ÖZEL DOSYA / KIRGIZİSTAN KIRGIZİSTAN GENEL BİLGİLER Resmi adı : Kırgızistan Yönetim şekli : Cumhuriyet Başkent : Bişkek Diğer şehirler : Oş, Talas, Celalabad, Narın İdari yapı : 7 Eyalet (oblast) ve 1 Şehir İdaresi Komşuları : Çin, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan Yüzölçümü : 199,951 km 2 Nüfus : 5.5 milyon Etnik dağılım : Kırgız (%65), Özbek (%13), Rus (%12) Dil : Kırgızca, Rusça Para birimi : Som (Ocak 2012: 1 USD = 46,85 KGS) Kırgızistan ın Başkenti Bişkek Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev Kırgızistan GELECEK BEŞ YILDA HIZLI BÜYÜYECEK Orta Asya'da Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla kurulan beş ülkeden biri olan Kırgızistan, demokratik anlamda yönetilen ilk ülke olma özelliğine sahip. Kırgızistan, elde ettiği siyasi başarıların yanında ekonomi açısından da kapsayıcı bir kalkınma sürecine girdi. Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'in liderliğinde hızla gelişen Kırgızistan, Orta Asya da yıldızı parlayan ülkeler arasında gösteriliyor. Atambayev, İstikrarlı Kalkınma Stratejisi ile Kırgızistan ın önümüzdeki beş yıl içinde ekonomide daha hızlı büyüyeceğine dikkat çekiyor. 109
ÖZEL DOSYA / KIRGIZİSTAN KIRGIZİSTAN, 2017 DE DOİNG BUSİNESS LİSTESİNDE 30 ÜLKEDEN BİRİ OLACAK Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, Kırgızistan ın 2017 yılında İş yönetimi (Doing Business) uluslararası izlemesinde en iyi 30 ülke arasında yer alabileceğini söylüyor. 2013-2017 yılları dönemi için ülkenin İstikrarlı Kalkınma Stratejisi taslağının eski ve yeni metni karşılaştırıldığında çok önemli bir değişim olacağını söyleyen Atambayev, sözlerine şöyle devam ediyor: Yeni strateji belgesine daha önce dahil edilmemiş bölümler eklendi. Bu doğrultuda birçok bölüm güncellendi. Şu anda yönleri net biçimlenmiş, düzeltilmiş strateji önümüzde. Hayalimizde Kırgızistan ın siyasette olduğu gibi, ekonomik planda da sağlam, demokratik bir devlet olması yönündedir. Atambayev, 2017 yılında yeni iş sahalarıyla birlikte on binlerce yeni işyerinin açılacağını belirtiyor. Atambayev, Halkımız karışıklık, bitmez tükenmez devrimlerden yoruldu. Çalışmaya başlama zamanı geldi, çünkü halkımız bunun iktidarın tüm dalları tarafından gerçekleştirilecek gerçek bir belge olduğuna büyük bir ümit bağlamaktadırlar diyerek sözlerini tamamlıyor. 1991 yılında Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan, Sovyet sistemine entegre olmuş ekonomisini yeniden yapılandırma zorunluluğuyla karşı karşıya kaldı. Bu bağlamda en öncelikli konular birliğin dağılmasından sonra başlayan hızlı ekonomik küçülme sürecini durdurmak ve fiyat liberalizasyonu nedeni ile oluşan yüksek enflasyonu aşağı çekmek olarak ortaya çıktı. 1990 lı yılların ortalarında dönemin Cumhurbaşkanı Askar Akayev, Batı ülkeleri ve uluslararası donörlerin de desteğiyle bir pazar reformu programı başlattı. 1993 yılında ulusal para tedavüle girmiş, fiyatlar serbest bırakılmış, varlıklar belli düzeylerde özelleştirilmiş ve serbest bir ticaret rejimi kabul etti. Bu aşamada Akayev, muhafazakar bürokratların ve Sovyet tarzı planlı ekonomiye alışmış parlamentonun muhalefeti ile karşılaştı. Günümüzde ise pazar ekonomisine geçiş sürecinde ciddi bir muhalefet kaldı ve uygulanan programların olumlu sonuçları alınmaya başlandı. LİBERAL EKONOMİK REFORMLARI UYGULUYOR Kırgızistan hükümeti, Orta Asya devletleri arasında piyasa ekonomisine geçiş açısından en liberal ekonomik reformları uygulayan hükümet oldu. Bu reformların birçok olumsuz koşul altında yapılmasına rağmen, Kırgızistan hükümeti ekonomide istikrarın sağlamasında önemli başarılar elde etti. Konvertibilite ve faiz oranlarında liberalizasyon sağlanmış, özelleştirmeye ağırlık verildi ve özel sektörün ekonomiye katılımı güçlendirildi. Kırgızistan da küçük ölçekli işletmelerin gerçekleştirdiği ticaret başta olmak üzere hizmet sektörü ekonomide en büyük paya sahip. Bunun yanında tarım sektörü de ekonomideki ağırlığını sürdürüyor. Ülkede altın üretimi de önemli yer tutuyor. 110 111
ÖZEL DOSYA / KIRGIZİSTAN TEMEL MAKROEKONOMİK GÖSTERGELER Başlıca Ekonomik Göstergeler (2012) Kişi başına gelir 1.209,7 dolar Direk yabancı yatırımlar 590,7 milyon dolar Enflasyon 7,5 % İşsizlik oranı 8,5 % Ortalama ücret 232,0 dolar GSYH nin yüzde 43,3 ü hizmet sektöründen 2011 yılında Kırgızistan Gayrisafi Yurtiçi Hasılası 273,1 milyar som olarak gerçekleşti. Kırgızistan da 2011 yılında sanayi üretim tutarı 161,8 milyar som oldu. Kırgızistan Merkez Bankası nın verilerine göre, 2011 yılında Kırgızistan GSYH nin yüzde 43.3 ü hizmet sektörü olup hizmet sektörünün reel büyüme oranı ise yüzde 4.8. GSYH nin yüzde 19,7 sini Değişkenlik gösterebilen altın fiyatları, üretim seviyesi ve iklim koşullarından ekonomi önemli ölçüde etkilenebiliyor. KC Milli İstatistik Komitesi verilerine göre 2011 yılında Kırgızistan ın GSYH si 5919,1 milyon dolar seviyelerinde. Kırgızistan da kayıt dışı ekonominin de oldukça büyük olduğu değerlendiriliyor. Kırgızistan, yüksek dış borcu sebebiyle Dünya Bankası ve IMF tarafından ortak yürütülen Aşırı Borçlu Fakir Ülkeler (HIPC) Programına 2006 yılında başvurarak 1 milyar dolara yakın borcun silinmesi gibi imkanlardan faydalanmayı gözden geçirdi. Ancak, bu programa dahil olunmasının prestij kaybına sebep olacağı nedeniyle, ayrıca IMF ve Dünya Bankası nın ülke ekonomisi üzerinde bulunacağı çeşitli taleplerin yükümlülüğüne girilmek istenmemesinden 2007 yılı Şubat ayında hükümet bu programa dahil olmaktan vazgeçti. ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER TARIM, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK Bişkek Ticaret Müşavirliği ülke raporunun, Kırgızistan Milli İstatistik Kurumu verilerine dayandırarak sunduğu rakamlara göre 2009 yılı içerisinde Kırgızistan GSYH nın yüzde 22 sini tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık; yüzde 16 ini ticaret, otomobil tarım, yüzde 20.6 sını sanayi, yüzde 4.9 unu inşaat sektörleri oluşturuyor. Mevcut verilere göre, Kırgızistan ekonomisi henüz istikrarlı ve uzun vadeli bir toparlanmayı gerçekleştirebilecek ekonomik çeşitliliğe ulaşamamış görülüyor. Altın sektörü haricinde, sadece tekstil ve konfeksiyon imalatı gerçekleştiriliyor ve sanayi bu sektörlerin dışında çok sınırlı kalıyor. ve özel kullanım eşyaları tamiri; yüzde 12 sini ise imalat sanayi oluşturuyor. 20 Aralık 1998'de Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine kabul edilen Kırgızistan, o zaman için Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri arasında bir ilki gerçekleştirildi. Tüm bunlarla birlikte, geçiş sürecini yaşayan diğer tüm ekonomiler gibi Kırgızistan ekonomisi de ciddi zorluklardan geçti. Ülkede işsizlik önemli bir sorun olarak hayatı etkilemeye devam ediyor. Maden rezervleri tükeniyor Almazbek Atambayev in 2 Şubat 2006 tarihinde yapmış olduğu bir açıklamaya göre Kumtor madenindeki altın rezervleri tükeniyor ve ülke ekonomisinin tek bir altın madenine bu derece bağımlı olması ciddi sıkıntılar yaratıyor. Kırgızistan da reel GSYH, bağımsızlıktan sonraki dört yıl içerisinde yüzde 50 oranında küçüldü. Ekonominin tekrar büyümeye başlaması ise 1996 yılında tarım üretimindeki artış ve Kumtor Altın Madeni nin hizmete sokulmasıyla mümkün hale geldi. Kumtor un üretime başlamasıyla 1997 ve 1998 yıllarında GSYH deki artış hızlanmış, ancak 1998 yılında Rusya da patlak veren mali kriz nedeniyle yine düşüşe geçmişti. 1999 dan itibaren tarım ve altın sektörlerine bağlı olarak büyümeye devam etti. 1999-2001 yıllarında ortalama yüzde 4.6 lık büyüme sağlandı. 2002 yılı için Kırgızistan Merkez Bankası yüzde 4.5 lik bir GSYH artışı öngörmüş, ancak bir force majeur etkenler nedeniyle bu dönemde Kırgız ekonomisi büyümemiştir (yüzde 0.0 oranında GSYH artışı). Bunun nedeni bir Kırgız-Kanada ortak teşebbüsü tarafından çalıştırılan Kumtor altın madeninde meydana gelen bir kazadan sonra üretimin durması oldu. Üretim ilerleyen aylarda devam etmiş, ancak yıllık toplam üretim bir önceki yıla göre yüzde 30 oranında daha düşük olarak gerçekleşti. 2003 yılında Kumtor un üretiminin kazadan önceki seviyesine ulaşması ve dünya piyasalarında altının fiyatının yüksek değerlerde seyretmesi sayesinde yüzde 6.7 lik bir büyüme oranına ulaşıldı, SANAYİNİN ÇEŞİTLENDİRİLMESİNE YÖNELİK YENİ POLİTİKALAR 2004 yılında ise büyüme yüzde 7.1 olarak gerçekleşmişti. 2005 yılında altın üretimindeki düşüş, bir kez daha ülkenin makroekonomik göstergeleri üzerinde etkili oldu ve Kırgızistan ın GSYH si yüzde 0.6 oranında küçüldü. Dönemin Ticaret, Sanayi ve Turizm Bakanı Almazbek Atambayev in 2 Şubat 2006 tarihinde yapmış olduğu bir açıklamaya göre Kumtor madenindeki altın rezervleri tükeniyor ve ülke ekonomisinin tek bir altın madenine bu derece bağımlı olması ciddi sıkıntılar yaratıyor. Atambayev in açıklamalarına göre Kırgızistan ın acil olarak sanayinin sektörel çeşitlendirilmesine yönelik yeni politikalar uygulamaya başlaması gerekiyor. 112 113
HABER / KIRGIZİSTAN TÜRKİYE'DEN KIRGIZİSTAN A İPEK YOLU'NU CANLANDIRMA ÖNERİSİ Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te Kırgız ve Türk iş adamlarıyla bir araya geldi. Rifat Hisarcıklıoğlu, Kırgız hükümetine ve iş adamlarına, "İpekyolu'nu birlikte canlandırma, turizmi geliştirme" önerisinde bulundu. T ürkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, Türkiye ile Kırgızistan arasında yatırım ilişkilerine hukuki zemin sağlayan Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması'nın yenilenmesi sürecinin bu yılsonuna kadar tamamlanmasını beklediklerini belirtti. Hisarcıklıoğlu, Jannat Otel'de düzenlenen Türkiye-Kırgızistan İş Forumu'nda yaptığı konuşmada, kardeş ülke Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te düzenlenen Türkiye- Kırgızistan İş Forumu'nda bulunmaktan duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'in liderliğinde hızla gelişen Kırgızistan'ı bölgenin parlayan yıldızı olarak gördüklerini ifade eden Hisarcıklıoğlu, Atambayev'in, cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra ilk resmi ziyaretini yine ülkemize yaptığını hatırlattı. Bu ziyaretin ardından iki ülke arasında ilişkilerin daha da güçlendiğini anlatan Hisarcıklıoğlu, "Ancak, Türk ve Kırgız iş dünyası olarak daha önümüzde uzun bir yol olduğunun da farkındayız" dedi. Kırgızistan'ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülke olan Türkiye'nin, ülkenin her zaman yanında olduğunu belirten Hisarcıklıoğlu, önümüzdeki yıllarda bu beraberliğin güçlenerek devam edeceğini dile getirdi. Ekovitrin Dergisi Yönetim Kurulu Başkanı Kamuran Abacıoğlu (sağda), Manas Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Sabahattin Balcı (solda), TOBB Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu (ortada). Hisarcıklıoğlu, dünya ekonomisinin yüzde 75'ini kapsayan ABD, AB ve Pasifik ülkelerinin tek çatı altında toplandığına dikkati çekerek, "Maalesef biz Türkiye olarak bunun çok farkında değiliz. AB'ye girdik girdik, giremezsek, ABD ile özellikle bu Transatlantik Antlaşmasına benzer bir müzakereyi bizim de başlatmamız lazım. Yoksa büyük pazarın içinde olmayacağız" dedi. Kırgızistan'ın elde ettiği siyasi başarıların yanında ekonomi açısından da kapsayıcı bir kalkınma sürecine girmesinin Türk özel sektörünün en büyük arzusu olduğunu ifade eden Hisarcıklıoğlu, Kırgızistan ile birlikte çalışabilecek birçok alan olduğunu, ülkenin stratejik hedeflerinden biri olan "ekonomik büyüme yoluyla yaşam kalitesinin yükseltilmesi" için birlikte çalışılabileceğini kaydetti. HİSARCIKLIOĞLU VE TÜRK İŞ ADAMLARINA KIRGIZİSTAN DA BÜYÜK İLGİ TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu ve beraberindeki heyet Kırgızistan da ilgi ile karşılandı. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, Hisarcıklıoğlu ve Türk-Kırgız İş Konseyi Başkanı Ahmet Kaya ile her iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin güçlendirilmesi için görüştü. Hisarcıklıoğlu, özellikle hazırlıkları hızla devam eden "Kırgızistan 2030" çalışmalarına katkı sağlayabileceklerini dile getirerek, "Bu anlamada gerek TOBB gerekse Birliğimize bağlı olarak faaliyet gösteren Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi (TOBB-ETÜ) ve Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) kanalıyla her türlü teknik desteği vermeye hazırız" dedi. ENERJİDE ORTAK PROJELER GELİŞTİRİLEBİLİR Kırgızistan'da bulunan zengin su kaynaklarının elektrik üretiminde önemli bir işbirliği fırsatı olduğunu belirten Hisarcıklıoğlu, Kırgızistan'ın hidroelektrik potansiyelinin ekonomiye kazandırılması için ortak projeler geliştirebileceğine dikkat çekti. Türkiye'nin turizm alanında dünyanın en çok turist çeken 6. ülkesi olduğunu ve bu alandaki deneyimini Kırgızistan ile paylaşabileceğini kaydeden Hisarcıklıoğlu, "Özellikle Orta Asya bölgesinde büyük potansiyele sahip olan Issık Gölü'nün turizm alanında yatırıma açılması için işbirliği yapabileceğimizi düşünüyorum" diye konuştu. Piyasa ekonomisine geçiş sürecindeki Kırgızistan'ın gittikçe ağırlaşan konut sorununu çözmek için toplu konut projelerini birlikte hayata geçirebileceklerini ifade eden Hisarcıklıoğlu, potansiyel işbirliği alanlarının bir diğerinin de lojistik olduğunu kaydetti. İki ülke arasındaki karayolu taşıma ücretinin hali hazırda 12 bin dolar civarında olduğunu belirten Hisarcıklıoğlu, ikili ticaretin artması için taşıma maliyetlerinin azaltılması, karayoluna alternatif ulaştırma imkanlarının geliştirilmesi gerektiğinin altını çizdi. Bu çerçevede İpek Yolu'nun yeniden önem kazandığına işaret eden Hisarcıklıoğlu, "İpek Yolu Asya Pasifik bölgesini diğer okyanuslara ve denizlere bağlayan, Çin'den Akdeniz'e, oradan Avrupa'ya kadar uzanan coğrafyanın ekonomik atardamarıdır. İpek Yolu'nu geniş tren ağlarıyla, otobanlarla yeniden canlandırmalıyız" dedi. Böylece Hazar, Karadeniz ve Akdeniz'in birbirine bağlanacağını kaydeden Hisarcıklıoğlu, bu şekilde bölgenin küresel ekonomiye daha güçlü bir şekilde entegre olacağını söyledi. YATIRIMCILARA AÇIK ÇEK Kırgızistan Başbakan Yardımcısı Tairbek Sarpashev ise, Türk işadamlarının yatırımlarını Kırgızistan a çekmek istediklerini belirterek, bilim, ekonomi ve sosyal alanlarda işbirliği yapmak istediklerini ifade etti. İhalelere Türk yatırımcıları davet eden Sarpashev, Kapılarımız sizlere açık. Hükümetimiz ciddi imkanlar sağlayacaktır. Şirketlerin denetiminde önemli esneklikler getiriyoruz. Elektrik ve enerjinin yüzde 90 ı kullanamıyoruz. Potansiyelimizi sizinle değerlendirmek istiyoruz dedi. 104 105
HABER / KIRGIZİSTAN TÜRK-KIRGIZ İŞ ADAMLARI AKŞAM YEMEĞİNDE BİR ARADAYDI TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu (solda), Türk-Kırgız İş Konseyi Yürütme Kurulu Başkanı Ahmet Kaya (sağda), Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te Kırgız ve Türk iş adamlarıyla birlikte Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev in ev sahipliğinde düzenlenen akşam yemeğine katıldı. ATAMBAYEV: ANKARA'DAN RUSYA'YA, ASTANA'DAN ANKARA'YA KADAR BİRLİK İÇİNDE OLMALIYIZ Hisarcıklıoğlu ve beraberindeki heyet, ikili görüşmelerin ardından Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev'in onurlarına verdiği yemeğe katıldı. Atambayev, Cumhurbaşkanlığı Konutu'ndaki yemekte yaptığı konuşmada, Hisarcıklıoğlu ve beraberindekileri ağırlamaktan duyduğu memnuniyeti dile getirerek, "Ana yurdun havası geldi bize. Türk iş adamı heyeti ve kardeşliğimiz böyledir" dedi. Asya'da birçok bölgede Türklerin yaşadığını hatırlatan Atambayev, "Ankara'dan Rusya'ya kadar, Astana'dan Ankara'ya kadar bir birlik yapsak çok güzel olacak" diye konuştu. Türkiye'nin Türk Cumhuriyetlerinin en büyüğü ve güçlüsü olduğunu vurgulayan Atambayev, bu nedenle Türkiye'nin sorumluluğunun da büyük olduğunu söyledi. Atambayev, Orhan Gazi İznik'i alırken Kırgızların da gelerek destek olduğunu hatırlatarak, Türklerin büyük bir ortak tarihi olduğunu, geleceklerinin de o kadar büyük olacağını ifade etti. Türk yatırımcıları Kırgızistan'a beklediklerini belirten Atambayev, "Bizim için Türkiye miz anavatanımız, o büyük bir yıldız gibi. Uzakta görmüyoruz, ama biliyoruz Türkiye var, anavatanımız var. Türkiye her zaman kalbimizde" dedi. YATIRIMLAR KISA ZAMANDA 5-10 MİLYAR DOLARA ÇIKACAK Hisarcıklıoğlu da Kırgızistan'da olmaktan duyduğu memnuniyeti dile getirdi. Kırgızistan'a illerinde kanaat önderi olan oda başkanlarıyla geldiklerini belirten Hisarcıklıoğlu, oda başkanlarının illerine döndüğünde buradaki yatırım imkanlarını iş adamlarına anlatacaklarını söyledi. Kırgızistan'da Türk iş dünyasının yaptığı yatırımların 500 milyon dolar civarında olduğunu kaydeden Hisarcıklıoğlu, bunun yeterli olmadığını kısa zamanda bu rakamın 5 hatta 10 milyar dolara çıkacağına inandığını ifade etti. Hisarcıklıoğlu, Kırgızistan'ın, bölgesinin atılıma en açık ülkesi olduğunu belirterek, "Kırgızistan geleceğin parlayan kutup yıldızıdır" diye konuştu. 106