Slısan T O K G Ö 2 BİLGE ERCİLASUN T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI TÜRK BÜYÜKLERİ
AHMET İHSAN TOKGÖZ
^ T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINLARI/1700 Yayımlar Dairesi Başkanlığı CvV Türk Büyükleri Dizisi / 61 AHMET İHSAN TOKGÖZ Hazırlayan Prof. Dr. Bilge ERCÎLASUN
T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI, 1996 - ANKARA ISBN 975-17 - 1660-8 Kapak Düzeni / Niyazi KANSU Birinci Baskı, 5.000 Adet G. Ü. TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ MATBAA BÖLÜMÜ ANKARA-1996 TEL: (0.312)212 39 78
İnsanlık yeni bir yüzyıla giriyor. Bir asır geride kalan nesillerin hayallerini bile süsleyememiş olan birçok teknolojik gelişme bugün günlük hayatımızın parçaları haline geldi. Gelişme, artık neredeyse geometrik bir hıza, baş döndürücü bir seviyeye ulaştı. Başladığı varsayılan yeni bir çağın içindeyiz. Bu döneme "Bilgi Çağı" diyenler var. Gelişen yeni tip iletişim teknolojisinin "girdi sinin büyük ekseriyetini artık "bilgi" oluşturuyor. "Bilmek... Bilgi... Bilim..." İnsanlığın varolduğu günden beri peşinde olduğu, ulaşmaya çalıştığı büyük hedeflerden biri. Yeni çağ tümüyle insanlığın imana dönüşünü vaadediyor. Toplumlar kendi kimliklerine, yakın geçmişlerine nazaran, çok daha dikkat, hassasiyet ve şuurla sarılıyorlar. Niçin? Çünkü; tıpkı "İlahî bilgi" gibi "bilimsel bilgi" de felsefî pozitivistlerin iddialarının aksine; sonuç itibariyle insanı yaratıcısına ulaştırıyor; insan, ilim adına imanı yoketmek yolundaki yoğun baskıları reddedip fıtratına dönüyor; insan öğrendikçe kendi aczini daha kolay kavrıyor. Nitekim Kainatın Yaratıcısı "Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" diye buyuruyor. Yeni çağda bazılarının beklentisi olan "medeniyet çatışmast'nı ise sıcak çatışma olarak algılamamak lâzım. M e deniyetleri de kültürler doğurduğuna göre, bu çatışma hep olagelmiştir. Lâkin, yeni çağdaki medeniyetler çatışması; bir tarif ve tercih çatışması olacaktır. Sıcak bir çatışma değil. Belki bir yarış olarak... Bu yarış da bugünkü batı medeniyetinin eksiğinden doğacaktır. O eksiği kısaca "Allah'ı unutmak" olarak ifade edebiliriz. Kitap şuuruna dayanan ve İslâm ile yoğrulan kültürümüz, güçlü bir medeniyeti meydan getirmiştir. Kültür ve medeniyetimizin kaynakları kitaplardadır. Bütün imkânlarına ve inanılmaz gelişmelerine rağmen teknoloji, kitapları yok edemeyecektir. insan oldukça kitap da olacak, insanlar okudukça kitaplar basılacak ve yayılacaktır. v
Hayatın, ilmin, Devletimizin ve özel olarak Bakanlığımızın mevzuatının milletimizi tarifi "milli kültür"e dayanır. Hayatımızın bütün alanlarını kuşatan, kimlik ve kişiliğimizi oluşturan değerler manzumesi, sadece toplumsal hayata ait değildir. Kültür İktisadî ve sınaî hayatı da kuşatır. Kuşatmalıdır da... Estetik ve mimarî ruh'u olmayan binalar da, yanlışlıklar içinde olan insanlar da kültürün konusudur. Bütün bu alanlara bilgiyi olduğu kadar, millî kültür hassasiyetini de taşıyan kitaptır. Kitap bir kültür taşıyıcısıdır. Geçmişten kalanı muhafaza eder, yeni olan takdim eder. Her iki halde de bilgiyi ve güzellikleri taşır, ulaştırır, öğretir, zevk verir, daha yeniyi sezdirir, yeni ufuklar açar. Kitap yayınlarımızda, geçmiş kültür birikimimizin bütün kaynakları ile yeni çağın gerektirdiği yayınları aynı ağırlıkta milletimizin hizmetine sunmak ve insanlığın beklediği terkibi yakalamak vazifemiz olacaktır. imanının kaynağında ilk olarak "Oku" buyruğu bulunan milletimizin evlâtlarına düşen de; okumak, okumak ve okumaktır. İsmail KAHRAMAN Kültür Bakanı VI
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... IX I. BÖLÜM : AHMET İHSAN TOKGÖZ VE SERVET-İ FÜNUN 1- AHMET İHSAN TOKGÖZ...3 Hayatı...3 Eserleri...30 Yayıncılığı ve Tercüme Faaliyetleri...39 2- SERVET-İ FÜNUN DERGİSİNİN TARİHÇESİ...57 II. BÖLÜM : ESERLERİNDEN SEÇMELER 1- EDEBİYATÇILAR VE EDEBİ ESERLER HAKKINDA...73 Müteveffa Jules Verne...73 Ahmet Şuayb'a...75 Seı vet-i Fünun Edebiyatı Makaleleri Vesilesiyle...76 Karanlığa Atlayış Romanının Tetkiki...83 Samih Rıfat Bey...90 Dil İnkılâbında Şemsettin Sami Merhum...92 Cenap Şahabettin ve Realist ve Pratik Hayatı...95 Neşesizlik mi, Geçimsizlik mi?...97 Tevfik Fikret...99 "Servet-i Fünun" ve Ölümünün 12'inci Yılında Mahmut Sadık... 102 2- SEYAHAT YAZILARINDAN SEÇMELER (NOTLAR VE MEKTUPLAR)... 104 Almanya Seyahati... 104 Almanya Mektupları... 106 Almanya Seyahati... 108 Balonda Seyahatim... 111 Tuna Üzerinde Bir Hafta... 114 Tirol Cephesinde (Birinci Mektup)... 117 Nice'de Karnaval... 124 Yolculuk Mektupları... 126 VII
3- HATIRALARINDAN SEÇMELER... 129 Matbuat Hâtıralarım (Birinci cilt)... 129 Matbuat Hâtıralarım (ikinci cilt)... 133 4- ROMANLARINDAN SEÇMELER... 137 Ülfet... 137 Haver... *40 5- ROMAN TERCÜMELERİNDEN SEÇMELER... 148 Mihver-i Arz...148 Spencer Adası... 149 6- DİĞER YAZILARINDAN SEÇMELER... 152 Trablusgaıp...152 Artık Gözüm Arkada Kalmaz... 154 Tan Gazetesine... III. BÖLÜM : AHMET İHSAN TOKGÖZ VE SERVET-İ FÜNÜN HAKKINDA 1- AHMET İHSAN TOKGÖZ VE SERVET-I FÜNUN HAKKINDA YAZILANLAR... Ahmet Ihsan Beyefendi (M. Nemli)... Ahmet Ihsan Tokgöz'e (Halil Ziya Uşaklıgil)... Servet-i Fünun'un Ellinci Senesi (Hüseyin Cahit Yalçın) başlıksız (Cemil Bilsel)... başlıksız (Haydar Rıfat Yorulmaz)... 52 Yıl ve bir insan (Oktay Akbal)... Camlı Kapı Açılacak (Halit Fahri Ozansoy)... Ahmet İhsan ve Servet-i Fünun (Peyami Safa)... Ahmet Ihsan ve Genç Nesil (Oktay Akbal)... Ahmet thsan ın Vefatı (Hüseyin Cahit Yalçın)... Bir Kaç Ahmet Ihsan isteriz (Refik Halil Karay)... 161 161 161 163 163 163 164 164 165 167 168 171 2- RESİMLER VE BELGELER... 173 3- AHMET IHSAN BİBLİYOGRAFYASI...181 KİŞİ ADLARI DİZİNİ...207 VIII İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi