu iller RES ile ilgili daha fazla yatırım çekmeye devam edecektir. Bu illerde yeni RES lerin artan ihtiyaçlarının karşılanması için ileriye yönelik iletim altyapısının uygunluğu rüzgar enerjisi projelerinin daha hızlı uygulanmasını sağlayabilir. Bu projenin birinci bileşeni, bu nedenle Çan, İzmir ve Hamitabat illerinde rüzgar enerjisi tahliyesi için ilgili şebeke bağlantı yapıları ile üç yüksek derece dijitalleşen trafo merkezlerini geliştirmek istiyor. Önerilen yapılar yüksek gerilim (YG) trafo merkezleri, YG şebeke arabirim ekipmanları, akıllı ölçüm sistemleri, besleyiciler (yeraltı kabloları), tele-ölçülü sevk sistemleri, dijital koruma sistemleri, denetim sistemleri ve otomatik gerilim kontrol sistemleri içerir. Bileşen-2: Yüksek rüzgar enerjisi üretimi karşısında şebeke operasyon ve yönetimini güçlendirmek için akıllı-şebeke yatırımları Bu yatırımlar ın gerçek zamanlı şebeke durumunu izlemesine olanak sağlayacak, güvenilir ve güvenli tüm şebekede çalışacaktır. Bu ın rüzgar enerjisinin artan miktarlarının üstesinden gelmesini sağlayacaktır. Şunları içerecektir; 1

(i) Iki ulusal kontrol merkezinin SCADA sisteminin iyileştirilmesi ve artan RES i hızla yönetmek için SCADA sistemi üzerinde Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEK) Operatör Masası eklenmesi. (ii) Sevk merkezlerinden onları izlemek ve kontrol etmek için trafo ve elektrik santralleri için Remote Terminal Unit (RTU) kurulumu. (iii) Şebeke arıza ve kesintisi alanını en aza indirmek için daha hızlı arıza giderecek Dijital Koruma Rölesi kurulumu. Bileşen-3: Rüzgar enerjisinden elektrik üretiminin yapıldığı yerlerin Türkiye nin diğer bölgeleri ile daha iyi enterkonneksiyonunun sağlanmasına yönelik 380 kv Lapseki- Sütlüce Deniz Altı Kablo Hattı Çanakkale Boğazından geçen 4,35 km uzunluğundaki ikinci çift devre deniz altı kablo güzergahı olarak, 2 GW kapasiteye sahip bu kablo hattı Anadolu yakası ile Trakya yı birbirine bağlayacaktır. APL-6 kapsamında gerçekleştirilen ilk deniz altı kablo hattı ile birlikte, Çanakkale Boğazındaki deniz altı kablo hatlarının toplam kapasitesi 4 GW olacak ve Çan, İzmir ve İstanbul daki rüzgar enerjisi trafo merkezlerini bağlayacaktır. Bu alt bileşen sonucunda, İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden İstanbul a uzanan 380kV luk iletim şebekesi Marmara Denizi etrafında güvenli ve güçlü bir döngü şebekesi oluşturacaktır. Bileşen-4: Türkiye de artan elektrik arz ve talebine cevap vermek için İletim Şebekelerinin Güçlendirilmesi Bu bileşen, hızla artan arz ve talebe cevap vermek için 380 kv toplu iletim ve 180 kv alt iletim şebeke genişletmelerine yönelik yatırım ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Bu bileşen 380 kv Yeni Ambarlı Yeni Bosna tek devre yeraltı kablo hattı (güzergah uzunluğu 16,7 km), 4 adet trafo merkezi ve dört adet 154 kv tek devre yeraltı kablo hattından (toplam güzergah uzunluğu 31,2 km) oluşmaktadır. Acil ihtiyaç sebebiyle 380 kv Yeni Ambarlı Yeni Bosna yeraltı kablo hattı işi APL-6 kapsamında başlatılmakla birlikte, yatırımın büyük kısmı bu YEEP kapsamında finanse edilecektir. Akıllı şebeke teknolojilerinin uygulamaya konulmasına ve rüzgar enerjisi piyasasının ve düzenlemenin güçlendirilmesine destek Yukarıda belirtilen dört bileşene ek olarak, aşağıdaki faaliyetler için de desteğe ihtiyaç duyulacaktır: (i) akıllı şebeke teknolojilerinin tasarımı, uygulanması ve kapasite oluşturulması, (ii) rüzgar enerjisi (ve diğer yenilenebilir enerji) projeleri için lisansların tahsis edilmesine ilişkin piyasa ve düzenleme süreçlerinin sadeleştirilmesi, (iii) rüzgar enerjisi piyasalarının güçlendirilmesi, ve (iv) rüzgar enerjisi projelerinde çevresel ve sosyal koruma önlemlerinin güçlendirilmesi (özellikle kümülatif etki değerlendirme bakımından). Bu hususlar büyük ölçüde AB-IPA 2012 programı kapsamında ele alınmaktadır koruma önlemlerinin bazı yönleri dışında. AB-IPA 2012 programı AB fonları ile desteklenmektedir ve Türkiye nin enerji sektörü kuruluşları nezdinde Dünya Bankası tarafından idare edilecektir. Bu programın yenilenebilir enerji bileşeninin, ETKB ye düzenleyici çerçevenin, mevzuatın ve tarife mekanizmasının ve yenilenebilir enerji tesislerinin yer seçimine yönelik usul ve esasların gözden geçirilmesi; lisanslandırma süreçlerinin ve izinlerin etkinleştirilmesi; ve bir yenilenebilir enerji yol haritasının ve eylem planının hazırlanması gibi yollarla yenilenebilir enerji yatırımlarını hızlandırmasına yardımcı olacağı öngörülmektedir. Bu proje ile finanse edilen varlıklara bağlanan rüzgar santrallerinin koruma önlemleri bakımından gözden geçirilmesi ile ilgili olarak, kendi kaynaklarını kullanarak koruma önlemlerine ilişkin bir ön değerlendirme gerçekleştirecektir. Özellikle rüzgar santrallerinin sistemik düzeyde koruma önlemleri bakımından değerlendirmesinin güçlendirilmesi için ihtiyaç duyulabilecek ilave Teknik Yardım finansmanı bilahare araştırılacak ve ele alınacaktır. 2

Bu Çerçeve Doküman da belirtilen prosedürler, Türk Çevre Mevzuatı ve Usulleri ve Dünya Bankası Çevre Koruma İlke ve Usulleri (proje planlaması sırasında çevresel politikaları başlatan 3 ilke olan, Dünya Bankası İlke OP/BP/GP 4.01 (Çevresel Değerlendirme), OP/BP 4.04 (Doğal Habitatlar) ve OP/BP 4.11 (Fiziksel Kültürel Kaynaklar) faaliyetlerini detaylandırmaktadır. 2. ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME, DOĞAL HABİTATLAR, FİZİKSEL VE KÜLTÜREL KAYNAKLAR İÇİN DÜNYA BANKASI NIN KORUMA POLİTİKALARI HAKKINDA GEREKLİ BİLGİLER 2.1. Dünya Bankası nın Çevresel Değerlendirme Politikası Dünya Bankası nın Çevresel Değerlendirme sistemi (OP. 4.01) içerisindeki projeler, tahmini potansiyel riske bağlı olarak Kategori A, Kategori B veya Kategori C olarak sınıflandırılır. Kategori A projeleri, insanlar, ormanlar, ve diğer doğal yaşam alanları gibi çevresel ve sosyal açıdan önemli bölgeler üzerinde önemli olumsuz etkiler oluşturabilen projelerdir. Bu etkiler ortama projenin fiziki ayakizinden daha geniş alana zarar verebilir. Kategori B projelerinin, Kategori A projelerinden daha az olumsuz potansiyel çevresel etkileri vardır. Bu etkiler bölgeye özeldir, oluşabilecek olan etkilerden ancak birkaçı geri döndürülemezdir ve birçok durumda, azaltma tedbirleri Kategori A projelerde olduğundan daha kolay öngörilebilir ve planlanabilir. Kategori B, geniş bir yelpazede farklı potansiyel çevresel sorunları olan projeleri içerebilir.. Aslında, Kategori B, tam, kapsamlı (geniş potansiyel sonuçları gösteren ve güncel çevresel dayanak verilerini ve detaylı alternatif analizleri içeren) ÇED gerektirmeyecek kadar karmaşık ve riskli olmayan her projeyi içerir ancak yine de uygun önleme tedbirlerini ve izleme göstergelerini belirleyebilmek için potansiyel çevresel etkilerin analizlerine ihtiyaç duyulur. Kategori B projelerinin sınırlı etkilerinin önemine göre çevresel değerlendirme belgelerinin farklı türleri gerekli olabilir. Çok basit projelerin inşaatı / rehabilitasyonu için temel bir ÇYP veya ÇYP kontrol listesi yeterli olabilir ancak sınırlı ama önemli etkileri olan projelerde bir kısmi çevresel değerlendirme dokümanı (detaylı ÇYPye benzeyen) gerekli olabilir. Kategori C projeleri de çevreyi olumsuz etkileyecek hiçbir faaliyeti içermez. Bu kategorideki projelerdeiyi uygulamalar ile potansiyel etkiler neredeyse sıfıra indirgenir. Çevresel seçme-eleme kriterleri Dünya Bankası ile ulusal mevzuat arasında farklılıklar gösterir. Örneğin, ulusal sitemde Ek I in Dünya Bankası Kategori A ile veya EK II nin Kategori B ile eşit olduğu varsayılamaz. İki sistem arasındaki farklılıklar çıkabilir ve bazı Ek I projelerinin Kategori B de veya tam tersine bazı EK II projelerinin duyarlı alanlarda yapılması planlanıyorsa Kategori A da yer alması mümkündür. Yine Türk mevzuatında Kapsam Dışı olarak işlem görebilen projeler sınırlı ve kısa dönemli etkilere sebep oluyor ise Kategori B olarak sınıflandırılabilir. YEE Projesi nin önerilen alt-projeler listesine göre, yeraltı kabloları, Lapseki-Sütlüce Faz II denizaltı kabloları ve trafo merkezleri, potansiyel etkileri sınırlı olduğundan ve etkilerini öngörmek, değerlendirmek ve azaltmak kolay olduğundan Kategori B 1 niteliğindedir. 1 Bir Kategori A alt projesinin kredi ile finanse edilmesi beklenmediğinden dolayı, YEE projesinin çevresel kategorisi B olarak belirlenmiştir. Bir Kategori A alt projesinin finanse edilmesinin gerekmesi halinde, Dünya Bankasıina danışılacak ve REI kredi anlaşmasının yeniden yapılandırılması gerekecektir. 3

Çevresel Değerlendirme prosedürlerinin, halkın katılımı ve izleme düzenlemelerinin detayları aşağıdaki bölümlerde verilmiştir. 2.2. Dünya Bankası Kültürel Miras Politikası Kültürel kaynaklar, ekonomik ve sosyal gelişme için önemli varlıklar olduğundan tüm proje uygulamalarında göz önüne alınmalıdırlar. Dünya Bankası, koruma politikası OP 4.11 i kültürel kaynakları korumak ve Kültürel Miras varlıklarının bankanın finanse ettiği projelerden etkilenmediğinden emin olmak için geliştirmiştir. Potansiyel etkiler, çevresel değerlendirme sürecinin tamamlayıcı parçası olarak gösterilir. Bu politikanın uygulanıp uygulanmaması konusunda seçim yapılırken aşağıdakiler değerlendirilmelidir: a) Proje dikkate değer kazı, yıkım, toprak hareketi, su baskını veya başka çevresel değişiklikler içerecekse, b) Kültür ve Turizm Bakanlığı envanterinde bulunan fiziksel kültürel miras alanı içerisine veya yakınına kurulacaksa, c) Veya kültürel alanlar ile direk olarak ilgili bir proje ise bu koruma önlemi projede uygulanır. Türk mevzuatının, fiziksel kültürel kaynaklar üzerindeki potansiyel etkileri belirlemek ve azaltmak için ilgili gereklilikleri ve prosedürleri tarama sürecinde bilinmelidir. Çevresel değerlendirme sürecinin tamamlayıcı bir parçası olarak çevresel değerlendirme dokümanının içinde kültürel kaynaklar üzerindeki olumsuz etkileri önleme, izleme ve kurumsal kapasiteyi güçlendirmeye yönelik bir kültürel kaynak yönetim planı geliştirilmelidir. Fiziksel ve kültürel kaynaklar ile ilgili spesifik önlemler Türkiye nin tüm ulusal mevzuatı ile uyumlu olmalıdır. Bu alınacak tedbirler, yapılacak takip Çevre Yönetim Planı Uygulama Raporu nda yer alan önlemler ve izlemeler planında yer almalıdır. Birçok fiziksel kültürel miras belgelenmediği veya yasayla korunmadığı için, projeden etkilenen gruplar, ilgili kurum yetkilileri ve sivil toplum örgütleri ile müzakereler, bu tür kaynakları, potansiyel etkileri ve önleme tedbirlerini belirlemede kullanılır. Çevresel Değerlendirmenin fiziksel kültürel kaynağın bileşenlerini, kültürel varlığa ait yönetim planlarını, kapasite geliştirme faaliyetlerini içermesi önem arz etmektedir. 2.3. Dünya Bankası Doğal Habitat Politikası Tüm doğal habitatlar, önemli biyolojik, sosyal, ekonomik değerleresahiptir ve bu nedenle korunmaları, bakımları, rehabilitasyonları ve işlevleri Doğal Habitat Politikası (OP 4.04- Doğal Habitatlar) tarafından etkin şekilde desteklenmektedir. Doğal habitatların korunması, uzun dönem sürdürülebilir kalkınma için gereklidir. Doğal habitatlar aşağıdaki özellikleri taşıyan toprak ve su alanları olabilir; Ekosistemin biyolojik topluluklarının büyük oranda yeril bitki ve hayvan türlerinden oluştuğu yerler, Bölgenin ana ekolojik işlevlerinin insan faaliyetlerince değiştirilmediği yerler. 4

Doğal Habitat İlkesi, doğal habitatın korunmasını, gelişmiş arazi kullanımını, doğal habitatların muhafaza edilmesini, ekolojik işlevlerin devam ettirilmesini ve bozulmuş doğal habitatların rehabilitasyonunu destekler. Bölgesel ve sektörel çevresel değerlendirme ile ilgili doğal habitat konuları, ÇD lerde belirlenmelidir. ÇD, cinsleri, etkilenen doğal habitatların (hektar cinsinden) muhtemel alanlarını, potansiyel etkilerin önemini, projenin ulusal ve bölgesel alan kullanımının uygunluğunu, çevresel planlama girişimlerini, koruma stratejilerini ve önleme tedbirlerini gösterir. Çevresel değerlendirme sürecinin ve çevresel tarama sürecinin parçası olarak şunlar değerlendirilmelidir; a) Eğer projenin kritik veya diğer doğal alanlarda önemli dönüştürme veya bozma potansiyeli varsa, proje Kategori A altında değerlendirilir. b) Aksi takdirde doğal habitatları içeren projeler, ekolojik etkilerinin derecesine göre Kategori A veya B olarak değerlendirilir Genel olarak, doğal alanları önemli derecede dönüştüren ve bozan projeler, bu tür projelerin uygulanabilir alternatifleri olana kadar ve kapsamlı analizler projenin tüm yararının çevresel maliyeti ciddi anlamda geçtiğini gösterene kadar desteklenmez. Eğer çevresel değerlendirme, projenin doğal habitatları önemli ölçüde dönüştüreceğini veya bozacağını gösteriyorsa, proje şu önleme tedbirlerini içermelidir: Habitat kaybını en aza indirmek (örneğin, stratejik habitat sürdürme ve gelişme sonrası restorasyonu) Ekolojik olarak benzer alan oluşturmak ve muhafaza etmek. Başka tür önleme tedbirleri, ancak teknik olarak doğrulandığında kabul edilebilir. Projenin içerdiği doğal habitattan etkilenecek yerel sivil toplum örgütleri ve yerel halkı da içeren grupların bakış açıları, rolleri ve hakları, projenin planlama, dizayn, uygulama, izleme ve değerlendirmesinde göz önüne alınmalıdır. Paydaşlar, uygun koruma tedbirlerinin bulunması, korunan alan ve diğer doğal habitatların yönetimi, projelerin izleme ve değerlendirilme çalışmalarına dahil olabilirler. Projenin çevresel amaçları, doğal habitat korunmasını da içeren proje uygulama süresince değerlendirilir. 5

3. Proje Tarama, Belgeleme, Halkın Katılımı 3.1. Tarama ın Araştırma ve Planlama Dairesi Başkanlığı, yeraltı kablolarının güzergahını ve trafo merkezlerinin konumunu belirler. Planlama evresinde,, tüm ilgili resmi kurumlarla (Kültür ve Turizm Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı vs.) geçiş hakkının konumu ve güzergahına ilişkin irtibata geçer. Resmi yazışmalara göre,, herhangi bir korunan alandan, arkeolojik bölgeden vs. kaçınmaya çalışır. Çevre Müdürlüğü Türk ÇED Yönetmeliği gereği olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan ÇED Belgesi ni almayı da içeren tüm çevresel değerlendirme ihtiyaçlarını yürütür. Türk ÇED Yönetmeliği ne (Yönetmelikteki Ek 1 Projeleri) göre, 15 km. den fazla uzunluğa sahip 154 kv ve üstündeki enerji nakil hattı projeleri için tam bir ÇED raporu ve süreci gerekir. Türk ÇED Yönetmeliği Ek 2, ÇŞB tarafından bu projelerin taranması ve tam ÇED in gerekli olup olmadığının belirlenmesi için Proje Tanıtım Dosyası (Proje Tanıtım Dosyası, Çevresel Değerlendirme Raporu nun projenin ana özelliklerini, proje konumunu ve belirlenen önleme tedbirlerinin özetlendiği daha basit bir formudur.) gerektiren projeleri listeler. Bu Ek, 5 km. den uzun ve 15 km. den kısa 154 kv ve daha fazla voltajlı enerji nakil hatlarını içerir. Alt projelerin Çevresel Değerlendirme çalışmaları ÇŞB den alınmış ÇED Yeterlilik Belgesine sahip Çevre Müdürlüğü tarafından yürütülür. Çevresel değerlendirme ihtiyaçlarına paralel olarak ulusal ÇED Kanunu doğrultusunda, ın aynı bölümü DB ile müzakere halinde, OP 4.01 e göre projenin çevresel kategorisini belirlemekten sorumludur. Daha önce belirtildiği gibi, bu YEE projesi Kategori B olarak sınıflandırılır ve uygulama sırasında herhangi bir alt-projenin daha önemli sorunlarının olduğu görünür ve A olarak sınıflandırılsa, bu projeyi DB finansmanından düşecek veya YEE projesi yeniden yapılandırma grektirecektir2. 3.2. Belgeleme Alt projelere yönelik Kısmi Çevresel Değerlendirme (ÇD) ve/veya Çevresel Yönetim Planları (ÇYP) tarafından hazırlanır ve gözden geçirilmesi için DB na ibraz edilir. ÇYPleri hazırlamak için format örneği, bu belgenin Ek A sında (Çevresel Yönetim Planı için Örnek Formatı) verilmektedir. Format, bölgeye ve projeye özel özelliklere göre gözden geçirilecek ve genişletilecektir. Burada belirtilmesi gereken bir başka husus da, alt proje Çevresel Değerlendirmelerinin sadece trafo merkezi ayak izi alanını değil aynı zamanda erişim yollarını ve trafo merkezinden ulusal şebekeye giden enerji nakil hatlarını (ENH) da kapsaması gerektiğidir. Kısmi çevresel değerlendirme gerektirebilecek projeler için,format detaylı hazırlanmış bir ÇYP ye benzer olacaktır. Projenin tanımı bölümü, etki ve azaltma bölümleri etkilerin önemliliği ve azaltmadan sonraki yan etkiler hakkında açık bir anlatım sağlamak için daha detaylı olmalıdır. Kısmi çevresel değerlendirme dokümanına ihtiyaç olup olmadığı ve ihtiyaç olursa formatının nasıl olacağına Dünya Bankası uzmanları ile beraber karar verilir. 2 Kategori A gereklilikleri ile ilgili ayrıntılar bu dokümanda sunulmayacaktır. 6

Ulusal çevresel yetkiler (ÇED olumlu kararı, ÇED gerekli değildir kararı, ÇED kapsamı dışında kararı) de kısmi ÇD/ÇYPlere dahil edilmelidir. DB dan itiraz olmaması, ın alt proje için öneri sürecine girmesine ön koşuldur. Projenin Kategori C olduğuna karar verilirse ÇD Belgesi gerekmez. Projenin Olası Çevresel Etkileri ve Azaltma Önlemleri Bu YEE projesi ile ilişkili potansiyel etkiler trafo merkezlerinden (hem rüzgar santrallerinde üretilen elektriği alan hem de diğer farklı kaynaklardan enerji alan diğer trafo merkezleri) ve yeraltı kablolarından kaynaklanabilecektir. Her iki tür proje faaliyeti de benzer etkilere ve etki azaltma ve izleme önlemlerine sahip olacaktır. Bu etkiler inşaat faaliyetleri sırasında toz, gürültü, katı atık ve atık su oluşumu; trafo merkezlerinin kapladıkları alanda habitat kaybı (yeraltı kabloları için bu önemli bir sorun değil), vs. ile ilgilidir. aşaması sırasında işçi sağlığı ve iş güvenliği ile trafik ve yaya güvenliğinin yönetilmesi de önemli hususlardır. İşletme aşamasındaki etkiler çoğunlukla SF6 gazı yönetimi, trafo merkezlerinin bakım çalışmalarında ortaya çıkacak atık yağların bertarafı, vs. ile ilgilidir. Önerilen proje faaliyetlerine ilişkin etkiler, etki azaltma önemleri ve izleme gereklilikleri, Ek- B de Örnek Etki Azaltma ve İzleme Tablosu olarak ayrıntılı bir şekilde sunulmaktadır. Bu örnek tablo yol göstericisi olarak kullanılmalı ve alt proje ÇYP leri sahaya özgü olmalıdır ilave/daha az etki azaltma ve izleme gereklilikleri içerebilir. Faz-II Lapseki-Sütlüce yeraltı kablo hattı işi APL6 kapsamında başlatılmıştır ve çevresel yönetim planı onaylanarak ihale dokümanlarına dahil edilmiştir. Uygulama sırasında YEEP kapsamında finanse edilebileceğinden dolayı bu çerçeve dokümana dahil edilmiştir. Ancak proje için onaylanmış ayrıntılı bir ÇYP zaten mevcut olduğundan ve plana uyum inşaat aşaması başlar başlamaz tarafından sürekli olarak izleneceğinden dolayı etki ve önlem tablolarında yeraltı kablo faaliyetlerine yer verilmemiştir. Çevresel Değerlendirme Sürecinde Fiziksel Kültürel Kaynaklar ve Doğal Habitatla İlgili Konulara Değinme Alt projeler için hazırlanan çevresel değerlendirme belgesi, anahatları ve Fiziksel-Kültürel Kaynaklar (OP 4.11) ve Doğal Habitat İlkeleri (OP 4.04) ile ilgili etki değerlendirmesini içermelidir. Bu, projenin irtifak hakkında veya projenin etki alanı içinde kültürel mirası bulunması durumunda, Türk kanun ve yönetmeliklerine göre bir gereklilik olmamasına rağmen, ÇD nin varlığın hassasiyetine, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile arasındaki yazışmalara, olası etkilere, belirlenen önleme tedbirlerine ve izleme düzenlemelerine değinmesini gerektirir Chance-find (buluntu) prosedürleri için, DB politikaları ile aynı doğrultuda olduğundan ulusal mevzuat kullanılabilir. Kısaca, kazı sırasında tarihsel, kültürel veya arkeolojik varlık ile karşılaşılırsa, alandaki çalışma durdurulmalı ve İl/Belediye Kültür Müdürlükleri hemen bilgilendirilmelidir. Hiç kimse parçaları yerinden oynatmaya veya alanı bozmaya izinli değildir: bu tür faaliyetler, kovma veya sözleşme iptaline neden olur. çalışmaları teftişten ve yetkililer tarafından yazılı onay verilmesinden sonra yeniden başlatılacaktır. 7

Tarihi alanda olup olmamalarına bakılmaksızın tüm alt projeler için tüm alt proje ÇYP/Önleme Planı/Kontrol Listesi kültürel ürünlerin kazara keşif veya şansla bulunmasının yönetimi için prosedürleri ve sorumlulukları içerecektir. Trafo merkezlerinin etkileri ile ilgili toplantılar sırasında, bu proje kapsamında finanse edilecek olan trafo merkezlerinin etki alanlarının trafo merkezlerinin kapladıkları lan ile sınırlı olmayacağına karar verilmiştir. Trafo merkezlerinin amacı rüzgar santralleri tarafından üretilen elektriği ulusal şebekeye iletmek olduğundan dolayı, alt proje Çevresel Değerlendirmeleri proje alanının açıklamasını ve bu rüzgar santralleri ile iletim hatlarının (rüzgar santralinden trafo merkezine ve trafo merkezinden şebekeye) çevre üzerindeki potansiyel etkilerini, etki azaltma önlemlerini ve izleme önlemlerini de içermelidir. Yüksek riskli alanların taranması (OP 4.04 bağlamında) için bir esas oluşturmak amacıyla, bir Hızlı Ekolojik Değerlendirme (Çevresel ve Sosyal Durum Tespit Çalışması kapsamında). Değerlendirmenin sonucu, doğal yaşam kaynakları üzerinde herhangi bir olumsuz etkiye yol açmayan ve kritik doğal yaşam alanlarında yer almayan rüzgar santrallerinden enerji alan trafo merkezlerinin finanse edilmesi için a rehberlik sağlanması olmuştur. Doğal yaşam alanları ile ilgili hususlar trafo merkezleri için hazırlanacak olan ÇD ve ÇYP lerde ayrıntılandırılacaktır. Çevresel ve Sosyal Durum Tespit Çalışması (ÇSDT) ve Bulgular Yukarıda belirtilen ÇSDT Çalışması kapsamında, önerilen 4 trafo merkezi yeri [Çan, İzmir, Hamitabat ve Çatalca Havzaları 380 kv trafo merkezleri ile birlikte ilişkili tesisler (erişim yolları ve enerji nakil hatları)] ve bu trafo merkezlerine bağlanması planlanan Rüzgar Santrali (RES) projeleri ziyaret edilmiştir. Bu trafo merkezlerine başlanması planlanan RES projelerinin listesi aşağıdaki Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Çan, Çatalca, Hamitabat ve İzmir (380 kv) Trafo Merkezlerine Bağlanması Planlanan RES Projeleri RES Adı Trafo Merkezi Bölgesi/Havzası Kurulu Güç (MW) Şirket Durum Ücpınar Çan 99 Derbent Lisanslı Kocalar Çan 26 Isıder Lisanslı Koru Çan 50 Eskoda Lisanslı İstanbul Çatalca* 200 Universal Wind Lisanslı Mahyadağ** Hamitabat 30 MB Elektrik Lisanslı Evrencik Hamitabat 120 Evrencik Lisanslı Airres Hamitabat 55 Airres Lisanslı Vize 2 Hamitabat 75 Lisanslı Bergres İzmir 70 Bergres Lisanslı Kınık İzmir 50 Esinti Lisanslı *: Çatalca trafo merkezi finansmanı, kritik yaşam alanı özelliklerinden dolayı YEE Projesinden çıkarılmıştır **: Mahyadağ RES i YEE Projesi kapsamında bulunan Hamitabat TM yerine halihazırda bulunan Pınarbaşı Trafo Merkezine (halihazırda mevcut) bağlamayı kararlaştırmıştır. Değerlendirme sonucunda, ziyaret edilen 4 trafo merkezi bölgesi içinde en hassas olanın Çatalca olduğu ortaya konulmuştur. Diğer bölgelerde de belirli düzeyde ekolojik hassasiyeti 8

bulunan belirli alanlar mevcuttur. Bununla birlikte, bunlar daha lokaldir (belirli bir yere özgü) ve uygun bir planlama (örneğin türbin sahalarının, enerji nakil hattı güzergahlarının, vs. konumlandırılması) ve projelerin inşaat ve işletme aşamalarında ilgili etki azaltma/yönetim önlemlerinin yoluyla bu alanlar üzerindeki etkilerin önlenmesi veya yönetilmesi mümkündür. Bu önlemlerin etkililiği izleme yoluyla takip edilmelidir. Planlanan İzmir TM Projesi veya planlanan ve mevcut RES projesi alanlarında ve çevresinde koruma statüsünde bir alan veya saha bulunmamaktadır. Türkiye deki mevzuat uyarınca, planlanan Musacalı ve Kapıkaya Baraj ve Rezervuar projesi alanları bölgede giriş kısıtlaması olan alanlardır. Bu barajlar bölgeye içme ve sulama suyu temin edecektir. İzmir TM sahası bu giriş kısıtlaması olan alanları etkileyecek bir yerde bulunmamaktadır. Kınık RES projesinin türbinleri konumlandırılırken ve ENH güzergahları seçilirken bu kısıtlamalı yerler dikkate alınmalıdır. Çatalca Trafo Merkezi sahası ile bu trafo merkezine bağlanacak tek RES olan İstanbul RES proje sahası Cilingöz Yaban Hayatı Geliştirme Alanı sınırları içinde yer almaktadır. Bölgede Muhafaza Ormanı, Doğal SİT Alanı, Su Havzası Rezerv Alanı gibi başka koruma alanları da bulunmaktadır. Ayrıca, Terkos Havzası bir Önemli/Kilit Biyolojik Çeşitlilik Alanıdır; Terkos Gölü önemli bir Kuş Alanıdır ve Terkos-Istranca Dağları bölgesi Kilit Bitki Alamı olarak sınıflandırılmıştır. Dolayısıyla, çalışma alanının tamamı kritik yaşam alanı özellikleri ve Türkiye deki mevzuat ve uluslararası normlar uyarınca halihazırda sahip olduğu çeşitli koruma statüleri sebebiyle girilemeyecek alan olarak sınıflandırılabilir. Hamitabat Trafo Merkezi sahası ve çevresi herhangi bir koruma statüsüne sahip değildir. Çalışma alanı düşünüldüğünde, önerilen proje sahalarını içeren resmi bir koruma alanı yer almamaktadır. Sadece Mahyadağ RES proje sahası doğal ve kritik yaşam alanı özellikleri göstermektedir ve Istranca Dağları Önemli Doğa Alanı ile Terkos-Istranca Kilit Bitki Alanı sınırında yer almaktadır. Herhangi bir resmi koruma statüsü bulunmamaktadır, ancak yaşama alanı özelliklerinden ve önemli biyolojik çeşitlilik alanlarına olan yakınlığı sebebiyle girilemeyecek yer olarak sınıflandırılabilir. Çan Trafo Merkezinin (RES sahaları dahil olmak üzere) çalışma alanı herhangi bir resmi koruma alanı sınırları içinde yer almamaktadır. Çan Trafo Merkezi sahası, trafo merkezinden etkilenmeyecek olan Karakoca Sulama rezervuarının yakınında yer almaktadır. Önerilen RES sahaları Biga Dağları Önemli Doğa Alanı sınırları içerisinde yer almaktadır. Değerlendirme bulgularına göre, ekibi Çatalca trafo merkezini YEE projesinin kapsamından çıkarılmasını kabul etmiş ve Mahyadağ RES in DB tarafından finanse edilecek yeni trafo merkezine değil, halihazırda mevcut olan Pınarbaşı trafo merkezine bağlanmasını kararlaştırmıştır. YEE Projesi kapsamında finanse edilecek trafo merkezleri için, sahaya özgü kısmi ÇD/ÇYP ler hazırlayacaktır; bunlar için hızlı ekolojik değerlendirme bulgularını girdi olarak kullanabilir. enerji nakil hatlarının (hem rüzgar santralleri ve trafo merkezleri arasındaki hem de trafo merkezi ile ulusal şebeke arasındaki) güzergahlarını belirlerken hızlı ekolojik değerlendirmede tespit edilen girilmeyecek yerlerden uzak duracaktır. Tam Çevresel ve Sosyal Durum Tespit (ÇSDT) raporu, trafo merkezi (ce ilgili ENH ları) için kısmi ÇD hazırlanması ve rüzgar santrallerini trafo merkezlerine bağlayacak ENH nın güzergah belirleme çalışmaları sırasında yol gösterici olması için a 9

sunulmuştur Her bir projeye ve proje sahasına (trafo merkezleri ve rüzgar santralleri) yönelik ayrıntılı etki azaltma/yönetim önlemleri ÇSDT raporunun ilgili bölümlerinde sunulmuştur. ın önerilen trafo merkezleri ve bunlara bağlanacak olan rüzgar santralleri için (proje çalışma alanında yer alan) doğal yaşam alanları üzerindeki potansiyel etkilere yönelik yönetim önlemlerinin yer aldığı bir özet tablo (Tablo 2) aşağıda sunulmuştur. Tablo 2. Trafo Merkezleri için Tehditlerin/Etkilerin ve Önerilen Etki Azaltma Önlemlerinin Özeti Saha Kodu ve Adı İzmir Trafo Merkezi, İzmir Hamitabat Trafo Merkezi (TM), Hamitabat Can 380 kv TM, Can Tehditler/Etkiler Trafo merkezinin yapımı, arazi kullanım alanında yaşam alanı kaybına yol açacaktır. Yol ağları yaban hayatı için tehlike arz ediyor. Rüzgar santralini trafo merkezine bağlayacak ENH larının etkileri Rüzgar santrallerini trafo merkezine bağlayacak ENH larının etkileri Önerilen Etki Azaltma Önlemleri Planlama, inşaat ve işletme aşamalarında yaban hayatı ve kuş hareketleri ile ilgili daha fazla izleme çalışması yapılması. Yeni yol yapımının potansiyel etkilerinin en aza indirilmesi için mümkün olduğu ölçüde mevcut yol ağının kullanılması. Süksesyon dinamiklerinin takip edilmesi ve inşaatın ndan sonra eski haline getirme prosedürlerinin geliştirilmesi ve uygulanması. Daha fazla etki azaltma ve izleme önlemleri içeren ENH ler için projeye özgü ÇED lerin hazırlanması Güzergahların kritik yaşam alanlarından geçmeyecek şekilde seçilmesi Daha fazla etki azaltma ve izleme önlemleri içeren ENH ler için projeye özgü ÇED lerin hazırlanması Güzergahların kritik yaşam alanlarından geçmeyecek ve ağaç kesme ihtiyacı en aza indirilecek şekilde seçilmesi. Bir orman yangını risk değerlendirmesinin yapılması ve orman yangını yönetim planının hazırlanması ve uygulanması. Sorumlu Kuruluş Zamanlama Planlama, inşaat ve işletme aşamaları Mevsimsel izleme Planlama aşaması Planlama, inşaat ve işletme aşamaları Ayrıca, ÇSDT raporu hem için hem de diğer paydaşlar için bazı önlemleri belirlemektedir. Planlama, inşaat ve işletme aşamalarında doğal yaşam alanlarının korunmasına ilişkin ayrıntılar ÇSDT raporunda sunulmaktadır. ÇSDT dokümanı ile nihai ÇİÇD dokümanını 3 bölge müdürlüğü ile paylaşacaktır. Öte yandan, proje ve çevresel inceleme çerçevesi hakkında halk ve diğer paydaşlar ile görüş alışverişinde bulunmak amacıyla biri 1 Kasım 2013 tarihinde Ankara da ve biri de 7 Kasım 2013 tarihinde İzmir de olmak üzere 2 ayrı halkın katılımı toplantısı düzenlemiştir. 10

3.3. Halkın Katılımı ÇYP veya kısmi ÇD gerektiren Kategori B projeleri ile ilgili halkın bilgilendirilmesinin belirli zaman dilimiyle sınırlandırılmaması amacıyla, bugüne kadar olduğu gibi Grup Müdürlükleri ile koordineli çalışılarak planlanan projeyi anlatan broşürler dağıtılmalı, muhtarlıklara iletişim bilgileri bırakılarak, en az 15 gün süreyle halkın görüş ve önerilerinin toplanması sağlanmalı, olması halinde görüş ve önerilerle beraber tüm bu hususlar ÇYP de yer almalıdır. Projeye ilişkin bilgiler broşür veya gazete ilanları ile halka duyurularak, ilgili muhtarlıklarda görüş ve önerilerin iletilebileceği bilgisi paylaşılmalıdır. Böylelikle görüş ve öneri bildirilmesine ilişkin zaman sınırlaması ortadan kalkarak daha geniş bir zaman içerisinde halkla iletişim kolaylaştırılmalıdır. Gerektiği durumlarda halkın bilgilendirilmesi için detaylı toplantılar da planlanmalıdır. Alt projelerin taslak CYP (veya kısmi ÇD) dokümanları hazırlandıktan sonra, projeyi anlatan broşürler ile birlikte ilgili muhtarlıklara bırakılacaktır. Aynı zamanda ın web sayfasında şu şekilde bir metin yayınlanacaktır: X projesi ile ilgili broşür ve/veya taslak ÇYP dokümanını X muhtarlığında görüşe açılmıştır, yorumlarınızı, fikirlerinizi direk sahada muhtarlığa, ilgili İletim ve Tesis İşletme Grup Müdürlüğüne veya Çevre ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığına iletebilirsiniz.dokümanı bu web sayfasından da indirebilirsiniz. Bu sayede proje hakkında görüşü olan paydaşlar (kamu kurum ve kuruluşları, STKlar, yore halkı, üniversiteler, vb.) kolayca a ulaşabilecek ve proje veya ÇYP ile ilgili daha detaylı bilgi almak ve/veya toplantı talep etmek isterlerse bu taleplerini gerçekleştirebileceklerdir. 4. ÇD İncelemesi ve Onaylanması Tüm Kategori B alt projeleri için nihai ÇYP/kısmi ÇD nin Türkçe ve İngilizce versiyonları Dünya Bankası na inceleme ve onay için tarafından sunulur. Bankanın ÇYP için verilen yorumları ve/veya onay kararının a gönderilmesi 2 hafta içinde beklenmektedir. İtiraz olmaması halinde proje tarafından olumlu olarak değerlendirilecektir. Eğer Banka, incelemesini tamamlamak için daha fazla bilgiye ihtiyaç duyarsa, belli zaman dilimi içinde ı bilgilendirir. ÇŞB, bu nihai ÇYP/kısmi ÇD lerin inceleme veya onay sürecinin bir parçası değildir. Kategori C alt projeleri (SCADA vs.) için çevresel inceleme ve/veya onay prosedürü bulunmamaktadır. 5. Duyuru Nihai Türkçe ÇYP/kısmi ÇD, projenin uygulanacağı yerde veya yakınında yaşayan insanlara uygun olan yerel ofislerinde halk erişimine açılacaktır., raporları web-sitesinde de erişime açacaktır. Türkçe / İngilizce versiyon ise Banka ya Dünya Bankası Infoshop ta duyurulmak için gönderilecektir. Eğer ayrı bir fiziksel-kültürel varlık yönetim planı varsa, yukarıda açıklandığı gibi Türkçe olarak duyurulmalı ve İngilizce olarak Infoshop la paylaşılmalıdır. 11

6. Uygulama Şartları/Gereklilikleri ÇYP/kısmi ÇDler, ın, Dünya Bankası na, projenin ömrü boyunca ÇYP yi uygulaması için Kredi Anlaşması altındaki yasal gerekliliklerini ilgilendiren taahhütleridir. Bu nedenle, inşaat yüklenicisi ile sözleşme yapılmadan önce Çevre Müdürlüğü tarafından, kabul edilen ÇYP nin şartları tüm ihale dokümanlarında ve sözleşmelerinde yer alacaktır. Müteahhitin inşaat süresince performansının izlenmesi, izleme planında belirtilen sorumlu taraflar tarafından yürütülür. Çevre Müdürlüğü müteahhitin ihale belgelerinde ve ÇYP ile ilgili şartname performansında nihai kontrolünü yapmada yetkilidir. ÇED raporu durumunda (Türkiye deki ÇED Yönetmeliğine göre),, ÇYP ile uyumluluktan emin olmak için birincil sorumluluğa sahiptir. Ancak, ÇŞB, denetleme ve Türkçe ÇED in şartlarla uyuşmasını sağlama konusunda nihai sorumlu kurumdur. Dolayısıyla, DB için hazırlanan ÇD dokümanının ÇŞB için hazırlanan ÇD dokümanından farklı olması halinde, Türkiye deki mevzuata göre hazırlanan ÇED dokümanında yer alan koşullara uyumun denetlenmesi ve sağlanması hususunda nihai sorumluluk ÇŞB de olacaktır; da çalışmaların hem Türkiye deki mevzuata göre hazırlanan ÇD dokümanına hem de DB ÇYP/kısmi ÇD dokümanına göre izlenmesinden sorumlu olacaktır. Gelecekte yapılacak rüzgar santrallerini (ÇSDT raporu tamamlandıktan sonra planlananlar/lisans verilenler) YEE Projesi ile finanse edilen trafo merkezlerine bağlayan enerji iletim hatları ile ilgili olarak, yine ÇSDT raporunda belirlenen girilmeyecek yerler tarafından dikkate alınacaktır ve güzergah tespiti ın etüt dairesinin sorumluluğu altında olduğundan dolayı bunun değerli bir girdi olacağı düşünülmektedir. Ayrıca, ın gelecekteki iletim hatları için hazırlanan ulusal ÇD dokümanlarını (ÇED ler ve PTD ları) bilgi için DB ekibi ile paylaşması önerilmektedir. 7. Çevresel Standartlar/Kılavuzlar, alt projeler için Türk veya (daha katı olan) Dünya Bankası standartlarını kullanacaktır. Bu standartlar aşağıdaki noktalarla temelde ilişkilidir ancak bunlarla sınırlı değildir: Çevresel etki değerlendirme Katı ve tehlikeli atık yönetimi Gürültü seviyeleri (inşaat sırasında) Taban seviyesinde (iletim/dağıtım) veya çit çizgisinde (trafo merkezleri) elektrik ve manyetik alan yoğunlukları Poliklorobifenillerin (PCB) herhangi bir ekipman (örneğin trafolarda, kondansatörlerde) veya yedek parça alımında kullanılması yasaktır Geçiş hakkı seçimi Çevresel denetleme Sağlık ve güvenlik Alan temizliği için pestisit kullanımı Kültürel miras Doğal habitatlar Yukarıda belirtilen konularla ilgili kriter ve standartlar ve diğer ilgili konular Türk Mevzuatında, Dünya Bankası Kirlilik Önleme ve Azaltma Elkitabında ve Uluslararası Finans Kurumu Çevresel Sağlık ve Güvenlik Rehberinde bulunabilir. Bu konularla ilgili Türk Mevzuatı 12

gerekliliklerine tamamen uyulmalıdır. Eğer Türk Mevzuatında hiçbir standart veya gereklilik yoksa veya Dünya Bankası nın standartları daha katı ise, inşaat ve işletimde DB standartları kullanılır. Bu konularla alakalı ana Dünya Bankası belgeleri, Dünya Bankası nın websitesinden ulaşılabilecek olan Banka Güvenlik Politikaları, ÇD Kaynak Kitabı ve Güncellemeleri ve yukarıda bahsedilmiş olan Kirlilik Önleme ve Azaltma Elkitabında ve Çevresel Sağlık ve Güvenlik Rehberidir. 8. Çevresel Yönetim için Kurumsal Ayarlamalar aşamasında, Çevre Müdürlüğü bölgesel ofislerle işbirliği halinde, yapılan işlerin ÇYP de belirtilmiş olan gereklilikleri yansıtıp yansıtmadığından emin olmak için yüklenicinin performansını kontrol eder. Bu açıdan, inşaat yüklenicileri ve alanda yapılan kontrollerin üç aylık raporları gerekli görülmektedir. İşletme sırasında, Çevre Müdürlüğü, işletme bölümüne yardımcı olur ve ÇYP de projenin işletim evresi için belirtilen gereklilikler açısından performansı inceler. Çevre Müdürlüğü yetkilileri ilgili proje ile ilgili bölgesel ofislerinin çevresel yönetim performansını inceleyecektir., tüm Kategori B alt projeleri için (onaylanan Çevresel Yönetim Planına uygun olarak) hazırlanan İzleme Raporlarını incelenmek üzere her üç ayda bir Dünya Bankası na sunacaktır. 13

EK A: ÖRNEK ÇEVRE YÖNETİM PLANI FORMATI (ÇYP) Sorumlu Taraf ÇYP yi hazırlayan kişi veya kurumun adı, ünvanı ve ÇYP nin hazırlanış tarihi belirtilmelidir. Projenin Tanımı Projenin kısa bir tanımı sunulmalıdır. Bu tanım yatırımın içeriğini, yerini ve proje sahasına özel Ek.A da listelenen önemli özelliklerini (örneğin; yakınında bulunan koruma alanı, tarihi, kültürel veya dini öneme sahip herhangi bir alan vb.) içermelidir. Bunun yanında, kısaca genel arazi kullanım özellikleri (tarım, endüstri vb.) ve en yakın yerleşim merkezleri anlatılmalıdır. Mümkünse, proje alanı harita üzerinde gösterilmelidir. 1. ÖNLEMLER PLANI Aşama Konu* Alınacak Önlemler Sorumlu Kurum/Kuruluş** İşletme * müteahhitinin sorumluluğunda olan hususlar ihale dokümanlarında belirtilecektir. ** konu ve önlemler projeye özel olacaktır. (projenin yerinin veya güzergahının değerlendirmesi esas alınarak) 14

2. İZLEME PLANI Aşama İzlenecek parametreler Nedir? Nerelerde izlenecek? Nasıl izlenecek/ izleme ekipmanlarını n çeşitleri? Ne Zaman izlenecekölçümlerin sıklığı / sürekli ölçüm? Neden İzlenecek? Maliyet Sorumlu Kurum/Kuruluş İşletme NOT: Önlemler planında yer alan her husus için izleme planında ilgili bir madde olacaktır. Örneğin, gürültü önlemler planında belirtilen bir husus ise, gürültü izleme planında yer alan konulardan biri olmalıdır. 15

3. PROGRAM Aşağıdaki faaliyetler için başlangıç ve bitiş zamanları (tercihen grafiksel olarak) belirtilmelidir: Alınacak önlemler İzleme 4. KURUMSAL DÜZENLEMELER Konu ile ilgili bölüm aşağıdaki hususların detaylarını içermeli ve organizasyon şemaları ile desteklenmelidir: Alınacak önlemler ve izleme ile ilgili kurumsal sorumluluk ve prosedürler, bunların çevre yönetimi ile bağlantıları Çevresel bilgi akışı (raporlandırma-kimden kime ve ne sıklıkta raporların sunulacağı) Çevre yönetimi ile ilgili karar verme hiyerarşisi (yaptırımlar, cezalara karar verilmesi, kapatma kararı vb.) Kısaca, makul bir çevresel performans sağlanması için izleme verilerinin nasıl kullanılacağı verilerin kimin tarafından toplandığı, kimin tarafından analiz edildiği, raporları kimin hazırladığı, raporların kime ve ne sıklıkta gönderildiği, o kişinin kendine gelen raporları kime gönderdiği veya bu bilgilerle ne yaptığı tesisin kapatılması, işletmede değişiklik yapılması ve harcamalarla ilgili kimin sorumlu olduğu tanımlanmalıdır. Trafo merkezi (ve ilişkili ENH) kısmi ÇD raporlarının hazırlanmasında ve RES leri trafo merkezlerine bağlayacak olan enerji nakil hatları için güzergah etütlerinin gerçekleştirilmesinde rehberlik sağlamak için tam Çevresel ve Sosyal Durum Tespit (ÇSDT) raporu a sunulmuştur. ÇD raporlarının hazırlanmasında DB tarafından hazırlatılan ÇSDT raporundan faydalanılmalıdır. 16

5. PROJEDEN ETKİLENECEK GRUPLAR VE YEREL GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR İLE YAPILAN GÖRÜŞMELER ÇED sürecinde yer alan Halkın Katılımı Toplantıları bu kapsamda değerlendirilecektir. Ancak PTD hazırlanacak projeler için aşağıdaki süreç uygulanacaktır. Aşağıdaki hususlarla ilgili kayıtlar sağlanmalıdır: Görüşmelerin yapıldığı tarihler Görüşmelerin yapıldığı yerler Görüşme(ler)ye kimlerin davet edildiği İsim, Kurum veya meslek, Telefon/Faks/e-posta numaralı/adres (ev ve/veya iş) Görüşme(ler)ye kimlerin katıldığı İsim, Kurum veya meslek, Telefon/Faks/e-posta numaralı/adres (ev ve/veya iş) Görüşme/ Gerekmesi halinde Toplantı Programı/Takvimi Neyin sunulacağı ve kim tarafından sunulacağı Özet görüşme/ gerekmesi halinde Toplantı Tutanağı (Görüşler, Sorular ve Sunum Yapanların Cevapları). Tutanak toplantıya katılan personelinin isimlerini de içerecektir Üzerinde anlaşılan herhangi bir faaliyet veya gerek görülen izleme faaliyeti ile bununla ilgili program 17

EK B. ENERJI İLETİM HATLARI YER ALTI KABLOLARI VE TRAFO MERKEZLERİ İÇİN ÖRNEK ETKİ ÖNLEM TABLOLARI ETKİ ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Kültürel ve tarihi değerler Herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde inşaat durdurulacak ve ilgili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları na haber verilecektir. Tesis alanına ait koruma kurulundan cevap beklenecektir. Bu sırada herhangi bir inşaat çalışmasında bulunulmayacaktır. Alınacak olumlu cevabın ardından inşaat çalışmalarına başlanacaktır. Ek maliyet yok Yüklenici Mevcut TM sökümü (sadece TMler için) Tüm gereksiz ekipman ve atıklar ayrı olarak toplanacak ve mümkün olanların lisanslı bir geri dönüşüm firması tarafından bertarafı sağlanacaktır. Asbest içeren materyaller tehlikeli atık bertaraf lisansına sahip firmalar ile bertaraf edilecektir. Sözleşme dahilinde Yüklenici Söküm işlerinin Söküm işlerinin TESİS Toz - partikül madde Toz ve partikül madde emisyon değeri olan 3 mg/nm 3 (Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği) aşılmayacaktır. Bunu sağlamak için Kuru mevsimlerde sulama yapılacaktır. Savurma yapılmadan doldurma ve boşaltma yapılacaktır. Savurma olmasını engellemek için doldurma ve boşaltma işlemleri bu iş için ayrılmış belli bir alanda yapılacaktır. İşlem sırasında tozumayı engellemek amaçlı su serpme işlemi uygulanacaktır. Ayrıca, çalışanlar, doldurma ve boşaltma sırasında dikkatli davranmaları konusunda uyarılacaktır. Tozuma yapan malzemelerin limit bir yükseklikten doldurulup boşaltılması sağlanacaktır. Yükleme ve boşaltma yaparken rüzgar yönü ve şiddeti dikkate alınacaktır. Kamyonların üstü örtülecek ve hız sınırı getirilecektir. Proje sahasında hız sınırı 30 km/h iken şehir içinde 50 km/h olacaktır. Kullanılacak tüm araçların egzoz emisyon izinleri olacaktır. Şantiye alanında çalışan kamyonların lastikleri, alan dışına (cadde) çıkmadan önce yıkanacaktır. Sözleşme dahilinde Yüklenici Hafriyat başlangıcı Hafriyat sonu 18

ETKİ ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Gürültü Çalışmalar gündüz 07:00 ve akşam 19:00 saatleri arasında gerçekleştirilecektir. Eğer bu saatler dışında çalışma olacaksa yerel otorite ve vatandaşlar daha önceden bilgilendirilecektir. Yakın yerleşimlerde oturanlar inşaat süresi boyunca bilgilendirilecektir. Sürekli şantiye gürültüsü (gündüz) 70 dba (Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği) sınır değerine uyulacaktır. Bunun sağlanması için Trafo Merkezi etrafı beton koruyucu duvar ve fens ile çevrilecektir. Ayrıca, gürültü seviyesinin artması durumunda iş makinelerinin aynı anda çalıştırılmaması, araçların eskimesi ile neden oldukları gürültü seviyesi de artacağından inşaat çalışmalarında mümkün olduğunca yeni araç kullanılması gibi önlemler alınacaktır. Ek maliyet yok Yüklenici TESİS Şantiyeden kaynaklanacak atık sular Şantiyeden kaynaklanacak atık sular kanalizasyon sistemine bağlantı sağlanarak verilecektir. Yüksek değil Yüklenici Şantiyeden kaynaklanacak hafriyat, katı ve tehlikeli atıklar Hafriyat atıkları izin alınmış en yakın hafriyat döküm sahasına dökülecektir. Katı atıklar (metal, ahşap gibi inşaat malzemesi kullanımından kaynaklanacak) ve ambalaj atıkları (cam, kağıt, plastik vb.) ayrı ayrı toplanacak Belediye veya lisanslı bir geri kazanım firması tarafından alınmaları sağlanacaktır. Evsel nitelikte olan organik atıkların Pendik Belediyesi tarafından sağlanacak ve ilgili Düzenli Katı Atık Depolama Sahasına gönderilecektir. Yağ, boya vb. gibi atıklar sızdırmasız, metal ve etiketli konteynırlarda ayrı olarak toplanıp lisanslı bir geri kazanım firması tarafından alınmaları sağlanacaktır. Belediye ve/veya lisanslı bir geri kazanım tesisine bağlı olarak değişmekle birlikte yüksek değil Yüklenici 19

ETKİ ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Araç Parkından Kaynaklanacak Atıklar Mümkün olduğunca, araçların bakımları inşaat sahasında yapılmayacaktır. makine ve araçlarından kaynaklanacak atık yağlar, gresler vb. paslanmaz varillerde biriktirilerek yüklenici tarafından lisanslı firmalara verilmesi sağlanarak bertaraf edilecektir. Varillerin geçirimsiz bir zeminde yağmur ve güneşten korunması için üstü kapalı bir alanda depolanması ve burada yangına karşı gerekli tedbirlerin sağlanacaktır. Varillerin yerleştirildiği alan uyarı şeritleri ile çevrilecektir. Yangın söndürme seti (kova, balta, kürek, kazma ve çapa) alanda bulundurulacaktır. Makine ve araçların işletmesinden kaynaklanacak akü, lastik ve benzeri malzemeler lisanslı firmalara teslim edilerek bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Yüksek Değil Yüklenici Sağlık ve Güvenlik Çalışanlara tüm gerekli koruyucu ekipman (baret, emniyet kemeri, iş güvenliği elbisesi, gözlük, eldiven, önü zırhlı ayakkabı vb.) sağlanacaktır. Çevre halkının güvenliğini sağlamak amacıyla Dikkat, Girmek Yasaktır vb. gibi uygun levhalar konulacaktır. Çalışanlara, İş Sağlığı ve İşçi Güvenliği eğitimi verilecektir. çalışmaları başlamadan önce, tüm çalışanlara inşaat çalışmaları süresince şantiye alanında uyulması zorunlu güvenlik kkonuları, riskler ve ilgili yönetmelikler hakkında bilgi verilecektir. Proje bütçesi kapsamında Yüklenici 20

ETKİ ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Peyzaj Şantiye alanı eski haline getirilecektir. Alan içinde tehlikeli, katı, sıvı, inşaat vb. atık bırakılmayacaktır. Proje bütçesi kapsamında Yüklenici TESİS Habitat (flora/fauna) Çalışma sahasının yakınındaki kabul edilmiş tüm doğal yaşam alanları, sulak alanlar ve koruma altındaki alanlar korunacak ve kötü niyetli olarak kullanılmayacaktır. Personelin avlanması, yiyecek araması, ağaç kesmesi veya başka türlü zarar verici faaliyetlerde bulunması kesinlikle yasaklanacaktır. sahasının yakınındaki büyük ağaçların bir etüdü yapılacak ve envanteri çıkarılacak, büyük ağaçlar işaretlenerek etrafları çit ile çevrilecek, kök sistemleri korunacak ve ağaçlara zarar verilmesi önlenecektir. Saman balyaları ve silt çitleri gibi yöntemlerle uygun erozyon ve çökelti kontrol önlemleri alınarak, yakındaki sulak alanlar ve dereler inşaat sahasından gelecek akıntılardan korunacaktır. Özellikle koruma altındaki alanlar olmak üzere, yakın çevrede ruhsatsız malzeme ocağı, taş ocağı veya atık sahaları açılmayacaktır. Proje bütçesi kapsamında Yüklenici 21

ETKİ ÖNLEM TABLOSU Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Yüklenici, ulusal mevzuata uygun olarak, inşaat sahasının uygun şekilde güvenliğini sağlamaktan ve inşaat ile ilişkili trafiğin düzenlenmesinden sorumlu olacaktır. Önlemler, bunlarla sınırlı olmamak üzere aşağıdakileri içerecektir: Trafik ve Yaya Güvenliği Trafik tabelaları, uyarı işaretleri, bariyerler ve servis yolları: saha açık bir şekilde görülebilir olacaktır ve halk potansiyel tehlikeler konusunda uyarılacaktır. Özellikle sahaya erişim ve saha yakınındaki yoğun trafik için olmak üzere personelin eğitimi sağlanacak ve trafik yönetim sistemi oluşturulacaktır. trafiğinin müdahalesinin olduğu yerlerde yayalar için güvenli geçitler ve yaya geçitleri sağlanacaktır. Çalışma saatleri yerel trafik düzenine göre ayarlanacaktır; örneğin işe gidiş ve işten dönüş saatlerinde veya hayvan sürülerinin hareket saatlerinde büyük nakliye işlerinden kaçınılacaktır. Halkın güvenli ve uygun geçişinin sağlanması için gerekli olması halinde, sahada eğitimli ve görünür personel tarafından aktif trafik yönetimi sağlanacaktır. Yenileme çalışmaları sırasında binaların halka açık kalmaya devam etmesi halinde, ofis tesislerine, mağazalara ve konutlara sürekli ve güvenli erişim sağlanacaktır. Proje bütçesi kapsamında Yüklenici 22

Aşama Konu Alınacak Önlemler*** Maliyeti Sorumlu Kurum** Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Gürültü Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne bağlı kalınarak yönetmelikte tanımlanan L gündüz:65 dba, L gece:55 dba sınır değerler aşılmayacaktır. Trafo merkezini oluşturan teçhizat, International Electric Commission (IEC) 60076-10 Standartlarına ve diğer uluslar arası standartlara uygun ( 70 dba) olarak temin edilecektir. TM etrafı, koruyucu duvar ile çevrilecektir. İşletme bütçesi kapsamında TM nin ekonomik ömrünü tamamlaması İŞLETME Elektrik ve Manyetik Alanlar (EMA) International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) de tanımlanan (elektrik alan için 5 kv/m (halk için), manyetik alan için 1000 mg (24 saat/gün); elektrik alan için 10 kv/m (çalışanlar için), manyetik alan için 5000 mg (8 saat/gün)) limit değerlere uyulacaktır. Bunu sağlamak amacıyla; TM ye ait bütün teçhizat (trafo, kesici, ayırıcı, parafudur, akım gerilim trafosu vb.) IEC ye veya diğer uluslar arası standartlara göre alınacaktır. Bu bazda kontroller ve yenileme ile güçlendirme yapılacaktır. TM etrafına duvar yapılarak bu alana giriş, yaklaşım, ve yerleşim önlenmiş olacaktır. TM binası, teçhizat, duvar ve fens topraklanacaktır. Herhangi bir belirti durumunda (cihazların hatalı çalışması, temas akımlarının artması, elektriksel ark, lokal ısınma vb.) bu topraklama direnci ölçülerek uygun olmayanların toprağı, lokal yenileme, bağlantıların kesintisizliğinin sağlanması vb. ile güçlendirilecektir. İşletme bütçesi kapsamında TM nin ekonomik ömrünü tamamlaması Sağlık ve güvenlik TM nin işletme, bakım ve onarımını yapacak ekipler, elektrik güvenliği, yangınla mücadele, yüksekte çalışma ve ilk yardım gibi konularda eğitim almış kişilerden oluşacaktır. TM civarında uyarı levhaları ve tırmanma engelleri olacaktır. Yüksek değil (İşletme bütçesi kapsamında) TM nin ekonomik ömrünü tamamlaması Yangın riski Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği nde belirlenen yangın güvenliği esaslarına göre tesis edilecek TM, düzenli olarak kontrolden geçirilerek, tüm teçhizatının kontrol, test, bakım, onarım ve yenileme çalışmaları yapılacaktır (bushing, SF6, izolasyon yağı, kablo başlıkları ve gaz kaçakları gibi). Tüm teçhizat ark ve kıvılcımlara karşı ulusal ve uluslararası standartlara göre test edilmektedir. Yüksek değil (İşletme bütçesi kapsamında) TM nin ekonomik ömrünü tamamlaması 23