SİNİR SİSTEMİNİN ANATOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Kadri KULUALP Yrd. Doç. Dr. Önder AYTEKİN
SİNİR SİSTEMİ NEDİR? Sinir Sistemi; iç bünye ile dış çevreyi ve ikisini birlikte yöneten fonksiyonel kompleksliğe sahip bir sistemdir. Bu sistem uyarımları algılayan, işleyen ve tepki ile eylemi yönlendiren anatomik ve fizyolojik bütünlüğe sahiptir. Vücudu kontrol etmek için beyin adeta bir telefon santrali gibi çalışır. Anatomik olarak sinir sistemi aşağıdaki bölüm ve yapılardan oluşur: 1. Merkezi Sinir sistemi (MSS): Beyin (Encephalon) ve Omurilik (Medulla Spinalis), 2 2. Periferik Sinir Sistemi (PSS) : Beyin sapı ve
Substantia Alba Substantia Grisea Sinir sisteminin mikroskopik yapısını gri (substantia grisea) ve beyaz madde (substantia alba), bağ dokusu ve kan damarları oluşturur. Sinir dokusunda genel olarak nöronlar ve Glia hücreleri olmak üzere iki tip hücre bulunur. Nöronlar3 sinir
1. NÖRONLAR Her bir nöron anatomik, genetik ve fonksiyonel yönden bağımsız bir birimdir. Nöronun nükleusu içeren gövdesi Perikaryon olarak isimlendirilir. Perikaryondan Dendrit adı verilen çok sayıda kısa uzantı ve Akson olarak adlandırılan 4
2. GLİA HÜCRELERİ Glia hücreleri; destek yapı oluşturma, besin maddelerini nöronlara ulaştırma, artık maddeleri kan dolaşımı ve beyinomurilik sıvısına taşıma gibi görevleri vardır. Glia hücreleri olmaksızın nöronlar uzun süre yaşamsal 5 fonksiyonlarını
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ Embriyoda, ektodermden orijin alır. Bu sistem çalışma düzeni içinde bir bütünlük arzetmesine karşın; anatomik yönden ve öğretim kolaylığı açısından 1. Beyin (encephalon) ve 2. Omurilik (medulla spinalis) olarak iki bölüm halinde incelenir. Genel olarak gelişim itibariyle ve anatomik yönden baş iskeleti boşluğu işinde bulunan sinir sistemi kısımları aşağıdaki gibi sınıflandırılır: Tümbeyin - Encephalon 6
TELENCEPHALON Beyin, yumurta şekline benzer iki (sağ ve sol) yarım küreden (hemispherium cerebri) meydana gelmiştir. Sağ ve sol hemisfer birbirinden bağımsız görevleri yapabilirler. Örneğin sağ eli ile yazı yazan kişilerde lisan öğrenme sol hemisfer tarafından yönetilir. Fissura longitudinalis 7 cerebri olarak bilinen derin bir
Her bir beyin yarı küresi beş loba ayrılarak incelenir. Bunlardan sonuncusu hariç diğerleri komşu oldukları baş iskeleti kemiklerinin isimlerine göre; 1. Lobus frontalis, 2. Lobus parietalis, 3. Lobus temporalis, 4. Lobus occipitalis ve 5. Lobus insularis şeklinde isimlendirilir. Üç lobun ön uçlarına polus (kutup veya uç) denir ve polus frontalis, polus occipitalis ve polus temporalis olarak isimlendirilir. Loblar 8birbirlerinden
9
Lobus Frontalis: Kişilik hareketleri ve motor davranışlardan sorumlu olan kısımdır. Lobus Parietalis: Lobus Temporalis: Primer isitme merkezi ve sekonder konuşma merkezi bu lobda yerleşiktir. Bu lobun lezyonunda işitme ve yazılan kelimenin anlamını yorumlama azalır. Birincil duyu alanı bu kısımdadır. Lobus Occipitalis: Birincil görme merkezi bu 10 kısımdadır.
DİENCEPHALON Beyin yarı küreleri ile mesencephalon (orta beyin) arasında yerleşiktir. Diencephalon; 1. Thalamus, 2. Hypothalamus, 3. Epithalamus ve 4. Subthalamus bölümlerine 11
1. Thalamus Diencephalonun geniş bölümüdür. en Thalamus başlıca aşağıdaki fonksiyonlardan sorumludur. 1. Tüm duyu sinyallerinin (bazı yazarlara göre koku hariç) analizini yapar. 2. Bireye memnuniyet verici veya vermeyen 12
2. Hipothalamus 1. Vücudun otonom fonksiyonlarının koordinasyonu, 2. Su giriş ve çıkışının böylece vücudun su dengesinin korunmasına yardımcı olma, 3. Canlının üremesi ile ilgili değişik fonksiyonlarını kontrol13etme,
MESENCEPHALON Beyinin alt yüzü altında, pons un yerleşiktir. üzerinde Kraniyal sinirlerden 3. ve 4. (nervus oculomotorius, nervus trochlearis) orijinini buradan alır. Böylece göz pupillasının kontrol merkezi orta beyinde yerleşiktir. 14
RHOMBENCEPHALON 1.MYELENCEPHALON (Medulla Oblongata=Bulbus) Beyin sapının omurilikle birleşen en alt kısmıdır. Beyin ve omurilik arası bağlantıyı sağlar. Beyin ve omuriliğin tüm projeksiyon yolları bulbus içinden geçer. Böylece, bulbus pek çok duyu ve motor mekanizma fonksiyonunda önemli rol alır. Çıkan ve 15inen yolların
METENCEPHALON (Pons ve Cerebellum) Cerebellum (Beyincik) un görevleri: 1. Dengenin (postur) sağlanmasına etki, 2. Dengenin korunmasına yönelik iskelet kaslarının kontrolü, PONS Vücudun solunum kontrolü pons da yerleşik nucleus reticularis tarafından sağlanır ve burası pneumotaxic merkez olarak isimlendirilir. Sinir sisteminin bölümlerini birbirine bağlayan inen (descendens) ve cıkan (ascendens) yollar pons içinden geçer. 3. Kas gruplarının hareketlerini koordine ederek, beyin korteksi ile birlikte oğrenmeye dayalı hareketlerin16 düzenini
MEDULLA SPİNALİS Columna vertebralis içinde yerleşiktir. Medulla oblongata seviyesinden başlar, oksipital kemiğin foramen magnum u içinden geçerek 1. veya 2. bel omuru seviyesine kadar devam eder. Omurilik ortalama 40-45 cm uzunluğa ve 30 gr ağırlığa sahiptir. Servikal (boyun) bölgede üst ekstremite sinirlerini, bel bölgesinde alt ekstremite sinirlerini ve ikisi arasında torakal sinirleri verir. Omurilikten omurlar arası deliklere uygun sayıda, tüm uzunluğunca 31 çift omurilik sinirleri (nervi spinales) çıkar. Bu sinirler omuriliğin 17dış yüzünden
Efferent Yollar (Merkezden medulla spinalis e inen yollar) 1. Tractus (Tr.) corticospinalis 2. Tr. corticonuclearis 3. Tr. vestibulospinalis 4. Tr. reticulospinalis (pontoreticulospinalis) 5. Tr. tectospinalis 6. Tr. rubrospinalis 18
Afferent Yollar (Medulla Spinalis ten merkeze çıkan yollar) 1. Tr. spinothalamicus anterior 2. Tr. spinothalamicus lateralis 3. Fasciculus gracilis ve fasciculus cuneatus 4. Tr. Spinocerebellaris anterior 5. Tr. spinotectalis 19
Periferik Sinir Sistemi Periferik sinir sistemi, medulla spinalis ten çıkan nervi spinales, beynin alt yüzünden çıkan nervi craniales ve bu sinirler ile ilişkili ganglionlardan meydana gelir. Nervi Craniales (Kraniyal Sinirler) İnsanda 12 çift kraniyal sinir bulunur. Beyinden çıkış sırasına göre önden arkaya doğru 1 den 12 ye kadar numara verilerek tanımlandıkları gibi her birinin ismi de bulunmaktadır. İlk ikisi beynin alt yüzünden 20 diğerleri ise beyin sapından ayrılırlar.
1. 2. 3. 4. 5. N. Olfactorius: Koku duyusunu burundan beyine taşıyan sinirdir. Bu sinirin lifleri burun mukozasının üst kısmında yer alır. Buradaki lifler kafa içerisine ethmoid kemikteki deliklerden geçerek ulaşırlar. N. Opticus: Görme siniridir. Göz küresinin retina tabakasından başlar. Sclera nın arka yüzünden çıktıktan sonra, os sphenoidale üzerindeki canalis opticus tan geçerek kafa boşluğuna ulaşır. N. Oculomotor: Mesencephalon dan çıkar. Lifleri fissura orbitalis superior dan geçerek göz küresi kaslarına dağılır. Bu sinir, üst göz kapağını kaldırma, gözü yukarı ve aşağı iç tarafa çevirme, pupillayı daraltma gibi görevleri yapar. N. Trochlearis: Mesencephalon dan çıkar. Beyin sapını arkadan terkeden tek sinirdir. Öne doğru ilerleyerek, fissura orbitalis superior dan geçer. Uyardığı kas, gözü aşağı ve dış yana çevirir. N. Trigeminus: N. trigeminus, burun boşluğu, göz kapakları, alın 21 derisi, yüz derisi ve korneadan duyu taşır. Ayrıca, çiğneme
6. N. Abducens: Pons ve bulbus arasındaki yarıktan çıkar. Nervus abducens, gözü dış yana hareket ettiren kası uyarır. 7. N. Facialis: Pons ve bulbus arasındaki yarıktan çıkar. Parasempatik, motor ve duyu fonksiyonları vardır. Yüz ve yanaktaki mimik kasları, orta kulakta bulunan m. Stapedius un motor uyarılmasını gerçekleştirir. Ayrıca, göz yaşı bezinin uyarılması, tat duyusunun taşınması gibi fonksiyonları vardır. 8. N. Vestibulocochlearis: İşitme ve denge siniridir. Orta kulaktaki işitme ve denge organlarından aldığı duyuları beyine taşır. Pons ve bulbus arasındaki yarıktan beyine girer. 9. N. Glossopharnygeus: Bulbus un yan yüzünden çıkar. Parasempatik, motor ve duyu fonksiyonları vardır. Nervus glossophayrngeus, m. Stylopharyngeus ün kontrolü, parotis bezinin tükürük salgısının yaptırılması, dilin arka 1/3 den tat duyusunun kontrol edilmesi gibi fonksiyonları vardır. 22 10. N. Vagus: Bulbus un yan yüzünden çıkar. Parasempatik, motor ve
11. N. Accessorius: Bulbus un yan yüzünden çıkar. Sadece motor fonksiyonu vardır. Yumuşak damak, bazı larinks ve yutak kasları ile m. sternocleidomastoideus, m. trapezius u uyarır. 12. N. Hypoglossus: Bulbus un yan yüzünden çıkar. Sadece motor fonksiyonu vardır. Dil kaslarının motor uyarılmasını sağlar. Otonom Sinir Sistemi Genel olarak istemsiz hareket ve görevlerden sorumlu, vücudun organ kısımlarından duyular gönderen sinir sisteminin bir bölümüdür. Bu sistem; vücudun bezleri, solunum, bazı göğüs ve karın kasları, kıl kasları, gözün irisi, kan damarları ve kalbin fonksiyonları üzerinde önemli rol oynar. Otonom sinir sistemi parasempatik (craniosacral) ve sempatik (thoracolumbal) olmak üzere iki bölüm halinde incelenir. Her iki kısım hypothalamus un etkisi altındadır. Vücutta her bir organ çift sinire sahiptir. Bunlardan birincisi parasempatik diğeri sempatik sistemle 23 ilgilidir. İki sistem canlının yararına olacak şekilde birbirine zıt çalışır.
SİNİR SİSTEMİNİN ZARLARI Merkezi sinir sistemi meninges adı verilen zarlarla çevrilidir. Bunlardan en dışta dura mater, ortada arachnoid mater, bununda altında pia mater bulunur. Dura mater arachnoid mater arasında şekillenen boşluğa subdural; arachnoid mater pia mater arasındaki boşluğa da subarachnoid boşluk denir. Beyin omurilik sıvısı (BOS) arachnoid boşluk içinde dolasır. Zarlar içinde en kolay yırtılabileni arachnoid mater dir. 24
Beyin Ventrikülleri ve Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) Beyin ve beyin sapı içinde beyin ventrikülleri (beyinomurilik sıvısını içeren boşluklar) olarak bilinen dört adet boşluk bulunur. Bunlar; ventriculus lateralis (sağ-sol), ventriculus tertius (diencephalon ventriculu) ve ventriculus quadratus dur. Beyin Omurilik Sıvısı; ventriküllerde yapılır ve ventriculus quartus un yan ve arka yüzünde bulunan Luschka ve Magendie delikleri aracılığı ile subarachnoid boşluğa geçer ve burada dolaşır. BOS renksiz, berrak ve alkalin karakterdedir. Büyük çoğunluğu su ve tuzlar, glikoz, protein, karbon dioksit, hipofiz hormonları ve çok az lenfoidal hücreden oluşur. Beyin omurilik sıvısının merkezi sinir sistemini besleme, koruma ve yağlama gibi görevleri vardır. 25
Ventriculus Lateralis Ventriculus Tertius 26