Prof. Dr. Ekrem Pakdemirli

Transkript

1 Prof. Dr. Ekrem Pakdemirli

2 1923 sonlarında Cumhuriyet Kurulduğunda Savaşlardan yorgun Eğitim-öğrenim seviyesi oldukça düşük bir toplum Savaşlar sonrası ülke harap ve bitap düşmüştü Osmanlı da liberal ekonomik politika güdülüyordu

3 İzmir Birinci İktisat Kongresi Ana mesaj: Serbest Piyasa Ekonomisi Liberal ekonomi uygulandı Ticaret gelişiyor,sanayi gelişemiyor 1932 de Sabit fiyatlarla sektör büyümeleri tarım sektörü % 62,6 sanayi sektörü% 126,2 Ticaret/hizmetler sektörü de %80,4 olmuştu 1929 yılında ABD ekonomisinin büyük çöküşü sonrası Artık sanayileşmenin gerekliliği düşünüldü Birinci sanayi planı Devlet eliyle iktisadi kuruluşları hayata geçirilmesine karar verildi Tablo(1) makro-ekonomik büyüklükler

4 Devlet Sınai yatırımlar yapacak, Kar ettiğinde halka satacaktı. Demir/Çelik, Tekstil, Çimento, Şeker Fabrikaları kuruldu.thy, Etibank, Sümerbank hizmete girdi Devlet sanayi ve hizmetler sektörüne yatırım yapmayı hızlandırdı seçimleri Demokrat Parti iktidarı İktisadi devlet teşekkülleri elden çıkarmadı, aksine büyüttü. Siyaseten yatırımların yeri ve tutarı tartışmalar yarattı. Uşak Şeker Fabrikası Sümerbank Merinos Fabrikası

5 1960 ihtilali İktidar cezalandırılmış Muhalefet görüşleri doğrultusunda planlı dönem geçişi 1959 da Prof. Tinbergen e planlama raporu hazırlatıldı 1961 de Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu 1962 de 1 yıllık geçiş planından sonra 5 yıllık kalkınma planları yapıldı Prof. Jen Tinbergen 1969 Nobel Ekonomi Ödülü

6 yılları arasında geçen 39 yıl içinde plansız bir dönem yaşandı. * yıllarında plansız bir dönem Tablo(2) Plansız dönemin makro-ekonomik büyüklükleri Sanayi sektörü GSMH içindeki payı %22,6ya yükselirken, tarım sektör payı %34,6ya geriledi. Ortalama büyüme %5, 2. Dünya savaşı olumsuzlukarı haricinde ort. büyüme %5,8

7 1967 de ikinci 5 yıllık plan Kanun gücünde yürürlüğe girdi Strateji: Karma ekonomi idi. Özel sektöre yol gösterici, kamuya emredici Nasıl bir karma yapılacaktı Bazı Hükümetler: Özel sektörün dişli üretimine dahi izin vermedi İktisadi devlet kuruluşlarına yatırım yapmadı

8 1972 den sonra Güçsüz koalisyon hükümetleri Siyasi istikrar yoksunluğu Artan petrol fiyatları cari açık büyüyor Devlet kontrolündeki malların fiyatları enflasyon ile erimesi 80 lerin başında gübre, paketleme maliyetine satılıyordu İthal mallar, hatta yerli mallar karaborsaya düşmüştü. Çay, tuz ihtiyaç fazlası üretilmesine rağmen, marketler önünde kuyruklar oluşuyordu

9 1979 sonu Azınlık hükümeti serbest piyasa ekonomisi 24 ocak kararları Reel faiz, devletin iktisadi kuruluşlarının elden elden çıkarılasıya kadar gerçek fiyatlarla satılması İthalatın liberalleşmesi Dövizin artık kazananın tasarrufunda olması, İhracatın özendirilmeye devam edilmesi Kısacası; İhracata dayalı bir büyüme stratejisi

10 1979 sonu Azınlık hükümeti serbest piyasa ekonomisi 24 ocak kararları Turizme ağırlık verilmesi Yabancı sigara-içkinin Tekel vasıtasıyla ithal edilmesi karaborsanın önlenmesi Toplu konuta fon, ithalattan pay ayrılması Köyden-şehre göçün sonucu çarpık yapılanmanın önlenmesi Özelleştirme idaresi kurularak KİT lerin elden çıkarılarak devlet kontrolündeki fiyatların müdahalenin azaltılması

11 1980 Malların %65 inin fiyatı devlet tarafından tespit ediliyor. 24 Ocak 1980 Kararları 3 ay içinde çifte fiyatlar ortadan kalkmış İnsanlar yurtdışına her gün çıkabilir serbestisi gelmiş İthal mal üzerindeki yasaklar kalkmış Döviz kazananın, yabancı para ile mevduat yapabilmesi getirilmiş Döviz fiyatlarının enflasyon ile paralel olması sağlanmış İMF ile stand-by anlaşması yapılmış Dış ticaret açığı-cari açık yönetilebilinir hale geldi. 12 Eylül 1980 Askeri Darbe Sokak anarşisi durmuş, vergi kanunları güncellenmiş Yeni bir anayasa

12 Kasım 1983 seçimleri Turgut Özal ANAVATAN iktidarı Serbest piyasa geçişi hızlandırılmış Devletin fiyatlar üstündeki kontrolü %50 lere geriletilmiş DPT nin iktisadi ve sosyal alan müşavirliği zayıflatılmış Teşvik ve Uygulama Başkanlığı ön plana çıkartılmış

13 Son 10 yıl Bugün itibariyle 34 yıl geçmiş olmasına rağmen serbest piyasa ekonomisine geçiş tam anlamıyla yapılamamıştır. Yeni teknoloji gelişindeki engeller kalktı Bazı sektörlerde kendimize özgün teknoloji gelişmesi sağlandı. Cari açık önemli boyutlara ulaştı, yüksek faiz uygulaması ile yönetilebilinir hale geldi

14 Son 10 yıl Cari açık önemli boyutlara ulaştı, yüksek faiz uygulaması ile yönetilebilinir hale geldi YILLAR NÜFUS 1000 kişi Yıl. Ort. TL/$ Yıl Ort. TEFE ENDEKS Yıl Ort. DEFLATOR ENDEKS İHRACAT MİL. $ İTHALAT Milyon$ GSMH CARİ Üretici Fiy. ile Milyar TL. EKONOMİ K BÜY. SABİT FİYAT % EKONOMİK BÜY. SABİT FİY. ENDEKSİ GSMH CARİ Milyon$ GSMH / KİŞİ CARİ DEĞERİ İLE CARİ İŞLEM AÇIĞI Milyon$ DIŞ BORÇ Milyon$ Yıl Sonu İÇ BORÇ Milyon $ Yıl sonu BÜTÇE GELİRİ Milyar TL BÜTÇE AÇIĞI Milyar TL. BÜTÇE AÇIĞI/ GSMH % , , , , , ,00 8, * * * *63167 *97540 * *9, ,20 * *5803 *15604 * * *122, * *5, , , , , , , ,00 1, , , , , , , ,00 0, , , , , , , ,00 1, , , , , , , ,00 1, , , , , , , ,00 5, , , , , , , ,00 4, , , , , , , ,00 1, , , , , , , ,00 1, , , , , , , ,00 5, , , , , , , ,00 4, , ,600, , , , , ,00 1, , , , , , , , , ,650, , , ,00 1,1 Tablo(3) yılları makro-ekonomik büyüklükler

15 Nüfus (milyon) Enflasyon (yıllık ort. Dönemler itibariyle) Büyüme (dönem ort.) GSMH mil $ İthalat mil $ İhracat mil $ Cari Açık mil $ (dönem top.) Toplam Borç/GSM H Plansız Dönem Planlı Dönem - 6 5, Tablo(4) Ekonomik tercih uygulamaları sonucu makro-ekonomik büyüklükler Tablodan görüldüğü gibi planlı dönemde büyüme yıllık ortalama %4,7 iken, plansız dönemde %5,2 olduğu Görülmektedir.