Elektronik Haberleşme Sektörü 3 Aylık Veriler Raporu ( Çeyrek) EYLÜL 2017

Elektronik Haberleşme Sektörü 3 Aylık Veriler Raporu (2017 2. Çeyrek) EYLÜL 2017

Elektronik Haberleşme Sektörü 3 Aylık Veriler Raporu (2017 2. Çeyrek) Sektörel Rekabet Bölümü 06/2012 sayılı Elektronik Haberleşme Yasası uyarınca, Kurumumuzun görev ve yetkileri arasında Elektronik haberleşme sektöründeki gelişmeleri takip etmek, sektörün gelişimini teşvik etmek amacıyla gerekli araştırmaları yapmak veya yaptırmak ve bu konularda ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği halinde çalışmak yer almaktadır. İlgili görev ve yetkilerden yola çıkarak, Kurumumuz işbu raporu hazırlayarak kamuoyuna sunmuştur. Burada paylaşılan bilgiler genel bilgi amaçlıdır. Yayımlanan tüm raporlarda bulunabilecek farklılıklardan ötürü, Kurum, değişiklik yapma hakkını saklı tutar. Bu rapor, Bilgi Teknolojileri ve Haberleşme Kurumu nun resmi yayını olup, barındırdığı bilgilerin kısmı ve/veya tümü kaynak gösterilmeden kullanılamaz. http://www.bthk.org info@bthk.org

İÇİNDEKİLER Terimler Sözlüğü... 3 Giriş... 4 Detaylı Veriler... 13 SEKTÖR BAZINDA GELİRLER... 13 Mobil Haberleşme Sektörü... 15 ABONE SAYISI VE PENETRASYON... 15 MOBİL TRAFİK HACMİ... 21 MOBİL GELİRLER... 23 ABONE BAŞINA VE ÇAĞRI BAŞINA AYLIK GELİR... 26 AYLIK KULLANIM MİKTARI (MOU)... 28 EN ÇOK TRAFİK GÖNDERİLEN VE ALINAN ÜLKELER... 31 KISA NUMARALAR... 32 SMS SHORT MESSAGING SERVICE...33 AKILLI TELEFON VE DATA KULLANIMI... 34 İSTASYON DAĞILIMI... 39 Sabit Haberleşme Sektörü... 40 SABİT PAZARDA TRAFİK HACMİ... 42 SABİT PAZARDA GELİRLER... 44 ABONE BAŞINA AYLIK GELİR (ARPU)... 46 AYLIK KULLANIM MİKTARI (MOU)... 47 EN ÇOK TRAFİK GÖNDERİLEN VE ALINAN ÜLKELER... 48

Sabit İnternet ve Genişbant Sektörü... 50 SABİT İNTERNET HİZMET TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIM... 51 SABİT İNTERNET GENİŞBANT BAĞLANTI HIZLARI...53 SABİT GENİŞBANT İNTERNET PAZARINDA GELİRLER... 54 ABONE BAŞINA AYLIK GELİR (ARPU)... 56 Çağrı Taşıma Sektörü... 60 TAŞINAN DAKİKA... 60 ÇAĞI TAŞIMA PAZARINDA GELİRLER... 61 Detaylı Tablolar... 62 Veri Sağlayan Elektronik Haberleşme Sağlayıcılar... 67

Terimler Sözlüğü ARPM ARPU Genişbant Cepten İnternet Average revenue per minute - dakika başına ortalama gelir. Haberleşme sağlayıcıların veya sektörün ses görüşmelerinden elde edilen gelirin, aktif kullanıcıların görüşme süresi toplamına bölünmesi ile elde edilen rakam. Average revenue per user - abone başına ortalama gelir. Haberleşme sağlayıcıların veya sektörün seçilmiş gelir kalemlerinin, o gelir grubuna ait toplam aktif kullanıcı sayısına bölünmesi ile elde edilen rakam. Her zaman açık ve çevrimiçi olan, aynı zamanda da hızı 128 KBit/s üzeri olan internet bağlantılarına verilen genel isim. Akıllı telefonlar aracılığı ile 3G teknolojisi üzerinden internete ulaşım. Dial-Up Özel bir telefon numarası aranarak modem aracılığı ile internete ulaşan, hızı 128 KBit/s altında olan bağlantılarına verilen isim. xdsl Hotspot MBit/s MOU Mobil İnternet M2M SMS Telemetri Wireless Digital subscriber line - sayısal abone hattı. Bakır telefon kabloları üzerinden evlere ve ofislere yüksek bant genişliği sağlayan bir internet teknolojisi. Halka açık yerlerde kablosuz internet ya da ağ hizmetlerinin sağlandığı yerel alanlardır. Abonelik sözleşmesi gerektirmeden internete ulaşmak için kullanılmaktadır. Megabits per second. Sayısal bilginin aktarım hızının ölçülmesinde kullanılan bir hız birimi. Minutes of usage - abone başına aylık ortalama kullanım. Bir kullanıcının aylık ortalama konuşma süresini ölçen bir hesaplama yöntemidir. Ses kullanımına kapalı olan data GSM hatları kullanılarak 3G modem üzerinden internete ulaşım. Cihazların kablosuz olarak birbirleri ile iletişim kurmasını sağlayan platform ve teknolojilere verilen genel tanımdır. Short Message Service - Kısa Mesaj Hizmeti. Cep telefonu aracılığı ile yazılan azami 160 karakterlik mesajın bir cep telefonundan diğer bir cep telefonuna gönderilmesi, mesajlaşması hizmetidir. Bir sistem ya da tesisin uzaktan izlenmesi veya kontrol edilmesine olanak sağlayan mobil teknolojidir. Radyo dalgaları ile çalışan ve kullanıcının hanesine monte edilen bir antenin, internet servis sağlayıcısının istasyonu ile bağlantı kurarak aldığı genişbant internet hizmetindir. BTHK 3

1. Giriş Elektronik haberleşme sektöründeki gelişmeleri, haberleşme sağlayıcılar tarafından tarafımıza bildirilen veriler ışığında derlerken, 2011-2017 yıllarına ait veriler uygun olduğu ölçüde kullanılmıştır. Bunu takiben, ilgili veriler Kuzey Kıbrıs taki elektronik haberleşme sektörüne ilişkin performans göstergeleri olarak kullanılmak üzere raporda işlenmektedir. 2017 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla Kuzey Kıbrıs elektronik haberleşme sektörünün durumu, yaşanan gelişmeler ve geçmiş yıllar ile yapılan kıyaslama takip eden sayfalardaki özet şekiller aracılığı ile görselleştirilmiştir. 2017 yılı ikinci çeyreğini kapsayan döneme dair (Nisan-Mayıs-Haziran) sektörel detaylar ve dağılımlar ise raporun ileriki bölümlerinde işlenmektedir. Bu raporda kullanılan veriler aşağıdaki haberleşme sağlayıcıların BTHK ya yapmış olduğu resmi bildirimlerden derlenerek hazırlanmıştır. Çeyrek Veri Sağlayan Haberleşme Sağlayıcılar 33 İNTERNET SERVİS SAĞLAYICISI 1 SABİT HABERLEŞME SAĞLAYICI 4 ÇAĞRI TAŞIMA İŞLETMECİSİ 4 BTHK 2 MOBİL HABERLEŞME SAĞLAYICI

EL EKTRO NİK HABERLEŞME SEKTÖRÜ 2017 2. Çeyrek Gelişmeleri Yetkilendirme Sayıları * % 6.4 2016 Q2 2017 Q1 2017 Q2 2016-2 44 2017-1 52 50 Mobil Haberleşme Kullanıcı Sayıları Mobil Ses (Kayıtlı ve Aktif abone bazında) * Haberleşme saylayıcılar, sundukları hizmet türüne göre birden fazla yetkilendirmeye sahip olabilmektedir. 2017-1 2017-2 Kayıtlı 552,486 Aktif 452,581 Bilgisayardan İnternet (3N mobil) ş 6,931 5,776 Aktif 439,276 Kayıtlı 563,618 Cepten İnternet (cepten internet kullanıcıları ses aboneleri sayısına dâhildir) 315,569 310,318

Mobil Haberleşme Kullanıcı Sayıları * 2017-1 2017-2 Makineden Makineye (M2M) 28,375 29,596 174,861 176,624 Telemetri * Kullanılan tüm rakamlar, aksi belirtilmedikçe aktif kullanıcı sayılarına dayanmaktadır. Sabit Haberleşme Kullanıcı Sayıları 2017-1 2017-2 90,465 90,756 88,219 SES 20,045 xdsl 2,246 DİĞER

Sabit Genişbant Kullanıcı Sayıları Hotspot 73,317 75,301 Wireless 2017-1 2017-2 xdsl 20,206 20,045 53,398 55,438 Aylık Genişbant İnternet Data Trafiği (Terabyte) 6,494 Abone Başına Aylık Data Trafiği (Gigabyte) 2017-1 2017-2 1114 14.22 82.93 784 4,867 YÜKLEME İNDİRME

Elektronik Haberleşme Sektör Gelirleri 2017-1 2017-2 82.55 MİLYON 83.22 MİLYON 61.9M 2017-2 Mobil Haberleşme %7.9 artış 57.4M 2017-1 Sabit Haberleşme 12.83 2017-2 %0.2 düşüş 12.84 2017-1 11.9 2017-2 Sabit Genişbant İnternet 10.8M 2017-1 %11 artış

Akıllı Cihazlar 2017-1 2017-2 Abonelerin Akıllı Cihaz Kullanım Oranı 2017-1 2017-2 %69 %70 2017-1 2017-2 301,717 P latform Bazında Akıllı Cihazlar 313,638 DİĞER %28 %70 %2

Trafik Sabit Mobil 376,477,709 2017 2. ÇEYREK TOPLAM GİDEN + GELEN DAKİKA %14 %86 Abone Başına Ortalama Aylık Dakika (MoU) 2017-1 2017-2 221 241 189 198 Abone Başına Aylık Ortalama Çağrı Başlatma Sabit Mobil 186 dk. 137 dk.

Abone Başına Aylık Gelir Mobil ARPU 26.78 2017-2 2017-1 2017-2 25.08 2017-1 47.18 2017-2 Sabit ARPU 47.13 2017-1 Genişbant İnternet ARPU 27.68 2017-2 27.30 2017-1

Elektronik Haberleşme Sektörü İstihdam Rakamları 2017-1 2017-2 980 İSTİHDAM 944 İSTİHDAM Kim, Nerede Çalışıyor? %30 %40 %30 Mobil Haberleşme Sabit Haberleşme İnternet Servis Sağlayıcılar

2. Detaylı Veriler 2017 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla ülkemizdeki elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren 50 yetkilendirilmiş elektronik haberleşme sağlayıcısı bulunmaktadır. İlgili dönemde mobil şebeke elektronik haberleşme sağlayıcıları (Kıbrıs Mobil Telekomünikasyon Ltd. & Vodafone Mobile Operations Ltd.) ve sabit şebekede elektronik haberleşme sağlayıcısı (KKTC Telekomünikasyon Dairesi) net satış gelirleri yaklaşık 70.76 Milyon olarak gerçekleşmiştir. Diğer haberleşme sağlayıcılar olarak adlandırılabilecek olan internet servis sağlayıcılarının net satış gelirleri 2017 yılı ikinci çeyrekte yaklaşık 11.89 Milyon, çağrı taşıma işletmecilerinin gelirleri ise 570 Bin olarak gerçekleşmiştir. SEKTÖR BAZINDA GELİRLER Mobil haberleşme sağlayıcıların, sabit haberleşme sağlayıcısının ve internet servis sağlayıcılarının 2011 yılından itibaren yıllık net satış gelirlerine Tablo 1 de yer verilmektedir. 2016 yılında toplam net satış gelirleri bir önceki yıla göre %8 lik artışla 284 Milyon ye ulaşmıştır. Sektörlerin Yıllık Net Satış Gelirleri, NET SATIŞ ( ) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 MOBİL HABERLEŞME SAĞLAYICILAR SABİT HABERLEŞME SAĞLAYICI İNTERNET SERVİS SAĞLAYICILARI ÇAĞRI TAŞIMA İŞLETMECİLERİ 169,103,924 176,352,726 185,811,762 209,871,001 214,444,127 227,252,264 33,976,399 37,496,778 37,496,778 50,700,520 1 47,798,951 51,604,636 8,407,215 8,669,816 11,466,346 16,090,333 18,409,085 25,524,593 - - - - 2,928,440 2,505,813 TOPLAM 211,487,538 222,519,321 234,058,450 276,661,854 283,580,603 306,887,306 Tablo 1 1 KKTC Telekomünikasyon Dairesi tarafından Kurumumuza sunulmuş olan 2014 gelirleri güncellendiğinden, söz konusu veri bu dönemde değişmiştir. BTHK 13

Şekil I de 2014, 2015 ve 2016 yılında elde edilen toplam gelirin sektörler arasında yüzdesel dağılımına yer verilmektedir. Buna göre mobil şebekede faaliyet gösteren haberleşme sağlayıcılar, 2016 yılında 227 Milyon, sabit haberleşme sağlayıcı yaklaşık 52 Milyon, sabit genişbant haberleşme sağlayıcıları yaklaşık 269 Milyon ve çağrı taşıma işletmecileri 2.5 Milyon gelir elde etmişlerdir. 2016 yılında elde edilen toplam gelirlerin yaklaşık %74 ünü mobil haberleşme sağlayıcılar, %17 sını sabit haberleşme sağlayıcı, %8 ini internet servis sağlayıcıları ve %1 ini çağrı taşıma işletmecileri elde etmiştir. Bir önceki yıla (2015) bakıldığında ise, elde edilen toplam gelirlerin %76 sını mobil haberleşme sağlayıcılar, %17 sini sabit haberleşme sağlayıcı ve %6 sını internet servis sağlayıcıları ve %1 ini çağrı taşıma işletmecileri elde etmiştir. Sektörlerin Toplam Gelirden Aldığı Pay, % 2011 2016 SON DÖRT YIL İÇERİSİNDE ELEKTRONİK HABERLEŞME SEKTÖRÜNDE 96 MİLYON BÜYÜME GERÇEKLEŞTİ 307 Milyon 2015 2016 %6 %1 %76 %8 %1 %74 %17 %17 KKTC TELEFON DAİRESİ İNTERNET SERVİS SAĞLAYICILARI ÇAĞRI TAŞIMA İŞLETMECİLERİ Şekil I 14 BTHK

2.1 Mobil Haberleşme Sektörü 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde yaklaşık %231 penetrasyon oranına karşılık gelen toplam 790,922 kayıtlı mobil abone bulunmaktadır. Mobil haberleşme sektöründe yetkili olan iki haberleşme sağlayıcı bulunmakta olup, bunlar Kıbrıs Mobil Telekomünikasyon Ltd. (K.K. Turkcell - ) ve Vodafone Mobile Operations Ltd. (Telsim - ) şirketleridir. 2017 yılı ikinci çeyrek dönemi itibarıyla kayıtlı abone sayısına göre K.K. Turkcell in %60.9 Telsim in ise %39.1 pazar paylarına sahip oldukları görülmektedir. ABONE SAYISI VE PENETRASYON 2017 yılı ikinci çeyrek itibarıyla ülkemizde yaklaşık %231 2 penetrasyon oranına karşılık gelen toplam 790,922 kayıtlı mobil abone ve 665,745 aktif abone bulunmaktadır. (Şekil A ) & Devlet Planlama Örgütü Mobil Haberleşme Sağlayıcı Bazında Abone Sayıları 3 %237 %238 %237 %237 %241 %235 %233 %231 %196 %196 %195 %189 %191 %194 %199 %207 %210 424.340 424.042 419.960 414.778 416.541 421.557 429.799 452.738 461.333 485.813 168.246 171.804 176.973 172.638 183.059 194.031 207.410 222.329 232.395 493.939 307.320 494.686 311.483 489.498 317.129 496.003 322.143 491.585 486.052 481.823 331.317 312.760 311.558 309.099 Q2 2013 Q2 2017 Şekil A 2 KKTC 2011 De-facto nüfusu 294,600 olup, 2013 ve 2014 yıllarına ilişkin olarak nüfus DPÖ tarafından projeksiyon alınarak hesaplanmıştır. (2013 DPÖ Projeksiyonu: 306,368 & 2014 DPÖ Projeksiyonu: 320,884 & 2015 Projeksiyonu: 338,537 & 2016 Projeksiyonu: 342,587) 3 Raporda kullanılan logolar Kıbrıs Mobile Telekomünikasyon Ltd. ve Vodafone Mobile Operations Ltd. nin tescilli markalarıdır. BTHK 15

Mobil haberleşme sağlayıcı bazında, haberleşme sağlayıcıların üçer aylık dönemler itibarıyla toplam kayıtlı abone sayıları önceki sayfada yer alan şekilde verilmektedir. 2017 yılının ikinci çeyreğinde, önceki üç aylık döneme kıyasla kayıtlı abone sayıları bakımından K.K. Turkcell de %0.9 düşüş, Telsim de ise %0.8 düşüş yaşanmıştır. Şekil B da, mobil kayıtlı abonelerin, haberleşme sağlayıcı bazında ayrımı görülmektedir. Burada görülebileceği üzere, 790,922 kayıtlı abonenin 481,823 tanesi K.K. Turkcell şebekesinde kayıtlı bulunmakta olup, buna göre ilgili haberleşme sağlayıcının pazar payı yaklaşık olarak %61 e denk gelmektedir. Kayıtlı abonelerin 309,099 tanesi ise Telsim şebekesinde olup, haberleşme sağlayıcının pazar payı yaklaşık %39 olarak izlenmektedir. Mobil Abone Dağılımı (Kayıtlı - Üst & Aktif - Alt) SES %39 %61 Yine aynı şekilde, aktif mobil abonelerin, haberleşme sağlayıcı bazında ayrımı görülmektedir. Şekilde de görülebileceği üzere, 665,745 aktif abonenin 416,045 tanesi K.K. Turkcell şebekesinde kayıtlı bulunmaktadır. Aktif abonelerin 249,700 tanesi ise Telsim şebekesinde kayıtlı oldukları izlenmektedir. 16 BTHK Şekil B %38 %62 M2M MOBİL NTERNET

Şekil C de ülkemizdeki faturalı-ön ödemeli ayrımında mobil abone sayılarına yer verilmektedir. 2017 yılı ikinci çeyrek itibarıyla ön ödemeli mobil abone sayısı 234,353, faturalı mobil abone sayısı ise 431,392 olarak gerçekleşmiştir 4. Ön ödemeli kullanıcıların sayısı, 2017 yılının ikinci çeyreğinde, bir önceki üç aylık döneme göre yaklaşık %1.3 oranında artarken, faturalı abonelerin sayısı ise %3.4 oranında artış göstermiştir. Toplam mobil kullanıcı sayılarına bakıldığında, mobil abonelerin yaklaşık %35.2 sini ön ödemeli abonelerin oluşturduğu, son bir yıl içerisinde faturalı abonelerin oranının %62.4 den %64.8 e yükseldiği görülmektedir. Ön Ödemeli Ve Faturalı Mobil Aboneler, Bin (K) 5 Faturalı Ön Ödemeli 656K 649K 639K 645K 664K 648K 666K 448K 446K 469K 480K 475K 499K 409K 238.010 240.505 231.072 244.127 252.528 247.041 256.074 170.490 207.915 214.438 225.214 227.733 228.155 243.256 538K 549K 588K 264.888 260.290 262.556 273.307 288.498 325.836 269.019 387.303 247.631 401.067 239.835 398.858 244.105 400.940 244.440 419.359 231.264 417.036 %1.3 %3.4 431.392 234.353 % Değişim Q2 2013 Q2 2017 Şekil C 4 Faturalı/Faturasız abone oranları, aktif abone sayıları temel alınarak hesaplanmaktadır. 5 Telsim tarafından sunulan ön ödemeli abone rakamları 2015-4. çeyrekte değişmiştir, buna bağlı olarak haberleşme sağlayıcı verilerini geriye dönük olarak güncellemiştir. BTHK 17

Alt görselde ise, (Şekil D) ülkemizdeki mobil haberleşme sağlayıcıların ön ödemeli/faturalı dağılımları görülmektedir 6. Oransal olarak en fazla faturalı aboneye Telsim in sahip olduğu ve abonelerinin %66 sının faturalı abonelerden oluştuğu görülmektedir. Telsim i %64.1 ile K.K. Turkcell takip etmektedir. Ön ödemeli abonelere bakıldığında ise, Telsim şebekesine kayıtlı ön ödemeli abonelerin %34 oranında olduğu, K.K. Turkcell şebekesine kayıtlı ön ödemeli abone oranının ise %35.9 olduğu görülmektedir. Önceki döneme bakıldığında, K.K. Turkcell faturalı abonelerinin bir önceki döneme kıyasla %0.9 oranında arttığı, Telsim faturalı abonelerinin bir önceki döneme kıyasla %0.5 oranında arttığı görülmektedir. Aynı dönemde, K.K. Turkcell ön ödemeli abonelerinin bir önceki döneme kıyasla %1.5 oranında azaldığı, Telsim ön ödemeli abonelerinin bir önceki döneme kıyasla %1 oranında azaldığı görülmektedir. Mobil Haberleşme Sağlayıcılar Bazında Ön Ödemeli Ve Faturalı Oranları, 2017 2. Çeyrek Faturalı Ön Ödemeli Şekil D %34 %66 %35.9 %64.1 % Ön Ödemeli/Faturalı % Ön Ödemeli/Faturalı 6 Mobil haberleşme sağlayıcıların, faturalı/faturasız abone oranları, aktif abone sayıları temel alınarak hesaplanmaktadır. 18 BTHK

Şekil E de bazı Avrupa ülkeleri ve ülkemizdeki ön ödemeli ve faturalı mobil abone oranları karşılaştırılmaktadır. Avrupa ülkelerinde ortalama ön ödemeli/faturalı abone oranı %35/%65 civarında iken ülkemizdeki ön ödemeli/faturalı oran da %35/%65 seviyesindedir. Kaynak: GSMA Wireless Intelligence Bazı Avrupa Ülkeleri Ve Ülkemizdeki Ön Ödemeli/ Faturalı Abone Oranları, % 29 25 18 91 89 77 76 75 74 69 68 66 66 65 65 57 52 45 71 75 82 9 11 23 24 25 26 31 32 34 34 35 35 43 48 55 Finlandiya Fransa İspanya Danimarka Norveç Hollanda İsveç Avusturya İsviçre İngiltere KKTC Belçika Almanya Türkiye Portekiz Yunanistan Malta İtalya Şekil E BTHK 19

Şekil F de 2017 yılının ikinci çeyreğini de kapsayacak şekilde 2013 yılının başından günümüze kadar gerçekleşen mobil haberleşme sağlayıcıların abone kayıp oranlarına 7 yer verilmektedir. Abone kayıp oranı farklı tarifeler, hizmet çeşitliliği ve hizmet kalitesi açısından yoğun rekabet yaşanan mobil telekomünikasyon hizmetleri sektöründe yaygın olarak kullanılan bir göstergedir. İlgili dönem itibarıyla K.K. Turkcell ve Telsim in abone kayıp oranları faturalı hatlarda sırasıyla %1.8 ve %2.7, ön ödemeli hatlarda ise sırasıyla %19.4 ve %23.4 olarak gerçekleşmiştir. Mobil Abone Kayıp Oranları (Churn Rate), % 8 9 Ön Ödemeli 19.4 Ön Ödemeli Faturalı Q1 2013 Q2 2017 Şekil F Faturalı Şekil G de mobil haberleşme sağlayıcıların abone portföyü içerisinde yer alan faturalı abonelerin bireysel /kurumsal (kurumsal abonelik sözleşme imzalayan) ayrımı incelenmektedir. Toplam faturalı aktif mobil abonelerin yaklaşık %85 i bireysel, %15 i ise kurumsaldır. Faturalı Mobil Abonelerin Bireysel-Kurumsal Bazda Ayrımı 10, %, 2017-2. Çeyrek 192.370 KURUMSAL Şekil G 33.099 %15 %85 BİREYSEL 7 Abone kayıp oranı haberleşme sağlayıcılar tarafından kaybedilen müşterilerin miktarını ölçmek için kullanılan bir orandır. Abone kayıp oranı belli bir dönemde haberleşme sağlayıcıdan aldığı hizmeti sona erdiren abonelerin sayısının o dönemdeki mevcut ortalama abone sayısına bölünmesiyle hesaplanmaktadır. Özellikle abone kitlesine sahip sektörler için kullanılan bir ölçüttür. Genellikle yıllık, çeyrek ve aylık olarak hesaplanmaktadır. Abone kayıp oranı haberleşme sağlayıcıların tüm abone kitlesi için bilgi veren bir ölçüttür. 8 Telsim tarafından kullanılan hesaplama yöntemi 2014 3. Çeyrekte değişmiştir, buna bağlı olarak haberleşme sağlayıcı verilerini geriye dönük olarak güncellemiştir. 9 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. 10 Kurumsal abonelerin kapsamına, Araç Takip, Telemetri, POS cihazları ve El Terminalleri dâhil edilmemiştir. 20 BTHK

MOBİL TRAFİK HACMİ 2017 yılının ikinci çeyreğinde toplam mobil trafik hacmi 323.9 Milyon dakika olarak gerçekleşmiştir. 2017 yılının ikinci dönemine ait trafik bilgileri, bir önceki üç aylık dönemle kıyaslandığında toplam trafiğin %8.7 oranında arttığı, geçen senenin aynı dönemi ile kıyaslandığında ise %6.1 oranında arttığı görülmektedir. Elektronik haberleşme sağlayıcı bazında incelendiğinde ise bir önceki döneme göre K.K. Turkcell in trafiğinin %8.3 oranında arttığı, Telsim in trafiğinin ise %9.4 oranında arttığı görülmektedir. Geçen senenin aynı dönemine göre kıyaslandığında K.K. Turkcell in trafik hacminde %0.3 artış, Telsim in trafik hacminde ise %17.7 artış olduğu görülmektedir. Mobil trafik hacmindeki bu değişim dönemler itibarıyla Şekil H de verilmektedir. Mobil Haberleşme Sağlayıcıların Dönemlere Göre Toplam (Giden/Originating + Gelen/Terminating) Trafikleri, Milyon Dakika 249,7 288,8 258,8 266,6 261,5 286,5 255,7 278,8 267,5 294,1 265,3 297,6 286,3 305,5 272,6 315,5 324,0 298,0 + 118,6 Q1 2013 Q2 2017 Şekil H BTHK 21

Şekil J de mobil haberleşme sağlayıcılar tarafından üretilen toplam trafiğin dağılımına yer verilmektedir. Raporlama döneminde, şekilde de görüleceği üzere, söz konusu trafiğin büyük bir kısmını (%64.3) mobil haberleşme sağlayıcıların kendi aboneleri arasındaki trafiği ifade eden şebeke içi trafik oluşturmaktadır. Mobil haberleşme sağlayıcılardan diğer operatöre doğru giden trafik ise toplam trafiğin %16 sını oluşturmaktadır. Toplam mobil şebeke içi trafik miktarı, 2017 yılının ikinci çeyreğinde, bir önceki üç aylık döneme göre yaklaşık %6.9 oranında artarak 162.5 Milyon dakika, karşı mobil operatöre doğru trafik miktarı ise %2.9 oranında artarak yaklaşık 40.4 Milyon dakika olarak gerçekleşmiştir. Mobil Trafik Dağılımı, Giden/Originating Milyon Dakika (M) 162,5M 152,0M 162,5M 137,8M 167,7M 43,8M 37,9M 40,8M 36,0M 35,1M 40,4M 36,9M 37,4M 32,9M 33,6M 6,0M 5,8M 6,1M 5,8M 5,7M Şekil J 22 BTHK ŞEBEKE İÇİ YURTDIŞI VE DİĞER DİĞER OPERATÖR SABİT OPERATÖR

MOBİL GELİRLER Aşağıdaki şekilde (Şekil K) 2011 yılından bu yana mobil telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilen net satış gelirlerine yıllık olarak yer verilmektedir. Yıllar itibarıyla artış eğiliminde olan mobil gelirler 2012 yılında 176.35 Milyon olarak gerçekleşirken 2013 yılında bir önceki yıla göre %5.4 oranında artış göstererek 185.81 Milyon ye yükselmiştir. 2014 yılına bakıldığında mobil gelirler 209.87 Milyon ye ulaşmış ve bir önceki yıla kıyasla %13 oranında artış göstermiştir. 2015 yılında mobil gelirler 214.44 Milyon ye ulaşırken, bir önceki yola kıyasla artış %2.2 olarak gerçekleşmiştir. Son olarak 2016 yılında mobil gelirler bir önceki yola kıyasla %6 artarak 227.3 Milyon ye ulaşmıştır. Yıllar İtibariyle Mobil Hizmetlerden Elde Edilen Gelir, Milyon %4.3 %5.4 %13 %2.2 %6 169,10 176,35 185,81 209,87 214,44 227,25 Şekil K Çeyrek verilerine bakılacak olursa (Tablo 2), ülkemizde faaliyet gösteren mobil haberleşme sağlayıcıların dönemsel net satış gelirleri aşağıdaki tablolarda verilmektedir. 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Geçen Döneme Ve Geçen Yılın Aynı Dönemine Kıyasla Net Gelirler, 2017-2 2017-1 2016-2 ABONELİK 408.120 414.905 553.372 SES 22.812.294 22.334.919 26.313.087 İNTERNET 16.304.150 15.344.993 13.029.429 DATA (M2M) 504.251 483.354 444.889 ARABAĞLANTI 4.307.026 3.848.490 3.635.508 ROAMING 4.359.027 3.074.357 3.571.491 KATMA DEĞERLİ SERVİSLER 1.648.756 1.558.598 1.351.611 SMS/MMS 2.447.366 2.306.372 2.919.349 DİĞER GELİRLER 9.142.519 8.030.872 2.897.374 TOPLAM GELİR 61.933.513 57.396.865 54.716.114 Tablo 2 BTHK 23

Buna göre, mobil haberleşme sağlayıcıların son dönemdeki (2017 ikinci çeyrek) net satış gelirleri bir önceki çeyreğe (2017 birinci çeyrek) göre %7.9 azalarak 61,933,513 olarak gerçekleşmiştir. Mobil haberleşme sağlayıcıların son dönemdeki (2017 ikinci çeyrek) net satış gelirleri bir önceki yılın aynı çeyreğiyle (54,716,114-2016 ikinci çeyrek) kıyaslandığında ise %13.2 artış gerçekleştiği görülmektedir. Aşağıdaki Şekil L de 2017 yılı birinci ve 2017 yılı ikinci çeyrek itibarıyla mobil haberleşme sağlayıcıların gelir dağılımı gösterilmektedir. Gelir Dağılımı, 2017 2. Çeyrek, Milyon 22,81 16,81 0,41 4,31 1,65 4,36 2,45 ABONELİK ARABAĞLANTI INTERNET & M2M DATA KATMA DEĞER SERVİSLERİ ROAMING SES SMS/MMS 2017 2. Çeyrek & 2017 1. Çeyrek, Milyon 0,41 0,41 1,65 1,56 2,45 2,31 3,073,85 4,364,31 11,59 9,14 15,83 16,81 22,33 2017 1. Çeyrek 57.40 Milyon 22,81 2017 2. Çeyrek 61.93 Milyon ABONELİK KATMA DEĞER SERVİSLERİ SMS ROAMING ARABAĞLANTI DİĞER INTERNET SES Şekil L 24 BTHK

Şekil M de her bir mobil haberleşme sağlayıcısının 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla toplam gelirlerine ait dağılıma karşılaştırmalı olarak yer verilmektedir. Konuşma gelirleri K.K. Turkcell in gelirlerinin %37.9 unu ve Telsim in gelirlerinin %35.5 ini oluşturmaktadır. İnternet ve M2M Data gelirleri K.K. Turkcell in gelirlerinin %25.7 sini ve Telsim in gelirlerinin %28.9 unu oluşturmaktadır. Ara bağlantı gelirleri ise K.K. Turkcell ve Telsim de sırası ile %8.6 ve %4.9 paya sahiptir. Konuşma gelirleri K.K. Turkcell in gelirlerinin %37.9 unu ve Telsim in gelirlerinin %35.5 ini oluşturmaktadır. SMS+MMS gelirleri K.K. Turkcell in gelirlerinin %4 ünü ve Telsim in gelirlerinin %3.9 unu oluşturmaktadır. İnternet ve Data gelirleri ise K.K. Turkcell de %25.7 ve Telsim de %28.9 paya sahiptir. Mobil Haberleşme Sağlayıcılar Bazında Gelir Dağılımı, 2017 2. Çeyrek ARABAĞLANTI SMS/MMS KATMA DEĞERLİ SERVİSLER ABONELİK SMS/MMS KATMA DEĞERLİ SERVİSLER DATA (M2M) ABONELİK %4,0 %3,2%1,1 %2,0 %3,9 %4,1 %8,6 %37,9 %4,9 %35,5 %9,4 SES %20,6 SES %10,1 %24,6 %28 İNTERNET DİĞER GELİRLER ROAMING İNTERNET DİĞER GELİRLER ARABAĞLANTI ROAMING Şekil M BTHK 25

ABONE BAŞINA VE ÇAĞRI BAŞINA AYLIK GELİR Şekil N de ülkemizde hizmet veren mobil haberleşme sağlayıcıların 2013 yılından itibaren üç aylık ortalama ARPU rakamlarına yer verilmektedir. 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla K.K. Turkcell için aylık kullanıcı başına ortalama gelir 25.17 ve Telsim için 29.45 dır 11. Mobil ARPU, ( /ay) 12 Faturalı 31,62 30,49 29,45 Faturalı Genel ARPU Genel ARPU 2013 2014 2015 2016 2017 Q2 Şekil N Aynı şekilde 2017 yılı ikinci çeyrek dönemi için mobil haberleşme sağlayıcıların ön ödemeli, faturalı ARPU ve ses & Data ARPU rakamlarına yer verilmektedir. Ön ödemeli ARPU rakamları incelendiğinde, 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla K.K. Turkcell in ön ödemeli ARPU sunun 23.59 ve Telsim in 22.18 olduğu görülmektedir. Faturalı ARPU rakamları incelendiğinde son çeyrekte K.K. Turkcell in faturalı ARPU sunun 30.49 ve Telsim in 31.62 olduğu görülmektedir. Ses ARPU rakamları incelendiğinde son çeyrekte K.K. Turkcell in ses 13 ARPU sunun 19.11 ve Telsim in 22.21 olduğu görülmektedir. Son olarak, Data ARPU rakamları incelendiğinde son çeyrekte K.K. Turkcell in Data ARPU sunun 14.82 ve Telsim in 20.26 olduğu görülmektedir. ARPU AVERAGE REVENUE PER USAGE ARPU ABONE BAŞINA ORTALAMA GELİR 25,17 23,59 22,18 20,26 19,11 14,82 Ses Ön Ödemeli Ses Ön Ödemeli Data Data 11 Toplam ARPU Hesaplama Yöntemi: Toplam Gelir / Dönem Ortalama Aktif Abone Sayısı (Toplam gelire, taahhüt karşılığı satılan cihazlardan elde edilen gelirler dâhil edilmemiştir.) 12 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. 13 Ses ARPU: Toplam Ses Geliri/Ortalama Aktif Ses Hattı Sayısı - Data ARPU: Toplam İnternet Geliri/Ortalama İnternet Kullanıcı Sayısı 26 BTHK

Şekil O da Avrupa ülkeleri ile ülkemizin mobil ARPU rakamları kıyaslanmaktadır. Şekilde incelenen Avrupa ülkelerinde ortalama ARPU 14 18.93 (Aralık 2016) seviyelerinde iken ülkemizde 2017 yılı ikinci çeyrek için ise 6.55 15 seviyelerindedir. Kaynak: GSMA Wireless Intelligence & BTK Türkiye & MCA KKTC Ve AB de Mobil ARPU, Ortalama, 2017 2. Çeyrek AVRUPA KKTC AB ORTALAMASI KKTC Türkiye Yunanistan Portekiz Almanya İtalya İspanya Malta Danimarka Finlandiya Avusturya Avrupa Ortalaması Fransa İngiltere Hollanda İsveç Belçika Norveç İrlanda İşviçre 6,55 6,92 8,73 9,64 12,67 13,11 14,69 15,34 15,93 16,24 16,38 19,00 20,86 21,17 22,84 23,36 29,40 30,23 32,15 18,93 Şekil O Şekil P de ülkemizde hizmet veren mobil haberleşme sağlayıcıların 2013 yılı dördüncü çeyreğinden itibaren üç aylık ortalama ARPM rakamlarına yer verilmektedir. 2017 yılının ikinci çeyreğinde K.K. Turkcell için dakika başına aylık gelir 0.08 ve Telsim için 0.09 dir. 16 Aynı şekilde, faturalı ve ön ödemeli ARPM endüstri ortalamaları da verilmektedir. Mobil ARPM, ( /ay) 17 Q3 2013 Q2 2017 Şekil P ARPM AVERAGE REVENUE PER MINUTE ARPM DAKİKA BAŞINA ORTALAMA GELİR 14 Avrupa ülkeleri için Wireless Intelligence 2016-4. Çeyrek verileri, Türkiye için 2017-1.Çeyrek BTK verisi kullanılmıştır. 15 Türk Lirası-Euro kuru olarak KKTC Merkez Bankası döviz kuru kullanılmıştır (1 Euro = 4,09-7 Eylül 2017) 16 Genel ARPM Hesaplama Yöntemi: Toplam Ses Geliri / Abonelerin Oluşturduğu Toplam Trafik 17 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. 0,10 0,09 0,08 0,06 Genel ARPM Endüstri Ortalaması (Faturalı) Endüstri Ortalaması (Ön Ödemeli) Genel ARPM BTHK 27

AYLIK KULLANIM MİKTARI (MOU) MoU 18 terimi Minutes of Usage yani abone başına aylık ortalama dakika kullanımı, mobil telefon kullanım seviyesinin ölçümünde yaygın olarak kullanılan bir gösterge olup bir abonenin aylık ortalama konuşma süresi olarak tanımlanmaktadır. Aşağıdaki şekilde ülkemiz, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletlerinde gerçekleşen ortalama aylık MoU rakamları paylaşılmaktadır. (Şekil R) Kaynak: GSMA Mobile Economy 2014 & Wireless Intelligence 241 DAKİKA 218 DAKİKA 901 DAKİKA Şekil R AVRUPA A.B.D. MOU MINUTES OF USAGE MOU ABONE BAŞINA AYLIK ORTALAMA KULLANIM 18 MoU değerleri aktif kullanıcıların görüşme süresi ortalamasını dakika olarak veren bir değer olduğu için değerler toplam hat sayısından ses hizmetine açık olmayan mobil hatlar (M2M hatları ve mobil bilgisayardan internet hatları gibi yalnızca veri iletmek amaçlı kullanılan hatlar) düşülerek hesaplanmaktadır. 28 BTHK

Şekil S de mobil haberleşme sağlayıcıların 2013 yılı üçüncü çeyreğinden itibaren gerçekleşen çeyreklik MoU değerleri aylık bazda verilmektedir. 2017 yılı ikinci çeyrek itibarıyla K.K. Turkcell in MoU değeri 246 dakika ve Telsim in ise 237 dakika olarak gerçekleşmiştir 19. Mobil Haberleşme Sağlayıcı Bazında MoU Değerleri, Dk./Ay 20 302 246 237 177 Endüstri Ortalaması (Faturalı) Genel MOU Genel MOU Q3 2013 Q2 2017 Endüstri Ortalaması (Ön Ödemeli) Şekil S Şekil Ş de bazı Avrupa ülkeleri ile ülkemizdeki ortalama mobil telefon kullanım sürelerine yer verilmektedir. 2017 nin ikinci çeyreğinde 241 dakika olan ortalama aylık mobil dakika kullanımı diğer Avrupa ülkelerinde gerçekleşen (2016 4. Çeyrek verileri) ile aşağıda kıyaslanmaktadır. Kaynak: GSMA Wireless Intelligence & BTK Türkiye & MCA KKTC ve AB de Mobil Abone Başına Ortalama Görüşme, Ortalama, 2017 2. Çeyrek, Dk./Ay AVRUPA KKTC AB ORTALAMASI Türkiye Fransa Norveç İsveç İngiltere İspanya Romanya İtalya Hırvatistan KKTC Yunanistan Avrupa Ortalaması Avusturya Danimarka Finlandiya Polonya Çekya Belçika Hollanda Almanya Portekiz Malta İsviçre 413 336 319 315 286 281 276 263 244 231 205 203 202 201 168 166 160 149 137 115 112 241 218 Şekil Ş 19 Genel MOU Hesaplama Yöntemi: Toplam Dönem Trafiği/ Ortalama Aktif Ses Hattı Sayısı 20 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. BTHK 29

Aşağıdaki şekilde (Şekil T), 2009 yılının ikinci çeyreğinden günümüze kadar çeyrek dönemler itibarıyla gerçekleşen Avrupa ve Türkiye aylık ortalama mobil telefon kullanım sürelerine yer verilmektedir. Ülkemize ait aylık ortalama mobil telefon kullanım süreleri ise Kurumumuzun kuruluş tarihi dolayısı ile 2012 yılı dördüncü döneminden itibaren elimizde bulunmaktadır. Kaynak: GSMA Wireless Intelligence & BTK Türkiye KKTC, Türkiye ve AB de Mobil Abone Başına Ortalama Görüşme, Ortalama, Dk./Ay 426 241 218 Q1 2009 Q2 2017 Şekil T Üstteki şekilde görülebileceği üzere, Türkiye ortalama görüşme süresi 2009 yılı üçüncü döneminde Avrupa ortalamasının üzerine geçerek, günümüze dek Avrupa ortalamasından yüksek seyretmiştir. Öte yandan ülkemiz MoU değerleri (endüstri ortalaması), Türkiye MoU değerlerinin (endüstri ortalaması) altında seyretmektedir. 30 BTHK

EN ÇOK TRAFİK GÖNDERİLEN VE ALINAN ÜLKELER Aşağıda 2017 yılı ikinci çeyreğinde mobil şebekelerden en fazla trafik gönderilen ve alınan ülkelere yer verilmektedir. Bu üç aylık dönemde en çok trafik gönderilen ülkeler Türkiye, İngiltere, Nijerya, Pakistan ve Türkmenistan olmuştur. Mobil şebekelere en fazla çağrı gönderen ülkeler ise Türkiye, İngiltere ve Nijerya şeklinde sıralanmaktadır. EN FAZLA TRAFİK GÖNDERİLEN ÜLKELER EN FAZLA TRAFİK ALINAN ÜLKELER İNGİLTERE #2 TÜRKİYE #1 PAKİSTAN #4 NİJERYA #3 TÜRKMENİSTAN #5 Türkiye ve İngiltere dışında kalan ülkeler incelendiğinde, Nijerya yönüne gönderilen ve alınan trafiğin ülkede bulunan öğrencilerden, Pakistan ve Türkmenistan yönüne gönderilen trafiğin ise ülkede bulunan yabancı iş gücünden kaynaklandığı görülmektedir. BTHK 31

KISA NUMARALAR Şekil U da 2017 yılı ikinci çeyreğinde mobil şebekelerden en fazla aranan (arama sayısına göre) kısa numaralar görülmektedir. Buna göre, 2017 yılının ikinci çeyreğinde en fazla aranan kısa numaralar arasında 600 (K.K. Turkcell müşteri hizmetleri), 155 (Polis İmdat), 192 (Bilinmeyen numaralar) ve 548 (Telsim Müşteri Hizmetleri) yer almaktadır. En Sık Aranan Kısa Numaralar, 2017 2. Çeyrek 548 600 192 155 Şekil U 32 BTHK

SMS SHORT MESSAGING SERVICE 2013 yılı ilk çeyreğinden itibaren gönderilen aylık ortalama SMS sayısına Şekil Ü de yer verilmektedir. Buna göre aylık SMS ortalaması sayısı 2013 ün ilk çeyreğinde 37.33 Milyon adet iken, 2017 yılının ikinci çeyreğine kadar geçen 4 yıllık süre zarfında artışlar ve düşüşler yaşamış, sonuç olarak yaklaşık %47 lik düşüşle 23.66 Milyon adet seviyesine gerilemiştir. SMS sayıları çeyrekler itibariyle incelendiğinde; bir önceki dönem olan 2017 yılının birinci çeyreğinde SMS sayısı yaklaşık 23.26 Milyon adet civarında gerçekleşirken, bu dönemde %1.7 lik artışla 23.66 Milyona gerilemiştir. Çeyreklere Göre Gönderilen Mobil SMS Miktarı, Milyon Adet Q1 2013 37,33 45,03 43,92 58,76 46,23 49,74 38,62 30,98 37,62 38,33 45,76 47,09 Q2 2017 Şekil Ü + 26,57 28,73 23,26 23,66 31,93 31,70 BTHK 33

AKILLI TELEFON VE DATA KULLANIMI Akıllı telefonların kullanımının yaygınlaşması ve bununla birlikte Data kullanımında gerçekleşen artış, Dünyada olduğu gibi ülkemizde de gözlemlenmektedir. Bu doğrultuda, aşağıdaki şekilde, ülkemizde faaliyet gösteren mobil haberleşme sağlayıcılar tarafından bildirilmiş olan, 2013 yılı ilk çeyreğinden 2017 yılı ikinci çeyreğine kadar geçen dönemde, abonelerin akıllı cihaz kullanım oranları ve cihazlarında kurulu olan işletim sistemine yer verilmektedir. (Şekil V) Akıllı Cihaz Kullanım Sayıları +50,903 +27,269 +25,417 +71,643 Kurumumuz tarafından verilen cihaz ithal izinleri +26,934 +17,386 +18,522 +26,904 +18,378 21 +22,107 +28,061 +31,435 +12,681 +19,097 +18,888 +25,255 +20,378 +20,520 232.480 264.534 288.571 291.454 318.974 Kullanımdaki akıllı cihazlar 310.720 301.717 313.638 155.684 166.969 175.771 178.172 205.694 208.346 205.411 178,17 114.914 125.469 132.493 ios (APPLE) ANDROID BLACKBERRY OS WINDOWS PHONE DİĞERLERİ Şekil V Veriler incelendiğinde, abonelerin akıllı telefon kullanım oranında, 2013 yılının ilk çeyreğine kıyasla yaklaşık olarak %172 lik bir artış yaşandığı görülebilmektedir. Aynı şekilde, 2017 yılının ikinci çeyreği, bir önceki çeyrekle kıyaslandığında ise, yaklaşık olarak %4 lük bir artışın yaşandığı gözlemlenmektedir. 21 Kurumumuz tarafından verilen toplam izin adedi akıllı ve akıllı olmayan cihazların tümünü içermektedir. 34 BTHK

2013 yılında 115 bin akıllı telefon ve tablet kullanıcısı bulunurken, 4 yıllık bir sürede %172 lik artışla 2017 ikinci çeyreği itibarıyla 314 bin e yaklaşmıştır 2014 yılı üçüncü çeyreğinden 2017 yılı ikinci çeyrek sonuna kadar Kurum tarafından ithal izni verilen IMEI li cihaz sayısı 547,337 adettir. Söz konusu cihazlar içerisinde yer alan, IMEI kullanan fakat kişisel kullanım cihazı (akıllı ve akıllı olmayan cihazlar) kategorisinde olmayan POS makinesi, araç takip cihazları gibi aygıtlar genel toplamdan düşüldüğünde, söz konusu rakamın 391,016 olduğu görülmektedir. Aşağıdaki şekilde (Şekil Y), ithal izni verilen kişisel kullanım cihazların marka ve dönemlere göre dağılımı gösterilmektedir. Kurum Tarafından İthal İzni Verilen Cihazlar 22 71.643 50.903 15.521 6.574 31.435 28.061 27.269 25.225 43.200 25.417 22.107 20.520 20.378 17.386 18.888 19.097 10.070 7.444 2.498 40.453 2 3 12.681 7.556 6.856 4.430 2343 2.078 4.887 18.724 21.290 10.897 12.749 19.289 17.598 2.153 19.544 9.238 12.310 13.921 13999 14.582 12.887 1.550 1.761 1.943 2.997 1.290 1.348 1.802 3.159 2546 2.391 3.875 6.492 5.954 2014-1 2014-2 2014-3 2014-4 2015-1 2015-2 2015-3 2015-4 2016-1 2016-2 2016-3 2016-4 2017-1 2017-2 ios (APPLE) ANDROID BLACKBERRY OS WINDOWS PHONE DİĞERLERİ Şekil Y 22 IMEI kullanan fakat kişisel kullanım cihazı (akıllı ve akıllı olmayan cihazlar) kategorisinde olmayan POS makinesi, araç takip cihazları gibi aygıtlar dâhil edilmemiştir. BTHK 35

2008 yılında kullanılmaya başlanan ve bu yılın son çeyreği itibarıyla dokuz yıla yakın bir süredir 3G hizmetlerini sunan mobil haberleşme sağlayıcılardan elde edilen verilere göre, mobil bilgisayardan ve cepten internet abone sayısı bir önceki çeyreğe göre yaklaşık %2 oranında azalarak 322,500 olarak gerçekleşmiştir. Şekil Z de mobil haberleşme sağlayıcıların 2017 ikinci çeyrek itibarı ile abone profiline (2G ve 3G toplam) yer verilmekte ve bu sayılar, geçmiş dönemler halinde belirtilmektedir. Buna göre, ikinci çeyrekte toplamda 136,100 aktif 2G ve 322,500 aktif 3G abonesi bulunmaktadır. Aktif 3G kullanıcıların sayısı, aktif 2G kullanıcılarının önüne seyretmektedir. Toplam Aktif Abone Sayısı (Teknoloji Bazında) %54,6 %56,3 %58,8 %62,9 %62,3 %63,1 %64,4 %64,5 %66,7 %68,7 %70,8 %69,3 %71,1 %49,0 %48,0 %50,3 197.436 202.235 197.742 243.150 247.738 255.509 281.414 287.582 288.902 297.860 307.115 308.024 305.858 316.942 319.950 316.094 322.500 %70,3 3G 195.042 %49,7 %51,0 %52,0 %45,4 %43,7 %41,2 %37,1 %37,7 %36,9 %35,6 %35,5 %33,3 210.281 213.967 202.049 192.629 178.987 166.024 174.102 169.125 164.397 169.022 153.782 %31,3 %29,2 %30,7 %28,9 139.669 130.658 141.687 128.358 136.100 %29,7 Q1 2013 Q2 2017 Şekil Z 2G 36 BTHK

Şekil AA de 3G hizmetlerine ilişkin ek detaylı veriler yer almaktadır. 2017 yılı ikinci çeyreğinde 3G cepten internet kullanan abone sayısı 315,569 olurken; 3G mobil bilgisayardan internet hizmeti alan mobil genişbant abone sayısı da 6,931 da 23 kalmıştır. 2017 yılı ikinci çeyrekte toplam bant hacmi talebi ise 8,005 Gbit olarak gerçekleşmiştir. Mobil Genişbant Kullanıcıları, Gbit 605 763 659 2.785 1.939 2.020 2.194 1.835 4.041 13.188 11.830 4.341 4.277 11.369 4.921 10.026 8.907 8.944 5.227 5.246 5.404 6.671 7.878 6.732 5.776 8.005 7.232 6.931 % 1223 İnternet Bant Talebi 29.151 16.004 16.946 16.809 7.366 173.925 14.714 13.437 179.079 175.253 226.204 230.929 239.505 252.263 274.394 277.072 286.491 297.089 299.117 296.914 309.064 313.218 310.318 315.569 %2 Mobil İnternet %98 Cepten İnternet Q1 2013 Q2 2017 Şekil AA 23 2014 ve 2015 hariç, faturalı hatlar için mobil bilgisayardan ve cepten internet hizmeti alan mobil genişbant abone sayısı, ön ödemeli için mobil internet hizmeti alan abone sayısı toplanmıştır. 2014 öncesi kullanılan cepten internet abone sayısı varsayımsal olarak hesaplanmıştır. BTHK 37

Cep telefonundan internet kullanımına bakılacak olursa, Şekil AB de cepten internet abonelerinin kullanım miktarına göre dağılımı verilmektedir. Buradaki dağılıma göre aboneler tarafından en fazla tüketim%26.5 lık oran ile 1-4 GB ve %22.5 ile 8 GB üzeri kullanım aralıklarında yapıldığı görülmektedir. Aynı şekilde, mobil bilgisayardan internet abonelerinin kullanım miktarına göre dağılımı da verilmektedir. Şekil incelendiğinde 50 MB ve altı kullanımı olan abonelerin oranının yaklaşık olarak %44.3 olduğu anlaşılmaktadır. En az kullanımı gösteren 50-100 MB aralığında ise abonelerin %2 si bulunmaktadır. Mobil Cepten Ve Bilgisayardan İnternet Abonelerinin Kullanıma Göre Dağılımı > 8 GB 4 GB-8 GB %10,5 %17,3 %20,7 %22,5 1 GB-4 GB %13,1 %26,5 Mobil İnternet 250 MB-1 GB %7,1 %12,7 100 MB-250 MB %2,7 %4,2 Cepten İnternet 50 MB-100 MB %2 %2,3 0-50 MB %14,4 %44,3 Şekil AB 38 BTHK

21 İSTASYON DAĞILIMI Ülkemizde faaliyette bulunan mobil haberleşme sağlayıcıların kurulu bulunan istasyon sayılarına ve ilgili istasyonların ilçe bazında dağılımlarına aşağıdaki şekilde yer verilmektedir. İlgili şekilde (Şekil AC), 2017 yılı ikinci çeyrek itibarı ile kurulu istasyonların sayıları yer almaktadır. Toplam istasyon sayısının 2013 yılının ilk çeyreğinden günümüze kadar 521 den 643 e çıkmıştır. Baz İstasyonlarının İlçelere Göre Dağılımı, 2017-2. Çeyrek 24 201 54 70 643 197 121 LEFKOŞA MAĞUSA GİRNE GÜZELYURT İSKELE TOPLAM Şekil AC 24 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. BTHK 39

2.2 Sabit Haberleşme Sektörü 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde yaklaşık %26.4 penetrasyon oranına karşılık gelen toplam 90,465 kayıtlı sabit şebeke kullanıcısı bulunmaktadır. Sabit şebekede ülkemizde yetkili bulunan tek haberleşme sağlayıcı KKTC Telekomünikasyon Dairesi dir. Aynı dönemde, Telekomünikasyon Dairesi nin sabit telefon gelirleri yaklaşık 12.83 Milyon 25 olarak gerçekleşmiş olup bir önceki döneme göre %0.2 oranında azalmıştır. 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla 90,465 sabit şebeke abonesi bulunan ülkemizde penetrasyon oranı bir önceki çeyreğe göre %0.1 azalmış olup, 2016 yılının ikinci çeyreğine göre ise %0.2 azalarak yaklaşık %26.4 26 seviyesine gerilemiştir. Ülkemizin ortalama hane halkı büyüklüğünün 2.95 27 olduğu göz önünde bulundurulduğunda sabit telefon hizmetlerinin azalmakla birlikte halen önemli bir kesimine ulaştığını söylemek mümkündür. Sabit Abone Sayısı Ve Penetrasyon, 2017 2. Çeyrek %32 %32,1 %30,9 %30,6 %30,0 %29,6 %29,2 %28,9 %25,8 %26,6 %26,6 %26,6 %26,5 %26,4 100.696 100.819 98.154 98.151 97.882 98.030 97.590 97.734 88.555 90.935 90.936 90.921 90.756 90.465 Q1 2014 Q2 2017 Şekil AÇ 25 Telekomünikasyon Dairesi nin gelir verileri geriye dönük olarak güncellenmiştir. 26 KKTC 2011 De-facto nüfusu 294,600 olup, 2013 ve 2014 yıllarına ilişkin olarak nüfus DPÖ tarafından projeksiyon alınarak hesaplanmıştır. (2013 DPÖ Projeksiyonu: 306,368 & 2014 DPÖ Projeksiyonu: 320,884 & 2015 Projeksiyonu: 338,537 & 2016 Projeksiyonu: 342,587) 27 DPÖ Verisi 2011 Nüfus sayımı sonuçlarına göre 40 BTHK

Aşağıdaki Şekil AD de sabit ses aboneliği yanında, Telekomünikasyon Dairesi nin altyapısını sunmakta olduğu xdsl teknolojisine dayalı hizmetlerden yararlanan aboneler görülmektedir. Burada görülebileceği üzere, 90,465 kayıtlı abonenin 20,045 tanesi ilgili hizmetlerden yararlanmakta, bu rakam da toplam ses abonelerinin yaklaşık olarak %22.2 ine denk gelmektedir. Ön ödemeli (chip) kartlar ve data devreleri (2,246) ise kayıtlı aboneler içerisinde %2.5 paya sahiptir. Sabit telefon hizmetlerini sunan KKTC Telekomünikasyon Dairesi (Telekomünikasyon Dairesi) ön ödemeli (chip) kartlar ile de son kullanıcılara arama hizmetleri sunmaktadır. Telekomünikasyon Dairesinin 2017 yılının ikinci çeyreği itibarıyla sattığı toplam ön ödemeli kart adedi 5,926 olarak gerçekleşmiştir. Telekomünikasyon Dairesi nin Toplam Ön Ödemeli Kart Satış Adedi %13 xdsl Aboneler %22.2 %2.5 %75.3 68,174 SADECE SES SES + xdsl 20,045 CHIP KART + ÖZEL DEVRELER 2,246 Şekil AD 21.604 %3 %1 18.710 18.160 18.005 %44 %20 %50 9.928 11.952 5.926 Q1 2015 Q2 2017 Şekil AE BTHK 41

SABİT PAZARDA TRAFİK HACMİ 2017 yılının birinci çeyreğinde yaklaşık 50.31 Milyon dakika olan Telekomünikasyon Dairesi nin ses trafiği, 2017 yılının ikinci çeyreğinde 52.49 Milyon dakika olarak gerçekleştiği ve bir önceki döneme göre yaklaşık olarak %4.3 arttığı, geçen senenin aynı dönemi ile kıyaslandığında ise %20.2 oranında azaldığı görülmektedir. Sabit trafik hacmindeki bu değişim dönemler itibarıyla Şekil AF de verilmektedir. Telekomünikasyon Dairesinin Dönemlere Göre Toplam (Giden/Originating + Gelen/Terminating) Trafiği, Milyon Dakika 266,58 265,14 286,52 255,70 278,78 267,46 294,08 265,35 297,56 286,26 305,45 272,63 323,99 315,52 297,98 + 81,44 80,99 82,16 75,98 73,07 69,60 68,38 69,32 62,79 64,24 65,79 60,28 65,47 50,31 52,49 Telekomünikasyon Dairesi Q4 2013 Q2 2017 Şekil AF 2017 yılının ikinci dönemine ait trafik bilgileri incelendiğinde toplam trafiğin %86 sını mobil, %14 ünü ise sabit şebekede gerçekleştiği görülmektedir. Geçen yılın aynı döneminde toplam trafik dağılımı %82 mobil - %18 sabit olmuştur. 2017 2. Çeyrek 2016 2. Çeyrek 42 BTHK

Çeyrek dönemler itibarı ile Telekomünikasyon Dairesinin şebekesinde gerçekleşen trafik dağılımının seyrinin gösterildiği aşağıdaki Şekil AG de, 2017 yılının birinci döneminde %40.5 olan şebeke içi trafiğin toplam trafik içindeki payının 2017 yılı ikinci çeyrek döneminde %36.6 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bununla birlikte 2017 yılının birinci çeyreğinde toplam trafiğin %37.9 unu oluşturan mobile doğru trafik (K.K. Turkcell + Telsim) 2017 yılının ikinci çeyreğinde %37.6 seviyesine gerilemiştir. Sabit şebekede üretilen ve alınan son 5 dönemdeki toplam trafik dağılımına aşağıda yer verilmektedir. Telekomünikasyon Dairesi nin Trafik Dağılımı, Giden/Originating + Gelen/Terminating Milyon Dakika, (K=Bin) 19,2 20,4 20,5 21,1 22,7 13,5 10,8 19,0 16,2 17,8 11,5 11,5 17,0 15,3 16,8 8,2 7,6 8,8 7,6 8,4 92K 93K 90K 90K 91K ŞEBEKE İÇİ YURTDIŞI KKTCELL TELSİM DİĞER Şekil AG BTHK 43

SABİT PAZARDA GELİRLER Aşağıdaki şekilde (Şekil AĞ) 2011 yılından 2015 yılına kadar gerçekleşen sabit telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilen net satış bilgilerine yıllık olarak yer verilmektedir. Elde olan 4 yılın verisi birbiri ile kıyaslandığında, sabit gelirler 2011 yılında 33.98 Milyon olarak gerçekleşirken, 2012 yılında bir önceki yıla göre %10.36 oranında artış göstererek 37.50 Milyon ye yükselmiştir. 2014 yılının sonunda sabit gelirler 50.70 Milyon ye ulaşarak 2012 senesine kıyasla %35.2 oranında artmıştır 28. 2015 yılı sonunda sabit gelirler 47.8 Milyon olarak gerçekleşmiş, 2014 senesine kıyasla %5.7 oranında gerilemiştir. 2016 yılı sonunda sabit gelirler 51.6 Milyon ye ulaşarak %8 oranında yükselmiştir. Yıllar İtibariyle Sabit Hizmetlerden Elde Edilen Gelir, Milyon 29 33,98 %10 37,50 %35 %5.7 50,70 47,80 %8 51,60 Şekil AĞ 2011 2012 2014 2015 2016 Çeyrek verilere bakıldığında, 2017 yılının ikinci çeyreğinde Telekomünikasyon Dairesinin toplam gelirleri 12,825,037.79 olarak gerçekleşmiş, bir önceki döneme kıyasla (12,844,361.49-2017 1. Çeyrek) %0.2 oranında azalmıştır. Diğer sayfadaki Şekil AH de sabit pazarda Telekomünikasyon Dairesi nin son çeyrekteki net gelirlerinin dağılımına yer verilmektedir. Aynı şekilde, Telekomünikasyon Dairesi nin son iki çeyrekteki (2017 ikinci çeyrek ve 2017 birinci çeyrek) gelir getiren farklı hizmetlerinin, toplam geliri üzerinde olan dağılımı yer almaktadır. Buna göre Telekomünikasyon Dairesi nin Daire üzerinden yapılan ara bağlantı, trafik taşıma, altyapı ve parselasyon, data abonelik, data devresi ve erişim gelirleri bir önceki döneme göre artış gösterirken, PSTN, chip kart, erişim ve rehberlik hizmet gelirlerinin azaldığı gözlemlenmektedir. En yüksek düşüş, %50 (33,941-2017 2. Çeyrek & 68,453-2017 1. Çeyrek) ile chip kart gelirlerinde yaşanmıştır. 28 KKTC Telekomünikasyon Dairesi tarafından Kurumumuza sunulmuş olan 2014 gelirleri güncellendiğinden, söz konusu veri bu dönemde değişmiştir. 29 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. 44 BTHK

Gelir Dağılımı, 2017 2. Çeyrek, Milyon 4,35 3,80 2,19 0,91 1,11 0,03 0,01 PSTN (SES) ABONELİK (SES) CHIP KART xdsl DATA DEVRESİ ERİŞİM ARABAĞLANTI & DİĞER 2017 1. Çeyrek & 2017-2. Çeyrek 0,92 0,91 1,09 1,11 2,19 1,91 3,80 3,80 4,35 4,71 2017 2. Çeyrek 12.83 Milyon 2017 1. Çeyrek 12.84 Milyon ARABAĞLANTI CHIP KART & DİĞER xdsl DATA DEVRESİ ERİŞİM ABONELİK PSTN (SES) Şekil AH 2017 birinci çeyrekte toplam gelirlerin %36.6 sını oluşturan PSTN hizmetlerinin 2017 ikinci çeyrekte toplam gelirlerdeki payı %33.9 seviyesine gerilemiştir. 2017 birinci çeyrekte toplam gelir içinde %29.6 lık bir paya sahip olan abonelik gelirlerinin, 2017 ikinci çeyrekte toplam gelir içindeki payı %aynı kalmıştır. 2017 birinci çeyrekte chip kart gelirleri, toplam sabit gelirlerin %0.5 i iken; aynı hizmetin payı 2017 ikinci çeyrekte %0.3 e gerilemiştir. BTHK 45

ABONE BAŞINA AYLIK GELİR (ARPU) Şekil AI de Telekomünikasyon Dairesi nin ses hizmetlerine ilişkin 2013 son çeyrekten ve 2017 yılı ikinci çeyreğe kadar gerçekleşen aylık bazda ortalama ARPU (Average Revenue per User: Abone Başına Aylık Ortalama Gelir) değerlerine yer verilmektedir. 2017 yılı ikinci çeyrek verilerine göre Telekomünikasyon Dairesi nin abone başına aylık geliri 47.18 30 olarak gerçekleşmiştir. Ses ve Data ARPU rakamları incelendiğinde 2017 ikinci çeyrekte Telekomünikasyon Dairesinin ses ARPU sunun 30.78 ve Data ARPU sunun ise 67.78 olduğu görülmektedir. 31 SABİT ARPU, ( /Ay) 32 67,78 Data Genel ARPU 47,18 30,78 Ses Q4 2013 Q2 2017 Şekil AI ARPU AVERAGE REVENUE PER USAGE ARPU ABONE BAŞINA ORTALAMA GELİR 30 ARPU Hesaplama Yöntemi: Toplam Gelir / Ortalama Kayıtlı Abone Sayısı 31 Ses ARPU: Toplam Ses Geliri / Ortalama Aktif Ses Hattı Sayısı - Data ARPU: Toplam Data Geliri / Dönem Ortalama Data Abone Sayısı 32 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. 46 BTHK

AYLIK KULLANIM MİKTARI (MOU) Şekil AJ de 2013 yılı son çeyreği ve 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla sabit telefon abonelerine ait MoU (Minutes of Usage - Abone başına aylık ortalama kullanım miktarı) değerleri gösterilmektedir. 2017 yılı ikinci üç aylık döneminde 198 dakika olarak gerçekleşen sabit MoU 33, bir önceki döneme (189) göre %4.6 oranında artmıştır. & BTK TÜRKİYE 198 DAKİKA 124 DAKİKA 276 198 Q4 2013 Q2 2017 Şekil AJ MOU MINUTES OF USAGE MOU ABONE BAŞINA AYLIK ORTALAMA KULLANIM 33 MOU Hesaplama Yöntemi: Toplam Dönem Trafiği/ Ortalama Kayıtlı Ses Hattı Sayısı BTHK 47

EN ÇOK TRAFİK GÖNDERİLEN VE ALINAN ÜLKELER Aşağıdaki çizimde, 2017 yılı ikinci çeyreğinde Telekomünikasyon Dairesi hatlarından en fazla trafik gönderilen ve alınan ilk üç ülkeye yer verilmektedir. Bu üç aylık dönemde en çok trafik gönderilen ülkeler Türkiye ve İngiltere olmuştur. Telekomünikasyon Dairesi hatlarına en fazla çağrı gönderen ülkelere bakıldığında ise ilk üç sırayı yine Türkiye ve İngiltere nin aldığı görülmektedir. EN FAZLA TRAFİK GÖNDERİLEN ÜLKELER EN FAZLA TRAFİK ALINAN ÜLKELER İNGİLTERE #2 TÜRKİYE #1 48 BTHK

KISA NUMARALAR Şekil AK de 2017 yılı ikinci çeyreğinde Telekomünikasyon Dairesi hatlarından en fazla aranan (arama sayısına göre) 3 kısa numara görülmektedir. Buna göre, 2017 yılının ikinci çeyreğinde en fazla aranan kısa numaralar, 192 (Bilinmeyen numaralar), 161 (Telekomünikasyon Dairesi Arıza) ve 163 (Telekomünikasyon Dairesi Borç Sorgulama) olmuştur. En Sık Aranan Kısa Numaralar, 2017 2. Çeyrek 192 161 163 Şekil AK BTHK 49

2.3 Sabit İnternet ve Genişbant Sektörü 2017 yılı ikinci çeyreği itibarıyla sabit genişbant internet pazarında, Dünya ve Avrupa eğilimleri ile doğru orantılı olarak gerek haberleşme sağlayıcı bazında, gerekse artan kullanım miktarı bakımından artış olduğu gözlemlenmektedir. 2017 nın ikinci çeyreğinde gerçekleşen rakamlara bakılacak olunursa, ülkemizde 33 adet yetkilendirilmiş ve aktif olan internet servis sağlayıcısı (İSS) bulunmaktadır. Aşağıdaki şekilde (Şekil AL), haberleşme sağlayıcıların yıllar itibarı ile yetkilendirme kırılımına yer verilmektedir. Yıl Bazında Yetkilendirilen İnternet Servis Sağlayıcılar 1 2017 2016 2015 2014 2013 Şekil AL 50 BTHK 8 3 14 MEVCUT YETKİLENDİRİLMİŞ 5 2

SABİT İNTERNET HİZMET TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIM 2017 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla ülkemizde 150,963 34 35 sabit genişbant internet abonesi bulunmaktadır. Bir önceki dönem ile kıyaslanacak olursa, geçtiğimiz üç aylık dönemden günümüze dek sabit genişbant abone sayısında %2.3 lük bir artış (2017-1. Çeyrek te 147,636 abone) meydana geldiği görülmektedir. Genişbant olmayan Dial-Up abone sayısı geçmişe kıyasla ciddi derecede azalmış ve yapılan bildirimlere göre ülke çapında 5 aboneye (2014 yılsonu itibarı ile 32 abone) inmiştir. Sabit İnternet ve genişbant abonelerinin, kullanmakta oldukları hizmet türüne göre dağılımlarını gösteren tablo aşağıda yer almaktadır. (Şekil AN) Sabit İnternet Abone Sayıları, 2017 2. Çeyrek 36 Fiber Dial-Up 59 5 73.317 75.301 38.085 44.121 Hotspot 2.836 2.689 6.120 6.350 5.896 21.261 21.110 21.021 21.854 21.854 5.799 20.954 32.796 34.705 35.708 37.330 32.058 33.115 5.811 7.333 7.503 20.691 21.526 20.481 20.533 40.562 38.399 38.838 40.576 20.509 20.382 44.108 47.007 20.206 20.045 xdsl 53.938 55.438 Wireless Q1 2014 Q2 2017 Şekil AN TOPLAM ABONE: 150,963 Toplam abone rakamları içerisinde yer alan ve Kuzey Kıbrıs Turkcell tarafından bildirilen Hostpot abone sayısı (70,766), ilgili şirketin mobil abonelerinin bir kısmına ek fayda olarak sunulmuş, dolayısı ile yalın hizmet olarak satın alınmamıştır. Bu yüzden, raporun ilerleyen kısımlarında, söz konusu haberleşme sağlayıcıya ait olan Hotspot abone rakamı, değerlendirmeye dâhil edilmeyecektir. Şekil AO da ise 2017 yılı ikinci çeyrek itibarıyla sabit internet ve genişbant abonelerinin hizmet türüne göre dağılımları yer almaktadır. Buna göre, toplam sabit internet abonelerinin %94 lük oranı, hizmet türü olarak Wireless veya xdsl teknolojilerini 34 Toplam abone sayısı, internet servis sağlayıcılarından ve Telekomünikasyon Dairesi nden değişik dönemlerde sunulan çoklu verilerden derlenerek tespit edilmiştir. 35 Toplam abone sayısında, 2016 yılı 4. Çeyrek te meydana gelen yüksek artış, Kuzey Kıbrıs Turkcell in bu dönemde bildirdiği 34,238 Hotspot abonesinin yarattığı farktır. 36 Tarihsel verileri gösteren detay tablosu raporun son bölümünde bulunmaktadır. BTHK 51