MAKİNE VE TEÇHİZAT İŞLERİNDE İSG 10.HAFTA Hazırlayan: Öğr. Gör. Tuğberk ÖNAL MALATYA 2017
KAYNAKLA BİRLEŞTİRME YÖNTEMLERİ Bilindiği gibi bütün kaynaklı birleştirmelerde bir ısıya ihtiyaç vardır ve bu ısı sayesinde kaynaklı birleştirmeler yapılabilmektedir. Çoğu kaynak işlemi, herhangi bir basınç uygulanmadan, sadece ısı ile oluşturulur. Kaynak, kalıcı bir bağlantı sağlar ve birleştirme yöntemleri arasında malzeme kullanımı ve fabrikasyon maliyetleri bakımından genellikle en ekonomik olanıdır. Kaynak yöntemleri; ergitmeli ve ergitmesiz olmak üzere iki gruba ayrılır.
Ergitmeli kaynak türleri; -Oksi-gaz kaynak yöntemi, -Elektrik ark yöntemi, -Gaz altı kaynak yöntemi (TIG, MIG, MAG), -Toz altı kaynak yöntemi, -Direnç kaynak yöntemi, -Plazma kaynağı, -Lazer kaynağı, -Termit kaynağıdır.
Ergitmesiz kaynak türleri ise; -Ultrasonik kaynak yöntemi, -Difüzyon kaynak yöntemi, -Sürtünme kaynak yöntemi, -Sürtünme karıştırma kaynak yöntemi, -Patlamalı kaynak yöntemidir.
1.Ergitmeli Kaynak Yöntemleri 1.1.Oksi-Gaz Kaynağı Oksi-Gaz kaynağı; parçaların oksi-gaz alevi ile ergitilerek ek yerlerinden birleştirilmesidir. Bu kaynak genelde ince sac kaynaklarından sızdırmazlık gereken yerler ile kalorifer boru bağlantı kaynaklarında kullanılır. Elektrik ark kaynağına nazaran çok yumuşak ve basınca dayanıklı kaynak verdiği için basınçlı boru kaynaklarında tercih edilir. Şekil 1. de oksi-gaz kaynağının şematik gösterimi görülmektedir. Şekil 1. Oksi-Gaz kaynağı
Elektrik Ark Kaynağı Elektrik ark kaynağında, üzeri özel bir örtü ile kaplanmış olan elektrod ile iş parçası arasında ark oluşturulur. Elektrod örtü cinsleri ve elektrod çapları çeşitlidir. Her elektrod çapının taşıyabileceği akım (amper) farklı olup, çap büyüdükçe akım taşıma kapasitesi de artar. Ark, elektrodun iş parçasına çarpmasıyla (kibrit çakar gibi) tutuşturulur, ark ısısı elektrodu ve örtüyü eritir. Eriyen örtünün oluşturduğu cüruf ve gazlar kaynak banyosunu havanın zararlı etkilerinden korur. Şekil 2. de elektrik ark kaynağı uygulaması gösterilmiştir. Şekil 2. Elektrik Ark Kaynağı
1.3.Gazaltı Kaynağı (MIG/MAG) Bu yöntemle kaynak için gerekli ısı, sürekli beslenen ve eriyen bir tel elektrotla kaynak banyosu arasında oluşturulan ark yoluyla ve elektrottan geçen kaynak akımının elektrotta oluşturduğu direnç ısıtması yoluyla üretilir. Elektrot çıplak bir tel olup, bir elektrot besleme tertibatıyla kaynak bölgesine sabit bir hızla sevk edilir. Çıplak elektrot; bir gaz memesinden itilen uygun bir gaz (CO2, Argon) veya gaz karışımı tarafından korunur. Bu yöntem ile özellikle demir esaslı çelik ve alaşımların kaynağı yapılmaktadır. Şekil 3 da MİG-MAG kaynağı uygulaması ve şematik resmi gösterilmiştir. Şekil 3. Gazaltı kaynağı
1.4.Argon Kaynağı (TIG) Argon Kaynağında, ark bir Tungsten elektrotun ucunda tutuşturulur. Bilindiği üzere Tungstenin erime noktası çok yüksektir, bu nedenle elektrot kaynak sırasında erimez. Dolayısıyla argon kaynağında diğer yöntemlerin aksine elektrot kaynak banyosuna erimiş ilave metal sağlamaz. Kaynak banyosu ve elektrot bir inert gaz (çoğunlukla Argon) ile havanın kötü etkilerinden korunurlar. Argon, gazaltı Kaynağında olduğu gibi kaynak pensesinde elektrotun etrafından verilir. Şekil 3 de şematik olarak TIG kaynağı gösterilmiştir.
1.5.Tozaltı Kaynağı Tozaltı kaynağı yüksek hızlı bir kaynak yöntemidir. Bu yöntemde ark, kaynak sırasında kaynak bölgesine verilen kaynak tozu altında tutuşturulur. Kaynak sırasında kaynak banyosu, kaynak tozu ile örtülür. Kaynağa yakın olan toz eriyerek kaynak yüzeyinde cüruf oluşturur, böylece kaynak banyosu hava içindeki oksijen ve hidrojenin zararlı etkilerinden korunmuş olur. Artan toz, kaynak bölgesinden emilerek tekrar toz deposuna gönderilir ve tekrar kullanılır. 1.6.Elektrik direnç kaynağı Direnç kaynağı; iş parçalarından geçen elektrik akımına karşı iş parçalarının gösterdiği dirençten sağlanan ısı ve aynı zamanda basınç tatbikiyle yapılan kaynak usulüdür. Elektrik direnç kaynağı için gerekli alçak gerilim ve yüksek akım şiddeti kaynak transformatörlerinden sağlanır. Basınç ise hidrolik veya mekanik donanımlarla temin edilir.
1.7.Elektron Işın Kaynağı Şekil 4. de şematik olarak gösterilen elektron ışın kaynağı, kaynak için gerekli ısının, parça yüzeyine yüksek hassasiyette odaklanmış ve yönlenmiş yüksek yoğunlukta elektron demeti ile sağlandığı eritme kaynak yöntemi olarak açıklanır. Şekil 4. Elektron Işın kaynağı 1.8.Lazer kaynağı Yoğunlaştırılmış enerji ışınlarının kullanıldığı teknolojik kaynak yöntemidir. Küçük boyutlardaki parçaların kullanıldığı üretim alanlarında, klasik birleştirme yöntemlerinin kullanılmadığı durumlarda kullanılmaktadır.
2.Ergitmesiz Kaynak Yöntemleri 2.1.Ultrasonik Kaynak Şekil 5 de de gösterildiği gibi iki parçanın bir arada tutulduğu ve birleştirmek üzere arayüzeye ultrasonik frekansta titreşimsel kayma gerilmeleri uygulandığı katı hâl kaynak yöntemidir. Şekil 5. Ultrasonik kaynak
2.2.Difüzyon Kaynağı Genellikle kontrollü bir atmosferde, difüzyon ve birleşimin oluşmasına yeterli süre ısı ve basınç kullanan katı hâl kaynak yöntemidir. Yüzeylerdeki plastik deformasyon minimum olmasına rağmen difüzyon için gereken süre, birkaç saniyeden birkaç saate kadar uzayabilir. Uzay ve nükleer endüstrilerde yüksek dayanımlı ve refrakter metallerin birleştirilmesinde kullanılmaktadır.
2.3.Sürtünme Kaynağı Şekil 6. da şematik olarak gösterilen sürtünme kaynağında, birleşmenin, basınçla birlikte sürtünme ısısıyla oluşturulduğu katı hâl kaynak yöntemidir. Şekil 6. Sürtünme kaynağı
2.4.Patlatma kaynağı Şekil 7. de gösterildiği gibi, yüksek hızlı patlamanın iki metal yüzeyi hızla birleştirilmesini sağladığı katı hâl kaynak yöntemidir. Bu yöntemde ilave metal kullanılmaz, dış ısı uygulanmaz, difüzyon oluşmaz ve kaynak için geçen zaman çok kısadır. Şekil 7. Patlama kaynağı
KAYNAKLAR Akkurt, M. (1996a). Bilgisayar destekli takım tezgahları (CNC) ve bilgisayar destekli tasarım ve imalat (CAD-CAM) sistemleri: Birsen Yayınevi. Akkurt, M. (1996b). Talaş kaldırma yöntemleri ve takım tezgahları: Birsen Yayınevi. Çakır, M. C. (2000). Modern talaşlı imalat yöntemleri: Vipaş AŞ. DeGarmo, E. P., Black, J. T., Kohser, R. A., & Klamecki, B. E. (1984). Materials and process in manufacturing: Macmillan Publishing Company. Groover, M. P. (2007). Fundamentals of modern manufacturing: materials processes, and systems: Wiley. com. Şahin, Y. (2000). Talaş Kaldırma Prensipleri I, Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti., Ankara. Şahin, Y. (2000). Talaş kaldırma prensipleri II: Nobel Yayın Dağıtım. Aran, A., (1999). Metal Döküm Teknolojisi, 2. Baskı, İstanbul: Birsen Yayıncılık. Aran, A., Demirkol, M., (1995). Plastik Şekil Verme ve Teknolojisi, İTÜ Makine Fakültesi İmal Usulleri Ders Notları. Aran, A., (2007). Manufacturing Properties of Engineering Materials, ITU Department of Mechanical Engineering Lecture Notes. Ay, İ, (2012). İmalat Yöntemleri I Ders Notları Aydın, M., Yaşar, M., Gavas, M. ve Altunpark, Y. (2011). Üretim Yöntemleri ve İmalat Teknolojileri, 1. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Gesellschaft für schweibtechnik international mbh, (2003). Kaynak Yöntemleri ve Donanımları. Groover, M. P., (2007). Fundamentals of Modern Manufacturing, John Wiley & Sons. Karamış, M. B., (2005). İmalat Yöntemleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi yayın komisyonu. Madazılıoğlu, A., (2009). Ark Kaynağına Giriş, Tekfen İnşaat Eğitim Merkezi Eğitim Notları. Sarıtaş, S., Türker, M., Durlu, N., (2007). Toz Metalurjisi ve Parçacıklı Malzeme İşlemleri, 2. Baskı, Ankara: Uyum Ajans TWI, Word Centre for Materials Joining Technology, (2009). Tozaltı Kaynak notları. http://web.itu.edu.tr/~dikicioglu/ch30-2-kaynak.pdf http://www.metalteknolojisi.com/dokumanlar/kaynaklibirlestirmeyontemleri.pdf