TURKISKA Tütün Ürünleri Satmak 1
Tütün ürünleri satmak 3 Tütün ürünleri satışında geçerli kurallar nelerdir? 4 Satış yapılan butiklerde yasaya uygun davranıldığını kim denetler? 8 Test alımı 9 Tütün ürünleri Yasasına aykırı hareket edilirse ne olur? 10 Tütün ürünlerinin işaretlenmesi hakkında daha fazla bilgiler 12 Tütün ürünleri vergisinde geçerli kurallar nelerdir? 13 Tütünle ilgili özel kurallar neden vardır? 14 Tütün satışıyla ilgili seri kılavuz 16 Folkhälsomyndigheten, 2014 ISBN 978-91-7603-431-6 Foto omslag: Sandra Pettersson Foto inlaga: s. 9, 12 thinkstock.com, s. 3, 12 Nettan Oliw, s. 5, 16, 17 Sandra Pettersson, s. 6 Bildbyrå ekegren.se, s. 8 Tina Stafrén, s. 18 Transportstyrelsen, s. 19 Rikkard Häggbom Grafisk produktion och illustration: AB Typoform
Tütün ürünleri satmak Bu broşür tüketicilere tütün satmakta olan ya da satmayı düşünenlere yöneliktir. Daha ayrıntılı bilgi, Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) ile Folkhälsomyndigheten in www.folkhalsomyndigheten.se/tillsyn adresli sitesinde yer almaktadır. Daha fazla bilgi ve destek için bağlı olduğunuz belediyeye de başvurabilirsiniz. Bugün batı dünyasında görülen hastalık, ıstırap ve erken ölümlerin en büyük nedeni sigara kullanmaktır. Dudak içi enfiyesinin de sağlığa zararı vardır. Erken tütün kullanımını engelleyecek ya da geciktirecek önlemler alınması halkın daha sağlıklı olmasına yol açar. Tütünün zararlı etkilerini sınırlandırmak için, Tütün Yasasında tütün ürünleri ticaretine ilişkin bir dizi kurallar vardır. Bunların arasında, 18 yaş altındakilere tütün satılamayacağı ve tütün ürünlerinin üzerinde, tütünün zararlarını belirten uyarı ibareleri olması gerektiği gibi hükümler vardır. Tütün ürünü nedir? Tütün ürünü, içinde belli bir oranda tütün bulunan ve içmek, çiğnemek, dudak altına yerleştirmek ya da emmek (bkz. AB yönergesi 2001/37/EG) amacıyla kullanılır. Örneğin, sigara, puro, puro yaprağı, ince puro, pipo ve sarma tütünü, dudak arkası enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü tütün ürünlerindendir. Tütün ürünleri işaretlenmelidir İsveç te satılan tüm tütün ürünlerinin üzerinde İsveççe uyarı yazıları ve bu yazının belli bir iriliği ve şekli olmalıdır. Ayrıca, sigara paketlerinin üzerinde içerik beyanı bulunmalıdır. Tütün ürünlerinin işaretlenmesi şartına ilişkin düzenlemeler: AB yönergesi 2001/37/EG Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) Folkhälsomyndigheten in FoHMFS 2014:2 ile FHIFS 2002:4 sayılı yönetmeliği. Daha ayrıntılı bilgi için Tütün ürünlerinin işaretlenmesi hakkında ayrıntılı bilgiler bölümüne bakınız. Yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilerek satmanın cezası vardır. Yanlış işaretlenmiş tütün ürünleri gördüğünüzde, önlem alınabilmesi için zamanda üreticiyle ya da ithalatçıyla en kısa zamanda irtibat kurunuz. Bu süre zarfında tütün ürünleri satışa sunulamaz. Tütün ürünlerinden alınan vergi Tütün ürünleri, Tütün Vergisi Yasası (1994:1563 sayılı) gereğince vergiye tabidir. Daha ayrıntılı bilgi için Tütün vergisi konusunda geçerli kurallar bölümüne bakınız. 3
12 c tobakslagen (1993:581) Värt att veta om egenkontrollprogram Du som tänker sälja tobaksvaror till konsumenter ska utöva egenkontroll över att försäljningen sker i enlighet med bestämmelserna i tobakslagen (1993:581). Du ska dokumentera kontrollen av verksamheten i ett egenkontrollprogram som är anpassat för din verksamhet. Det är näringsidkaren, det vill säga du som äger verksamheten, som ansvarar för att det finns ett egenkontrollprogram. Programmet bör bland annat beskriva försäljningsställets rutiner för att kontrollera ålder, marknadsföring och märkning av tobaksvaror. Ett egenkontrollprogram fungerar som ett stöd för dig som näringsidkare i egenkontrollen och är ett viktigt underlag för kommunen vid en tillsynskontakt. När du anmäler försäljning av tobaksvaror till kommunen ska du samtidigt bifoga en kopia av ditt egenkontrollprogram. Försäljningsställe Namn på försäljningsstället Postnummer och postort Gatuadress E-post Kontaktperson E-postadress Telefon Antal anställda Ägare Firmanamn (AB, HB, enskild firma etc.) Plats för kommunens logotyp Organisationsnummer/personnummer Nedan följer ett förslag på vad ett egenkontrollprogram för tobaksförsäljning kan innehålla. Hjälptexten under rubrikerna beskriver lagens försäljningsregler och kryssrutorna är förslag på rutiner som kan vara ett stöd för dig som näringsidkare i egenkontrollen. Information om åldersgränsen 18 år För att informera om förbudet att sälja eller lämna ut tobaksvaror till någon som inte har fyllt 18 år ska ni ha minst en tydlig och klart synbar skylt på försäljningsstället. Skylten ska normalt sett placeras vid kassan för att uppfylla kravet på att vara tydlig och klart synbar. Det finns inget som hindrar att ni placerar fler skyltar på andra platser på försäljningsstället. Var är skyltar eller dekaler om åldersgränsen placerade på försäljningsstället? Vid kassan På entrédörren På skyltfönster På beställningsterminal/varuautomat Annat: Tütün ürünleri satışında geçerli kurallar nelerdir? Tütün ürünleri satıkşı hakkında belediyeye bildirim Tütün Ürünleri Yasası gereğince, satışın yapılacağı bölge belediyesine bildirim yapılmadan önce tütün ürünlerini satışa çıkaramazsınız. Bildirim yükümlülüğü, belediyenin yasaya uyumu denetleyebilmesi, satış yapılan yerde denetim yapabilmesi ve tütün ürünleri satışına ilişkin kurallar konusunda sizleri bilgilendirebilmesi için getirilmiştir. Tütün ürünleri satış bildirimi formunda belediyenin denetim için gerekli gördüğü, örneğin satış yeri ve ticari işletmeciyle ilgili bilgiler yer almalıdır. Ticari işletmeciyle, tüketicilere tütün ürünleri satışı yapılan yerin sahibi olan kişi kastedilmektedir. Satış yerinin sahibi değiştiğinde, işyerinin yeni sahibi belediyeye yeni bir bildirim göndermelidir. Bildirim formunu belediyenizden ya da Folkhälsomyndigheten in www.folkhalsomyndigheten.se/tillsyn adresli sitesinden temin edebilirsiniz. Bildirim formuyla birlikte, tütün satışında geçerli olan kuralını uygulamak için ne gibi rutin ve çalışma yönteminiz olduğunu belirten öz denetim programınızı da göndermelisiniz (bkz. İşletmenin öz denetim programı ). Belediye bu işlem sonrasında bildiriminizi tescil edecektir. İşletmenin öz denetim programı İşletmeci olarak satışınızı kontrol etmekle yükümlüsünüz. Buna işletmenin öz denetimi denilir. Tütün ürünleri satıcısı olarak Tütün Ürünleri Yasasının gerektiği şekilde uygulanması için çalışanlarınızla birlikte izleyeceğiniz rutinlerin yer aldığı bir programınızın olması zorunluluğu, öz denetiminizin bir bölümünü oluşturur. Tütün ürünleri satan bütün butik ve öteki satış yerlerinde öz denetim programı bulundurulmalıdır. Ticari işletmeci olarak, öz denetim programınızın bir kopyasını belediyeye bildiriminizle birlikte göndermelisiniz. Bir denetim sırasında, kolay erişilebilir olması bakımından programı Egenkontrollprogram för tobaksförsäljning işyerinde bulundurmanız uygundur. Denetim programı, ticari işletmeci olarak kurallara uyulmasını güvenceye alabilmeniz için siz ve personelinize destek amaçlı düşünülmüştür. Satışla ilgili ortaya çıkabilecek sorunların engellenmesi için alınacak önlemleri bu programda yazılı olarak belirtmeniz gerekir. Programın: güncel, personel tarafından benimsenmiş ve günlük çalışma içinde buna uyulması önemlidir. Öz denetiminizi yapmaz ya da öz denetim programındaki şartları yerine getirmezseniz, hatayı gidermeniz için belediye idari yaptırımlarda bulunabilir, bkz. bölüm Tütün Ürünleri Yasasına aykırı davranıldığında ne olur?. Öz denetim programınız için yardıma ihtiyaç duyduğunuzda belediyenizle irtibat kurun. Folkhälsomyndighet in www.folkhalsomyndigheten.se/tillsyn/ sitesinde işletme öz denetim programı örneklerini görebilirsiniz. 4
Çalışanlara bilgi ve destek İşletmeci olarak, çalışanlarınızın tütün ürünleri satışıyla ilgili kuralları uygulayabilmeleri için gerekli bilgi ve desteği vermelisiniz. Örneğin, genç bir müşterinin kimliğini göstermek istememesi gibi anlaşmazlıklarda, personelin nasıl davranması gerektiğini de onlara anlatmalısınız. Genç yaştaki çalışanlara bu desteğin verilmesi özellikle önem taşır. Genç yaşta çalışanlar çalışma süresince daha deneyimli çalışanlardan da destek alabilirler. Bir başka örnek ise, tütün ürünleri satışının deneyimli personelin olduğu ayrı bir kasada yapılmasıdır. İşletmenin öz denetim programı ile tütün ürünleri satış kurallarını çalışanlarla birlikte düzenli aralıklarla gözden geçirmeniz uygun olur. Ayrıca, işe yeni başlamış birisinin tütün ürünlerini satmadan önce rutinler hakkında bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır. Çalışanların, bayilik rutinleri ile Tütün Ürünleri Yasasında yer alan satış kuralları hakkında bilgilendirilmiş olduklarından emin olmanın bir yolu, çalışanların bilgilendirildikleri tarihleri belgelemektir. Tüm çalışanların, kişisel cezai sorumlulukları hakkında bilgilendirilmiş olmaları da önemlidir, bkz. bölüm Tütün Ürünleri Yasasına uyulmadığında ne olur? ÄR DU UNDER 25 ÅR? VISA LEGITIMATION 18 ÅR VID KÖP AV TOBAK Yaş sınırı ve kontrolü 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünleri satmak ya da teslim etmek yasaktır. Müşterinin yaşının yeterli olduğunun tespiti kasa personelinin sorumluluğundadır. Kasadaki personel müşterinin yaşı konusunda kararsız olduğunda kimliğin gösterilmesini istemelidir. Müşteri geçerli bir kimlik gösteremez ise kasa personelinin o müşteriye tütün ürünleri satması yasaktır. Genç bir müşterinin yaşını sadece dış görünümünden anlamak zor olabilir. Bir çok satış bayii bu sorunu 25 yaş altı görünümündeki tüm müşterilerden kimlik sormak suretiyle çözmektedir. 5
Yaş sınırı her türlü satış işlemlerinde geçerlidir. Yani, tütün ürünleri satışı sırasında örneğin tütün ürünü otomatları ve internetteki satışlarda da - alıcının yaşı kontrol edilebilmelidir. İşletmeci olarak satış rutinlerini, 18 yaşın altındakilerin tütün ürünlerini satın alamayacakları şekilde organize edebilmeniz gerekir. Yaş sınırı hakkında bilgiler Tüm satış bayilerinde en az bir tane açık ve net olarak görülen tabela ya da afişle 18 yaş sınırı belirtilmelidir. Bu yazının kasa yanında bulunması uygundur. Yaş sınırı yazılı olan afişleri Folkhälsomyndigheten in www.folkhalsomyndigheten.se adresli sitesinden sipariş edebilirsiniz. Ürünün başkalarına yasa dışı satılacağı şüphesi doğduğunda satış yasağı Tütün ürününün 18 yaş altındaki birine teslim edileceğinden, yani 18 yaşından küçük birine yasadışı yoldan satılacağından şüphe edildiğinde ürün satışı yapmak yasaktır. Her durumda bu risk değerlendirmesini kasa personeli yapmalıdır. Satış yerinin önünde toplanmış genç gruplara varsa buna karşı dikkatli olun. Böyle durumlarda 18 yaşın üzerinde olan birinin satın aldığı tütün ürünlerini 18 yaşından küçük olanlara verebileceği riski bulunmaktadır. Kasadaki personel ürünün yasadışı yoldan satılacağını anladığında ya da bundan şüphelendiğinde satış yasağı söz konusudur. 6
Sigaraları tane ile satış yasağı Sigaraları tek tek satmak (taneyle) ya da içinde 19 adetten az sayıda sigara olan sigara paketi satmak yasaktır. Bu yasak sigara dışındaki hiçbir tütün ürününü kapsamaz. Pazarlama Tütün ürünlerinin, satış yerinin dışında ve vitrindeki reklam panolarında tanıtılması yasaktır. Butik içindeki reklam ve pazarlama, zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanımını teşvik edici olamaz. Nelerin zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanımını teşvik edici olduğu ise her farklı durumda ayrı değerlendirilir. Tanıtım reklamları, tütün ürünlerinin satıldığı yerde olmalıdır, aksi durumda bu tanıtım yazısı yönlendirici olarak değerlendirilir. Ucuz şimdi alın! gibi ifadelerden kaçınılması gerekir, çünkü bu gibi ifadeler tütün kullanımını teşvik edici olarak görülebilir. Daha geniş bilgi için belediyeyle ya da 0771-42 33 00 telefondan veya www.konsumentverket.se sitesine girerek Tüketiciler Dairesi ile irtibat kurunuz. 7
Satış yapılan butiklerde yasaya uygun davranıldığını kim denetler? Denetim Hem belediye hem polis teşkilatı tütün ürünleri satışıyla ilgili kuralları denetleyici kurumlardır. Bu, tütün ürünleri satışında Tütün Ürünleri Yasası hükümlerine uyulduğunun bu kurumlar tarafından denetleneceği anlamına gelmektedir. Polisin asli görevi suça müdahale etmektir. Belediyenin görevi ise ilk elde engelleyici tedbir almaktır. Hem bilgilendirmek hem de destek hizmeti vermekle beraber, tütün satışıyla ilgili kurallara uyulmasının sağlanması amacıyla denetim yapmak ve idari önlemlere başvurmak ise belediyenin çalışma alanına girer. Daha geniş bilgi için İdari Yaptırımlar başlığı altında yer alan bilgilere bakınız. Belediye, denetim faaliyetinin finansmanı için denetim ücreti alma hakkına sahiptir. İşletmecilerin ne kadar ücret ödeyeceğine belediye karar verir. Belediye ve polis görevlileri satış yerinde denetime geldiklerinde, işyerine ve oradaki lokal ve odalara girme yetkisine sahiptir. Denetim çalışması için gerekli olan bilgi ve belgelere ulaşma yetkileri de vardır. Ayrıca, Tütün Ürünleri Yasasına ya da bu yasa yönetmeliklerine aykırı şekilde satış yapılıyorsa veya yasaya aykırı şekilde satış yapmayı bariz olarak düşünmekteysen belediye veya polis tarafından tütün ürününe el konulabilir. Bu eksiklik giderildiğinde işletmeci olarak tütün ürününüzü geri alabilirsiniz, aksi durumda tütün ürününüz denetim kurumu tarafından imha edilir. Tütün Ürünleri Yasası satış kurallarına uyulduğunu denetleyen başka kurumlar da vardır. Bunlar, valilik, Folkhälsomyndigheten ve Tüketiciler Dairesidir. Tütün Ürünleri Yasası satış kuralları denetiminde, valilik bölgesel, Folkhälsomyndigheten ise merkezi denetim kurumlarıdır. Tüketiciler Dairesi, pazarlama kurallarıyla ilgili merkezi denetim kurumudur. Ancak, belediyeler satış yerinde ya da bunun hemen bitişiğinde yapılan pazarlamanın birebir denetimini yürütür. 8
Test alımı Bir satış yerinin yaş kontrolünde sağlam rutinleri olduğunun anlaşılması amacıyla belediye tarafından test alımı yapılabilir. Test alımı, genç görünümlü bir kişinin, ilgili satış yerinden kimlik göstermeden tütün ürünü alınabilip alınmadığını test etmesi demektir. Test alımı nasıl yapılır? Belediye tarafından, 18 yaşını doldurmuş bir kişi test alımı için görevlendirilir. Yöntemin etkili olması için, satın alış işlemi size önceden bildirilmeden yapılır. Öte yandan perakendecilik sektöründe çalışan herkesin belediyenin test alımı yapabileceğinden ve bunun gerekçesinden haberdar olması önemlidir, o nedenle test alımının ne olduğu konusunda personelinizi bilgilendirmeniz gerekir. Test alımının ardından sonucun bildirilmesi için belediyedeki işlem memuru tarafından sizinle irtibata geçilir. O zaman siz ve çalışanlarınızın bu konudaki kuralları ve yaş sınırlamasının sebebini kavramış olduğunuz belediye tarafından da teyit edilmiş olur. Test alımı, belediye tarafından size karşı idari yaptırım gerekçesi olarak kullanılamaz. Yani, işletmeci olarak size test alımı sonucuna dayanılarak ürün satış yasağı getirilemez. Öte yandan test alımı, işletmeci olarak yaş sınırı rutinlerinizi iyileştirmeye yardımcı olur. Bu iyileştirme faaliyetinde belediye destek olmaktadır. 9
Tütün ürünleri Yasasına aykırı hareket edilirse ne olur? Tütün Ürünleri Yasasında iki tür yaptırım olanağı mevcuttur. Öncelikle, suç oluştuğunda polis ve savcılık makamı ceza kanununda yer alan yaptırımlara başvurur. Bu durumda suç, tütün ürünlerinin yasa dışı satışıdır ve suçlu para ya da hapis cezası ile cezalandırılabilir. İkincil olarak ise, değişim sağlanması için farklı denetim organları tarafından idari yaptırımlar söz konusu olabilir. Örneğin, yanlış yerleştirilmiş bir reklam tabelasını işletmecinin başka yere taşımaya zorlanması gibi yaptırımlar söz konusu olabilir. Ceza Kanununda yer alan yaptırımlar Tütün Ürünleri Yasasında cezanın kişiselliği kuralı yer alır, buna göre siz ya da personeliniz para cezasına ya da en fazla altı ay hapis cezasına çarptırılabilirsiniz. Şu eylemler cezalandırılır: 18 yaşını doldurmamış kişiye tütün ürünleri satmak 18 yaşını doldurmamış bir kişiye verileceği (yasa dışı satış) şüphesine dayanak teşkil edecek özel bir gerekçe olmasına rağmen tütün ürünleri satmak Örneğin uyarı metini olmayan ya da yanlış uyarı metinli ürünler gibi yanlış işaretli tütün ürünlerini satışa sunmak. Ticari işletme sahibi olarak şunları yaptığınızda cezalandırılabilirsiniz: Belediyeye satış bildiriminde bulunmaksızın tütün ürünleri satmak Belediyenin satış yapmanızı yasaklamasına rağmen tütün ürünlerini satmaya devam etmek Örneğin uyarı metini olmayan ya da yanlış uyarı metinli ürünler gibi yanlış işaretli tütün ürünlerini satışa sunmak. Daha geniş bilgi için bkz. Tütün ürünlerinin işaretlenmesi hakkında daha geniş bilgiler. Yanlış işaretli tütün ürünlerinin satışa sunulması gibi, yasa dışı tütün ürünleri satılması durumunda işletme sahibinin şirketine mahkeme tarafından para cezası da verilebilir. Başka yasa hükümlerinde de tütün ürünleriyle ilgili cezai yaptırımlar mevcuttur. Yaptırımlar, diğer suçlar yanında şu eylemlerle ilgilidir: Vergi suçları Sigara satışını, üzerinde perakende fiyatı yazılı özel işaretli orijinal paketler halinde yapmayıp farklı biçimde satmak Kaçakçılık Kaçak eşyanın yasa dışı alım/satım ve kullanımı. Vergi konusunda daha geniş bilgi için 010-578 71 99 nolu telefondan Vergi Dairesiyle irtibat kurunuz. Mal ithali konusunda daha geniş bilgi için 0771-520 520 nolu telefondan Gümrükler Dairesiyle irtibat kurunuz. 10
İdari yaptırımlar Ticari işletmeci olarak Tütün Ürünleri Yasası hükümlerine aykırı hareket ederseniz, belediye idari yaptırımlara karar verebilir, bunlar, örneğin yasaklama veya para cezasını kapsayan ya da kapsamayan adli yaptırımlar olabilir. Para cezası şeklindeki yaptırım, denetim kurumunun kararına uyulmadığında ödenen bir cezadır. Bu para cezası mahkeme kararıyla verilir. Cezanın önceden belirlenen miktarı binlerce krona kadar çıkabilir. Ulusal düzeyde yaptırım olanakları Bir tütün ürünleri şirketinin ulusal pazarlaması kapsamında izinsiz pazarlama olursa Tüketiciler Dairesince para cezasıyla birlikte yasaklama getirilebilir. Tüketiciler Dairesi, ürünleri belli bir şekilde pazarlamasını engellemek için bu şirkete karşı dava da açabilir. Aynı durum, ithalatçı ya da üretici firmanın tütün ürünlerini doğru işaretlemesi şartında da geçerli olup, bu şarta uyulmadığında Folkhälsomyndigheten, yasaklama ya da idari yaptırım yoluna gidebilir ve el konulan tütün ürünlerini imha edebilir. Belediye, denetimine giren şu alanlarda yasaklama ve yaptırım kararı alır: T ütün ürünleri ticareti. Satış yerinde uygulanan pazarlama. Tütün ürünlerinin işlaretlenmesi. Tütün Ürünleri Yasasını ciddi şekilde ya da birkaç kez çiğnemeniz durumunda ticari işletmeci olarak tütün satışını devam ettirmeniz belediye tarafından yasaklanabilir. Bu durumda satış yasağı en fazla altı ay süreyle geçerlidir. Satış yasağının, ağır bir ceza olarak görülmesi halinde, kurala aykırı hareketinizin belediye tarafından ciddi bulunduğunun gösterilmesi amacıyla önce size bir uyarı verilmesi yoluna gidilebilir. İdari yaptırım kararlarına karşı idare mahkemelerinde itiraz edebilirsiniz. 11
Tütün ürünlerinin işaretlenmesi hakkında daha fazla bilgiler Uyarı ibareleri ve içerik beyanı İsveç ve AB ülkelerinde tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda özel şartlar aranır. Açıkça yanlış işaretlenmiş tütün ürünlerini bilinçli olarak satışa sunuyor iseniz günlük para cezasına ya da altı aya kadar hapse mahkûm edilebilirsiniz. Aşağıda tütün ürünlerinin işaretlenmesi konusunda bu şartlardan bazılarını yer almaktadır. Daha geniş bilgi için bakınız: 2001/37/EG sayılı AB yönergesi Tütün Ürünleri Yasası (1993:581 sayılı) Folkhälsomyndigheten in www.folkhalsomyndigheten.se. sitesindeki FoHMFS 2014:9 sayılı yönetmeliklerine bakınız. Uyarı ibareleri İsveççe dilinde, belli bir büyüklük ve şekle sahip olmalıdır. İçilecek olan tüm tütün ürünleri paketlerinin her iki yüzünde uyarı ibaresi bulunmalıdır. İçilecek olan tütün ürünleri paketlerinin üzerindeki uyarı ibareleri, örneğin dudak altı enfiyesi, çiğneme tütünü ve içilmeyen diğer tütün ürünlerine kıyasla sayı olarak daha fazla ve çeşitlidir. En fazla düzenlemeye tabi tutulan paketler sigara paketleridir. Paketlerin üzerindeki uyarı ibarelerinden başka, sigara dumanının ihtiva ettiği katran, nikotin ve karbonmonoksit oranını belirten içerik beyanları da bulunmalıdır. Yanıltıcı ürün tanımlamaları Tütün ürünleri paketlerinde, belli bir tütün ürününün diğerlerinden daha az zararlı olduğunu ima edecek yazı, isim, ürün markaları ve resimli işaretler bulundurulamaz. Paketlerin üzerinde örneğin, düşük katran oranı, light, ultra light, az etkili, hafif ve yumuşak gibi ibareler bulundurulamaz. 12
Tütün ürünleri vergisinde geçerli kurallar nelerdir? (1994:1563 sayılı) Tütün Ürünleri Vergisi Yasası gereğince, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, dumanlı tütün, dudak arkası enfiyesi ve çiğneme tütünleri vergiye tabidir. Sigara ve dumanlı tütünler için olduğu gibi, tütün ihtiva etmeyen, ama sigara ve dumanlı tütünlerle ilgili kriterlere sahip ürünler de bu vergiye tabidir. Benzer kurallar puro ve sigarillerle ilgili olarak da mevcuttur. Şu halde, örneğin bitkisel sigaralar ve nargile için duman hamuru gibi tütün ihtiva etmeyen bazı ürünler için de tütün vergisi ödenmelidir. Güncel vergi oranları, Vergi Dairesinin www.skatteverket.se sitesinde yer almaktadır. Tütün vergisi, normal şartlarda toptancı halkasında, örneğin ürün İsveç te üretildiğinde ya da ülke sınırından geçirildiğinde ödenir. Tütün vergisi, Vergi Dairesine ya da Gümrük Müdürlüğüne ödenir. Tütün vergisini kimlerin ve hangi tarihte ödeyeceği konusunda daha geniş bilgi için 010-578 71 99 nolu telefondan Vergi Dairesiyle irtibat kurunuz ya da kurumun internet sitesine giriniz www.skatteverket.se. Tütün ürünleri bulunduranlar için de bazı durumlarda tütün vergisi ödeme yükümü getirilebilir. Daha önceden İsveç te vergilendirilmiş olması gereken, ama bir şekilde vergilendirilmemiş olan ürünler söz konusu olduğunda bu yola gidilir. Perakende sektörünün fiyat işaretlemesi Sigaralar, sadece üzeri perakende satış fiyatıyla işaretlenmiş olan orijinal paketleriyle satışa sunulabilir. Yani, orijinal paket üzerinde perakende olarak en yüksek yasal satış fiyatı bulunmalıdır. Fiyat normal olarak üretici ya da ithalatçı firma tarafından belirlenir. Üzerinde satış fiyatı yer alan orijinal paketler halinde sigara satışı yapmayıp daha başka şekilde sigara satışı yapan kişi para cezasıyla ya da altı ay hapisle cezalandırılabilir. 13
Tütünle ilgili özel kurallar neden vardır? Tütün sağlığı olumsuz etkiler İsveç te, tütünün zararlarına karşı insanları korumak için sıkı bir tütün politikası ile Tütün Ürünleri Yasası vardır. İsveç te son yirmi yıl içinde sigara içenlerin oranı yarıdan fazla arttı. Ama, her gün tütün kullanan 16-84 yaş aralığındakilerin oranı hâlâ yüzde 21 dir ve 9. sınıf öğrencilerinin yüzde 16 sı sigara ya da dudak arkası enfiyesi kullandıklarını belirtmektedir. Bu rakam lise 2. sınıftakilerde yüzde 33 dür. Sigara içmeyi test eden öğrencilerin yaklaşık yarısı bunu ilk kez 13 yaşlarında ya da daha erken yaşlarda denemişlerdir. Son yıllarda sigara içenlerin oranı azalmıştır, ama kişi başına içilen sigara sayısı hem genç hem yetişkinler arasına artmıştır. SIGARA KULLANIMI HAKKINDA BILGILER: Sigara dumanı yahklaşık 7 000 kimyasal içermekte olup bunların birçoğu kanserojendir. Kalp ve damar hastalıkları, akciğer kanseri ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOL) gibi 50 kadar hastalık doğrudan sigarayla bağlantılıdır. Her iki sigara tiryakisinden biri erken ölmekte ve ömründen ortalama on yıl kaybetmektedir. Her yıl değişik hastalıklardan yaklaşık 100 000 hastalanma vakası olmakta ve sigara içmeleri yaklaşık 12 000 kişinin ölümüne yol açmaktadır. Nargile içmek, sigaranın neden olduğu aynı hastalıklara yol açar. Her gün sigara içen 10 yetişkinden 9 u sigaraya 18 yaşından önce başlamıştır. DUDAK ARKASI ENFIYESI KULLANIMI HAKKINDA BILGILER: Dudak arkası enfiyesi ya kanserojen ya da muhtemelen kanseren eden olan birçok kimyasal içermektedir. Dudak arkası enfiyesinde yüksek bağımlılık yaratan nikotin maddesi vardır. Dudak arkası enfiyesi kullanımı muhtemelen birçok ciddi hastalığa yol açar. Tütün kullanımını nasıl azaltırız? İsveç in tütün politikasındaki genel hedefi tütün kullanımının düşürülmesidir. Sigara ve dudak arkası enfiyesi kullananların oranını düşürmek için şu önlemlerin özellikle önemi vardır: Vergiyi artırarak tütün ürünlerinde fiyat artışı Tütün ürünlerinde reklam yasaklarını güçlendirmek Tütün teminini azaltmak Tütün bırakma destek hizmetlerinin artışı Toplumda daha fazla sayıda sigara içilmeyen alanlar Folkhälsomyndigheten in sitesinde tütün konusunda daha geniş bilgiler bulunur. 14
Karbonmonoxit egzos dumanları Arsenik öldürücü zehir Glikol antifriz Nikotin haşarat zehiri Yanıcı hidrokarbür çözücü madde Heksamin yanıcı akışkan Metan bataklık gazı Fenol dezenfekte Aseton oje çıkarıcı madde SİGARANIN İÇERİĞİNDE ŞUNLAR VARDIR Formaldehit balsamlama sıvısı, kanserojen ve alerjen Hidrojen siyanür asit öldürücü zehir Butan çakmak gazı Kadmiyum ağır metal Metanol raket yakıtı, dezenfekte maddesi Vinül klorid Plastik imalatı Amonyak gübre temizlik ilacı ve 7 000 üzerinde başka maddeler...... örneğin, şeker (nikotin tadını bastırır), kakao (bronşları açar) ve mentol (gırtlağı uyuşturur). Kurşun sinir sisteminde hasar oluşturur Cıva sinir sisteminde hasar oluşturan çevre zehiri Krom deri alerjisi oluşturabilir DUDAK ARKASI ENFİYESİNİN İÇERİĞİNDE ŞUNLAR VARDIR Nitrozamin kanserojen Arsenik öldürücü zehir Nikotin bağımlılık yaratıcı ve damar tıkayıcı, haşarat zehiri 15
Tütün satışıyla ilgili seri kılavuz Tütün ürünü içeriğinde tütün olan ve içme, dudak arkası enfiyesi olarak kullanma, emme ya da çiğneme amacıyla tüketilen bir üürndür. Tütün ürünlerine örnek olarak, sigara, puro, puro yaprağı, sigaril, pipo ve sarma tütünü, dudak arkası enfiyesi, çiğneme tütünü, porsiyon tütünü, ham tütün ve nargile tütünü gösterilebilir. İşletme sahibine Pazarda, sigara odasında, tütün satış makinelerinde ya da internette yapılan satışlar da dahil olmak üzere nerede olursa olsun her türden tütün satışı için bildirimde bulunmak zorundasınız. Bildirimi satışın yapılacağı yerin bağlı olduğu belediyeye gönderirsiniz. Öz denetim programınızın bir kopyasını belediyeye göndermelisiniz. 18 yaş sınırı konusunda müşterileri bilgilendirmek amacıyla tabela/afişler asmalısınız. İşaretsiz ya da yanlış işaretli tütün ürünlerini satmanız yasaktır. Satış yerinde zorlayıcı, yönlendirici ya da tütün kullanmayı teşvik edici tanıtım ve reklam yapmanız yasaktır. Satış yerinin dışında reklam tabelalarında ya da vitrinde tütün ürünleri tanıtımı yapmanız yasaktır. Tütün ürünü satışı kuralları konusunda çalışanlarınızı bilgilendirmelisiniz. Personelinizi, belediyenin test alımı yapabileceği konusunda bilgilendirmeyi unutmayın. Tütün ürünleri için tütün vergisi ödenir. Belediyeye bildirimde bulunmadan tütün satarsanız, satış yasağına rağmen tütün satışına devam ederseniz ya da yanlış işaretlenmiş tütünü satışa sunarsanız para ya da hapis cezasına çarptırılabilirsiniz. 16
Kasada duran personele 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünü satamaz ve veremezsiniz. Müşterinin yaşından emin değilseniz daima kimlik gösterilmesini istemelisiniz. Tütünü aldıktan sonra 18 yaş altındaki birine vereceğinden (yasa dışı satmak) şüphelendiğiniz müşterilere tütün ürünü satamazsınız. İşaretsiz ya da yanlış işaretli tütün ürünlerini satmanız ve vermeniz yasaktır. Tütün ürünleri üzerindeki uyarı ibareleri İsveççe olmalıdır. Tütün ürününü tek tek sigaralar halinde ya da içinde 19 adetten az sayıda sigara olan paketler halinde satamazsınız. 18 yaşını doldurmamış olanlara tütün ürünü satmanız ya da ürünün bir sonraki halkada küçüklere yasa dışı satılacağını/verileceğini anlamanız gerekmesine rağmen satış yapmış olmanız halinde para veya hapis cezasına çarptırılabilirsiniz. Müşteriye yanlış işaretli tütün ürünleri verdiğinizde de hüküm giyebilirsiniz. Tütün Ürünleri Yasasında (1993: 581) yer alan kurallar hakkında daha geniş bilgi Folkhälsomyndigheten in www.folkhalsomyndigheten.se/tillsyn internet sitesinde bulunur. Tütün ürünü satışıyla ilgili konularda belediye, valilik, Tüketiciler Dairesi, Vergi Dairesi, Gümrükler Dairesi ve Polis teşkilatıyla da irtibat kurabilirsiniz. Öz denetiminiz sırasında düşünülmesi gereken hususlar Eğitim ve bilgilendirme: Personel ne zaman ve nasıl bilgilendirilecek? Müşterilerin bilgilendirilmesi: Yaş sınırını belirten afişler nerede bulunur? Kasa rutinleri: 18 yaşını doldurmamış olan müşterilere satışı engellemek için hangi rutinler mevcut? Yasa dışı satışa karşı ne yapılabilir? Genç çalışanlara özel destek verilebilir mi? Önlemler: Kurallara aykırı satış yapılıyorsa buna karşı hangi iç önlemler mevcuttur? Tütün ürünlerinin işaretlenmesi: Tütün ürünlerinin doğru işaretlenmiş olup olmadığı kontrolüyle ilgili hangi rutinler vardır? Belgelendirme: İşletmenin öz denetimi, yani rutinler, eğitim çalışmaları vs. nasıl belgelendirilmektedir? Genç bir çalışanın yaşıtlarına tütün ürünü satışını reddetmesinin zor olabileceği aklınızda bulunsun. O nedenle daha yaşlı deneyimli bir çalışanın destek için daima erişilebilir olması olumlu olabilir. Tütün ürünlerini sadece özel bir kasada deneyimli personel tarafından satılmasını da sağlayabilirsiniz. 17
Kasa personeline bazı pratik tavsiyeler Müşterinin yaşından emin değilseniz daima kimlik sorunuz. 25 yaş altında görünen ve tütün ürünü almak isteyen biri olduğunda kimliğini sorunuz. Biliniz ki 18 yaş üstünde olan biri normalde kimlik göstermeye itiraz etmez. Müşterinin yaşı yetersiz görünüyor ve kimlik gösteremiyorsa, ona tütün ürünü satışı yapamayacağınızı söyleyin. Mobilet ehliyetlerine dikkat edin. Bunlar otomobil ehliyetine benzer, ama kişi 18 yaş altında olabilir. Mobilet ehliyetlerinde AM işareti ve en altında çizilmiş bir mobilet resmi bulunur. Tütün Ürünleri Yasası kurallarına aykırılık olacağından şüphelendiğiniz durumlarda tütün ürününü satmayı reddetme hakkınız vardır. Yasaya aykırı davrandığınızda para ve hapis cezası riski altında olduğunuzu müşteriye belirtiniz. Yaşı tütün ürünü almaya yeterli birisinin tütünü 18 yaş altındaki birine vereceğinden mi şüphelendiniz? Bunu ona sormanız gerektiğini anlatın. Verdiği cevap sizi ikna etmezse ürünü satmayı reddetmelisiniz. Satış yerinin önünde toplanmış genç gruplara dikkat edin. Böyle durumlarda 18 yaşın üzerinde olan birinin satın aldığı tütün ürünlerini 18 yaşından küçük olanlara verebileceği riski mevcuttur. Bu durumdan şüphelendiğinizde, bu kişiye tütün ürünü satışı yapamazsınız. Tütün ürünü satın alması yasak olan bir müşteri izahatlara başlayabilir ya da saldırgan tutum alabilir. Böyle bir durumda sakin olmalısınız. Açık seçik konuşun ve tartışmanın yararsız olduğunu ona anlatın. Mümkünse bir şef ya da iş arkadaşından yardım isteyin. Bir müşteri yasa dışı birşey yaparsa olayı gözlemleyin ve olayın ardından not alın. Tanık olarak bilgilerinize ihtiyaç duyulabilir. Gerektiğinde polise telefon edin. Olayı şefinize anlatın. Daha fazla tavsiye ve yönlendirilme isterseniz belediyenize başvurun! KİMLİK KONTROLÜ. Mobilet ehliyetinin normal ehliyetlere benzediğine, ama hamilinin 18 yaş altında olabileceğine dikkat edin. 18
18 yaşını doldurmuş olanın hangisi olduğunu görebiliyor musun? Bir kişinin yaşını sadece dış görünüşüne bakarak anlamak zor değil mi? CEVAP: Soldan sağa doğru üst sıradakiler: 18 yaş, 17 yaş, 21 yaş, 17 yaş. Alt sıradakiler: 17 yaş, 18 yaş, 15 yaş, 18 yaş. 19
Bu broşür, tüketicilere tütün ürünleri satan ya da satmayı düşünenlere yöneliktir. Burada, Tütün Ürünleri Yasası, tütün ürünleri satışında geçerli olan kurallar ve yasaya uymaktan kimin sorumlu olduğu konusunda bilgiler bulabilirsiniz. Broşürün son bölümünde, işletmenin öz denetimine dair pratik tavsiyeler ve ip uçları yer almaktadır. Buradaki bilgiler, Folkhälsomyndigheten tarafından belediye, valilik, Tüketiciler Dairesi ve Vergi Dairesi temsilcileriyle birlikte hazırlanmıştır. Solna Nobels väg 18, 171 82 Solna Östersund Forskarens väg 3, 831 40 Östersund. www.folkhalsomyndigheten.se