BİLDİRİLER I (SALON-A/B)

Transkript

1 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GİRESUN DA DİNÎ VE KÜLTÜREL HAYAT SEMPOZYUMU-I (25-27 Ekim 2013) BİLDİRİLER I (SALON-A/B) EDİTÖR MEHMET FATSA GİRESUN İL ÖZEL İDARESİ KÜLTÜR SERİSİ-2

2 Eyüp NEFES * GİRESUN DA DOLMA GÖZLÜ AHŞAP BİR CAMİ: BULANCAK EZELTERE KÖYÜ CAMİİ Ezeltere Köyü Camii Sahilden 30 km mesafede olan Ezeltere Köyü ne, Bulancak ilçe merkezinden güney istikametine, Kuzköy e kadar asfalt, sonrasında ise kısmen bozuk, şose bir yol vasıtasıyla ulaşılmaktadır (Harita 1). Köy halkının ifadelerine göre eskiden dere kenarında daha eski ahşap bir cami bulunuyormuş lu yıllarda meydana gelen bir sel felaketinde tamamen yok olunca, başka bir selden korunması amacıyla cami, dereden yaklaşık 100 m uzaktaki yüksekçe bir yere inşa edilmiş olup etrafı da zamanla mezarlık haline getirilmiştir (Çizim 1). Yapının her hangi bir inşa kitabesi olmamasına rağmen mahfili taşıyan ahşap direk üzerine kazınan 1934 tarihi yapım tarihi olmalıdır (Resim 1).Yine harimin batı duvarı üzerine yazılan Osmanlıca bir not yapının onarımı ile ilgilidir. Osmanlıca Türkçesi ile yazılmış söz konusu not şu şekildedir: Bu caminin inşâât ve ta mirî12/8/941 senesinde başlamıştır. Yazan Kızıl Ali Oğlu Mustafa Şâvuş Bu tamir notundan, yapını inşasından bir müddet sonra onarım gördüğü ve camiyi onaran yahut onarımı yaptıran kişinin Mustafa Çavuş adlı bir kişi olduğu anlaşılmaktadır. Yazının sonunda ayrıca aynı kişinin imzası da bulunmaktadır (Resim 2). Ezeltere Köyü ndeki bahse konu cami, dere kenarına daha yakın betonarme bir cami inşa edildiğinden dolayı kısmen terk edilmiş durumdadır. Köy halkının verdiği bilgilere göre cami, cenaze namazları için ibadete açık durumdadır. Tamamıyla ahşap malzemeyle mamul yapı, ilk bakışta yığma tekniğinde inşa edilmiş gibi görünüyorsa da aslında ahşap direkler üzerine, perdelerin diklemesine çakılmasıyla bina edilmiştir. İçten düz ahşap tavan ile örtülü yapı dıştan oluklu sacla kaplı dört omuz kırma çatı ile örtülüdür. Yapının saçakları duvardan yaklaşık 80 cm dışa taşkın durumdadır. İki katlı cephe düzenine sahip yapının revak, son cemaat yeri ve minaresi yoktur. Ezeltere Camii, zeminin meyilli olmasından dolayı, kaba yonu taş malzemeyle oluşturulmuş subasman üzerine bina edilmiştir. Yapının kaide kısmını oluşturan bu kısım, doğu cephede yer yer 2 m yi aşarken, batı cephede zemin seviyesindedir (Resim 3, 4). 9,78x6,65 m ebatlarında boyuna dikdörtgen planlı caminin zeminindeki döşemelerde ve dikmelerde kestane, duvar döşemelerinde sarıçam kullanılmıştır. Yapının beden duvarları, köşelere yerleştirilen direkler ve bu direkleri iki yandan destekleyen çapraz desteklere dayanmaktadır. Duvar aralarına yerleştirilen ilave dikmelere içten diklemesine çivilenen ahşap perdeler duvarı oluşturmaktadır. Ayrıca yapının bütün duvarlarına, göz dolması 1 oluşturacak şekilde dıştan diklemesine ahşap perdeler çakılmıştır. Söz konusu bu perdelere geçecek şekilde yanlamasına yerleştirilen ahşap perdelerle göz dolması için küçük * Doç. Dr. / OMÜ İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. 1 Ahşap çatkı yapıda yatay ve dikey bağlayıcı ahşap ögelerin aralarında oluşan kare biçimdeki boşlukların taş yada tuğla ile doldurulması işlemi. Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi nin halk mimarlığında görülür. Bkz. Metin Sözen ve Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1992, s

3 kare boşluklar elde edilmiştir. Yalnız kare boşlukların içi boş bırakılmıştır. Camiye, kuzey duvarının ortasındaki 120 cm genişliğindeki iki kanatlı bir kapı ile girilmektedir. Harimin içi, doğu cephede alt ve üst katta simetrik 4, batı cephede alt katta 2 üst katta 3, kuzey cephede 2 ve güney cephede bir olmak üzere toplam 16 pencere ile aydınlatılmaktadır. İçten ve dıştan düzgün ahşap çerçeve içine alınan dikdörtgen açıklıklı ve giyotin kanatlı pencerelerin batı cephede olanları, yer seviyesine yakın olduklarından, dıştan iki kanatlı ahşap şebekelerle donatılmıştır. Kıble duvarının ortasında görülen mihrap, harime hafif çıkıntı yapan yarım yuvarlak niş formundadır. Dikine çakılmış ince tahtalardan oluşturulan mihrap ile mahfilin sağ kolu arasında, korkuluklarında ve kapı tacında süslemeler görülen minber yer almaktadır. Girişin sağında ve solunda, 50 cm yüksekliğinde iki müezzin mahfili yerleştirilmişti. Sağdaki mahfilin duvar hizasından, iskele şeklindeki bir merdivenle üst kat mahfiline çıkılmaktadır. Söz konusu mahfil yapıyı U şeklinde boydan boya dolanmakta olup kıble duvarında ise bir çıkıntıyla birleşmektedir (Resim 5). Mahfile, kuzeydeki üç boğumlu kare kesitli iki direk destek vermektedir. Girişin üzerindeki çapraz kirişlerin mahfil kollarının alt kısımlarına çapraz şekilde uzatılmasıyla mahfil kollarına ilave destek sağlanmıştır. Caminin iç ve dışında görüle süslemelerin yaklaşık 40 yıl önce Yusuf Yaslı adlı bir usta tarafından yapıldığı söylenmiştir. Cami dışındaki süslemeler kapıda, köşe direklerinde ve saçak altında yer almaktadır. Kapı kanatları pahlanmış tahtalarla ikiye ayrılmış ve içleri geometrik süslemelerle doldurulmuştur. Söz konusu süsleme, merkezden başlayarak boşluğu dolduracak biçimde ince çıtalarla kademeli baklava dilimi şeklinde düzenlenmiştir. Köşe direklerinin üst kısmında ve çatı saçaklarında ise geometrik süsleme dizileri görülmektedir. Caminin içindeki süslemeler, minberde, mahfilde, tavanda ve sütunlarda toplanmıştır. Minber korkuluklarında ajurlu iç içe geçmiş daireler görülmektedir. Oldukça küçük benzer nitelikte küçük daireler ise minber kapı alınlığını süslemektedir. İnce çıtalarla donatılan mahfilin köşk alınlığındaki süsleme ay ve yıldız şeklindedir. Yalnız buradaki ay ve yıldız sırtı dönük şekilde işlenmiştir. Düzgün tahtalarla kademelendirilen tavan göbeğinin ortasında ise stilize edilmiş bir çiçek motifi yer almıştır. Caminin içinde kıymetli el dokuması halılar toplanarak bir kenara bırakılmıştır. Yöredeki dokumalarla ilgili fikir sunan söz konusu dokumalara da ayrıca sahip çıkılmalıdır (Resim 6). Değerlendirme Bu çalışmanın konusunu oluşturan Ezeltere Köyü Camii, bir bütün olarak Karadeniz de yaygın olarak görülen ev mimarisine benzemektedir. İncelediğimiz kadarıyla beden duvarı lokmalı olan tek yapı Trabzon Dernekpazarı ilçesi Günebakan Köyü Camii nde görülmektedir. Buradaki dolma cami beden duvarlarında değil son cemaat duvarında düzenlenmiştir. 2 Hemen tüm Karadeniz bölgesinde ahşap yapı kullanımı, ağaç ve ormanın bol olmasından dolayı yaygındır. Bölgede en çok görülen sivil yapı tipi hımış 3 tekniğiyle inşa edilen evlerdir. Lokmalı evler, hımış tekniğinde inşa edilmiş yöreye özgü yapılardır. 4 Hemen her yerleşim biriminde görülen bu yapıların ortak özelliği, genellikle ahır olarak kullanılan alt katının taş yığma olması, üst katların ise ahşaptan inşa edilmesidir. 5 Ezeltere Köyü Camii nde ise alt kat su basman seviyesine kadar yığma taş olarak inşa edilmiş üst katlar benzer şekilde ahşap lokmalı olarak inşa edilmiştir. Fakat lokmaların içi, muhtemelen ihtiyaç hissedilmediğinden, boş bırakılmıştır. Zira caminin hemen yanı başında aynı teknikle inşa edilen ve bugün lojman olarak da kullanılan yapının lokmaları, kısmen dökülmüş olsa da, doldurulmuştur. Her ne kadar sivil mimari örneklere benzese de Ezeltere Köyü Camii, yöredeki çantı camilerin dışında farklı bir tip olarak önemlidir. Dolayısıyla, söz konusu caminin yıkılmasını önlenerek gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalıdır. 2 Mehmet Yavuz, Çaykara ve Dernekpazarı nda Geleneksel Köy Camileri, Ankara, 2009, s. 102, Boşluk kesimleri taş, tuğla ya da kerpiçle doldurulan ahşap iskelet yapı. Sözen ve Tanyeli, a.g.e., s Uğur Tanyeli, Başlangıcından Modernleşmeye Osmanlı Çağı, Tarihten Günümüze Anadolu da Konut ve Yerleşme, İstanbul, 1996, s Erdem Yücel, Trabzon un Ev ve Konakları, Kültür ve Sanat, S. 5, Ankara, 1990, s. 36; Cengiz Bektaş, Türk Evi, İstanbul, 1996, s. 55; Anonim, Konut, Axis, C. 7, İstanbul, 1999, s Lokmalı gözlü yapıların inşa aşamaları için bkz. Bülent Çetinor, Doğu Karadeniz ve Evleri, İlgi, Y. 20, S. 44, İstanbul, 1986, s. 20,

4 ÇİZİMLER VE RESİMLER Harita: Ezeltere Köyü 445

5 Çizim: Ezeltere Köyü Camii nin planı 446

6 Resim 1: Caminin yapılış tarihinin kazılı olduğu sütundan detay Resim 2: Yapının onarımı ile ilgili Osmanlıca not 447

7 Resim 3: Caminin kuzey ve doğu duvarları Resim 4: Caminin batı duvarı 448

8 Resim 5: Ezeltere Köyü Camii mahfilinden harimin görünümü Resim 6: Cami ve önündeki lojman 449

9 Resim 7: Cami içindeki halılardan bir örnek 450