İçindekiler I. KISIM: Temel Bilgiler ve Muhafaza 1. Sebzeciliğin Önemi... 3 1.1. İnsan Beslenmesindeki Önemi...4 1.1.1. Sebzelerin Besin Değeri... 5 1.1.1.a. Su... 5 1.1.1.b. Protein... 6 1.1.1.c. Karbonhidratlar... 8 1.1.1.d. Lipitler (Yağlar)... 9 1.1.1.e. Mineral Maddeler...10 1.1.1.f. Vitaminler...13 1.1.1.g. Tat ve Aroma Maddeleri...17 1.1.1.h. Antibesinsel Faktörler...18 1.1.1.ı. Sağlığın Korunması ve Hastalıkların Tedavisinde Kullanılması...18 1.2. Sebze Üretim ve Tüketimi... 18 1.2.1. Sebze Üretimi...19 1.2.2. Sebze Tüketimi ve İhtiyacı...20 1.2.3. Üretim ve Tüketimin Değerlendirilmesi...21 1.3. İstihdama Katkısı... 22 1.4. Dış Ticaret İçerisindeki Payı... 22 1.5. Sanayiye Ham Madde Sağlaması... 22 1.6. Milli Gelir İçerisindeki Payı... 22 2. Sebzelerin Sınıflandırılması... 23 2.1. Sebzelerin Botanik Özelliklerine Göre Sınıflandırılması... 23
iv İçindekiler 2.2. Sebzelerin Yenilebilen Kısımlarına Göre Sınıflandırılması... 26 2.3. Sebzelerin Hayat Dönemlerine Göre Sınıflandırılması... 27 2.4. Sebzelerin Sıcaklık İsteklerine Göre Sınıflandırılması... 27 2.5. Yetiştirme Şekillerine Göre Sebzelerin Sınıflandırması... 29 3. Sebze İşletmeciliği...31 3.1. Sabit Bir Yapı Gereksinimine Göre Sebzecilik... 31 3.2. Üretim Amaçlarına Göre Sebzecilik... 32 3.3. Girdi Kullanımına Göre Sebzecilik... 32 3.4. İşletme Özellilerine Göre Sebzecilik... 33 3.4.1. Klasik Ayrım...33 3.4.2. Üretim Mevsimine Göre Sebzecilik...34 4. Sebzelerin Ekolojik İstekleri...35 4.1. İklim... 35 4.1.1 Sıcaklık...35 4.1.2. Işık...38 4.1.3. Nispi Nem...42 4.1.4. Yağış...43 4.1.5. Rüzgâr...43 4.2. Toprak... 44 4.2.1. Toprağın Bileşimi...45 4.2.2. Toprağın Tipi...45 4.2.3. Toprağın Verimliliği...47 4.2.4. Toprak Reaksiyonu...48 4.2.5. Toprak Tuzluluğu...48 4.3. Yer ve Yöney... 50 4.4. Toprak Yorgunluğu... 51 4.5. Ekim Nöbeti (Münavebe)... 51 5. Sebzelerin Çoğaltılması...55 5.1. Bitkilerin Çoğaltılmasında Kullanılan Materyaller... 55 5.2. Sebzelerin Tohumla Çoğaltılması... 56 5.3. Sebzecilikte Fide Üretimi... 59 5.3.1. Fide Üretiminin Faydaları...59 5.3.2. Fide Üretiminde Mekân ve Ortamlar...60 5.3.3. Fide Yetiştirme Tekniği...62
İçindekiler v 6. Bölgeler ve Yetiştirme Dönemleri...67 6.1. Sebze Üretim Bölgeleri... 67 6.2. Sebzelerde Ekim zamanı... 67 6.2.1. Serin İklim Sebzeleri...70 6.2.2. Sıcak İklim Sebzeleri...72 7. Sebze Bahçesinde Bitki Tesisi ve Bakım İşleri...75 7.1. Toprak İşleme ve Yer Hazırlığı... 75 7.2. Ekim veya Dikim... 78 7.3. Sulama... 80 7.4. Bitki Besinleri ve Gübreleme... 81 7.5. Terbiye ve Budama... 84 7.6. Hastalık, Zararlı ve Yabancı Otlarla Mücadele... 85 7.6.1. Hastalıklar...85 7.6.2. Zararlılar...88 7.6.3. Yabancı Otlar...89 8. Alternatif Üretim Teknikleri...91 8.1. Örtüaltı Yetiştiriciliği... 91 8.1.1. Örtüaltı Yapıları... 92 8.1.2. Örtüaltında Ekim Dikim Zamanı... 94 8.2. Malçlar ve Malçlama... 94 8.3.Topraksız Tarım Uygulamaları... 97 8.3.1. Topraksız Tarım Teknikleri... 97 8.3.2. Yetiştirme Ortamları ve Özellikleri... 98 8.4. Organik Tarım... 99 9. Sebzelerin Muhafazası... 101 9.1. Hasat Sonrası Kayıpların Nedenleri... 102 9.2. Sebzelerin Özellikleri ve Muhafazada Etkili Faktörler... 102 9.3. Hasat Sonrası Kayıpların Azaltılması... 106 9.4. Hasat ve Hasat Sonrası Bazı İşlemler... 110 9.5. Depolama Şekilleri... 115 9.5.1. Soğutulmayan Koşullarda (Basit Metotlarla) Muhafaza... 115 9.5.2. Soğutmalı Depolarda Muhafaza... 117 9.6.Muhafaza Şartları... 117 9.6.1. Ön Soğutma... 119
vi İçindekiler 9.6.2. Mumlama... 120 9.6.3. Sebze Muhafazasında Dikkat Edilecek Hususlar... 120 9.7. Bazı Sebzelerin Depolanması... 120 9.7.1. Soğanlı Sebzeler... 120 9.7.2. Yumrulu Sebzeler... 121 9.7.3. Köklü Sebzeler... 123 9.7.4. Meyvesi Tüketilen Sebzeler... 123 9.7.5. Yaprak veya Sürgünleri Tüketilen Sebzeler... 124 II. KISIM: Özel sebzecilik TEMEl Bilgiler ve YetiştiricilİK 1. Patlıcangiller (Solanaceae) Familyası Sebzeleri... 127 1.1. Domates... 127 1.2. Biber... 134 1.3. Patlıcan... 140 2. Kabakgiller Familyası Sebzeleri... 145 2.1. Hıyar... 145 2.2. Kabak... 150 2.3. Karpuz... 155 2.4. Kavun... 159 2.5. Acur... 163 3. Baklagil Sebzeleri... 167 3.1. Fasulye... 167 3.2. Bezelye... 171 3.3. Bakla... 174 3.4. Börülce... 177 4. Soğangiller (Amaryllidaceae) Familyası... 181 4.1. Soğan... 181 4.2. Pırasa... 188 4.3. Sarımsak... 191 5. Lahana Grubu Sebzeler (Brassicaceae)... 195 5.1. Baş Lahana... 195
İçindekiler vii 5.2. Brokoli... 200 5.3. Karnabahar... 205 5.4. Bürüksel Lahanası... 210 5.5. Karalahana... 213 6. Yeşillikler... 217 6.1. Marul... 217 6.2. Maydanoz... 223 6.3. Tere... 226 6.4. Roka... 228 6.5. Dereotu... 231 7. Kök ve Yumrusu Tüketilen Sebzeler... 235 7.1. Turp... 235 7.2. Havuç... 239 7.3. Kök Kerevizi... 245 7.4. Şalgam... 248 7.5. Bahçe (Kırmızı) Pancarı... 251 7.6. Yer Elması... 255 8. Yapraklı Sebzeler... 257 8.1. Ispanak... 257 8.2. Pazı... 261 8.3. Semizotu... 264 9. Çok Yıllık Sebzeler... 267 9.1. Nane... 267 9.2. Enginar... 270 9.3. Kuşkonmaz... 276 10. Bamya... 281 10.1. Bamya... 281 Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar... 285
Kısaltmalar bk.: bakınız cm: santimetre Cv: çeşit da: dekar (=1000 m 2 ) FAO: Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü g: gram ha: Hektar (10 da) İng: İngilizce kg: kilogram m: metre mm: milimetre MÖ: Milattan önce TDK: Türk Dil Kurumu TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu TSE: Türk Standartları Enstitüsü PE: polietilen syn: Sinonim subspp: alt tür Var: varyete yy: yüzyıl