ANKARA DAKİ SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİ CAMİLERİN SÜSLEMELERİNİN İNCELENMESİ. Hasan KURTTAP

ANKARA DAKİ SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİ CAMİLERİN SÜSLEMELERİNİN İNCELENMESİ Hasan KURTTAP YÜKSEK LİSANS TEZİ MOBİLYA VE DEKORASYON EĞİTİMİ ANABİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ŞUBAT 2015

Hasan KURTTAP tarafından hazırlanan ANKARA DAKİ SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİ CAMİLERİN SÜSLEMELERİNİN İNCELENMESİ adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından OY BİRLİĞİ ile Gazi Üniversitesi Mobilya Dekorasyon Eğitimi Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman: Yrd. Doç. Rahmi ARAS Mobilya ve Dekorasyon Eğitimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum... Başkan : Prof. Dr. Kemal YILDIRIM Ağaçişleri Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum... Üye : Doç. Dr. Abdullah TOGAY Endüstri Ürünleri Tasarımı Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum... Tez Savunma Tarihi: 02/02/2015 Jüri tarafından kabul edilen bu tezin Yüksek Lisans Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum... Prof. Dr. Şeref SAĞIROĞLU Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü

ETİK BEYAN Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; Tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, Kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. Hasan KURTTAP 02. 02. 2015

iv ANKARA DAKİ SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİ CAMİLERİN SÜSLEMELERİNİN İNCELENMESİ (Yüksek Lisans Tezi) Hasan KURTTAP GAZİ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Şubat 2015 ÖZET Bu çalışmada, Ankara merkezde bulunan Selçuklu dönemine ait 3, Osmanlı dönemine ait 6 adet caminin süsleme özellikleri incelenmiştir. Araştırma verileri; camilerin bilgilerinin envanter forma işlenmesi, görevlilerle yüzyüze görüşme ve camilerin iç ve dış mekân süslemelerinin fotoğraf çekilerek tasniflenmesi şeklinde elde edilmiştir. Sonuç olarak, Selçuklu dönemine ait Alaaddin, Ahi Elvan ve Aslanhane camilerindeki ahşap minberler beceri ve ustalık isteyen kündekari tekniğinin uygulandığı, ağaç oyma süslemelerinde kıvrık dal üslubunun bir bölümü olan rumi tarz Türk süslemelerine yer verildiği belirlenmiştir. Ayrıca, tavan ahşaplarında döneme özgü bir uygulama göze çarpmaktadır. Ahşap sütunların tavanla birleştiği bölümlerde farklı devşirme sütun başlıklarına rastlanmıştır. Osmanlı dönemine ait Hacı Bayram, Zincirli ve Ağaçayak camilerinin ahşap tavanları ve minberleri, yapım teknikleri ve süslemeleri açısından döneminin önemli eserleri olarak belirlenmiştir. Tavan ve minberlerde ince ahşap işçiliğinin yanı sıra hatai ve bitkisel şekilli kalem işi boyama süslemelere yer verilmiştir. Sarı Kadı cami kapı ve minber süslemelerinde farklı motif uygulamaları belirlenmiştir. Karacabey cami giriş kapısı ağaç oymacılığı açısından önemli bir örnektir. Yeni yapılan minberi, eski minber süsleme özelliklerini yansıtmaktadır. Cami mihraplarında genel olarak alçı süslemelere yer verilmiştir. Genel olarak camilerin ahşap eserlerinin yeterince korunamadığı görülmüştür. Önemli tarihi ve mimari yapılarımızdan olan camilerimizin ahşap eserlerinin ve süslemelerinin bakım ve onarımlarının zamanında yapılarak bizden sonraki kuşaklara aktarılması önemli bir sorumluluğumuz ve görevimiz olmalıdır. Bilim Kodu : 711.3.023 Anahtar Kelimeler : Cami, Kündekari, Minber, Rumi, Hatai, Selçuklu, Osmanlı Sayfa Adedi : 115 Danışman : Yrd. Doç. Rahmi ARAS

v THE EXAMINATION OF DECORATION OF OTTOMAN AND SELJUKIAN MOSQUES IN ANKARA (M. Sc. Thesis) Hasan KURTTAP GAZİ UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES February 2015 ABSRACT This study was examined decorative properties of mosques which are 3 belonging to the Seljukian period and 6 belonging to the Ottoman Empire in the center of Ankara.The research data was obtain from the form of information processing inventory of mosques, face to face interviews with officials, taking pictures of the interior and exterior decoration of mosques.as a result, the wooden pulpits in Alaaddin, Ahi Elvan and Aslanhane mosques which belonging to Seljukian period, shows that determined the skills and mastery of kündekari technique and rumi style Turkish decorations which is a part of style curved branches in wood carving decorations. Moreover, in wooden ceiling, there is an obstensible specific application peculiar to this period.it observed different column headings in the section coupled with the ceiling of wooden columns. Wooden ceilings and pulpits of Hacı Bayram, Zincirli and Ağaçayak mosques which belonging to the Ottoman Era designated as the major works of the period in terms of construction techniques and decorations.in addition to fine woodworking of ceilings and pulpits, it also contains pencil work painting decorations shaped hatai and ornament of flowers. In pulpit and door decorations of Sarıkadı mosque, different patterns and practices are determined. Karacabey Mosque entrance door is an important example of the wood carving. It s newly constructed pulpit reflects the old pulpit decorative features. Plaster decorations are generally used in the altar of the mosque. In general, it was observed that wooden works of the mosque could not be adequately protected. To be transferred to the next generations, we have an important responsibility and duty to perform maintaince and repair of our important historical and architecture mosques wood works and decorations. Science Code : 711.3.023 Key Words : Mosque, Kündekari, Pulpit, Rumi, Hatai, Seljukian, Ottoman. Page Number : 115 Supervisor : Assist. Prof. Rahmi ARAS

vi TEŞEKKÜR Bu çalışmanın gerçekleştirilmesi sırasında bana büyük emeği geçen saygıdeğer hocam Yrd. Doç. Rahmi ARAS a, çalışma süresince desteğini esirgemeyen katkı ve yönlendirmeleri için Prof. Dr. Kemal YILDIRIM ve Doç. Dr. Abdullah TOGAY a, ayrıca camilerde inceleme yapmam için gerekli izni veren Altındağ Müftülüğüne, cami çalışanlarına ve VGM İnşaat Şube Müdürü Algun GÖREN e, manevi destekleriyle beni yalnız bırakmayan değerli arkadaşım Eylül Ecem ZAL a gönülden teşekkür eder minnettarlığımı sunarım.

vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ÇİZELGELERİN LİSTESİ... RESİMLERİN LİSTESİ... iv v vi vii ix x HARİTALARIN LİSTESİ... xvii SİMGELER VE KISALTMALAR... xviii 1. GİRİŞ... 1 2. ANKARA NIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE TARİHSEL YAPISI... 7 2.1. Ankara nın Genel Özellikleri... 7 2.2. Selçuklular Döneminde Ankara... 8 2.3. Osmanlılar Döneminde Ankara... 9 2.4. Ankara Camilerinin Özellikleri... 10 3. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ... 11 3.1. Araştırmanın Sınırları... 11 3.2. Verilerin Elde Edilmesi... 11 3.2.1. Yüz yüze görüşme... 11 3.2.2. Fotoğraflarla belgeleme... 11 3.2.3. Envanter formu oluşturma... 12 4. ARAŞTIRMA BULGULARI... 13 4.1. Alaaddin Cami... 13 4.2. Aslanhane (Ahi Şerafettin) Cami... 25

viii Sayfa 4.3. Ahi Elvan Cami... 37 4.4. Hacı Bayram Cami... 49 4.5. Karacabey Cami... 61 4.6. Zincirli Cami... 69 4.7. Eskicioğlu Cami... 78 4.8. Ağaçayak Cami... 82 4.8. Sarıkadı Cami... 91 4. SONUÇ VE ÖNERİLER... 101 KAYNAKLAR... 103 EKLER... 105 EK-1. Ankara 1 nolu caminin envanteri... 106 EK-2. Ankara 2 nolu caminin envanteri... 107 EK-3. Ankara 3 nolu caminin envanteri... 108 EK-4. Ankara 4 nolu caminin envanteri... 109 EK-5. Ankara 5 nolu caminin envanteri... 110 EK-6. Ankara 6 nolu caminin envanteri... 111 EK-7. Ankara 7 nolu caminin envanteri... 112 EK-8. Ankara 8 nolu caminin envanteri... 113 EK-9. Ankara 9 nolu caminin envanteri... 114 ÖZGEÇMİŞ... 115

ix ÇİZELGELERİNLİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. İncelenen camilerin listesi... 13

x RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 4.1. Kuzeydoğudan camiye bakış... 14 Resim 4.2. Caminin çevresindeki devşirme malzemeler ve eski bir mihrap... 14 Resim 4.3. Son cemaat yerindeki devşirme mermer sütunlar ve sütun başlıkları detayı 15 Resim 4.4. Giriş kapısı... 16 Resim 4.5. Giriş kapısı üstündeki sağ ve sol kitabe... 16 Resim 4.6. Minare ve şerefe altı detayı... 17 Resim 4.7. İç mekânın genel görünüşü... 17 Resim 4.8. Alaaddin caminin ahşap minberi... 18 Resim 4.9. Minber yan aynalıkları genel görünüşü... 18 Resim 4.10. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı... 19 Resim 4.11. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri... 19 Resim 4.12. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı... 20 Resim 4.13. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri... 20 Resim 4.14. Minber köşk korkuluğu ve motif örneği... 20 Resim 4.15. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği... 21 Resim 4.16. Minber tacı ve alınlığındaki kitabe... 21 Resim 4.17. Minber kapısı motif örnekleri... 22 Resim 4.18. Mihrap ve bölümleri... 23 Resim 4.19. Tavan ortasındaki altıgen göbek ve göbek kompozisyon örneği... 24 Resim 4.20. Alt pencere genel görünüşü ve üst bölüm detay görünüşü... 24 Resim 4.21. Kadınlar mahfilinin genel görünüşü... 25 Resim 4.22. Batıdan camiye bakış... 25 Resim 4.23. Batı cephedeki giriş kapısı... 26

xi Resim Sayfa Resim 4.24. Kuzey cephedeki giriş kapısı... 26 Resim 4.25. Doğu cephede bulunan giriş kapısı ve süsleme detayları... 27 Resim 4.26. Minare ve bölümleri... 27 Resim 4.27. İç mekân genel görünüşü... 28 Resim 4.28. Aslanhane caminin ahşap minberi... 28 Resim 4.29. Minber yan aynalıkları genel görünüşü... 29 Resim 4.30. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı... 29 Resim 4.31. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri... 30 Resim 4.32. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı... 30 Resim 4.33. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri... 31 Resim 4.34. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği... 31 Resim 4.35. Minber alt bölümü ve motif detayı... 32 Resim 4.36. Minber girişi ve üst bölümü detayı... 32 Resim 4.37. Mihrap genel görünüşü... 33 Resim 4.38. Mihrap nişi... 33 Resim 4.39. Mihrabın taç kısmı... 34 Resim 4.40. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 34 Resim 4.41. Mihrap üstünde bulunan göbek motifi... 35 Resim 4.42. Tavan ve sütunların genel görünüşü... 35 Resim 4.43. Sütun başlıkları... 36 Resim 4.44. Doğu yönden camiye bakış... 37 Resim 4.45. Giriş kapısı... 37 Resim 4.46. Minare ve şerefe altı detayı... 38 Resim 4.47. İç mekânın genel görünüşü... 38

xii Resim Sayfa Resim 4.48. Ahi Elvan caminin ahşap minberi... 39 Resim 4.49. Minber yan aynalıkları genel görünüşü... 39 Resim 4.50. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı... 40 Resim 4.51. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri... 40 Resim 4.52. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı... 40 Resim 4.53. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri... 41 Resim 4.54. Minber köşk korkuluğu ve motif örneği... 42 Resim 4.55. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği... 42 Resim 4.56. Minber alt bölümü ve motif detayı... 42 Resim 4.57. Minber ön görünüşü ve kemer detayı... 43 Resim 4.58. Minberin ön bölümünün kısımları... 44 Resim 4.59. Mihrap genel görünüşü... 45 Resim 4.60. Mihrap nişi ve detay görünüşleri... 45 Resim 4.61. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 46 Resim 4.62. Mihrabın üst bölümü... 46 Resim 4.63. Tavan ve sütunların genel görünüşü... 47 Resim 4.64. Sütun başlıkları... 48 Resim 4.65. Batı yönden camiye bakış... 49 Resim 4.66. Güney cephede bulunan eski yazılar... 49 Resim 4.67. Minare ve bölümleri... 50 Resim 4.68. İç mekân genel görünüşü... 50 Resim 4.69. Hacı Bayram Veli caminin minberi... 51 Resim 4.70. Minberin doğu ve batı yan aynalıklarının genel görünüşleri... 51 Resim 4.71. Minberin yan aynalığındaki kalem işi süsleme örnekleri... 52

xiii Resim Sayfa Resim 4.72. Minberin köşk altı, kompozisyon örneği ve motif detayı... 52 Resim 4.73. Minberin köşk korkuluğu... 53 Resim 4.74. Minberin merdiven korkuluğu ve motif örneği... 53 Resim 4.75. Minber taç kısmı ve alınlıktaki kitabenin görünüşü... 54 Resim 4.76. Mihrap genel görünüşü... 54 Resim 4.77. Mihrap nişi... 55 Resim 4.78. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 55 Resim 4.79. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü... 56 Resim 4.80. Tavan ve göbek detayları... 57 Resim 4.81. Batı cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayları... 58 Resim 4.82. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayı... 59 Resim 4.83. Alt pencere ve pervaz örneği... 60 Resim 4.84. Çini süsleme örnekleri... 60 Resim 4.85. Çini süsleme detay görünüşleri... 61 Resim 4.86. Güney yönden caminin görünüşü ve kuzeybatısındaki Karacabey türbesi 61 Resim 4.87. Minare... 62 Resim 4.88. Kuzey yönden camiye bakış... 62 Resim 4.89. Son cemaat yerindeki sütun başlıkları... 63 Resim 4.90. Giriş kapısı ve süsleme detayları... 64 Resim 4.91. Giriş kapısının eski hali... 65 Resim 4.92. Giriş kapısı... 66 Resim 4.93. İç mekân genel görünüşü ve pencere detayı... 67 Resim 4.94. Karacabey cami minberi... 67 Resim 4.95. Minber yan aynalık genel görünüşü ve motif detayı... 68

xiv Resim Sayfa Resim 4.96. Minber köşk ve merdiven korkuluğu... 68 Resim 4.97. Mihrap... 69 Resim 4.98. Kuzey yönden camiye bakış... 69 Resim 4.99. Minare ve şerefe altı görünüşü... 70 Resim 4.100. İç mekâna genel bakış... 70 Resim 4.101. Zincirli cami minberi... 71 Resim 4.102. Minberin doğu ve batı yönden görünüşleri... 71 Resim 4.103. Minber yan aynalık ve motif detayları... 72 Resim 4.104. Minber köşk altının doğu ve batısındaki panolar ve detayları... 72 Resim 4.105. Minber doğu ve batı yöndeki köşk korkuluğu... 73 Resim 4.106. Minber doğu yön merdiven korkuluğu... 73 Resim 4.107. Minber ön görünüşü ve taç kısmı... 74 Resim 4.108. Mihrap nişinin detay görünüşleri... 74 Resim 4.109. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 75 Resim 4.110. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü... 75 Resim 4.111. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayı... 76 Resim 4.112. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı... 77 Resim 4.113. Alt pencere ve pervaz örneği... 77 Resim 4.114. Kuzey cephedeki son cemaat yerindeki tavan ve göbek detayı... 78 Resim 4.115. Kuzeydoğu yönden caminin görünüşü ve minaresi... 78 Resim 4.116. Kuzeydeki profilli yastıklı ahşap direkler ve giriş kapısı... 79 Resim 4.117. İç mekâna genel bakış... 79 Resim 4.118. Mihrap ve mihrap nişi detay görünüşleri... 80 Resim 4.119. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 81

xv Resim Sayfa Resim 4.120. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü... 81 Resim 4.121. Kadınlar mahfeli genel görünüş... 82 Resim 4.122. Kuzeydoğudan camiye bakış ve giriş kapısı... 82 Resim 4.123. Minare ve şerefe altı detay görünüşü... 83 Resim 4.124. İç mekâna genel bakış... 83 Resim 4.125. Ağaçayak cami minberi... 84 Resim 4.126. Minber yan aynalık kompozisyonunu oluşturan şekiller... 84 Resim 4.127. Minber köşk altı panosu... 85 Resim 4.128. Minber köşk korkuluğu... 86 Resim 4.129. Minber merdiven korkuluğu ve motif detayı... 86 Resim 4.130. Minber ön görünüşü ve taç kısmı... 87 Resim 4.131. Mihrap ve niş detay görünüşleri... 87 Resim 4.132. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 88 Resim 4.133. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü... 88 Resim 4.134. Cami tavanı ve göbek detayı... 89 Resim 4.135. Kadınlar mahfilindeki tavan göbeği ve göbek detayı... 90 Resim 4.136. Kadınlar mahfel zeminin altındaki tavan göbeği ve motif detayı... 90 Resim 4.137. Alt pencere ve pervaz örneği... 91 Resim 4.138. Camiye kuzeydoğu ve kuzey yönlerden bakış... 91 Resim 4.139. Caminin kuzeydoğusundaki ahşap giriş kapısı... 92 Resim 4.140. Cami giriş kapısı ve kanat detayı... 93 Resim 4.141. İç mekân genel görünüşü... 93 Resim 4.142. Sarıkadı cami minberi... 94 Resim 4.143. Minberin doğu yönündeki motifler... 94

xvi Resim Sayfa Resim 4.144. Minberin batı yönündeki motifler... 95 Resim 4.145. Mihrap ve nişin görünüşleri... 95 Resim 4.146. Mihrap bordürleri detay görünüşü... 96 Resim 4.147. Mihrap üst bölümünün görünüşü... 96 Resim 4.148. Tavan göbeği ve motif detayı... 97 Resim 4.149. Köşebentler... 98 Resim 4.150. Kadınlar mahfeli... 98 Resim 4.151. Vaaz kürsüsü ve ahşap eleman motif detayı... 99

xvii HARİTALARIN LİSTESİ Harita Sayfa Harita 2.1. Ankara Ulaşım Haritası... 8

xviii SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklamalar km² cm mm Kilometrekare Santimetre Milimetre Yüzde Kısaltmalar Açıklamalar V.G.M. Vakıflar Genel Müdürlüğü H. Hicri. M. Miladi. s. sayfa. yy. vs. M.Ö. Yüzyıl Ve Sahire Milattan önce

1 1. GİRİŞ Camiler, İslam dininde Müslümanların ibadethane olarak kullandıkları önemli dini yapılardır. İslamiyet in kabulüyle birlikte bu kutsal mekânların sayısı giderek artmıştır. Camiler, Müslüman birçok ırka (Türk, Arap vs.) sadece dini ev sahipliği yapmakla kalmamış, milletlerin tarihi ve kültürel mihenk taşı olmuştur. İlk zamanlar sade olarak inşa edilen bu yapılar daha sonraları kültürel zenginlikle beslenerek geniş bir süsleme yelpazesine sahip olmuştur. Süsleme sanatı aslında insanlık tarihi ile başlar ve insanoğlu kendi yaşadığı ortamı kullandığı materyali hep göze hoş gelecek biçimde bezeme tutkusu içerisinde olmuştur. Türkler diğer uygarlıklara nazaran süsleme sanatına güzide örnekler katmıştır. Göçebe bir hayat süren Türkler İslamiyet i kabul edene kadar bu süre zarfında oluşturdukları maddi kültür birikimleri, daha sonrasında yerleşik hayata geçmeleriyle sonraki eserlerine de kaynak teşkil etmiştir (Kalenderoğlu, 2006:1). İslam dini tanrıya aittir. Bu kesin ve sınırlı görüş Müslümanların tüm yaşamlarını etkilediği gibi sanatını da etkiler. İslam sanatı tamimiyle bezemeci bir sanattır (Ersoy, 1993:1). Bu anlayışla Türkler, tarihin ilk zamanlarından beridir yaşadıkları ve ibadet ettikleri alanları süsleme gereksinimi hissetmişlerdir. Müslümanlar için önemli bir yere sahip olan camiler, İslam dinin gerektirdiği esaslara göre şekillenmiştir. Beraberinde toplumun kültürü, geleneksel sanatlar ve estetik bir anlayış doğrultusunda farklı süsleme özelliklerine yer verilmiştir (Nalbant, 2006:1). XI. yy itibariyle Anadolu ya gelmeye başlayan Türk boyları, Büyük Selçuklu hükümdarı Alp Arslan ın, Bizans a karşı kazandığı Malazgirt zaferinin (1071) ardından çok kısa bir zamanda Anadolu da hâkimiyet kurmuşlardır. Gücünü tarihinin derinliklerinden alan Anadolu Türk Sanatı sürekli olarak Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu sanatlarına kadar uzanan bağlardan beslenmiştir. Türkler güçlü bir maddi ve manevi kültür birikimiyle Anadolu ya gelip, çok zengin bir kültür biriminin hâkim olduğu bu ülkede, kendi Türk

2 damgalarını vurarak kültürlerini kalıcı olacak şekilde yerleştirmişlerdir (Aslanapa, 1997:101). XII. yy ortalarına kadar farklı mücadele ve karışıklık içinde olan Anadolu Selçukluları ilk devrinde belirli bir sanat faaliyetleri içerisinde bulunamamıştır. Kayseri, Sivas ve Malatya da Danişmendiler, Mardin, Diyarbakır ve Harput ta Artuklular, Erzurum da Saltuklular, Erzincan, Divriği ve Kemah ta Mengücekler Anadolu da ilk Türk mimari eserlerini ortaya çıkarma şansını yakalamışlardır (Aslanapa, 1997:101). Selçuklu eserlerinin iç mekânın çok destekli olarak yapılan geniş yapılar olduğu görülmektedir. Özellikle XIII. yüzyılların sonuna doğru gelindiğinde yapımının basit olmasından kaynaklı ahşap tavanlı ve ahşap sütunlu camilerin sayısı artmaya başlamış ve Türk İslam Sanatı, cami mimarisi ve bezeme işçiliği yönünden güzide örnekler ortaya çıkmaya başlamıştır. İçerisinde adeta bir orman havasını yansıtan bu camiler, mukarnas oyma sütun başlıkları, ahşap boyalı nakış süslemeli tavanları, ahşap tavan çatkı sistemleri, konsol çıkmaları, minber ve vaaz kürsüleri hatta ahşap mihrap uygulamaları ile muhteşem eserler konumuna gelmiştir (Öney, 1989:122-123). Beylikler Dönemine gelindiğinde camilerde süsleme bakımından bir zayıflama görülür. Bu dönemde daha çok süslemenin görüldüğü yerler; sütun başlıkları, sütun, minber, mihrap ve taç kapılardır. Dış mimarinin bir parçası olan minarelerde tuğla dekorasyon azalsa da sırlı tuğla kullanımı sürmüştür. Aynı dönem içerisinde devşirme malzeme kullanımında bir artış olmuştur. Yine bu dönemde kubbe uygulaması arttığı için kubbelerin içleri de bezenmiştir. Örnek vermek gerekirse; Erken Osmanlı Döneminde Edirne, Bursa, İznik te bulunan önemli camilerin iç ve dış mekânlarında zengin süsleme özellikleri görülmektedir (Demiriz, 1979:11-14). Beylik yapısından büyük bir imparatorluğa ulaşan Osmanlılarda, toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilecek özellikte bir birinden farklı yapılar yapmışlardır. Bu yapılar arasında camilerin önemi büyüktür. Çünkü camiler adeta devletin ekonomik gücünün bir göstergesidir. (Benian, 2011:41). Osmanlı Devletinde mimaride kullanılan bezemeler, özellikle yapılan eserlerin duvarlarında bulunan taş işlemeciliği, çini süslemeciliği, ahşap işleme sanatı, minareler ve

3 kubbelerde bulunan maden işlemeciliği şeklinde görülmektedir (Talas ve Aksoy, 2006:463). Osmanlılarda oluşan sanat geleneği Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular ve Anadolu Selçukları ardından da büyük bir imparatorluk olan Osmanlılara kadar uzanan bir seyri kapsamaktadır. Süslemecilikte kullanan taş işçiliği 16. yy başlarına kadar rumi ve palmetlerle birbirini kesen sekizgen ve altıgenlerin oluşturduğu geometrik kompozisyonlar şeklindedir. Bu dönemin ardından toplum hayatındaki batı etkisi dönemin yapılarında da kendini hissettirmiştir. Taş işlemeciliğinin yanı sıra Kur an muhafazaları, vaaz kürsüleri ve rahlelerden yapılmış ağaç işlemeciliği süsleme örnekleridir. İznik, Bursa, Edirne ve İstanbul da kadar devam eden bu süsleme sanatları devletin geçirdiği yaşama göre bir gelişme gerçekleştirmiştir Bu gelişmeyi yaşatan en somut örnek Süleymaniye Cami olarak görülmektedir (Aslanapa, 1984: 306-316). Bilindiği gibi insanoğlu her dönemde dini yapıları süsleme çabası içerisinde olmuştur. Bu süsleme sanatını gerçekleştirirken de farklı özellikte malzeme ve süsleme tekniklerinden yararlanılmıştır. Bu çalışma, Ankara merkezde bulunan Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait camilerin genel süsleme özelliklerinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Konunun Tanımı Ankara merkezde bulunan Selçuklu Dönemine ait Alaaddin, Ahi Elvan ve Aslanhane (Ahi Şerafettin) Camileri ile Osmanlı Dönemine ait Hacı Bayram Veli, Zincirli, Ağaçayak (Ağaçaoğlu), Eskicioğlu, Sarı Kadı (Mimarzade), Karacabey (İmaret) Camilerinin iç ve dış mekân süsleme özellikleri incelenmiştir. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı, camilerle ilgili daha önceden yapılan çalışmalarda, daha çok camilerin mimari özellikleri ele alınmış olup, süsleme ve ahşap elemanların yeterince incelenmediği görülmektedir. Bu nedenle, Selçuklu ve Osmanlı Dönemi camilerine ait süsleme özellikleri birlikte ele alınarak incelenmiştir. Ayrıca bu dönemlerden günümüze kadar ayakta kalabilmiş ve incelemeye konu olmuş eserlerin dönemsel baz da incelenerek orijinal kalan süsleme özelliklerinin belli bir düzen içerisinde yerinde fotoğraflanıp belgelenmesi ve süslemelerin güncel hallerinin arşivlenmesi amaçlanmıştır.

4 Araştırmanın Önemi Kültür değerlerimiz içerisinde yer alan ve günlük hayatta ibadet mekânı olarak kullanılan bu nadide eserlerin barındırdığı kendi dönemine özgü tarihi dokularını yaşatmak ve bizlere miras kalan bu eserleri sonraki kuşaklara aktarabilmek açısından bu büyük önem taşımaktadır. İlgili Tanımlar Bordür: Sınır belirleyici çizgisel öğe olarak tanımlanır ve sanatsal özelliği olsun ya da olmasın her türlü yüzey üzerinde bulunabilir (Sözen ve Tanyeri, 1996:45). Çıtakari: Bu tür tavan süslemelerinde elde edilen desen, ince çıtalar ve bordür tahtaları gibi ahşap parçalar ile yapılır. Düz olan ana zemin üzerine süslemeyi oluşturacak parçalar( S ve C kıvrımları veya çıtalar) çakılır ya da yapıştırılır. Bu çıtaların kalınlıkları 1,5 cm kadardır. Çıta kenarlarına profil veya kordon açılmış olabilir. Bu tekniğe Çubuklu veya Şişhane de denilmektedir (Yıldırım ve Hidayetoğlu, 2006:335). Hatai tarz: Bu süslemeler, ince zarif kıvrımlarla ve yapraklarla birbirine bağlanır. Üsluplaşmış rozet biçiminde çiçeklerden ve yapraklardan meydana getirilmiş süslemelerdir (Aras, 1982-2001:8) Geçit: Minberlerde Şerefe altında bulunan kapılı kısım (Turani, 1980: 42). Geçme: Minberlerde çıta parçalarını birbirlerine geçecek şekilde bağlayan teknik (Turani, 1980: 42). Gergilik: Minber korkuluklarını bölen dörtgen çerçeve (Turani, 1980: 42). Kalem işi: Genellikle fırça ile tezhip tekniğini andıran bir teknikle meydana getirilen renkli desenlerdir. Kalem işi daha çok sıva üzerinde bazen de taş üzerinde görülür (İşler, 2010:49). Kemer: Bir açıklığı geçmek için kullanılan, düzgün eğrisel biçimli strüktürel öğe. Sivri kemer, basık kemer, beşik kemer, atnalı kemer, kaşkemer, penci kemer, dilimli kemer vs. gibi türleri vardır (Sözen ve Tanyeri, 1996:128). Kıvrık Dal: Üsluplaştırılmış dal biçiminde, kendisiyle kesişen bir çizgiden oluşan eğrisel bezeme öğesi. Mimarlıkta da dâhil her türlü bezenmiş yüzeyde görülebilir. Tezhipte kullanıldığında Şükufe denir (Sözen ve Tanyeri, 1996:45).

5 Kompozisyon: Parçaların bir bütün içinde düzenli olarak bir araya getirilmesi, terkip (Akar, Keskiner, 1978). Korkuluk: Minber merdiveninin iki yanında kullanılan parmaklık (Turani, 1980: 14). Kündekari: Ağaç malzemede, kullanıldığı ortamın bağıl nem ve sıcaklık değişimi ile gerçekleşebilecek çalışmaya imkân vermek üzere, iç gerilmeleri azaltılmış büyük ve dekoratif yüzeyler elde etmek için, üçgen, kare, yıldız, beşgen ve altıgen gibi geometrik şekilli, küçük ölçülü parçaların birbirine geçmeli olarak birleştirilmesinde uygulanan yapım tekniğine verilen isimdir (Söğütlü, 2004:5-12). Palmet: Yaprakları simetrik olarak düzenlenmiş ve iki yaprağın ortasında sivri tepeliği bulunan bitkisel bezeme motifidir (Turani, 1980: 114). Rozet: Dairesel anlatımlı, yerine göre sembol olan motifler. Kitap tezyinatlarında nokta, hizip gülü olarak ta adlandırılır (Akar, Keskiner,1978). Rölyef: Kabartma (Turani, 1980: 114). Rumi tarz: Bu süslemelerde, motifler birbirine bağlı olarak gayet zarif kuş gagalarına benzeyen yarım palmetlerle sona erer. Spirallerden oluşur (Aras, 1982-2001:8). Satıh: Yüzey olarak tanımlanabilir (Ansiklopedik Sözlük, 1967: 1609). Söve: Minberlerde kapı üstündeki aralıklar ve kapının oturduğu kasaya verilen isimdir (Turani, 1980: 119). Stilize: Basitleştirilerek karakteri kaybolan, tezyini ve şematik hale sokulmuş biçim tarzını adıdır (Turani, 1980: 119). Sütun: Kare, çokgen ya da daire planlı, taş veya mermerden yapılmış yekpare taşıyıcı parçalara verilen addır (Boran, 2001). Şemse: 1. Bir daire ile ondan yayılan ışınsal çizgilerden oluşan bezeme öğesi. Özellikle İslam ülkelerinde ve tezhip sanatında kullanılır. 2. Osmanlı deri cilt kapaklarının dışında yer alan, bezemeli, iki ucu sivri, eliptik biçimde ve madalyona benzer öğe. Göme, mülemma, mülevvan, müşebbek ve soğuk şemse gibi türleri de vardır (Sözen ve Tanyeri, 1996:226). Yan aynalık: Minberin sağ ve solunda bulunan üçgen biçimli büyük bölümlere verilen isimdir (Nalbant, 2006:9).

6

7 2. ANKARA NIN GENEL ÖZELLİKLERİ VE TARİHSEL YAPISI 2.1. Ankara nın Genel Özellikleri Ankara nın Tarihi Ankara ili çevresinin, Anadolu nun en eski yerleşim alanlarından biri olduğunu bu bölgede bulunan paleolitik çağa ait olan kalıntılardan anlamak mümkündür. Ankara nın M.Ö.XX- VII. yüzyıllar arasında Anadolu nun geniş bir bölgesini yönetiminde bulunduran Hitit Uygarlığı tarafından kurulmuş olması da mantığa yatmaktadır. Önceleri ovalarda höyüklere yerleşmiş insanlar şu an ki Ankara kalesinin bulunduğu yerdeki düzleştirilmiş kaya blokların üzerine oturdukları kerpiç duvarlarla şehirlerini kurmuşlardır. Tarihe baktığımızda Ankara adının değişerek bu gününe geldiği görülmektedir. Ankara adının nereden geldiği konusunda çeşitli söylentiler mevcuttur. Örneğin Hititlerde Ankula ve Ankuva gibi şehir adları olduğuna göre, Halep, Malatya ve Maraş ın eski Hitit adlarını devam ettirmeleri gibi Ankara nın da anılan adlarından veya benzerlerinden türetilmiş olabileceği kuvvetle muhtemeldir. Bu kapsamda Ankara nın adının bir takım halk türetmelerine bağlamaya gerek kalmamaktadır. Türetmeler arasında Anker (gemi çapası; Frigya Kralı Gordios un oğlu Kral Midas ın toprak içinde bir çapa bulduğu yerde tapınak ve kent kurma efsanesi gibi); Ankos (Frigya dilinin türediği varsayılmış olan Sanskritçede karşılık, engebeli anlamında), Engür (Fars, üzüm den, Müslümanlarca türetilmiş ad); Aghuridha (Yunaca koruk ), adı da hatırlanabilir. Ancak Ankara nın adı ilk çağdan günümüze kadar neredeyse hiçbir değişikliğe uğramamış gibidir. Ankyra, Angora, Engürü ve şimdiki adı olan Ankara tarih devirleri boyunca sürekli bir kale-şehir konumunda olmuştur (Kalenderoğlu, 2006:13). Ankara nın Coğrafi Yapısı Türkiye topraklarının yaklaşık olarak 3 ünü kaplayan Ankara nın yüzölçümü 30,715 km² dir. Nüfusu 1920 lerde 25,000 dolaylarında olan kent bugün Türkiye nüfusunun 5 ini oluşturmaktadır ve 1990 yılı sayımına göre 3 236 626 kişi olan nüfus, 2000 li yıllarda 4 milyona ulaşmıştır. Ankara, doğuda Kırşehir ve Kırıkkale; batıda Eskişehir; kuzeyde Çankırı; kuzeybatıda Bolu ve güneyde Konya ve Aksaray illeri ile çevrilidir. Ankara, Orta

8 Anadolu nun kuzeybatısında bulunan Kızılırmak ve Sakarya nehirlerinin kollarının oluşturduğu ovalarla kaplı bir bölgedir. Bu bölgede orman alanları ile step ve bozkır alanlarını bir arada görmek mümkündür. Akarsu boylarında sıralar halinde görülen iğde, söğüt ve kavak ağaçları step içerisinde yer alır. Ankara çevresinde plato üzerinde yükselen münferit dağlar kuzeydeki dağlık sahada ise yağışlardaki artış yüzünden orman örtüsü kendini belli etmeye başlar. Güneyde İç Anadolu ikliminin bariz özellikleri olan step iklimi, kuzeyde ise Karadeniz ikliminin ılıman ve yağışlı halleri görülebilir. Kara ikliminin hüküm sürdüğü bu bölgede kış sıcaklıkları düşük, yaz ise sıcak geçmektedir (arkiteraplatform, 2015). Harita 2.1. Ankara Ulaşım Haritası (Öztop, 2010:13). 2.2. Selçuklular Döneminde Ankara Anadolu Selçuklu Döneminin ilk zamanlarında Ankara ve Çevresinde başka bir Türkmen boyunun hâkimiyette olduğu kesin bir şekilde söylenememektedir. O dönemde Anadolu Selçuklunun hâkimiyet sürdüğü Ankara, 1101 yılında I. Haçlı seferinde Raimond de Tulouse tarafından hâkimiyet altına alındığı bilinmektedir. Bu hâkimiyet çok uzun sürmez bölgenin çevresine gelmeye başlayan Oğuz Türkmenleri sayesinde I. Kılıçarslan oğlu Melik Arap, Ankara ve Kastamonu bölgelerinde yeniden hâkimiyet kurar. Ardından I. Kılıçarslan ın Selçuklu Hanedanı ile mücadelesi başlar. 14 Haziran 1107 tarihinde I. Kılıçarslan Hapur suyunu geçerken boğulur ve bunun üzerine oğulları arasında taht

9 kavgaları cereyan etmeye başlar. 1116 tarihinde Devletin başına Sultan Mesud gelir, kardeşi Melik Arap ise Kastamonu ve Ankara çevresinde hakimiyeti kurar. Bu dönemde kardeşler arası mücadele el değiştirerek devam eder. 1127 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı Mesud, kayınpederi olan Danişmedli Emir Gazi ile birlik olarak Kardeş olan Melik Arap tan Ankara şehrini geri almıştır. Sonrasında Ankara da Mesud un kayınpederi Danişmendli Emir Gazi hüküm sürmeye başlar. 1134 yılında Danişmentli Emir Gazi nin ölümünüm ardından oğulları arasında taht kavgası ayyuka çıkar. Bu kargaşadan istifade eden Sultan Mesud, 1142 de Ankara, Çankırı, Kastamonu, Malatya ve Kayseri çevrelerinde hâkimiyeti kurar. Mesud un ölümünün ardından kardeşler arasında yine taht kavgası yaşanır. Sultan Mesud un oğlu II. Kılıçarslan kardeşini 1164 yılında mağlup ederek Ankara ve Çankırı yı topraklarına katar. Sultan II. Kılıçarslan ın en büyük özelliği Anadolu nun Türkleşmesine sağladığı büyük katkıdır (Erdoğan, Günel ve Kılcı, 2008:120-121). 2.3. Osmanlılar Döneminde Ankara Ankara Osmanlı hâkimiyetinin olduğu ilk zamanlarda şehrin güneyinde yer alan Hacı tepesi(hacettepe), Develik ve Kazlık (Sıhhıye); güneybatıda Namazgahtepe (Türkocağı) ve Sultan Meydanı (Hergelen meydanı); batıda Kızılbey Külliyesi ve Belkıs sütunu; kuzeybatıda Bendderesi; doğuda ise Kayabaşı yönünde bir gelişme göstermiştir. Ankara 1427 yıllarında Anadolu Beylerbeyi ve Varna Savaşı şehidi olan Sultan Çelebi Mehmed in damadı Abdullah oğlu Karaca Bey, hacı tepesi yakınında bir külliye yaptırarak şehrin bu yöne doğru gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Hacı Bayram Veli hazretleri de bu yıllarda Oğüst Mabedinin yanına külliye yaptırarak bu bölgesi bir kültür merkezi haline getirmiştir. Aynı zamanda Osmanlının ilk dönemlerinde yaptırılan Aslanhane Külliyesi de At pazarı bölgesine büyük önem katmıştır. Ankara Fatih Sultan Mehmet han döneminden itibaren önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Melike Hatun ve Eyne Bey in Sultan Meydan ın yaptırdığı vakıf eserler şehrin batı yönde gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Bentderesi bölgesine kurulan atelyeler ve vakıf yapılarla şehir esnaf ve ticaret merkezi haline gelmiştir (Erdoğan, Günel ve Kılcı, 2008:58-59).

10 2.4. Ankara Camilerinin Özelikleri Türk mimarisinin önemli eseri olan camilerin sayısı, Ankara ve çevresinin Türklerin hâkimiyetine girmesiyle birlikte büyük bir artış göstermiştir. Cuma ve bayram namazı gibi kalabalıkla kılınan ve hutbe okunması gereken namazlar küçük yapılar olan mescitlerde kılınmazlardı bu yüzden nüfusunda artmasıyla birlikte bu mekânlar daha sonraları camiye çevrilmişlerdir. Minaresi bulunmayan bu mescitlerin camiye dönüştürülmesiyle birlikte çatılarına küçük ahşap birer minare de eklenmiştir. Özellikle Selçuklu Döneminde Ankara da Aslanhane ve Alaaddin gibi büyük camiler inşa edilmiştir. Osmanlılarda da bu gelenek devam etmiş nüfusun artmasıyla birlikte genişleyen coğrafya da mahalle aralarına küçük camiler yapılmaya devam etmiştir. Selçukluda cami yapımında ahşap önemli bir yere sahip olduğu kadar Osmanlıda da bu geleneğin sürdüğü görülmektedir. Ankara ilinde ahşap tavanlı camilerin sayısı kubbeli camilerin sayısına göre oldukça fazladır. Camilere plan olarak bakıldığında genellikle son cemaat yerleri kuzey cephelere yapıldığı görülmektedir. Bazen bu durumun dışında son cemaat yerlerinin batı veya doğu cepheye yapıldığı da görülmektedir. Bu durumun temel nedeni eserin yapıldığı yerin arazisindeki eğimden kaynaklanmaktadır. Ankara daki önemli eserlerin yanında daha birçok eser kurumlar tarafından yol açmak, kamu binası yapmak gibi değişik nedenlerle yıkılmıştır. Yıkılan bu camilere ait sanat eserleri sayılabilecek ahşap mimari kısımları Etnografya Müzesinde Sergilenmektedir (Erdoğan, Günel ve Kılcı, 2008:140-141). Ankara da bulunan camiler coğrafi yapının özelliği olsa gerek genel itibariyle kerpiç malzemeden yapılmasına karşın iç mekânların üst örtü sistemleri ve alçı mihrapları ile görsel açıdan büyük bir zenginliğe sahiptir. Özellikle Ankara camilerinde ahşap üzerinde görülen kalem işi süslemelerde önemli bir yere sahiptir (Tuncer, 1979:155).

11 3. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ 3.1. Araştırmanın Sınırları Bu araştırma, Ankara nın merkezinde bulunan Alaaddin, Ahi Elvan, Aslanhane (Ahi Şerafettin), Hacı Bayram Veli, Zincirli, Ağaçayak (Ağaçoğlu), Eskicioğlu, Sarı Kadı (Mimarzade) ve Karacabey (İmaret) camilerinin süsleme özelliklerinin incelenmesini kapsamaktadır. 3.2. Verilerin Elde Edilmesi Bu araştırmada, Ankara merkezde bulunan Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait incelemeye değer bulunan camiler incelenmiştir. Verilerin elde edilmesinde; kütüphanelerden, elektronik ortam ve çeşitli kaynaklardan literatür taraması yapılmıştır. Camilerde fotoğraf çekimi ve inceleme yapılabilmesi için Müftülükler ve VGM den gerekli izinler alınmıştır. Görevliler ile görüşülmüş, her bir camiye ait süsleme özellikleri fotoğraflarla belgelenmiştir. Camiler için envanter bilgi formları hazırlanmış, bazı motiflerin detay çizimleri AutoCAD programında yapılmıştır. 3.2.1. Yüz yüze görüşme İnceleme kapsamına alınan camiler yerinde ziyaret edilerek, her bir caminin görevlisinden yüz yüze yapı hakkında gerekli bilgiler alınmıştır. 3.2.2. Fotoğraflarla belgeleme Camilerin fotoğrafları çekilerek tasnifi yapılmıştır. Yapıların iç ve dış cephelerinin güncel görünüşlerinin kayıt altına alınması, İncelenen camilere ait motif ve süslemelerin özelliklerinin belgelenmesi, Kaynak taramasında ve yüz yüze görüşmelerde elde edilen bilgilerle fotoğraf bilgilerinin karşılaştırılarak yorumlanması amaçlanmıştır.

12 3.2.3. Envanter formu oluşturma İnceleme kapsamında ele alınan camiler ile ilgili bilgiler envanter formuna (cami adı, adresi, inceleme tarihi, caminin inşa tarihi, banisi ve mimari dönemi koruma durumu) kaydedilerek ekler bölümünde verilmiştir.

13 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Bu çalışmada; Ankara merkezde bulunan Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait incelemeye değer bulunan 9 adet cami incelenmiştir. Çalışmada ele alınan camilerin listesi Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1. İncelenen camilerin listesi CAMİLERİN LİSTESİ Cami Adı İli İlçesi Adresi Alaaddin Cami Ankara Altındağ Kale Mahallesi İçhisar Sokak Aslanhane Cami Ankara Altındağ Samanpazarı Semti Ahi Elvan Cami Ankara Altındağ Koyunpazari yokuşu no:73 Hacı Bayram Veli Cami Ankara Altındağ Hacı Bayram Mahallesi Akşemsettin Sokak Karacabey Cami Ankara Altındağ Hacettepe Üniversitesi içerisinde Zincirli Cami Ankara Altındağ Anafartalar Caddesi no:5 Eskicioğlu Cami Ankara Altındağ Eskicioğlu Sokak Ağaçayak Cami Ankara Altındağ Ulucanlar Caddesi no:24 Sarıkadı Cami Ankara Altındağ Hamamönü Mahallesi, Sarıkadı Sokak İncelenen camiler hakkında elde edilen bulgular dönemsel bir sıra içerisinde yapım yılları baz alınarak verilmiştir. Selçuklu dönemine ait 3 adet, Osmanlı dönemine ait 6 adet cami incelenmiştir. 4.1. Alaaddin Cami Alaaddin Cami dikdörtgen bir plana sahiptir. Camiye giriş kuzey cephesinden yapılmaktadır. Cami duvarları sıva üzeri beyaz boyalıdır. Caminin kuzey cephesinde bulunan son cemaat yerinde devşirme (spoli) sütunlar yer almaktadır (Resim 4.1).

14 Resim 4.1. Kuzeydoğudan camiye bakış Resim 4.2 de caminin avlusunda ve çevresinde farklı özellikte devşirme malzemeler görülmektedir. Caminin doğu tarafındaki sur duvarında bakımsız vaziyette eski bir mihrap bulunmaktadır. Mihrabın üstündeki saçaklı kısım kiremitle kaplanmıştır. Resim 4.2. Caminin çevresindeki devşirme malzemeler ve eski bir mihrap Caminin kuzeyindeki son cemaat yerinde devşirme sekiz adet sütun bulunur. Sütunların başlıkları birbirinden farklı süsleme özellikleri göstermektedir (Resim 4.3).

15 a. Sütunların genel görünümü b. Sütunların genel görünümü c. Sütun başlığı d. Sütun başlığı e. Sütun başlığı f. Sütun başlığı Resim 4.3. Son cemaat yerindeki devşirme mermer sütunlar ve sütun başlıkları detayı Caminin kuzeyinde yer alan ahşap giriş kapısının söveleri mermerdendir. Kapının üstünde yüzeyi profilli mermer bir taç yer almaktadır. Giriş kapısı üstünde kemerli niş içerisine yerleştirilmiş iki adet kitabe görülmektedir. Ahşap kapısı oldukça sade görünümdedir. Kapı kanatları üç panoya ayrılmış olup simetriktir. Kanatların orta bölümlerindeki panolara kabartma tekniği ile yapılmış sekiz kollu yıldız motifi uygulanmıştır (Resim 4.4).

16 a. Giriş kapısı genel b. Ahşap kapı c. Kapı motifi Resim 4.4. Giriş kapısı Resim 4.5 te giriş kapsının üstündeki kemerli niş içinde bulunan eski yazı ile yazılmış kitabeler görülmektedir. Resim 4.5. Giriş kapısı üstündeki sağ ve sol kitabe Caminin kuzeybatı köşesinde bulunan ve kesme taş kaide üzerine oturtulmuş minaresi tuğladan yapılmıştır. Tek şerefeli minarenin gövde kısmında altta ve üstte olmak üzere iki adet bilezik bulunur. Şerefe altı beş sıra halinde kademeli olarak göze hoş gelen üçgen elemanlardan oluşmaktadır (Resim 4.6).

17 Resim 4.6. Minare ve şerefe altı detayı Caminin iç mekânı oldukça sade ve ferahtır. Duvarlar beyaza boyanmıştır. Güney duvarın ortasında yer alan alçı mihrap yaldızla boyanmıştır. Mihrabın batısında etrafı cam bölme ile kapatılmış ahşap minber yer almaktadır. Güneydoğu köşede bulunan ahşap vaaz kürsüsü yenidir (Resim 4.7). Resim 4.7. İç mekânın genel görünüşü Ceviz ağacından yapılmış minberi caminin en değerli elemanıdır. Minber çakma ve kabartmalı kündekari tekniği kullanılarak yapılmıştır. Minber son yıllarda koruma amacıyla camlı bölme içerine alınmıştır (Resim 4.8).

18 a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.8. Alaaddin caminin ahşap minberi Resim 4.9 da minberin yan aynalığı ve köşk altında uygulanmış çeşitli geometrik şekilli kompozisyonlar görülmektedir. Minber korkuluğunda kesme(dekupe) oyma ve kafes tekniği uygulanmıştır. Resim 4.9. Minber yan aynalıkları genel görünüşü Minberin yan aynalıkları, merkezinde sekiz kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden kompozisyonlardan oluşan geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Kordonlu çıtalarla çevrili çokgenlerin iç bölümlerinde her çokgene uygun olarak rumi tarz motifler çok ince ağaç oyma işçiliği ile süslenmiştir (Resim 4.10), (Resim 4.11).

19 Resim 4.10. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı a. Sekiz kollu yıldız b. Altıgen motif c. Beş kollu yıldız d. Sekizgen motif Resim 4.11. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri Resim 4.12 ve Resim 4.13 te köşk altında sekizgen ve dört kollu yıldızlardan oluşan geometrik süslemeler yer almaktadır. Geometrik kompozisyonu oluşturan parçalar rumi tarz motiflerle ağaç oyması olarak süslenmiştir.

20 Resim 4.12. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı Resim 4.13. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri Minber köşk korkuluğunda kesme tekniği uygulanarak altı adet sekiz kollu yıldızdan meydana gelen geometrik kompozisyon elde edilmiştir. Kompozisyonu meydana getiren parçalarda rumi tarz motifler ağaç oyma olarak işlenmiştir (Resim 4.14). Resim 4.14. Minber köşk korkuluğu ve motif örneği

21 Resim 4.15 te merdiven korkuluğunun bazı bölümlerinde kesme oyma tekniği, çokgenlerden oluşan kordonlu çıtalarla çevrili bazı bölümlerinde ise; ağaç oyma süslemelere yer verilmiştir. Merkezinde sekiz kollu yıldız motifinin olduğu çevresini geometrik süslemeler ile devam ettiren uygulama örneği görülmektedir. Süslemelerde rumi tarz süslemelerin yanı sıra hatai tarzı andıran süslemelere de yer verilmiştir. Resim 4.15. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği Minberin ön cephesi diğer kısımlarda olduğu gibi zengin ve özenle uygulanmış el oyma süslemelerle güzel bir görünüme sahiptir. Minber giriş kapısı üzerinde bulunan yarım daire şeklindeki taç kısmında eski yazı bulunmaktadır. Diğer bir eski yazı örneği taç kısmının hemen altındaki alınlık kitabesinde görülmektedir (Resim 4.16). Resim 4.16. Minber tacı (solda) ve alınlığındaki kitabe (sağda) Minber giriş kapısında çakma kündekari tekniği ile uygulanmıştır. Kemer altındaki destek parçaların üzerinde yılan derisi ve balıksırtını andıran oyma süslemelere yer verilmiştir.

22 Minberin ön kısmındaki oyma süslemelerde rumi tarz motiflere geniş yer verilmiştir (Resim 4.17). a. Minber kapısı b. Kapı kemeri ortası c. Kapı kemer sol madalyon d. Kapı motif örneği e. Kapı binisi f. Kemer alt desteği Resim 4.17. Minber kapısı ve motif örnekleri Caminin mihrabında beyaz ve altın yaldız rengi hâkimdir. Mihrap nişi yarım kubbe görünümdedir. Nişin her iki yan kenarında burmalı sütunceler yer alır. Nişin üst bölümünde dikdörtgen yazı panosu bulunmaktadır. Yazı panosu ile niş kemeri arasında kalan bölümde yaldızla boyanmış bitkisel motifler uygulanmıştır. Mihrap taç kısmında on üç adet yaprak motifi yer almaktadır. Mihrap zemini beyaza, motifli yüzeyler ise yaldızla boyanarak görünüş zenginliği arttırılmıştır (Resim 4.18).

23 a. Mihrap b. Mihrap üst bölüm c. Burmalı sütunce d. Niş ve niş üstü Resim 4.18. Mihrap ve bölümleri Tavan sade ahşap parçalarla kapatılmıştır. Ahşap parçaların birleşme yerlerine ince kordonlu çıtalar çakılarak görünüm zenginliği sağlanmıştır. Tavanın ortasında altıgen göbek yer almaktadır. Göbek kısmı geniş ahşap kayıtlarla çevrilmiş olup, dış ve iç bölümlerinde kordonlu çıtalar uygulanmış, kayıt üzerlerine sade boyama işlemi yapılmıştır. Göbeğin orta bölümünde altı kollu yıldızla başlayan kordonlu çıtalarla çevrilmiş altıgen ve geometrik şekiller yer almaktadır. Kompozisyonu oluşturan bu geometrik şekillerin merkezine kabaralar yerleştirilmiştir. Yeşil, kırmızı ve mavi tonlarında boyamalar yapılmıştır (Resim 4.19).

24 Resim 4.19. Tavan ortasındaki altıgen göbek ve göbek kompozisyon örneği Resim 4.20 de caminin batı cephesinde bulunan alt pencere pervazlarında yer alan bitkisel motifler kalem işi süsleme tekniği ile boyanmıştır. Pencerelerin üst bölümünde eski yazı pano bulunmaktadır. Resim 4.20. Alt pencere genel görünüşü ve üst bölüm detay görünüşü Kadınlar mahfili caminin kuzey duvarı üstünden başlayıp son cemaat yerine kadar uzanmaktadır. Mahfil balkonu yarım daire biçiminde olup caminin kuzey duvarı üstünden iç mekâna doğru taşmaktadır. Mahfil balkonun yan bölümleri ahşap seperatörler ile kapatılmıştır (Resim 4.21).

25 Resim 4.21. Kadınlar mahfilinin genel görünüşü 4.2.Aslanhane Camii Aslanhane cami, eğimli arazi üzerine yapılmış dikdörtgen planlı bir yapıdır. Camiye giriş doğu, batı ve kuzey cephelerden yapılabilmektedir. Cami duvarları dışarıdan sıvasızdır (Resim 4.22). Resim 4.22. Batıdan camiye bakış Batı cephedeki giriş kapısı basık kemerlidir. Ahşap giriş kapısı iki kanatlıdır. Kapı kanatları sade görünümlüdür ve üç panoya ayrılmıştır. Kapı üstünde bulunan sivri kemer ile giriş bölümüne bir hareketlilik verilmeye çalışılmıştır. Sivri kemerli niş içindeki üçgen

26 bölümde merkezde altıgen olmak üzere farklı geometrik süslemeler yer almaktadır. Kemer altındaki üçgenin sağında ve solunda altıgen çiniler bulunur. Altıgen çinilerin yanı sıra farklı boyutlarda ve renklerde çini süslemeler uygulanmıştır (Resim 4.23). a. Batı giriş kapısı b. Basık kemer ve kapı c. Kapı üstü süslemeler Resim 4.23. Batı cephedeki giriş kapısı Kuzey cephedeki giriş kapısı basık kemerlidir. Kapı kanatları batı cephesindeki gibi sade görünümdedir ve üç panoya ayrılmıştır. Kapının üst bölümünde mihraplarda olduğu gibi mukarnaslı uygulama ile görünüm zenginleştirilmiştir. Niş içerisinde iki adet mukarnaslı bölüm yer almaktadır (Resim 4.24). a. Kuzey giriş kapısı b. Basık kemer ve kapı c. Kapı üstü mukarnas Resim 4.24. Kuzey cephedeki giriş kapısı Caminin doğu cephedeki giriş kapısı da diğer cephelerdeki giriş kapılarında olduğu gibi basık kemerlidir. Kemerin üstünde üç tane yuvarlak pano yer almaktadır. Kemerin üst

27 bölümünü iki sıra köşeli kenar dönmektedir. Kenarların üstünde yan yana konumlandırılmış dikdörtgenler bulunmaktadır. Doğu girişinin süslemesini oluşturan dikdörtgen şekilli mavi, yeşil ve siyah tonlarında çinilerle giriş hareketlendirilmiştir (Resim 4.25). a. Doğu giriş kapısı b. Basık kemer ve kapı c. Kapı üstü süslemeler Resim 4.25. Doğu cephede bulunan giriş kapısı ve süsleme detayları Caminin minaresi kuzey cephede bulunan giriş kapısına bitişik konumdadır. Kaide üzerinde bulunan sekizgen bölümün her kenarında dikdörtgen bir niş ve bu nişlerin içerisinde kademeli olarak sivri kemerli nişler yer almaktadır. Minare gövdesinin süslemesinde renkli tuğlalar kullanılmıştır (Resim 4.26). Resim 4.26. Minare ve bölümleri

28 Caminin iç kısmında yirmi dört adet taşıyıcı ahşap sütun bulunmaktadır. Tavan direkler ile beş bölüme ayrılmıştır. Her bir ahşap sütunun üstünde devşirme sütun başlıkları yer almaktadır. Tavandaki ahşap uygulaması ve işçiliği dönemin önemli örneklerinden birisidir. İç mekândaki duvar yüzeyleri sıva üzeri beyaz boyalıdır. Güney duvarının ortasında çinilerle süslenmiş mihrabı bulunmaktadır. Mihrap süslemesinde geometrik şekilli motifler ve küfi yazı uygulaması vardır. Genel görünüm itibariyle zengin bir görünüme sahiptir. Mihrabın batısında ahşap oyma işçiliğinin ve kündekari tekniğinin uygulandığı Selçuklu Döneminin önemli örneklerinden olan minber yer almaktadır (Resim 4.27). Resim 4.27. İç mekân genel görünüşü Ceviz ağacından yapılmış olan minberi caminin en önemli ahşap elemanı konumundadır. Minber kündekari tekniğinde yapılmıştır. Süslemelerinde kündekari tekniğinin yanı sıra, kesme oyma, rumi tarz süslemeler ağaç oymacılığının ve Selçuklu Döneminin en güzel örneklerindedir (Resim 4.28). a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.28. Aslanhane caminin ahşap minberi

29 Minberin yan aynalıkları, merkezinde sekiz kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden kompozisyonlardan oluşan geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Kordonlu ahşap çıtalarla oluşturulan çokgenlerin iç bölümleri her bir çokgen için özel olarak tasarlanmış rumi tarz motiflerle süslenmiş ağaç oyma işçiliğinin güzel örneklerindedir (Resim 4.29), (Resim 4.30), (Resim 4.31). Resim 4.29. Minber yan aynalıkları genel görünüşü Resim 4.30. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı

30 a. Sekiz kollu yıldız b. Altıgen c. Beş kollu yıldız d. Sekizgen Resim 4.31. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri Resim 4.32 ve Resim 4.33 te köşk altında sekizgen ve dört kollu yıldızlardan oluşan geometrik süslemeler görülmektedir. Geometrik süslemeleri meydana getiren parçalarda rumi tarz süslemeler ince bir ağaç oyma işçiliği ile uygulanmıştır. Kenarındaki çerçevelerin üzerinde ağaç oymacılığının güzel örnekleri yer almaktadır. Resim 4.32. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı

31 a. Sekizgen b. Sekizgen c. Dört kollu yıldız Resim 4.33. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri Minber merdiven korkuluğunun dış çerçevesinde birbirine geçmiş zarif oyma süsleme uygulaması vardır. Çerçevenin iç bölümünde kordonlu çıtaların oluşturduğu kafes tekniği uygulanmıştır. Merdiven korkuluğunun kısa kayıtlarında eski yazı süslemeler bulunmaktadır (Resim 4.34). Resim 4.34. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği Resim 4.35 te minberin alt bölümünde yüzeyi tamamen kapsayacak biçimde rumi tarz motiflerin yer aldığı oyma süslemelere yer verilmiştir.

32 Resim 4.35. Minber alt bölümü ve motif detayı Minberin ön cephesindeki kapı üst bölümünde çerçeve yüzeylerinde rumi ve hatai tarzın bir arada uygulandığı oyma süslemeler bulunmaktadır. Minberin orijinal giriş kapısı ve alınlıkları bulunmamaktadır. Alınlıktaki kitabelerin çalındığı söylenmektedir. Çalınan alınlıkların yerine bakır işlemeli eski yazı panolar konulmuştur. Kapı açıklığı üzerinde dilimli kemer yer alır (Resim 4.36). Resim 4.36. Minber girişi ve üst bölümü detayı Caminin iç mekânında bulunan önemli bir bölümü de güney duvarındaki alçı ve çini malzemelerin bir arada kullanılmasıyla zengin bir görünüme sahip olan mihrabıdır. Mihrap nişini dört adet bordür çevrelemektedir. Süslemelerinde mukarnas ve geometrik şekilli motifler ve rumi tarz süslemeler yer almaktadır (Resim 4.37).

33 Resim 4.37. Mihrap genel görünüşü Mihrap nişi mukarnaslı bir yapıya sahiptir. Mukarnas aşağıdan yukarıya doğru daralan altı sıra olarak uygulanmıştır. Mukarnas ile alt bölümü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunmaktadır. Nişin içerisinde mavi ve siyah renk tonlarının kullanıldığı çini süslemelerin oluşturduğu geometrik süslemeler yer alır. Alt bölümün yanlarında silindirik alçı ve oyma süslemeli kısa sütunlara yer verilmiştir (Resim 4.38). a. Niş b. Mukarnas c. Niş alt bölüm Resim 4.38. Mihrap nişi Mihrabın taç kısmında alçıdan oyulmuş ejder figürü Resim 4.39 da bulunmaktadır.

34 Resim 4.39. Mihrap taç kısmı Mihrabı çevreleyen dıştaki bordür de rumi tarz süsleme uygulanmıştır. Dıştan ikinci bordürde geometrik şekillerin, mavi ve patlıcan moru renklerle oluşturulduğu çini süslemeler vardır. Bunu takip eden diğer bordür de stilize edilmiş eski yazı motifi bordür boyunca devam etmektedir. İç kısımda bulunan bordür ise, dıştan ikinci bordürün tekrarı şeklindedir (Resim 4.40). Resim 4.40. Mihrap bordürleri detay görünüşü Resim 4.41 de nişin üzerinde bulunan dikdörtgen alanın tam ortasındaki göbekte rumi tarz süslemeler uygulanmıştır. Göbeğin etrafında kalan alanda mavinin tonları ve patlıcan moru renkli çinilerin yer aldığı, düzgün altıgen ve dokuzgen bir biri içerisine geçmiş göze hoş gelen bir görünümde geometrik süslemelere yer verilmiştir. Altıgenler patlıcan moru renkte, dokuzgenlerde ise, mavinin tonlarındaki çinilere yer verilmiştir.

35 Resim 4.41. Mihrap üstünde bulunan göbek motifi Caminin tavanını yirmi dört adet ahşap sütun taşımaktadır. Tavan beş bölüme ayrılmıştır. Ortadaki bölüm yanlardan daha yüksektir. Ahşap parçalarda kademeli olarak göze hoş gelen farklı bir uygulamaya yer verilmiştir. Selçuklu döneminin önemli ahşap tavan örneklerindendir. İç mekânda bulunan bu ahşap sütunların tavanla birleştiği bölümde devşirme sütun başlıkları sonradan ilave edilmiştir (Resim 4.42). Resim 4.42. Tavan ve sütunların genel görünüşü Ahşap sütunlar üstünde bulunan devşirme başlıklar ile profilli yastıklar aracılığıyla büyük kirişlere bağlanmaktadır. Sütun üstünde bulunan her bir devşirme sütun başlığı farklı motif özelliği barındırmaktadır. Bazı sütun başlıklarına ait örnekler Resim 4.43 te verilmiştir.

36 a. Devşirme başlık b. Devşirme başlık c. Devşirme başlık d. Devşirme başlık e. Devşirme başlık f. Devşirme başlık Resim 4.43. Sütun başlıkları

37 4.3.Ahi Elvan Cami Ahi Elvan cami, meyilli bir arazi üzerine yapılmış dikdörtgen planlı camidir. Caminin son cemaat yeri bulunmamaktadır. Camiye tek giriş yapının doğusunda bulunan sade ve süslemesiz bir kapıdan sağlanmaktadır. Cami duvarları dışarıdan sıvalıdır (Resim 4.44). Resim 4.44. Doğu yönden camiye bakış Resim 4.45 teki giriş kapısı sade ve süslemesizdir. Kapı üstünde sivri bir sundurma bulunmaktadır. Resim 4.45. Giriş kapısı Cami minaresi kuzeybatı köşesinde olup tek şerefelidir. Şerefe altında üç sıra halinde kademeli üçgen süsleme elemanları mevcuttur (Resim 4.46).

38 Resim 4.46. Minare ve şerefe altı detayı Ahi Elvan cami Selçuklu döneminin Ankara daki önemli yapılarından birisidir. Saman pazarından at pazarına doğru çıkılırken Aslanhane camine yakın bir yerde bulunmaktadır. Cami ahşap elemanları, ağaç oyma süslemeleri ve yapı özelliği olarak Aslanhane camisine benzer özellikler taşımaktadır. İç mekânda üçer sıra halinde dizilmiş on iki adet ahşap sütun bulunmaktadır. Tavan, ahşap direkler ile dört bölüme ayrılmıştır. Her bir ahşap sütunun üstünde devşirme sütun başlıkları yer alır. Duvarlar sıva üzerine beyaz boyanmıştır. Güney duvarın ortasında alçı mihrabı bulunur. Ahşap minberi mihrabın batısında yer almaktadır (Resim 4.47). Resim 4.47. İç mekânın genel görünüşü

39 Ceviz ağacından yapılmış ahşap minberi Selçuklu dönemi minberlerinin özelliklerini taşımaktadır. Caminin en önemli ahşap elemanıdır. Minber yan aynalığı çakma ve kabartma kündekari tekniği kullanılarak yapılmıştır (Resim 4.48). a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.48. Ahi Elvan caminin ahşap minberi Minberin yan aynalıkları, merkezinde on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden kompozisyonlardan oluşan geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Kordonlu çıtalarla oluşturulan çokgenlerin iç bölümleri özel tasarlanmış rumi tarz motiflerle el oyması olarak süslenmiştir. Minber yan aynalığındaki bazı parçaların eksik olduğu göze çarpmaktadır (Resim 4.49), (Resim 4.50), (Resim 4.51). Resim 4.49. Minber yan aynalıkları genel görünüşü

40 Resim 4.50. Minber yan aynalığındaki kompozisyon ve motif detayı a. On ik kollu yıldız b. Altıgen motif c. Beş kollu yıldız d. Dörtgen motif Resim 4.51. Minber yan aynalığı ağaç oyma motif örnekleri

41 Resim 4.52 ve Resim 4.53 te köşk altındaki çerçeve içerisine alınmış geometrik süslemelerden oluşturulan ahşap pano ve kenar çerçevesine ince zarif ağaç oyma süslemeler yapılmıştır. Ahşap pano üzerinde altıgen ve dört kollu yıldız motifler birbirine geçmiş olarak farklı çokgenler oluşturulmuştur. Çokgen parçaların iç bölümleri rumi tarz motiflerle süslenmiştir. Kompozisyonu oluşturan geometrik parçalardan bazılarının eksik olduğu görülmektedir. Ahşap panoyu oluşturan parçaların yan yana geldiği bölümde ahşabın çalışmasından dolayı yarılmalar vardır. Resim 4.52. Minber köşk altı kompozisyonu ve motif detayı a. Sekizgen b. Dört kolu yıldız Resim 4.53. Minber köşk altındaki ağaç oyma motif örnekleri Resim 4.54 teki örnekte görüldüğü üzere minber köşk korkuluğu, kordonlu masif çıtalarla kafes tekniğinde geometrik kompozisyon oluşturulmuştur.

42 Resim 4.54. Minber köşk korkuluğu ve motif örneği Minber merdiven korkuluğunun dış çerçevesinde rumi tarz süsleme motifleriyle zarif oyma uygulaması vardır. Çerçevenin iç bölümünde kordonlu çıtaların oluşturduğu kafes tekniği uygulanmıştır. Merdiven korkuluğunun kısa kayıtlarında eski yazı süslemeler bulunmaktadır (Resim 4.55). Resim 4.55. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği Minber alt bölümünde uygulanmış rumi tarz motif örnekleri görülmektedir. Alt bölümde bazı parçaların olmadığı görülmüştür (Resim 4.56). Resim 4.56. Minber alt bölümü ve motif detayı

43 Minberin ön cephesindeki kapı üst bölümünde çerçeve yüzeylerinde rumi ve hatai tarzın bir arada uygulandığı oyma süslemeler bulunmaktadır. Kapı açıklığı üzerinde dilimli kemer yer alır (Resim 4.57). Resim 4.57. Minber ön görünüşü ve kemer detayı Minber giriş kapısının taç kısmında kesme oymalara da yer verilmiş olan rumi tarz karakterli oyma süslemeler yapılmıştır. Minber kapı girişinin üstünde iki adet eski yazı ile yazılmış kitabe bulunmaktadır. Kapı açıklığı üzerinde bulunan kemer yüzeyi rumi motiflerle süslenmiştir. Kemer altındaki destek parçaların üzerinde yılan derisi ve balıksırtını andıran oyma süslemelere yer verilmiştir (Resim 4.58).

44 a. Minber taç kısmı b. Minber alınlıktaki kitabeler c. Minber girişi d. Kemer altı destek Resim 4.58. Minberin ön bölümünün kısımları

45 Resim 4.59 taki örnekte görüldüğü gibi mihrap beyaz boya ve yaldızla süslenmiştir. Mihrap nişini üç adet bordür çevrelemektedir. Resim 4.59. Mihrap genel görünüşü Mihrap nişi mukarnaslı bir yapıya sahiptir. Mukarnas aşağıdan yukarıya doğru daralan altı sıra olarak uygulanmıştır. Mukarnas ile alt bölümü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunmaktadır. Mihrap nişi dörtkenarlıdır. Nişin içinde bulunan kenarların içi beş kollu yıldız ve etrafında geometrik şekillerden oluşan kompozisyonlardan oluşmaktadır (Resim 4.60). a. Niş b. Mukarnas c. Niş alt bölüm d. Niş kenar Resim 4.60. Mihrap nişi ve detay görünüşleri

46 Mihrabı çevreleyen dıştaki bordür de eski yazı bordür boyunca devam eder. Ortadaki bordürde mukarnası andıran bir yapı görülür. İçteki bordürde ise iç içe geçmiş dairelerden oluşan geometrik süslemeler bulunmaktadır. Süslemelerde alçı ve yaldız kullanılmıştır (Resim 4.61). Resim 4.61. Mihrap bordürleri detay görünüşü Mihrap taç kısmı bir sıra palmete benzer motifle süslenmiştir. Mukarnasın üst bölümünde dikdörtgen bir çerçeve içerisinde eski yazı pano vardır. Yazı panosu ile mukarnasın arasında kalan bölümde, altı kollu yıldız motiflerinden oluşan geometrik süslemeler bulunmaktadır (Resim 4.62).. Resim 4.62. Mihrabın üst bölümü

47 Caminin tavanını on iki adet ahşap sütun taşımaktadır. Tavan dört bölüme ayrılmıştır. Ortadaki bölüm yanlardan daha yüksektedir. İç mekânda bulunan ahşap sütunların tavanla birleştiği noktada devşirme sütun başlıkları sonradan ilave edilmiştir (Resim 4.63). Resim 4.63. Tavan ve sütunların genel görünüşü Ahşap sütunlar üstünde bulunan devşirme başlıkları ile profilli ahşap yastıklara, oradan da büyük kirişlere bağlanmaktadır. Ahşap sütunlar üstünde bulunan her bir devşirme başlıkta farklı motif özelliği bulunmaktadır. Bazı sütun başlıklarına ait örnekler Resim 4.64 te verilmiştir.

48 a. Devşirme başlık b. Devşirme başlık c. Devşirme başlık d. Devşirme başlık e. Devşirme başlık f. Devşirme başlık Resim 4.64. Sütun başlıkları

49 4.4. Hacı Bayram Veli Cami Yapı, dikdörtgen planlıdır. Camiye girişler batı, doğu ve kuzey cephelerden yapılabilmektedir. Caminin güney duvarına bitişik olarak Hacı Bayram veli hazretlerinin türbesi yer almaktadır. Minaresi caminin güneydoğu köşesinde bulunmaktadır. Ankara daki Osmanlı döneminin önemli mimari eserlerinden olan caminin tavan süslemeleri, minberi Zincirli cami ile benzer özellikler taşımaktadır (Resim 4.65). Resim 4.65. Batı yönden camiye bakış Resim 4.66 da görülen caminin güney cephesinde bulunan eski yazılar ve yeşil tonlarında tuğlalar ile yapılmış sekiz sıra süslemeler dikkat çekmektedir. Resim 4.66. Güney cephede bulunan eski yazılar

50 Cami minaresi güneydoğu köşesinde olup iki şerefelidir. Üst şerefe altında iki sıra, alt şerefe altında da üç sıra halinde üçgen süsleme elemanları yer almaktadır (Resim 4.67). Resim 4.67. Minare ve bölümleri Caminin iç kısmı oldukça ferah bir görünümdedir. Tavan ortasında altıgen bir göbek bulunmaktadır. Güney duvarının ortasında tavana kadar yükselen alçı mihrabı ve hemen bitişiğinde ahşap minber yer almaktadır (Resim 4.68). Resim 4.68. İç mekân genel görünüşü Resim 4.69 da görülen caminin ahşap minberi tavana kadar yükselmektedir. Minber girişi kapısı bulunmamaktadır. Minber girişinde sade bir kemer vardır.

51 a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.69. Hacı Bayram Veli caminin minberi Minberin yan aynalıkları merkezinde on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden, ince ahşap çıtalarla kündekari formunda geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Çokgenlerin iç bölümleri hatai tarz süslemelerden oluşan bitkisel şekilli motiflerle kalem işi boyama tekniğinde süslenmiştir (Resim 4.70), (Resim 4.71). Resim 4.70. Minber doğu (solda) ve batı (sağda) yan aynalıklarının genel görünüşleri

52 a. Yan aynalık kompozisyonu b. On iki kollu yıldız c. Altıgen d. Dörtgen Resim 4.71. Minber yan aynalığındaki kalem işi süsleme örnekleri Resim 4.72 de minber köşk altında bulunan panolarda baklava dilimi ve dörtgenlerden oluşan geometrik süslemeler yer almaktadır. Bu geometrik süslemelerin yüzeyleri bitkisel motiflerle bezenmiştir. Resim 4.72. Minber köşk altı (solda), kompozisyon örneği (ortada) ve motif detayı (solda)

53 Resim 4.73 te minber köşk korkuluğunda ortada sekiz kollu yıldız ve etrafını çokgenlerin oluşturduğu süslemeler görülmektedir. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde bitkisel süslemeler hâkimdir. Korkulukta kesme dekupe oyma uygulaması vardır. Resim 4.73. Minber köşk korkuluğu Resim 4.74 te minber merdiven korkuluğunda kesme dekupe oyma yapılmış geometrik süslemeler görülmektedir. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde minberin diğer kısımlarında görülen kalem işi hatai tarzda bitkisel motifli süslemeler vardır. Resim 4.74. Minber merdiven korkuluğu ve motif örneği Resim 4.75 te minberin ön kısmında, diğer bölümlerinde olduğu gibi hatai tarzda bitkisel motiflerden oluşan kalem işi süslemeler görülmektedir. Minber giriş kapısının üstünde bulunan taç kısmında dokuz ahşap motif yer almaktadır. Motifler yarım daire içerisine alınmıştır. Taç kısmının içinde sarı renkte tuğra motifi işlenmiştir. Alt bölümünde ise bir adet eski yazı pano bulunmaktadır. Panonun etrafındaki hatai tarzda bitkisel motiflerde kalem işi süsleme tekniği uygulanmıştır.

54 a. Minber ön b. Minber taç kısmı c. Yazı panosu Resim 4.75. Minber ve alınlıktaki kitabenin görünüşü Caminin alçı mihrabı beyaz ve yaldız boyalıdır. Mihrap nişi aşağıdan yukarıya doğru daralan dört sıra mukarnaslı bölümden oluşmaktadır. Etrafında üç adet bordür ve dış çerçeveyi oluşturan mukarnas görünümlü dikey bölümler yer almaktadır. Mukarnas ile nişin alt bölümünü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunmaktadır (Resim 4.76), (Resim 4.77). Resim 4.76. Mihrap genel görünüşü

55 a. Niş b. Mukarnas c. Niş alt bölüm Resim 4.77. Mihrap nişi Eski yazı iki sıra bordür yaldızla boyanmıştır. Yazı bordürleri arasında kalan bordür yüzeyi silik olsa da, geometrik motiflerle bezendiği anlaşılmaktadır (Resim 4.78). Resim 4.78. Mihrap bordürleri detay görünüşü Resim 4.79 da mihrap taç kısmında palmete benzer motif uygulaması vardır. Beş adet eski yazı panosu mukarnas bölümünün üstünde yer almaktadır. Panoların arasında palmete benzer süslemelere yer verilmiştir. Mihrapta alçı ve yaldız malzeme kullanılmıştır.

56 Resim 4.79. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü Caminin ahşap tavanı ince çıtalarla bölünerek zengin bir görünüm oluşturulmuştur. Tavan ortasında altıgen bir göbek bulunur. Tavan göbeğindeki süsleme merkezde on iki kollu yıldızla başlayıp çokgenlerle devam eden ve tekrarlanan altı bölümden oluşmaktadır. Tavan göbeğini çevreleyen altıgen altı bölüm yer almaktadır. Süslemelerde farklı büyüklüklerde kabaralara yer verilmiştir. Tavan göbeğindeki geometrik motiflerin yüzeyleri ve dış çerçeveleri oluşturan altıgen bölümlerde hatai tarz ve bitkisel motiflerin yer aldığı birbirinden güzel ve farklı süslemeler kalem işi olarak uygulanmıştır. Kalem işi süslemelerde ağırlıklı olarak kırmızı ve yeşil renklerin tonlarına yer verilmiştir (Resim 4.80).

57 a. Tavan b. Altıgen göbek c. Göbek detayı Resim 4.80. Tavan ve göbek detayları Caminin batısında bulunan kadınlar mahfil tavanı ince çıtalarla karelere bölünerek görünüş zenginliği artırılmıştır. Tavan ortasında dikdörtgen bir göbek bulunur. Tavan göbeğindeki süsleme merkezde sekiz kollu yıldızla başlayıp çokgenlerle devam eden kündekari özelliği gösteren niteliktedir. Dikdörtgen tavan göbeğini iki sıra şeklinde çevreleyen dikdörtgen iki bölüm yer almaktadır. Tavan göbeği hatai tarzda bitkisel motiflerle kalem işi olarak süslenmiştir. Farklı büyüklükte kabaralarda kullanılmıştır (Resim 4.81).

58 a. Tavan b. Dikdörtgen göbek c. Göbek detayı Resim 4.81. Batı cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayları Caminin kuzeyinde bulunan kadınlar mahfili tavanı da diğer tavanlarda olduğu gibi ince çıtalarla karelere bölünmüştür. Tavan ortasında altıgen bir göbek bulunur. Göbek içerisinde dairesel şekillerin birbiri içerisine geçmesiyle oluşan geometrik süslemeye yer verilmiştir. Diğer tavan kompozisyonlarındaki kabara uygulaması bu göbekte de görülmektedir. Göbek caminin diğer ahşap yüzeylerinde uygulanan hatai tarzda kalem işi süslemelerle bezenmiştir (Resim 4.82).

59 a. Tavan b. Altıgen göbek c. Göbek detayı Resim 4.82. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayı Camide kalem işleriyle süslenmiş olan bir başka kısım ise alt pencere pervazlarıdır. Pervaz yüzeylerinde bulunan süslemeler caminin diğer ahşap kısımlarında uygulanan süslemelerle bütünlük teşkil etmektedir. Hatai tarzda bitkisel motiflerle kalem işi süslemeleri pervazlarda da görmek mümkündür. Hatai tarz süslemelerde lale, sümbül ve karanfil motifi çok kullanılmıştır. Pencere alınlıkları eski yazı motiflerle bezenmiştir (Resim 4.83).

60 Resim 4.83. Alt pencere ve pervaz örneği Caminin iç mekânında ahşap yüzeylerine uygulanan kalem işlerinin yanı sıra duvarlarını süsleyen çiniler önemli bir yer tutmaktadır. Bazı parçalar onarımlar sırasında yenilenmiş, bu yüzden bazı bölümlerde farklı motifli çiniler kullanılmıştır. Çini süslemelerde mavi renk kullanılmıştır. Yenilenen parçalarda motif farklılıkları görülmektedir (Resim 4.84), (Resim 4.85). Resim 4.84. Çini süsleme örnekleri

61 Resim 4.85. Çini süsleme detay görünüşleri 4.5. Karacabey (İmaret) Cami Karacabey cami, diğer camilerden farklı olarak kubbeli bir yapıdadır. Caminin planı, kuzey cephe yönünden güney doğru şeklinde daralmaktadır. Caminin minaresi batı duvarına bitişiktir. Caminin kuzeybatı köşesinde Karacabey türbesi yer almaktadır. Duvarlar dışarıdan sıvasızdır (Resim 4.86). Resim 4.86. Güney yönden caminin görünüşü ve kuzeybatısındaki Karacabey türbesi Caminin minaresi batı duvarına bitişik olup tek şerefelidir. Minare kaidesinde kademeli olarak yapılmış kemerli nişler yer almaktadır. Nişlerin içerisi mavi, sarı, yeşil ve siyah tonlarında çinilerle geometrik süslemeler oluşturulmuştur. Minare kaidesinin üstünde ki

62 kısımda renkli çini malzemeden yapılmış sarmal görünümlü süslemeler bulunmaktadır. Minarenin şerefe altı sade bir görünümdedir (Resim 4.87). a. Minare b. Minare kaidesi c. Kemerli niş d. Minare gövdesi Resim 4.87. Minare Caminin kuzey cephesindeki son cemaat yerinin ön kısmı beş adet sivri kemerle hareketlendirilmiştir. Kemerli bölümde bir birine simetrik konumda iki adet devşirme sütun yer almaktadır. Kemerlerin arasında ahşap elemanlar bulunmaktadır. Son cemaat yeri beş sıra kubbe ile kapatılmıştır (Resim 4.88). Resim 4.88. Kuzey yönden camiye bakış Resim 4.89 daki örnekte son cemaat yerinde bulunan devşirme mermer sütunların sütun başlıkları farklı motif özelliğine sahiptir.

63 a. Soldaki sütun başlığı b. Sağdaki sütun başlığı Resim 4.89. Son cemaat yerindeki sütun başlıkları Caminin en süslemeli bölümü kuzey cephesinde yer alan girişidir. Giriş kapısı basık kemerlidir. Kemerin ortasındaki kilit taşı süslemelidir. Basık kemerli giriş kapısının üstü mukarnaslar ile zengin bir görünüm kazanmıştır. Mukarnas yapısının sağında ve solunda iki adet pano yer almaktadır. Sağ taraftaki pano merkezinde sekiz kollu, sol taraftaki pano ise merkezinde on kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Zengin mukarnaslı dolgunun altında bir birine karşılıklı olarak konumlandırılmış iki adet küçük mukarnaslı bölüm yer almaktadır (Resim 4.90).

64 a. Giriş kapısı b. Kapı üstü mukarnas c. Kemerdeki kilit taşı d. Sol pano e. Sağ pano f. Sol mihrabiye g. Sağ mihrabiye Resim 4.90. Giriş kapısı ve süsleme detayları Caminin ahşap giriş kapısı süslemeli olup zengin bir görünümdedir. Kapı iki kanatlı ve simetriktir. Kanatların birleşme noktasında üzeri oyma süslemeli ahşap bir masif parça bulunmaktadır. Dövme demirden yapılmış kapı kolu ve metal aksamı süslemelidir. Kanatlarda dikey ve yatay olarak konumlandırılmış dikdörtgen panolar bulunmaktadır. Panolar geniş kordonlu çıtalarla çevrilidir. Üstteki panolar eski yazı süslemelidir. Diğer panoların iç bölümlerinde ise, pano iç ölçülerine göre tasarlanmış zarif ağaç oyma işçiliğinin uygulandığı rumi tarz süslemeler yer almaktadır. Giriş kapısının yüzeyine son onarımlarla birlikte uygulanan boya işlemi ile panolardaki motifli yüzey detayları azalmıştır. Caminin en önemli ahşap elemanı olan kapı kanatları yeterince özenli korunamamıştır. Bu haliyle bile nefis bir ağaç oyma işçiliğini sergilemektedir (Resim 4.91), (Resim 4.92).

65 a. Giriş kapısı b. Kapı üst kısım c. Kapı alt kısım d. Kapı orta kısım Resim 4.91. Giriş kapısının eski hali (Oğuztürk ve Erdoğan, 2003:105-106)

66 a. Kapı sol kanat üst kısım b. Kapı sağ kanat üst kısım c. Kapı sol kanat alt kısım d. Kapı sağ kanat alt kısım Resim 4.92. Giriş kapısı Caminin iç kısmı son restorasyon çalışmalarıyla tamamen yenilenmiş olup kubbe ile örtülmüştür. Mekân ferah bir görünüme sahiptir. İç mekân duvarları sıvalıdır. Pencerelerin üstünde sivri kemer formu uygulanmıştır. Caminin ahşap minberi yeni olup, Selçuklu dönemi minber özelliklerine benzer yapıdadır (Resim 4.93).

67 Resim 4.93. İç mekâna genel görünüşü(solda) ve pencere detayı(sağda) Resim 4.94 teki görünüşte minber giriş kapısı bulunmamaktadır. Minber girişinde dilimli bir kemer yer almaktadır. Minberin alınlık kısmında bir adet eski yazı pano bulunmaktadır. a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber alınlık Resim 4.94. Karacabey cami minberi Minberin yan aynalıkları merkezinde sekiz kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden, kündekari formunda geometrik süslemelerden meydana gelmiştir. Merkezde yer alan yıldızların içinde oyma motifleri görülürken, diğer geometrik parçaların iç kısımları sade bırakılmıştır (Resim 4.95).

68 Resim 4.95. Minber yan aynalık genel görünüşü ve motif detayı Resim 4.96 da minber köşk ve merdiven korkuluğunda, kordonlu masif çıtalarla kafes tekniğinde geometrik kompozisyonlar oluşturulmuştur. Minberin merdiven korkuluğundaki bordürlerinde birbirine geçmiş oyma süslemelere yer verilmiştir. Resim 4.96. Minber köşk (solda) ve merdiven (sağda) korkuluğu Resim 4.97 de iç mekânın güneyinde yer alan mihrabı niş şeklinde olup, üst kısmı kemerli sade bir görünümdedir.

69 Resim 4.97. Mihrap 4.6.Zincirli Cami Cami, dikdörtgen bir plana sahiptir. Camiye giriş kuzey cepheden yapılmaktadır. Camiye kuzey duvarında yer alan sivri kemerli bir girişten girilmektedir. Minare caminin batı duvarına bitişik ve tek şerefelidir. Duvarlar dışarıdan sıvasızdır. Ankara daki Osmanlı döneminin önemli mimari eserlerinden olan caminin tavan süslemeleri, minberi Hacı Bayram cami ile benzer özellikler taşımaktadır (Resim 4.98). Resim 4.98. Kuzey yönden camiye bakış

70 Cami minaresi tek şerefelidir. Şerefe altında üç sıra halinde üçgen süsleme elemanları yer almaktadır (Resim 4.99). Resim 4.99. Minare ve şerefe altı görünüşü Caminin iç kısmı oldukça ferah bir görünümdedir. Güney duvarının ortasında tavana kadar yükselen alçı mihrabı ve hemen bitişiğinde ahşap minber yer almaktadır. Tavan ortasında altıgen bir göbek bulunmaktadır (Resim 4.100). Resim 4.100. İç mekâna genel bakış

71 Resim 4.101 de görülen ahşap minber tavana kadar yükselmektedir. Minber girişi kapısı bulunmamaktadır. Minber girişinde sade bir kemer vardır. a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.101. Zincirli cami minberi Minberin yan aynalıkları merkezinde on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden süslemelerden meydana gelmiştir. Çokgenlerin iç bölümleri hatai tarz süslemelerden oluşan bitkisel şekilli motiflerle kalem işi boyama tekniğinde süslenmiştir. Türk süslemelerinde lale, sümbül ve karanfil motiflerinden oluşan hatai tarz süslemeler çoğunluktadır. Minberin yan aynalığında farklı bitkisel motifler kalem işi olarak uygulanmıştır (Resim 4.102), (Resim 4.103). Resim 4.102. Minberin doğu(solda) ve batı(sağda) yönden görünüşleri

72 Resim 4.103. Minber yan aynalık ve motif detayları Resim 4.104 te minber köşk altının doğu ve batısındaki panolarda geometrik şekilli süslemelerden meydana gelen kompozisyonlar görülmektedir. Resim 4.104. Minber köşk altının doğu (solda) ve batısındaki (sağda) panolar ve detayları Resim 4.105 te Minber köşk korkuluğunda ortada sekiz kollu yıldız ve etrafını çokgenlerin oluşturduğu süslemeler görülmektedir. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde bitkisel süslemeler hâkimdir. Korkuluk kesme dekupe oyma uygulamasıyla yapılmıştır. Kenar çerçevesinde kalem işi süslemelere yer verilmiştir.

73 Resim 4.105. Minber doğu (solda) ve batı (sağda) yöndeki köşk korkuluğu Resim 4.106 da minber merdiven korkuluğunda kesme dekupe oyma yapılmış geometrik süslemeler görülmektedir. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde minberin diğer kısımlarında görülen kalem işi hatai tarzda bitkisel şekilli süslemeler vardır. Resim 4.106. Minber doğu yön merdiven korkuluğu Minber giriş kapısının üstünde bulunan taç kısmında dokuz ahşap motif yer almaktadır. Motifler yarım daire içerisine alınmıştır. Taç üstünde ay-yıldızlı bir âlem bulunmaktadır. Taç kısmının içinde yeşil zemin üzerine eski yazı süslemesi yer almaktadır. Taç kısmının altındaki alınlıkta bir adet eski yazı pano bulunmaktadır. Panonun etrafındaki hatai tarzda bitkisel motiflerde kalem işi süsleme tekniği uygulanmıştır (Resim 4.107).

74 Resim 4.107. Minber ön görünüşü ve taç kısmı Resim 4.108 deki örnekte görülen alçı mihrabı beyaz ve yaldız boyalıdır. Mihrap nişi aşağıdan yukarıya doğru daralan beş sıra mukarnaslı bölümden oluşmaktadır. Niş beş kenarlıdır. Nişin etrafında üç adet bordür yer almaktadır. Mukarnas ile nişin alt bölümünü ayıran yerde eski yazı bir kuşak yer almaktadır. a. Mihrap b. Niş c. Mukarnas d. Niş kenarları Resim 4.108. Mihrap nişinin detay görünüşleri Mihrap nişinin etrafındaki eski yazı iki sıra bordür yaldızla boyanmıştır. Yazı bordürleri arasında kalan bordür yüzeyi silik olsa da, geometrik motiflerle bezendiği anlaşılmaktadır (Resim 4.109).

75 Resim 4.109. Mihrap bordürleri detay görünüşü Resim 4.110 da mihrap taç kısmında yirmi bir adet palmete benzer motif uygulaması görülmektedir. İki adet eski yazı panosu mukarnas bölümünün üstünde yer almaktadır. Panoların arasında üç sıra palmete benzer süslemelere yer verilmiştir. Mihrapta alçı ve yaldız malzeme kullanılmıştır. Resim 4.110. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü Caminin ahşap tavanı ince çıtalarla bölünerek zengin bir görünüm oluşturulmuştur. Tavan ortasında altıgen bir göbek bulunur. Göbek içerisinde dairesel şekillerin birbiri içerisine geçmesiyle oluşan geometrik süslemeye yer verilmiştir. Dairesel şekillerin merkezinde

76 kullanılan kabaralarla kompozisyon zenginleştirilmiştir. Göbek hatai tarzda kalem işi süslemelerle bezenmiştir (Resim 4.111). a. Tavan b. Altıgen göbek c. Göbek detayı Resim 4.111. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı ve göbek detayı Caminin kuzeyinde yer alan bayanlar mahfil tavanının ortasında dikdörtgen bir göbek bulunur. Tavan göbeğindeki süsleme merkezde sekiz kollu yıldızla başlayıp etrafında çokgenlerin yer aldığı geometrik kompozisyondan oluşmaktadır. Dikdörtgen tavan göbeğini üç sıra pervaz çevrelemektedir. Tavan göbeği bitkisel motiflerle kalem işi olarak süslenmiştir. Farklı büyüklükte kabaralara bu göbek içerisinde de yer verilmiştir (Resim 4.112).

77 Resim 4.112. Kuzey cephedeki kadınlar mahfil tavanı Cami içerisinde kalem işleriyle süslemenin uygulandığı bir diğer bölüm alt pencere pervazlarıdır. Pervazlar, hatai tarzda bitkisel motifli kalem işi süslemelerle bezenmiştir. Pencerelerin alınlığı boş bırakılmamış, yeşil zemin üzerine sarı ile yazılmış eski yazı motifleri ile süslenmiştir (Resim 4.113). Resim 4.113. Alt pencere ve pervaz örneği Caminin kuzeyinde bulunan son cemaat yerinin ahşap tavanı ince çıtalarla baklava dilimi ve değişik geometrik şekillere bölünmüştür. Tavan ortasında dikdörtgen bir göbek yer almaktadır. Göbek içerisinde de tavan yüzeyinde olduğu gibi ince çıtalarla geometrik süslemeler oluşturulmuştur. Tavan göbeği bitkisel motifli kalem işleriyle süslenmiştir. Tavan yüzeyinde belli bir düzen içerisinde bulunan papatya motifleri görülmektedir (Resim 4.114).

78 Resim 4.114. Kuzey cephedeki son cemaat yerindeki tavan (solda) ve göbek detayı (sağda) 4.7. Eskicioğlu Cami Eskicioğlu, dikdörtgen planlı bir cami olup, girişi kuzey cephesinde bulunmaktadır. Caminin dış görünümü sade ve süslemesizdir. Cami duvarları sıva üzeri beyaz boyalıdır. Caminin minaresi diğer minareler gibi bir kaide üzerinden değil, direkt olarak caminin çatısından başlamaktadır. Minare ahşap malzemeden yapılmış olup, kısa boylu ve şerefesizdir (Resim 4.115). Resim 4.115. Kuzeydoğu yönden caminin görünüşü (solda) ve minaresi (sağda) Caminin kuzey cephesine uzanan kadınlar mahfelini girişinde bulunan üç ahşap direk taşımaktadır. Direkler, mahfele profilli ahşap yastıklarla bağlanmaktadır. Caminin ahşap giriş kapısı süslemesiz olup sade bir görünümdedir. Kapı iki kanatlı ve simetriktir.

79 Kanatlarda üç panoya ayrılmıştır. Her bir panoda dikdörtgen motif uygulanmıştır (Resim 4.116). Resim 4.116. Kuzeydeki profilli yastıklı ahşap direkler (solda) ve giriş kapısı (sağda) Caminin iç mekânı oldukça ferahtır. Tavan süslemesizdir. Güney duvarının ortasında tavana kadar yükselen alçı mihrabı ve batısında ahşap minber yer almaktadır. Caminin ahşap minberi süslemesizdir ve yüzeyi kahverengine boyanmıştır (Resim 4.117). Resim 4.117. İç mekâna genel bakış Resim 4.118 de görülen alçı mihrabı yeşile boyalıdır. Mihrabın üst bölümünde bir adet pencere bulunmaktadır. Mihrabın dışında bir bordür ve yanlardan iki sıra halinde uzanan bordürler bulunmaktadır. Mihrap nişi aşağıdan yukarıya doğru daralan beş sıra mukarnaslı

80 bölümden oluşmaktadır. Mihrabın altı belli bir seviyeye kadar lambri ile kaplanmıştır. Lambri uygulanmasının sonradan yapıldığı düşünülmektedir. Nişin içerisi beş kenarlıdır. Mihrap nişinin kenarlarında ve mukarnasın yanındaki alanlarda on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam geometrik süslemelere yer verilmiştir. Mukarnas ile nişin alt bölümü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunur. a. Mihrap genel b. Niş c. Mukarnas d. Niş kenar Resim 4.118. Mihrap ve mihrap nişi detay görünüşleri Mihrap en dıştan etrafını çevreleyen eski yazılı bordür ile çevrelenmiştir. Etrafında yazı bordürü ile sınırlanan ve birbirine simetrik iki sıra bordür daha bulunmaktadır. Ortadaki bordürde on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam geometrik süslemelerin oluşturduğu kompozisyon görülmektedir. İçteki bordürde ise eski yazı süsleme yer almaktadır. Eski yazı süsmeleri oluşturan harfler beyaz boyanarak belirgin hale getirilmiştir. Ortadaki bordürde bulunan geometrik şekiller ise sarı renge boyanmıştır (Resim 4.119).

81 Resim 4.119. Mihrap bordürleri detay görünüşü Resim 4.120 de görülen cami mihrabının taç kısmı süslemesizdir. Mihrabın üst bölümünde dikdörtgen bir pencere yer almaktadır. Pencerenin etrafı bitkisel motifle süslenmiştir. Pencerenin altında bir sıra palmete benzer motif uygulamasına yer verilmiştir. Palmet sırasının altında dikdörtgen bir yazı panosu bulunmaktadır. Mihrap bezemesini oluşturan yazı motifleri beyaza, geometrik şekilli motifler ise sarı renkte boyanmıştır. Resim 4.120. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü Caminin kuzeyinde bulunan kadınlar mahfelini alttan ahşap direkler taşımaktadır. Mahfel belli bir seviyeye ahşap seperatörler ile kapatılmıştır (Resim 4.121).

82 Resim 4.121. Kadınlar mahfeli genel görünüş 4.8. Ağaçayak Cami Cami, kareye yakın bir plana sahiptir. Camiye giriş kuzey cephesinde bulunan süslemesiz bir kapıdan yapılmaktadır. Giriş kapısının üstü sağır sivri kemerli bir görünüm sağlanarak hareketlendirilmiştir. Kapının üstünde görülen kemer uygulaması kuzey cephesindeki pencerelerde de uygulanmıştır. Caminin minaresi kuzeybatı köşesinde olup, ahşap malzemeden yapılmıştır. Minarenin boyu kısadır ve direkt olarak çatının üstüne konumlandırılmıştır. Ankara daki Osmanlı döneminin önemli mimari eserlerinden olan caminin tavan süslemeleri, minberi Hacı Bayram cami ve Zincirli cami ile benzer özellikler taşımaktadır (Resim 4.122). Resim 4.122. Kuzeydoğudan camiye bakış (solda) ve giriş kapısı (sağda)

83 Resim 4.123 te görüldüğü üzere caminin minaresi tek şerefelidir. Şerefe altında cumbaları şekillendirilmiş süsleme elemanlarına yer verilmiştir. Resim 4.123. Minare ve şerefe altı detay görünüşü Caminin iç mekânı ferah bir görünümdedir. Güney duvarının ortasında tavana kadar yükselen alçı mihrabı ve ahşap minberi yer almaktadır. Tavan ortasında altıgen bir göbek yer almaktadır. Cami duvarları içeriden sıva üzeri beyaz boyalıdır (Resim 4.124). Resim 4.124. İç mekâna genel bakış Resim 4.125 te görülen caminin ahşap minberi tavana kadar yükselmektedir. Minber giriş kapısı bulunmamaktadır. Minber girişinde sade bir kemer vardır.

84 a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.125. Ağaçayak cami minberi Minberin üçgen yan aynalıklarında, merkezinde on iki kollu yıldızla başlayan ve etrafında çokgenlerle devam eden süslemelerden meydana gelmiş kompozisyonlar yer almaktadır. Çokgenlerin iç bölümleri bitkisel şekilli motiflerle kalem işi boyama tekniğinde süslenmiştir (Resim 4.126). a. Yan aynalık detay b. On iki kollu yıldız c. Altıgen d. Altıgen e. Altıgen f. Altıgen Resim 4.126. Minber yan aynalık kompozisyonunu oluşturan şekiller

85 Resim 4.127 de görüldüğü üzere minber köşk altındaki panolarda baklava dilimine benzer geometrik şekillerden süsleme kompozisyonu oluşturulmuştur. a. Doğu yön köşk altı b. Batı yön köşk altı c. Köşk altı kompozisyonu d. Kompozisyon detayı Resim 4.127. Minber köşk altı panosu Resim 4.128 de Minber köşk korkuluğunda üçgen biçiminde şekillerden oluşan süslemeler yer almaktadır. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde bitkisel süslemeler hâkimdir.

86 Resim 4.128. Minber köşk korkuluğu Resim 4.129 daki örnekte minber merdiven korkuluğunda kesme dekupe oyma yapılmış geometrik süslemeler görülmektedir. Korkuluğun çevresinde bulunan yüzeylerde minberin diğer kısımlarında hatai ve rumi tarz motifler kalem işi süslemelerle bezenmiştir. Resim 4.129. Minber merdiven korkuluğu (solda) ve motif detayı (sağda) Minber giriş kapısının üstünde bulunan yarım daire şeklindeki taç kısmında palmet motifine benzer motifler yer almaktadır. Taç kısmının içinde siyah zemin üzerine sarı ile yazılmış eski yazı süslemesi yer almaktadır. Taç kısmının altında yer alan bir adet dikdörtgen alınlık içerisinde iki bölüm eski yazı bulunmaktadır. Panonun etrafında bitkisel motiflerde kalem işi süsleme tekniği uygulanmıştır (Resim 4.130).

87 Resim 4.130. Minber ön görünüşü ve taç kısmı Resim 4.131 de görülen alçı mihrap, caminin güney duvarı ortasında yer almaktadır. Mihrap nişi aşağıdan yukarıya doğru daralan dört sıra mukarnaslı bölümden oluşmaktadır. Nişin etrafında üç adet bordür yer almaktadır. Mukarnas ile nişin alt bölümü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunmaktadır. a. Mihrap genel görünüş b. Niş c. Mukarnas Resim 4.131. Mihrap ve niş detay görünüşleri Mihrap nişinin etrafını üç sıra bordür çevrelemektedir. Dıştaki bordür ile içteki bordürde eski yazı bordür boyunca devam etmektedir. Yazı bordürleri arasında kalan bordürde ise S ler çizerek ilerleyen geometrik motif uygulaması görülmektedir (Resim 4.132).

88 Resim 4.132. Mihrap bordürleri detay görünüşü Mihrabın taç kısmı yirmi bir adet palmete benzeyen motifle süslenmiştir. Mukarnas bölümün üstünde bir sıra palmet benzeri motif ve üç adet eski yazı panosu yer almaktadır (Resim 4.133). Resim 4.133. Mihrap üst bölümünün genel görünüşü Caminin ahşap tavanı ince çıtalarla bölünerek zengin bir görünüm oluşturulmuştur. Tavandaki çıtaların birleştiği yerlerde kare şekilli parçalar bulunmaktadır. Tavanın ortasında altıgen bir göbek bulunur. Göbeğin içi, merkezde on iki kollu yıldızla başlayıp etrafında çokgenlerin yer aldığı geometrik kompozisyondan oluşmaktadır. Göbek içindeki

89 kompozisyonda farklı büyüklükteki kabaralara yer verilmiştir. Tavan göbeği hatai tarzda bitkisel motiflerle kalem işi olarak süslenmiştir (Resim 4.134). a. Tavan genel görünüşü b. Tavan göbeği c. Göbek detay Resim 4.134. Cami tavanı ve göbek detayı Caminin kuzeyindeki kadınlar mahfilinin tavan ortasında dikdörtgen bir göbek yer almaktadır. Göbek içerisinde kenar kısımları profilli görünümde parçalardan meydana gelen kompozisyona yer verilmiştir. Tavan göbeği bitkisel motifli kalem işleriyle süslenmiştir. Kalem işi süslemelerde beyaz, sarı, yeşil, patlıcan moru, turuncu ve açık kahverengi renklere yer verilmiştir (Resim 4.135).

90 Resim 4.135. Kadınlar mahfilindeki tavan göbeği ve göbek detayı Kadınlar mahfelinin zemin altındaki tavanda altıgen göbek yer almaktadır. Göbek içerisi baklava dilimli geometrik süslemelerden oluşmaktadır. Tavan göbeği çerçevesi bitkisel motifli kalem işleriyle süslenmiştir. Süslemelerde mavinin tonları, sarı ve beyaz renklere yer verilmiştir (Resim 4.136). Şekil 4.136. Kadınlar mahfel zeminin altındaki tavan göbeği ve motif detayı Caminin doğu cephesinde bulunan alt pencere pervazları hatai tarz kalem işleriyle süslenmiştir. Pencerelerin alınlık kısmında siyah zemin üzerine sarı ile yazılmış eski yazı motifleri yer almaktadır (Resim 4.137).

91 Resim 4.137. Alt pencere ve pervaz örneği 4.9. Sarıkadı Cami Sarıkadı cami dikdörtgen bir plana sahiptir. Camiye giriş kuzey cephesinde bulunan kapıdan yapılmaktadır. Caminin minaresi bulunmamaktadır. Yapının kuzeyindeki son cemaat yeri iki katlıdır ve ahşap direkler ile taşınmaktadır. Duvarlar dışarıdan sıvalıdır. Caminin dış mekânı sade bir görünümdedir (Resim 4.138). Resim 4.138. Camiye kuzeydoğu(solda) ve kuzey(sağda) yönlerden bakış

92 Resim 4.139 da caminin kuzeydoğusunda bulunan üstü kiremitle kaplanmış ahşap giriş kapısı görülmektedir. Kapı iki kanatlı ve simetriktir. Bahçe giriş kapısının kanatlarında altta ve üstte dikdörtgen bir pano, orta bölümde ise kare ve dikdörtgenden oluşan panonun dış çerçeve kayıtları içerisinde yer aldığı farklı bir kündekari uygulaması mevcuttur. Kapının özellikli bir yapısı olmasına rağmen yeterince korunamadığı görülmüştür. Resim 4.139. Caminin kuzeydoğusundaki ahşap giriş kapısı Caminin kuzey cephesindeki ahşap giriş kapısının üstü kemerlidir. Kemerlerin üstünde birbirine simetrik iki adet dikdörtgen pano yer almaktadır. Panoların içi süslemesizdir. Ahşap giriş kapısı iki kanatlıdır. Kanatların yüzeyinde yer alan dikdörtgen ve kare panoların içerisinde baklava dilimi, stilize çiçek motifi ve barok stilinin bazı formlarını taşıyan şekillere rastlanmıştır görünümdedir (Resim 4.140).

93 Resim 4.140. Cami giriş kapısı (solda) ve kanat detayı (sağda) Caminin iç mekânı oldukça ferah bir görünümdedir. Güney duvarının ortasında alçı mihrabı yer almaktadır. Mihrabın batısında ahşap minberi bulunmaktadır. Tavan ince çıtalarla karelere bölünerek ortasına sade bir görünümde altıgen göbek yapılmıştır (Resim 4.141). Resim 4.141. İç mekân genel görünüşü Resim 4.142 de görülen ahşap minber tavana kadar yükselmektedir. Minber girişi kapısı bulunmamaktadır. Minberin doğu tarafındaki kısmında değişik boyutlarda dikdörtgen

94 panolar yer almaktadır. Doğu yöndeki bütün panoların içi farklı motif uygulamaları ile süslenmiştir. Ancak batı yöndeki panoların ise sadece dört tanesinde motif uygulaması yer almaktadır. Diğer panoların içi sade bırakılmıştır. Minberin yan kısımlarında uygulanan bazı motiflere giriş kapısının kanatlarında da rastlamak mümkündür. Minber girişinin üstünde bulunan taç kısmında bir adet eski yazı dikdörtgen pano yer almaktadır. a. Minber doğu yönü b. Minber ön c. Minber batı yönü Resim 4.142. Sarıkadı cami minberi Resim 4.143 te minber doğu kısmında uygulanan farklı motiflere ait detay görünümleri yer almaktadır. Yan kısımda bulunan değişik ebatlardaki panolarda gülçe ve gülbezek formunda oymalar, dört yapraklı yonca, altı köşeli yıldız, ibrik, hayat ağacı, baklava dilimi ve barok stilin bazı formlarını anımsatan motifler görülmektedir. Resim 4.143. Minberin doğu yönündeki motifler

95 Resim 4.144 te minber batı kısmında uygulanan dört farklı motiflere ait detay görünümleri yer almaktadır. Yan kısımda bulunan değişik ebatlardaki panolarda altı köşeli yıldız, stilize edilmiş vazo ve çiçek motifi, dövme demir menteşe formunda ortasında eski yazı bulunan oyma motifi görülmektedir. a. Altı köşeli yıldız b. Vazo ve çiçek motifi c. Menteşe motifi Resim 4.144. Minberin batı yönündeki motifler Resim 4.145 te görülen alçı mihrap, caminin güney duvarı ortasında yer almaktadır. Mihrap nişi aşağıdan yukarıya doğru daralan üç sıra mukarnaslı bölümden oluşmaktadır. Nişin içerisi beş kenarlıdır. Mihrap nişinin kenarlarında ve mukarnasın yanındaki alanlarda on iki kollu yıldızların bulunduğu geometrik süslemelere yer verilmiştir. Mukarnas ile nişin alt bölümü ayıran kısımda eski yazı bir kuşak bulunur. a. Mihrap genel b. Niş c. Mukarnas d. Mukarnas altı Resim 4.145. Mihrap ve nişin görünüşleri

96 Resim 4.146 da mihrap nişinin etrafını üç sıra çevreleyen bordürler görülmektedir. Bordür yüzeyindeki süslemelere ait motif detayları net olarak görülememektedir. Dikkatli incelendiğinde dıştaki bordür ile içteki bordürde bitkisel süslemeler bordür boyunca devam etmektedir. Ortadaki bordür yüzeyi ise, eski yazı süsleme ile bezenmiştir. Resim 4.146. Mihrap bordürleri detay görünüşü Resim 4.147 de mihrabın taç kısmında bulunan on yedi adet palmet benzeri motif süslemeleri görülmektedir. Mukarnas üstündeki alanda bir adet dikdörtgen eski yazılı pano yer almaktadır. Resim 4.147. Mihrap üst bölümünün görünüşü

97 Caminin kuzeyinde yer alan kadınlar mahfilinin balkonun altında yuvarlak bir göbek yer almaktadır. Göbek yüzeyi bitkisel motiflerin yer aldığı kalem işleriyle süslenmiştir. Göbek ortasındaki süsleme motifi geleneksel Türk evi tavan süslemelerinde kullanılan örneklerdendir (Resim 4.148). a. Mahfil balkon altı genel görünüşü b. Balkon altı göbek c. Göbek motif detayı Resim 4.148. Tavan göbeği ve motif detayı Caminin kuzeyinde kalem işi süslemelere oldukça fazla yer verilmiştir. Mahfil balkonunun altındaki göbekte uygulanan bitkisel motifli kalem işi süslemelere benzer bezeme örnekleri, mahfili taşıyan ahşap sütun ve kirişlerin birleştiği yerdeki köşebentlerin yüzeylerinde de uygulanmıştır (Resim 4.149).

98 Resim 4.149. Köşebentler Resim 4.150 de caminin kuzeyinde bulunan kadınlar mahfelinin önündeki alınlığa boydan boya eski yazı ile yazılmış bezeme uygulaması görülmektedir. a. Mahfil önü sol kısım b. Mahfil önü orta kısım c. Mahfil önü sağ kısım Resim 4.150. Kadınlar mahfeli Caminin doğu duvarına sabitlenmiş ahşap vaaz kürsüsü bulunmaktadır. Vaaz kürsüsü caminin diğer ahşap elamanları gibi kahverengi ve sarı tonlarında boyanarak zengin bir görünüm sergilemektedir. Kürsünün sağında bulunan ve yeşile boyanmış uç kısmı motifli ahşap bir eleman yer almaktadır. Aynı süslemeli ahşap elaman caminin batı cephesinde de görülmektedir (Resim 4.151).

Resim 4.151. Vaaz kürsüsü (solda) ve ahşap eleman motif (sağda) 99

100

101 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma kapsamında yer alan Selçuklu dönemine ait Ankara daki önemli mimari yapılardan olan Alaaddin, Ahi Elvan ve Aslanhane camilerinin ahşap eleman ve süslemelerinin birbirine benzer özellikler taşıdığı belirlenmiştir. Minberler gerek uygulama teknikleri gerekse ağaç oyma işçiliği açısından günümüze kadar gelebilen önemli ahşap eserlerdendir. Minberlerde geometrik şekillerden oluşan kündekari tekniği ön plandadır. Ahşap oyma uygulamalarında Türk süslemelerinden kıvrık dal üslubunun önemli bir bölümünü teşkil eden rumi tarz süslemelere yer verilmiştir. Selçuklu dönemi minberlerinde ahşap malzeme olarak ceviz kullanılmıştır. Minber yan aynalıklarında kesme (dekupe), kafes tekniği uygulaması yer almaktadır. Minberlerin genel süsleme biçimlerine uygun olarak, kufi ve sülüs eski yazı örnekleri bazı bölümlerde kullanılmıştır. Minberlerin bazı oymalı ahşap parçalarının yerinde olmadığı belirlenmiştir. Bazı kişiler tarafından koparıldığı söylenmiştir. Ceviz ahşap blokların birleşme noktalarında malzemenin çalışmasından dolayı ayrılmaların olduğu belirlenmiştir. Aslanhane caminin minber giriş kapısı üstündeki ahşap alınlıklar bakır parçalarla yenilenmiştir. Ahi Elvan ve Aslanhane camilerinin iç mekânında tavanı taşıyan ahşap sütunlar yer almaktadır. Ahşap sütunların tavanla birleştiği bölümlerde devşirme sütun başlıkları bulunmaktadır. Ahşap tavan parçalarında göze hoş gelen işçilik uygulanmıştır. Bu üç caminin mihrapları incelendiğinde Aslanhane cami mihrabının diğerlerinden farklı olarak çini süslemeli olduğu görülmüştür. Osmanlı dönemine ait Hacı Bayram, Zincirli ve Ağaçayak camilerinin minber ve tavan süslemelerinde benzerlikler bulunmuştur. Tavan ve minber süslemelerinde Türk süslemelerinden kıvrık dal üslubunun önemli bir bölümünü teşkil eden hatai tarz süslemeler başta olmak üzere bitkisel motifli ve rumi tarz süslemelere yer verilmiştir. Bu süslemelerde kalem işi boyama tekniği çok kullanılmıştır. Süsleme motiflerinin dış çerçevelerini oluşturan bölümlerinde kündekari tekniğinin uygulamasında kullanılan geometrik şekilli motiflere yer verilmiştir. Tavan ahşapları ince çıtalarla bölünerek zengin bir görünüm ortaya çıkarılmıştır. Tavan göbekleri altıgen çerçeve içerisinde geometrik motiflerle bezenmiştir. Kalem işi boyamalarda renklerin çok iyi tonlarda kullanılmadığını söylemek mümkündür. Osmanlı dönemine ait olan Sarı kadı caminin ahşap minberi farklı bir yapıya sahiptir. Özellikle minber yan aynalıklarında kullanılan oyma süsleme motiflerinin çok farklı şekillerde olduğu belirlenmiştir. Bahçe giriş kapısı farklı bir yapıdadır. Dış çerçevenin içerisinde yer alan dikdörtgen ve kare ahşap parçalar kündekari

102 tekniğinin farklı bir uygulaması olarak yorumlanabilir. Cami giriş kapısı panolardan oluşmaktadır. Panolar üzerinde minber yan aynalığında yer alan oyma motiflerine benzer şekilli süslemelere yer verilmiştir. Karacabey cami giriş kapısı panolarında rumi tarz zarif ağaç oyma süslemelere yer verilmiştir. Kapı yüzeyi örtücü boya ile boyanmıştır. Cami minberi Selçuklu dönemi minber özelliklerine uygun biçimde yenilenmiştir. Minber yan aynalığında kündekari tekniği esas alınmış ağaç oyma süslemelerinde rumi tarz süslemelere yer verilmiştir. Merdiven korkuluğunda kafes tekniği uygulamıştır. Eskicioğlu caminde mihrap süsleme ve renkleri ile ön plana çıkarılmıştır. Ahşap işçiliği ve süsleme örnekleri arasında önemli yeri olan eserlerin zaman zaman bakım ve onarımlarının yapılması bu eserlere sahip çıkabilmemiz açısından önemlidir. İncelenen camilerin bazı minberlerinde eksilen ahşap parça ve oymaların aslına uygun yapılarak yerlerine konulması sağlanmalıdır. Ahşap malzemenin korunması amacıyla boya ve vernik işlemlerinin doğru yapılması önemlidir. Bazı örneklerde görüldüğü gibi ahşap dokusunu kaybeden örtücü boya çalışmalarından kaçınılmalıdır. Ahşap sütunların başlıklarında kullanılan devşirme sütun başlıklarının restorasyon çalışmalarında eski haline döndürülmesi doğru olacaktır. Eserlerin korunması amacıyla gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Restorasyon çalışmaları konunun uzmanı kişiler ve beceri sahibi elemanlar tarafından yapılmalıdır. Eksilen parçaların onarımında farklı malzeme kullanımından kaçınılmalıdır. Kalem işi boyamalarında kullanılan süsleme motif ve renklerin aslına uygun yapılması sağlanmalıdır. Tarihi kültürümüzün önemli mimari yapı örneklerinden olan camilerimizin, iç ve dış mekânında yer alan eser ve süslemelerin korunması ve bizden sonraki kuşaklara aktarılması önemli bir sorumluluktur. Bu görevde vakıfların, konu ile ilgili uzmanların, üniversitelerin ilgili bölümlerinin, uygulamada yer alan teknik elemanların, yerel yönetim ve hükümetlerin birlikte uyum içerisinde çalışmalarının yararlı olacağı düşünülmektedir. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda kullanılan malzemelerin genel özellikleri, konstrüksiyon teknikleri ve süsleme detaylarının bilimsel yöntemlerle bire bir tespit edilerek, yapılacak restorasyon çalışmalarına ve yeni üretimlere ışık tutması sağlanmalıdır.

103 KAYNAKLAR Akar, A., Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. İstanbul/Türkiye: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları. Ansiklopedik Sözlük. (1967). Cilt III. Millet Yayınları. s 1609. Aras, R. (2003). Mobilya stilleri. Ankara/Türkiye:Bizim Büro Basımevi, 8. Aslanapa, O. (1984) Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 306-316. Aslanapa, O. (1997). Türk Sanatı.(4). İstanbul/Türkiye: Remzi Kitabevi Yayınları, 101. Benian, E. (2011). Mimar Sinan ve Osmanlı Cami Mimarisinin Gelişimindeki Rolü, 41. Boran, A. (2001). Anadolu daki İç Kale Camii ve Mescitleri. Ankara/Türkiye: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları. Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme, İstanbul, 11-14. Erdoğan, A., Günel, G., Kılcı, A. (2008). Osmanlı da Ankara, Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi 2.(2).Ankara/Türkiye: SFN Tasarım, 58-59, 120-121, 140-141. Ersoy, A. (1993). XV.Yüzyıl Osmanlı Ağaç İşçiliği.(1). İstanbul/Türkiye: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1. İnternet: arkiteraplatform. Mimarlık Kentleşmenin Neresinde? URL:http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.mimarlikkentle smeninneresinde.org%2fengine.php%3fid%3d89%26navid%3d2%26subid%3d 2%26sub2ID%3D0%26active%3D0&date=2015-03-03, Son Erişim Tarihi: 04.03.2015. İşler, E. (2014). Kastamonu Merkez, Daday ve Safranbolu Geleneksel Türk Evi Tavanları. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 49. Kalenderoğlu, S. (2006). Ankara Etnografya Müzesinde Bulunan 13. Yüzyıl Dönemi Ahşap Kapı Süslemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1,13. Nalbant, R., Z. (2006). Ankara Aslanhane Camii Minber ve Mihrap Süslemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1, 9. Oğuztürk, E., Erdoğan, Ö. (2003). Eski Ankara Camilerinin Mimari Özellikleri ve Ahşap Süslemeleri. Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Mezuniyet Tezi Ankara, 105-106.

104 Öney, G. (1989). Beylikler Devri Sanatı, XIV XV. yy. (1300 1453), Ankara, 122 123. Öztop, M. (2010). Ankara Ahi Elvan Camii ve Alaaddin Camii Süslemeleri Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi Ankara, 13. Söğütlü, C. (2004). Bazı Yerli Ağaç Türlerinin Kündekâri Yapımında Kullanım İmkânları. Doktora Tezi Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 5-12. Sözen, M., Tanyeli, U. (1996). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü.(4). İstanbul/Türkiye: Remzi Kitabevi, 45, 127-128, 131, 226. TALAS, M., & AKSOY, N. D. (2006). Osmanlı Süsleme Sanatlarının Türk Kültür Tarihi Ekseninde Değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 19(19), 457. Tuncer, O. C. (1979). Selçuklularda Ahşap Örtü, Ulusal Kültür 6, Ankara, 155. Turani, A. (1980). Sanat Terimleri Sözlüğü. (4). Ankara/Türkiye: Toplum Yayınları, 42, 14, 114, 119. VGM, (1983.) Türkiye de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 343, 346, 364, 371, 385, 407, 420, 434, 440. Yıldırım, K., Hidayetoğlu, M. L. (2006). Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu 16-18 Kasım 2006, 335.

EKLER 105

106 EK-1. Ankara 1 nolu caminin envanteri Çizelge 1. 1. Ankara 1 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 1 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Kale Mahallesi İçhisar Sok. Caminin Adı Alaaddin Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Sultan Mesud 1198 Selçuklu İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:343). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

107 EK-2. Ankara 2 nolu caminin envanteri Çizelge 2. 1. Ankara 2 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 2 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Samanpazarı Semti Caminin Adı Aslanhane Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Ahi Hüsameddin 1289-1290 Selçuklu İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:346). İyi A A A Koruma Taşıyıcı Orta B B Dış Yapı Durumu Yapı Kötü C İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

108 EK-3. Ankara 3 nolu caminin envanteri Çizelge 3. 1. Ankara 3 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 3 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Koyunpazari yokuşu no:73 Caminin Adı Ahi Elvan Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Elvan Mehmet Bey 14.yy Selçuklu İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:371). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

109 EK-4. Ankara 4 nolu caminin envanteri Çizelge 4. 1. Ankara 4 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 4 İli İlçesi Adresi Ankara Caminin Adı Altındağ Hacı Bayram Veli Cami Hacı Bayram Mahallesi Akşemsettin Sokak İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Kesin bir bilgi yok 15.yy Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:364). İyi Orta Kötü A B C Koruma Durumu A Taşıyıcı Yapı A Dış Yapı A İç Yapı A Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

110 EK-5. Ankara 5 nolu caminin envanteri Çizelge 5. 1. Ankara 5 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 5 İli İlçesi Adresi Ankara Caminin Adı Altındağ Karacabey Cami Hacettepe Üniversitesi içerisinde İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Karacabey 15.yy Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:385). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

111 EK-6. Ankara 6 nolu caminin envanteri Çizelge 6. 1. Ankara 6 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 6 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Anafartalar Caddesi no:5 Caminin Adı Zincirli Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Mehmet Ankaravi 17.yy Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:407). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

112 EK-7. Ankara 7 nolu caminin envanteri Çizelge 7. 1. Ankara 7 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 7 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Eskicioğlu Sokak Caminin Adı Eskicioğlu Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Kesin bir bilgi yok 17-18.yy arası Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:440). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

113 EK-8. Ankara 8 nolu caminin envanteri Çizelge 8. 1. Ankara 8 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 8 İli İlçesi Adresi Ankara Altındağ Ulucanlar Caddesi no:24 Caminin Adı Ağaçayak Cami İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Kesin bir bilgi yok 1706 Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:420). İyi A Koruma Taşıyıcı Orta B B Durumu Yapı Kötü C B Dış Yapı B İç Yapı B Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

114 EK-9. Ankara 9 nolu caminin envanteri Çizelge 9. 1. Ankara 9 nolu caminin envanteri Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Cami No 9 İli İlçesi Adresi Ankara Caminin Adı Altındağ Sarıkadı Cami Hamamönü Mahallesi, Sarıkadı Sokak İnceleme Tarihi Şubat 2013-Şubat 2014 Camiyi Yaptıran Yapılış Tarihi Mimari Dönemi Caminin Durumu Mimarzade Şakir Mehmet Efendi 18.yy Osmanlı İbadete açık Caminin Mimari Planı: (VGM, 1983:434). İyi Orta Kötü A B C Koruma Durumu A Taşıyıcı Yapı A Dış Yapı A İç Yapı A Hazırlayan Danışman Hasan KURTTAP Yrd. Doç. Rahmi ARAS

115 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : KURTTAP Hasan Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 04.06.1984, Pınarhisar Medeni hali : Bekâr Telefon : 0(551)2059174 Faks : e-mail : hsnkrttp@gmail.com Eğitim Derece Yüksek lisans Eğitim Birimi Gazi Üniversitesi Mezuniyet tarihi Devam Ediyor Lisans Gazi Üniversitesi 2009 Lise Lüleburgaz Teknik ve Endüstri M. L. 2001 İş Deneyimi Yıl Yer Görev 2011-(Halen) EGM Kriminal Dairesi Başkanlığı Adli Görüntü İnceleme Asistanı YabancıDil İngilizce Yayınlar - Hobiler Satranç, Yüzme, Masa tenisi, voleybol, futbol.

GAZİ GELECEKTİR...