EMZİRME DANIŞMANLIĞINA GIRIS Prof.Dr. Gülbin Gökçay İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı AMAÇ: Emzirme danışmanlığı prensiplerini anlamak ve uygulamak. HEDEFLER 1- Doğal beslenmenin tanımını yapabilmek ve üstünlüklerini sayabilmek 2- Bebek dostu hastane tanımını yapabilmek 3- Başarılı emzirme için on adımı sayabilmek 4- Hasta anne ve bebekte emzirmenin nasıl olabileceğini bilmek Günümüzde doğal beslenme önerilmektedir. Doğal beslenme: İlk 6 ay su dahil herhangi bir ek verilmeksizin yalnız anne sütü ile beslenme 6.aydan sonra uygun ek besinlere başlanarak emzirmenin 2 yaşına kadar sürdürülmesidir Doğal beslenmek neden önemli? Bebek sağlığı açısından: Daha az hastalanıyorlar, daha az ölüyorlar Anne sağlığı açısından: Başta meme ve over kanseri olmak üzere bazı hastalıklar emziren kadında daha az görülüyor. Erişkin sağlığı açısından: Anne sütü alan bebeklerde ileri yaşlarda bazı kanser ve süreğen hastalıklar daha az görülüyor Ekonomi ve çevre açısından: Yenidoğanların ilk üç ay yalnız anne sütü ile beslenmelerinin Türkiye açısından yıllık kazanımı (doğrudan elde edilen sağlık kazanımlarına göre) yaklaşık 400 milyon dolardır Başarılı emzirme açısından ülkemizdeki durum: Anneler emzirmek istiyorlar ancak ek besinlere erken başlıyorlar. Son yıllarda ilk altı ay tek başına anne sütü ile beslenme oranlarında ülkemizde düşüş vardır. Sarı fiyonk: Başarılı emzirmenin sembolü Simetrik: anne ve bebek her ikisi de başarılı emzirme için önemli Uçlar sola ya da sağa dönük değil: Anne ya da bebek biri diğerinden öncelikli değil Düğüm: Baba, aile ve toplum desteği olmadan fiyonk olmaz. UNICEF ve DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından emzirmenin korunması, özendirilmesi ve desteklenmesinde doğum hizmetlerinin rolüne ilişkin Başarılı Emzirme için On Adım başlıklı bir bildiri yayınlanmıştır. Dünyadaki tüm ülkeler bu önerileri uygulamak için çaba göstermektedir. Bu on öneriyi gerçekleştiren hastanelere Bebek Dostu Hastaneler ünvanı verilmektedir.
Başarılı emzirme için on adım (UNICEF/DSÖ) Doğum ve yenidoğan servisleri bulunan tüm sağlık kuruluşları aşağıdaki ilkelere uymalıdırlar 1. Çalışan tüm sağlık görevlilerine düzenli olarak iletilen yazılı bir emzirme politikasına sahip olmak 2. Bu politikayı yürütmek için gerekli becerileri tüm sağlık görevlilerine kazandırmak üzere bir eğitim programı uygulamak 3. Tüm hamile kadınları emzirmenin yararları ve uygulaması hakkında bilgilendirmek 4. Annelere doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde emzirmeye başlamaları için yardım etmek 5. Annelere nasıl emzireceklerini göstermek, bebeklerinden ayrı kalsalar da, emzirmeyi nasıl sürdüreceklerini öğretmek 6. Tıbbi bir gereksinim olmadıkça yenidoğana anne sütü dışında herhangi bir yiyecek ya da içecek vermemek 7. Anne ve bebeğin 24 saat aynı odada kalmasını sağlamak 8. İsteğe bağlı emzirmeyi özendirmek 9. Anne sütü ile beslenen bebeklere biberon ya da yalancı emzik vermemek 10. Hastaneden çıktıktan sonra annelerin emzirme konusunda destek bulabilecekleri düzenlemeyi yapmak 1- Çalışan tüm sağlık görevlilerine düzenli olarak iletilen yazılı bir emzirme politikasına sahip olmak:sağlık kuruluşunun 10 adımı da kapsayan ve anne sütü ile beslenmeyi koruyan bir emzirme politikası olmalı, çalışanlar bu politikadan haberdar olmalıdır. Bu politika çalışanların ve hizmet alanların görebileceği şekilde her yerde asılı olmalıdır. 2- Bu politikayı yürütmek için gerekli becerileri tüm sağlık görevlilerine kazandırmak üzere bir eğitim programı uygulamak: Tıpta bilgilerin yarılanma süresi giderek azalıyor. Bu nedenle mezuniyet sonrası eğitim önemli,eğitim programı bilgi ve tutumda önemli değişikliklere yol açıyor 3- Tüm hamile kadınları emzirmenin yararları ve uygulaması (aynı oda, isteğe bağlı, teknik, yeterli emme ) hakkında bilgilendirmek: Özellikle primarlar ya da daha önce olumsuz emzirme tecrübesi olanlarda etkili 4- Annelere doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde emzirmeye başlamaları için yardım etmek: Erken tensel temas emzirme süresini uzatıyor.anne bebek bağlanmasını artırıyor.bebekleri özel bakımda olan anneler memelerini sık sağmaları konusunda desteklenmeli ve her anneye el sağma tekniği öğretilmelidir. Emzirme konusunda yardıma gereksinimleri olduğunda nereye başvuracakları konusunda yazılı döküman verilmeli. 5- Annelere nasıl emzireceklerini göstermek, bebeklerinden ayrı kalsalar da, emzirmeyi nasıl sürdüreceklerini öğretmek: Yeni doğum yapmış kadınların yarısı bebeklerini doğru teknik ile emzirmiyorlar. Emzirme danışmanlığı alan kadınlarda emzirme oranı daha yüksek 1-2 dakikalık bireysel danışmanlık alan annelerin bebeklerinde kilo kaybı daha az, anne sütü alma oranı daha yüksek. Süt sağma ve fincanla beslenme yöntemi öğretilen anneler bebeklerini daha uzun emziriyorlar
6. Tıbbi bir gereksinim yoksa yenidoğana anne sütü dışında herhangi birşey verilmemeli ve anne sütü yerine kullanılan ürünlerin tanıtımı yapılmamalı: Süt yapımı henüz başlamadan (prelakteal) verilen su ya da herhangi bir sıvı anne sütü ile beslenme süresini olumsuz etkiliyor.prelakteal beslenme, hijyen koşulları ne olursa olsun enfeksiyon riskini arttırıyor. 7. Anne ve bebeğin 24 saat aynı odada kalmasını sağlamak (Belirli işlemler için en fazla bir saatlik bir ayrı kalma olabilir): Aynı odayı paylaşmak NSD sonrası en geç 1.saatte, sezaryende anne kendine gelir gelmez gerçekleştirilmelidir. Doğumdan sonra mama içeren ya da içermeyen ticari paketlerin dağıtılması tek başına anne sütü ile beslenme süresini etkilemektedir. Aynı odayı paylaşmak süt üretimini erken başlatıyor, sarılığın görülmesini azaltıyor. 8. İsteğe bağlı emzirmeyi özendirmek (emzirme sıklığı ve süresi bebeğin isteğine göre ayarlanmalı. Bebek çok fazla uyursa ya da annenin memeleri aşırı şişerse durum farklı olabilir): Doğumdan sonra isteğe bağlı emzirme.anne sütü ile beslenme süresini artırıyor. Tartı kaybını önlüyor, süt yapımını artırıyor, sütün gelmesini kolaylaştırıyor. 9. Anne sütü ile beslenen bebeklere biberon ya da yalancı emzik vermemek: İlk bir ayda emzik kullanan bebeklerde anne sütü ile beslenme oranı belirgin olarak düşüyor Bebek meme başı şaşkınlığı yaşıyor. 10. Hastaneden çıktıktan sonra annelerin emzirme konusunda destek bulabilecekleri düzenlemeyi yapmak ya da onları bu konuda bilgilendirmek: Ev ziyareti, telefon görüşmesi anne sütü ile beslenme oranını arttırıyor.ilk 6 ayda yapılan destek özellikle anne sütü ile beslenmenin nisbeten yaygın olduğu ülkeler çok etkili olabiliyor. EMZİRME TEKNİĞİ -Bebeğin yüzü anneye dönük olmalı -Vücudu ve başı aynı hat üzerinde olmalı -Çenesi memeye dayanmalı -Ağzı iyice açık olmalı -Alt dudağı dışa dönük olmalı -Üst dudağın üzerinden görünen areola alt dudağın altında kalandan fazla olmalı -Omuzlardan ve kalçalardan desteklenmeli -Başı serbest olmalı Anneye emzirme konusunda nasıl yardım edilmeli? Sakin olunmalı, eleştiriden ve yargılamaktan kaçınılmalı Anneye nasıl hissettiği, emzirmenin nasıl gittiği sorulmalı Anneyi emzirirken gözleme fırsatı yaratılmalı Gerekliyse emzirme pozisyonu konusunda yardım edilmeli Öncelikle kullanacağı bilgiler verilmeli (Bebeği her istediğinde emzirme;süt nasıl oluşur;bebeğin emmeye hazır olduğunu gösteren bulgular) Annenin soruları öğrenilmeli ve cevaplanmalı Annenin özgüvenini arttırmaya yönelik iletişimde bulunulmalı HASTA ANNENİN EMZİRMESİ
Hastaneye yatmasına gerek olmayan her anne bebeğini emzirebilir. Bazı koşullarda hastalık anne sütü ile bebeğe geçebilir. Bunlar çok az sayıda hastalıktır. AIDS ve Brusella bu hastalıklar arasında en önemlisidir. Bu durumlarda anne yakından izlenerek duruma göre anne sütü ile beslenmenin ayarlanması gerekir. Bazı ilaçlar (çok az sayıda) annenin emzirmesine kısa süre ara vermesini gerekli kılabilir. DİKKAT-4 Anne sütü ile beslenme sırasında ilaç tedavisi ilkeleri Yayınlanmış verilere sahip, süt çocuklarında kullanılan ilaçlar seçilmeli Yarılanma ömrü kısa, proteine bağlanma özelliği yüksek ve ağızdan biyoyararlanımı düşük olan ilaçlar tercih edilmeli Bazı ilaçlarda doz aralığının sonuna doğru emzirmek bazılarında ise emzirmeye ara vermek karşılaşmayı önlemek için gerekebilir. Birçok ilaç emziren kadınlar için güvenlidir ve anne sütü ile beslenmenin yararları genellikle oluşacak tehlikelerden daha üstündür. HASTA BEBEĞİN EMZİRİLMESİ Galaktozemi ve bazı nadir görülen metabolik hastalıklar dışında anne sütünün kesin kontrendike olduğu bir durum yoktur. Bebeğin hasta iken emzirilmesi iyileşmesine katkıda bulunur. HASTA BEBEKLERİN EMZİRİLMESİ EĞER EMZİRME DURURSA EĞER EMZİRME SÜRERSE BEBEK Daha az beslenir BEBEK En iyi beslenmeyi alır Daha çok kilo kaybeder İyileşmesi daha uzun sürer Emmenin rahatlığını yaşayamaz Daha az kilo kaybeder Daha çabuk iyileşir Emmenin verdiği rahatlık duygusunu yaşar ANNE SÜTÜ AZALIR ANNE SÜTÜ ARTAR BEBEK TEKRAR BAŞLAMAYI RED EDEBİLİR EMZİRME DEVAM EDER Fenilketonüride kan fenilalanin düzeyi ölçülerek emzirme sürdürülür. Bebek hasta iken emzirmeye devam edilir. SONUÇ Başarılı emzirmenin sağlanmasında annenin özgüveni ve bilgisi kadar doğum ve çocuk kliniklerinin, yakın çevre ve toplumun desteği de önemli rol oynar. Emzirmenin sıklığı ve süresi bebeğin isteğine göre ayarlanmalı ve bebeğin tartı alımı yakından izlenmelidir
Her beslenmede bir memenin tamamen bitirilmesi sağlanmalıdır. Yeterli anne sütü alındığına gösteren ölçütler ayrıntılı değerlendirilmelidir. Bunlar: 15.günde doğum kilosuna ulaşmak Günde 5-6 kez idrar yapmak Ayda en az 500g tartı almak Süt yapımı annenin beslenmesinden bağımsızdır ancak bazı ilaçlar, yorgunluk, sigara, ağır derecede beslenme bozukluğu süt yapımını azaltır Süt yapımını arttıran bebeğin doğru teknik ile ve sık aralarla emzirilmesidir Her kadın aynı anda iki bebek büyütecek kadar süt üretme kapasitesine sahiptir. Anne sütü ile beslenmek her bebeğin en doğal hakkıdır. Toplum ve sağlık çalışanları bu hakkın gerçekleşmesi için çalışmalıdırlar. KAYNAKLAR 1. Gökçay G, Garipağaoğlu M. Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Sağlıklı Beslenme Saga yayınları, İstanbul, 2002G 2. Gökçay G. Bebek Beslenmesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007 3. Lawrence R, Lawrence R. Breastfeeding. Elsevier Mosby, Philadelphia, 2011 4. Hacettepe Üniversites Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, 2014 Ankara, 5. World Health Organization Breastfeeding Counselling Course. Director s Guide Geneva, WHO, 2012