YAŞ MEYVE VE SEBZE DIŞ TİCARETİNDE TÜRKİYE NİN REKABET DURUMU

YAŞ MEYVE VE SEBZE DIŞ TİCARETİNDE TÜRKİYE NİN REKABET DURUMU Ali BERK 1 Tufan BAL 2 İlkay UÇUM 3 ali.berk@tarim.gov.tr baltufan@yahoo.com ilkayfdn@gmail.com 1 GTHB, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Ankara 2 Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Isparta 3 GTHB, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Ankara ÖZET Türkiye sahip olduğu avantajları sayesinde meyve ve sebze üretiminde yaklaşık 50 milyon ton üretim potansiyeli ve 2,1 Milyar $ ihracat değeriyle küresel bir oyuncu konumundadır. Küresel düzeyde yaş meyve sebze (YMS) ihracatında ilk 10 sırada yer alan İspanya, Hollanda, ABD, Meksika, Çin, Şili, İtalya, Türkiye, Güney Afrika ve Fransa arasında hızlı rekabet yaşanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, 2004-2015 döneminde, ülkemiz yaş meyve sebze ihracatında ilk sıralarda yer alan ürünlerde Türkiye nin rekabet durumunun ortaya konmasıdır. Çalışmada yöntem olarak Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi, Nispi İhracat Avantaj Endeksi ve Nispi Ticaret Avantaj Endeksi kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre Türkiye nin, yaş meyve sebze ihracatında küresel piyasalarda önemli bir karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu görülmektedir. Türkiye nin YMS alt sektöründe nispi rekabet üstünlüğü endeks değeri 2004 yılında 4,4 iken, bu değer 2015 yılında 4,5 e yükselmiştir. 2004 yılından 2015 e endeks değerinin Türkiye nin 4,4 ten 4,5 e, Meksika nın 2,1 den 2,5 e yükselirken, Şili nin 4,2 den 4,1 e, Çin in 1,3 ten 0,6 ya gerilediği görülmektedir. Türkiye nin küresel pazarlarda sahip olduğu avantajlı konumun korunması, 2023 yılı hedeflerine ulaşılabilmesi, Ortadoğu ve Rusya ile yaşanan krizin etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla YMS ihracatında yeni pazarlara erişim imkânlarının ortaya konulması, belirli pazarlara ağırlık verilmesi sektörün önümüzdeki dönemde yaşayacağı problemlere kısmen çözüm olabilecektir. YMS ihracatında ağırlık verilebilecek pazarlar olarak; Ukrayna, Almanya, Romanya, İngiltere, Japonya, Uzak Doğu (Malezya, Singapur), Polonya, İran, Irak, Balkan Ülkeleri (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Karadağ, Kosova, Makedonya, Yunanistan, Hırvatistan, Sırbistan, Slovenya) olarak sıralanabilir. Anahtar Kelimeler: Yaş meyve ve sebze, Rekabet, RCA, Karşılaştırmalı üstünlükler 1321

FRUIT AND VEGETABLE TRADE COMPETITIVENESS OF TURKEY ABSTRACT Turkey is global player in the world fruit and vegetable market with having some advantages, Turkey s total production of fruit and vegetable trade reached 50 million tons while export value is $ 2.1 billion in 2014. There is an intensive competition in terms of world fresh fruit and vegetable exports among 10 major countries; Spain, Holland, USA, Mexico, China, Chile, Italy, Turkey, South Africa and France. This study aims to reveal the competitiveness of the major fruit and vegetable export products of Turkey between 2004-2015 periods. In the analysis of data, RCA, RXA and RTA were used. Turkey has strikingly high comparative advantage in fruit and vegetable export markets. RCA increased from 4.4 to 4.5 between 2004-2015 periods while it is 2.1 to 2.5 in Mexico, 4.2 to 4.1 and 1.3 to 0.6 in China as well. Empirical findings of study show that in order to keep the advantages in global market, to achieve 2023 targets and, to compensate the negative effects of crisis with Russia Federation and Middle East countries in nearly future, Turkey should find new markets or focus on specific products/countries. For new market possibilities, export destinations could be Ukraine, Germany, Romania, UK, Japan, Far East countries, Poland, Iran, Iraq and Balkan countries. Keywords: Fresh fruit and vegetable, Competitiveness, RCA, Comparative advantages 1. GİRİŞ Küresel düzeyde yaşanan gelişmelerin ülkelerin mal ve hizmet ticareti üzerine doğrudan etkileri bulunmaktadır. Söz konusu mal ve hizmet ticaretinde çoğunlukla sanayi ürünleri ön planda yer alırken, artan nüfusu beslemedeki rolüne rağmen tarım ve gıda ürünleri arka planda kalmaktadır. Son yıllarda küresel düzeyde artan gıda fiyatları, tarım ürünlerine getirilen ihracat kısıtlamaları, tarımsal desteklemelerin rolü vb. nedenlerden dolayı tarım sektörü her zaman tartışmaların odağında yer almaktadır. Günümüzde küresel düzeyde yaşanan nüfus artışına paralel olarak gıda talebi hızla artmaktadır. Bu süreçte artan talebi karşılamak amacıyla başta tahıllar olmak üzere temel gıda ürünleri üretiminde de önemli artışlar yaşanmıştır. 1975-2015 döneminde üretimde, ana ürün grubunda (mısır, buğday, çeltik, soya, şeker pancarı, arpa, ayçiçeği) 1975 yılında 1.3 Milyar ton olan üretim miktarı %150 oranında artışla 2015 yılında 3.2 Milyar ton a yükselmiştir. Temel ürünlerde bu üretim artışları; mısırda % 262, çeltikte %134, buğdayda % 140, soyada % 664 oranında gerçekleşmiştir. Söz konusu artış trendinin 2015-2014 döneminde de devam edeceği, üretimi miktarının % 15 oranında artarak 2014 yılında 3.7 Milyar ton a yükseleceği tahmin edilmektedir (OECD, 2016). Diğer yandan tahılların yanına yaş sebze ve meyvenin insan sağlığı, üretim değeri ve dış ticaretteki öneminin giderek artması buna bağlı olarak üretimde artış görülmektedir. Yaş Meyve Sebze Sektörü (YMS) tarımsal ürünler arasında toplam tarımsal üretim değerinin % 60 ını sağlayan önemli bir alt sektördür. 2012 yılında 1,59 Milyar ton olan Dünya YMS üretimi, % 9,4 oranında artışla 2013 yılında % 1,74 Milyar ton a yükselmiştir (FAO, 2015). Dünya YMS üretiminde domates, karpuz, kuru soğan, lahana, hıyar ve kornişon, muz, elma, portakal ve üzüm önemli ürünler olarak öne çıkmaktadır. Türkiye sahip olduğu ekolojik çeşitlilik ve elverişli üretim alanları sayesinde meyve ve sebze üretiminde yaklaşık 50 milyon ton üretim potansiyeli ile Dünya nın önemli üretici ülkelerinden birisi konumundadır. 2000 yılında 29,4 Milyon ton olan yaş meyve ve sebze 1322

üretimimiz % 61 oranında artarak 2015 yılında 47,2 Milyon ton a yükselmiştir (TÜİK, 2015). Ayrıca ülkemiz Dünyada yaş meyve ve sebze ihracatı yapan ülkeler sıralamasında ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. İhracat miktarımız artış trendinde olup, 1996 yılında 490 Milyon $ olan yaş meyve ve sebze ürünleri ihracatımız, 2005 yılında 1,1 Milyar $ a, 2009 yılında 1,9 Milyar $ a 2010 yılında ise bir önceki yıla göre %15.3 oranında artarak 2,16 Milyar $ a yükselmiştir (EB, 2013). Ülkemizin, 2015 yılı YMS ihracatı 2,4 Milyar $ olan 2014 yılı ihracatına göre %12,5 oranında azalarak 2,1 Milyar $ a gerilemiştir. Ülkeler itibariyle 2015 yılı YMS ihracatımız incelendiğinde; ilk sırayı, %42 payla Rusya Federasyonu nun (RF) (877 Milyon $) aldığı görülmektedir. Bu ülkeyi sırasıyla, %13 lük payla Irak (265 Milyon $), %8 ile Almanya (157 Milyon $), %5 lik payla Ukrayna (95 Milyon $) izlemektedir (AKİB, 2016). Ülkemizde yaş meyve ve sebze üretimi miktar itibariyle önemli düzeyde olmasına rağmen, ihracatın üretime oranı düşük seviyelerde kalmaktadır. İhracata konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin uluslararası piyasalarda talep edilen çeşitlere uygun olmayışı ve üretimden tüketime miktar ve kalite kayıplarının yüksekliği bu durumun en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. Ayrıca Avrupa Birliği (AB) Türkiye yaş meyve ve sebze ihracatının en önemli pazarı olması nedeniyle, AB tarafından yeni yürürlüğe konulan standardizasyon kuralları da Türkiye nin AB ye olan ihracatını kısıtlayan etmenler arasındadır. Türkiye nin üretim yönünden yeterli avantaja sahip olmasına karşın, artan pazar imkânlarından yeterince yararlanamadığı ve son yıllarda pazar kayıpları yaşadığı görülmektedir. Ülkemizde YMS ihracatı artış göstermesine rağmen, ihracatımızın önemli bir bölümünün belirli ülkelere yapılması ve bu pazarlara olan bağımlılığı sektörün önündeki temel risklerden birisini oluşturmaktadır. Nitekim son dönemde yaşanan Ortadoğu ve Rusya krizi gibi gelişmelerin de Türkiye nin yaş meyve ve sebze ihracatı üzerine olumsuz etkilerinin olması beklenmektedir. Bütün bu gelişmeler ışığında Türkiye nin yaş meyve ve sebze dış ticaretinin rekabet analizinin yapılması, yıllar itibariyle rekabet durumunun incelenmesi önem arz etmektedir. Küresel düzeyde yaş meyve sebze ihracatında hızlı rekabet yaşanmaktadır. Bu rekabet YMS ihracatında ilk 10 sırada yer alan; İspanya, Hollanda, ABD, Meksika, Çin, Şili, İtalya, Türkiye, Güney Afrika ve Fransa arasında yaşanmaktadır. Bu çalışmada, 2004-2015 döneminde Türkiye nin yaş meyve ve sebze dış ticaret yapısının incelenmesi, Türkiye nin yaş meyve ve sebze ihracatında ilk 22 sırada yer alan ürünlerde rekabet analizinin yapılması ve rekabet durumunun yıllara göre gelişiminin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca aynı ürün grubunda diğer ülkelerle de rekabet durumunun kıyaslanması çalışmanın amaçları arasında yer almaktadır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma, Türkiye nin yaş meyve ve sebze ihracatında ilk 22 sırasında yer alan; domates, soğan, hıyar, biber, kabak, incir, portakal, mandarin, greyfurt, limon, üzüm, karpuz, elma, kayısı, kiraz, vişne, şeftali, erik, çilek, nar, kayısı ve çay ürünleri kapsamaktadır. Bu ürünlere ait 2004-2015 dönemi için kullanılan dış ticaret verileri Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) nden temin edilmiştir. Söz konusu ürün grubu için Dünya YMS ihracatının %77 sini gerçekleştiren ve ilk 10 ülke (İspanya, Hollanda, ABD, Meksika, Çin, Şili, İtalya, Türkiye, Güney Afrika ve Fransa) için rekabet endeksleri hesaplanmıştır. Bu çalışmada, Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi (RCA), Nispi İhracat Avantaj Endeksi (RXA), Nispi Ticaret Avantaj Endeksi (RTA) ve Açıklanmış Rekabet Avantajı (RC) endeks hesapları ile Türkiye nin YMS sektörünün uluslararası ticarette rekabet gücü ölçülmüş ve elde edilen bulgular doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır. Balassa nın (1965) RCA yaklaşımı, karşılaştırmalı üstünlüğün gerçek biçiminin, ticaret sonrası verilerden gözlemlenebileceğini varsaymaktadır. Hesaplama yöntemi; 1323

RCA= ( Xij / Xj) / ( Xiw / X ) şeklinde olup, Formülde: i rekabeti yapılan malı, j rekabet yapan ülke, w toplam dünya ihracatı, x ise ihracatı temsil etmektedir. Endeks ölçümü neticesinde sonuç 1 den büyükse ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe, küçükse karşılaştırmalı dezavantaja sahip olduğu anlaşılmaktadır (Altıntaş ve Akpolat, 2013). Vollrath (1991) ve Balassa RCA endekslerini geliştirmiş ve literatüre üç yeni endeks kazandırmıştır ki; bu üç endeks günümüzde rekabet gücü ile ilgili araştırmaların uygulama kısımlarında en çok başvurdukları yöntemlerin başında gelmektedir. Bunlar Nispi Ticaret Avantajı (RTA), Nispi İhracat Avantajının Logaritmik Formu (RXA) ve Açıklanmış Rekabet Avantajı (RC) dır (Utkulu ve İmer, 2005). Nispi Ticari Avantaj Endeksi (RTA) endeksi şu şekilde ifade edilebilir: RTAij = RXAij RMPij RTAij = J ülkesinin i malında göreli ticaret avantaj endeksi Vollrath ın ikinci RXA endeksi nispi ihracat avantajı endeksinin logaritmik formunu göstermektedir. RXAij= X / X ) /( X / X ) ( ij it nj nt RXAij= J ülkesinin i malında göreli ihracat avantaj endeksi Burada, i seçilen ülkeyi, j ölçüm yapılan malı, t toplam mal miktarını, n ise karşılaştırması yapılan ülke veya ülke grubunu temsil etmektedir. Göreli Rekabet Üstünlüğü Endeksi aşağıdaki gibi gösterilmektedir (Barca ve Gürpınar, 2007). Endeks değerinin sonucunun 0 dan büyük olması ülkenin ilgili sektörde karşılaştırmalı avantaja sahip olduğunu, 0 dan küçük olması ise karşılaştırmalı dezavantaja sahip olduğunu göstermektedir (Altıntaş ve Akpolat, 2013). RCij = Ln(RXAij) - Ln(RMAij) j ülkesinin i malında göreli rekabet üstünlüğü endeksini göstermektedir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Türkiye nin YMS ihracatı içerisinde ilk 22 ürün içerisinde bulunan ürün grubunda, 2004 yılında 33 Milyar $ olan Dünya toplam ihracat değerinin %70 oranında artışla 2015 yılında 56 Milyar $ a yükseldiği görülmektedir. 2004-2015 döneminde, ülkeler itibariyle ihracatın gelişimi incelendiğinde, İspanya nın %47, Hollanda nın %51, ABD nin %82, Meksika nın %94, Çin in %492, Şili nin %88, İtalya nın %58, Türkiye nin %142, Güney Afrika nın %117 ve Fransa nın %26 oranında ihracatını arttırdığı belirlenmiştir. 1324

2004-2015 dönemi için ihracatta önemli ülkeler için hesaplanan RCA endeks değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. 11 yıllık dönem açıklanmış karşılaştırmalı üstünlük, RCA değerleri incelendiğinde, Çin ve Fransa nın endeks değerinin 1 in altında olduğu, diğer bir ifade ile bu ülkelerin YMS rekabetinde dezavantajlı konumda olduğu görülmektedir. Ülkemizin 2010-2011 döneminde rekabette avantajlı konumunu güçlendirirken, 2012-2014 döneminde avantajlı konumunda zayıflama görülmektedir (Çizelge 1). Bu sonuçlar 11 yıllık dönemde Türkiye nin YMS ihracatında karşılaştırmalı üstünlüğüne sahip olduğunu işaret etmektedir. Diğer yandan aynı dönemde İspanya, Meksika, Şili, İtalya ve Güney Afrika nın rekabet endekslerinin yükseldiği görülmektedir. Çizelge 1. Yıllar ve ülkeler itibariyle RCA endeksi Ülkeler 2004 2006 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ort. İspanya 9,7 9,5 9,4 8,7 8,5 9,2 8,8 8,5 11,2 9,3 Hollanda 3,2 3,3 3,4 3,2 3,5 3,3 3,4 3,3 3,3 3,3 ABD 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 0,9 1,2 1,0 Meksika 3,8 3,6 3,4 3,1 3,4 3,3 3,4 3,3 4,4 3,5 Çin 0,5 0,4 0,4 0,5 0,5 0,6 0,5 0,6 0,8 0,5 Şili 13,3 9,5 12,0 9,9 10,7 11,4 11,8 12,1 15,8 11,4 İtalya 1,3 1,5 1,7 1,7 1,7 1,7 1,6 1,5 2,0 1,6 Türkiye 4,5 4,9 4,7 5,9 5,8 4,8 4,8 4,9 5,8 5,1 Güney Afrika 6,9 5,7 5,4 5,6 5,1 5,5 5,9 6,5 9,0 6,2 Fransa 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 1,1 0,9 Ortalama 4,5 4,0 4,2 4,0 4,1 4,2 4,2 4,2 5,5 4,3 Diğer bir rekabet endeksi olan Nispi Ticaret Avantajı (RTA) endeksi ile ortaya konulan rekabet avantajı göreli ihracat ve ithalat avantajlarının önemi ile ağırlıklandırılan bir gösterge özelliği taşımaktadır. Endekste pozitif bir değer rekabetçi avantaja, negatif bir değer ise dezavantaja karşılık gelmektedir. 2004-2015 döneminde, RTA endeksinin yıllar ve ülkeler itibariyle gelişimi incelendiğinde, zaman içerisinde ülkemizin sahip olduğu avantajlı konumum artarak devam etmiş olduğu, İspanya, Meksika, Şili, İtalya, Güney Afrika nın da avantajlı konumlarını artarak devam ettirdiği görülmektedir. Bununla birlikte Fransa nın karşılaştırmalı dezavantaja sahip olurken, Hollanda, ABD, Çin in mevcut konumlarını koruduğu tespit edilmiştir (Çizelge 2). Çizelge 2. Yıllar ve ülkeler itibariyle RTA endeksi Ülkeler 2004 2006 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ort. İspanya 11,6 11,1 10,8 9,7 9,4 10,3 9,8 9,5 13,0 10,6 Hollanda 1,8 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,4 1,5 1,9 1,6 ABD 0,2 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,1 0,0 0,2 0,2 Meksika 3,6 3,4 3,1 2,9 3,2 3,1 3,2 3,1 4,4 3,3 Çin 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,4 0,3 Şili 14,4 9,9 12,9 10,5 11,4 12,2 12,6 12,9 17,2 12,1 İtalya 0,6 1,0 1,2 1,1 1,1 1,1 0,9 0,8 1,2 1,0 Türkiye 4,6 5,0 4,9 6,2 6,1 5,0 5,0 5,1 6,1 5,3 Güney Afrika 7,2 5,7 5,4 5,7 5,1 5,6 6,0 6,6 9,4 6,3 Fransa -0,9-0,7-0,9-0,8-0,7-0,8-0,9-0,8-0,7-0,8 Ortalama 4,3 3,8 3,9 3,7 3,8 3,8 3,8 3,9 5,3 4,0 1325

2004-2015 döneminde göreli rekabet üstünlüğü endeks değerleri incelendiğinde; Türkiye nin YMS alt sektöründe göreli rekabet üstünlüğü endeks değeri 2004 yılında 4,4 iken, bu değer 2015 yılında 4,5 e yükselmiştir. Bu durum YMS sektörünün karşılaştırmalı avantaja sahip olduğunun çok önemli bir göstergesidir. 2004 yılından 2015 e endeks değerinin Türkiye nin 4,4 ten 4,5 e, Meksika nın 2,1 den 2,5 e yükselirken, Şili nin 4,2 den 4,1 e, Çin in 1,3 ten 0,6 ya gerilediği görülmektedir. Fransa nın ise karşılaştırmalı dezavantaja sahip ülke konumunu korurken, Çin, İtalya, Hollanda, ABD nin avantajlı konumda bulunmalarına karşın, sınır bölgesinde oldukları tespit edilmiştir (Çizelge 3). Göreli Rekabet Endeksinde, İtalya (%47), Meksika (%18), Hollanda (%8) ve Türkiye (%1) artış sağlarken, Çin (%53), ABD (%34), Fransa (%32), Güney Afrika (%6), Şili (%2) ve İspanya (% 1) azalış yaşayan ülkelerdir. Çizelge 3. Yıllar ve ülkeler itibariyle göreli rekabet endeksi Ülkeler 2004 2006 2008 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ort. Türkiye 4,4 4,6 4,4 4,6 4,5 4,5 4,6 4,6 4,5 4,5 Şili 4,2 3,8 4,2 3,9 3,9 4,2 4,1 3,8 4,1 4,0 Güney Afrika 4,0 3,5 3,7 3,4 3,4 3,3 3,4 3,5 3,7 3,6 İspanya 3,1 3,3 2,9 2,8 2,9 2,9 2,8 2,8 3,0 2,9 Meksika 2,1 2,0 1,9 2,1 2,2 2,1 2,1 2,2 2,5 2,1 Çin 1,3 1,3 1,3 1,0 0,8 0,6 0,7 0,5 0,6 1,0 İtalya 0,6 1,0 1,1 1,0 1,0 0,9 0,8 0,8 0,9 0,9 Hollanda 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,8 0,6 ABD 0,2 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1 0,2 Fransa -0,7-0,6-0,7-0,7-0,6-0,6-0,7-0,6-0,5-0,6 Ortalama 2,0 2,0 2,0 1,9 1,9 1,9 1,8 1,8 2,0 1,9 Şekil 1. 2004-2015 Dönemi Endeks Değerleri Şekil 1. 2004-2015 Dönemi Endeks Değerleri Yaş meyve ve sebze sektörü için 2023 yılı ihracat hedefi; ihracatın yaklaşık beş kat artırarak 9,8 Milyar $ a yükseltilmesidir. Böylece 120 milyar $ olması beklenen Dünya yaş meyve sebze ihracatı içerisindeki Türkiye nin payının da %8,2 ye çıkartılması hedeflenmektedir (TİM, 2010). Türkiye nin küresel pazarlarda sahip olduğu avantajlı konumun korunması, 2023 yılı hedeflerine ulaşılabilmesi, Ortadoğu ve Rusya ile yaşanan krizin etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla YMS ihracatında yeni pazarlara erişim imkanlarının ortaya konulması sektörün önündeki en önemli konular arasında yer almaktadır. Bu aşamada belirli pazarlara ağırlık verilmesi sektörün önümüzdeki dönemde yaşayacağı problemlere kısmen çözüm olabilecektir. YMS ihracatında ağırlık verilebilecek pazarlar 1326

olarak; Ukrayna, Almanya, Romanya, İngiltere, Japonya, Uzak Doğu (Malezya, Singapur), Polonya İran, Irak, Ortadoğu, Kafkas Ülkeleri, Türki Cumhuriyetler, Balkan Ülkeleri (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Karadağ, Kosova, Makedonya, Yunanistan, Hırvatistan, Sırbistan, Slovenya) olarak sıralanabilir. Söz konusu bu pazarlardan Bulgaristan pazarı incelendiğinde, ülkede konserve fabrikalarının çoğu için, ülke içinden ürün tedarik etmek maliyetli olduğundan yurtdışından özellikle Makedonya ve Türkiye den ithal etme yoluna gidilmektedir. Bu konuda Türkiye Bulgaristan ın en büyük tarımsal ürün tedarikçilerinden birisi konumunda olup, bu pazarda en büyük rakip ülke ise Yunanistan dır. Türkiye nin bir diğer önemli pazar potansiyeli olan Hırvatistan pazarına yönelik öne çıkan potansiyel ürünler domates, limon ve çilektir. Ayrıca Avusturya için domates, soğan, havuç gibi ürünler ihracat şansına sahiptir. İran önemli bir narenciye üreticisi olmakla beraber özellikle son yıllarda yerli üretimi iç tüketimini karşılamadığı için açık ithalatla karşılanmaktadır. İthalatta portakal en önemli yeri tutmakta, bu ürünü mandalina takip etmektedir. Küresel düzeyde önemli bir aktör olan Çin de turunçgil üretiminin az olması nedeniyle Çin e turunçgil ihracatı konusunda potansiyel bulunmaktadır. Bu çerçevede Türkiye nin önemli bir ihracatçı konumunda bulunduğu limonun da bu pazar için önemli bir potansiyel imkânı bulunduğu görülmektedir. 4. SONUÇLAR Türkiye YMS alt sektöründe artan küresel rekabete rağmen zaman içerisinde rekabetçi konumumu koruduğu, sektörde rekabet üstünlüğü ve uzmanlaşma durumunun varlığı gözlenmiştir. Balassa Endeksi kullanılarak YMS ihracatındaki karşılaştırmalı üstünlük düzeyini ortaya koyabilmek amacıyla yapılan bu çalışmadan elde edilen bulgular da bu durumu desteklemektedir. Bununla birlikte sektörün rekabet gücünü geliştirmek ve sürdürülebilirliğini sağlamak için bundan sonra üretimde ve ihracatta yaşanan sorunların çözümlenmesi, tedarik ve değer zincirindeki aktörlerin (üretici, aracı, işleme tesisleri, dağıtıcılar ve perakendeciler vb.) yatay olarak bir araya geldiği ve merkezinde üretici örgütünün olduğu model ile girdi maliyetlerinin azaltılması önem kazanmaktadır. Diğer yandan üretim odaklı ve maliyet kontrolü yerine sektörde inovasyonu, AR-GE yi, tüketici tercihlerini ve yeni pazarlama tekniklerini esas alan yeni yaklaşımların benimsenmesi ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte küresel pazarlarda Türkiye nin üstün konumunu güçlendirilmesi amacıyla üretim ve ihracat profilinin, üretimde sözleşmeli tarımın geliştirilmesi, teşvik sisteminin ve tarımsal destekleme politikalarının işlenmiş tarım ürünleri lehine güncellenmesi, katma değeri yüksek ürünlere yönelim sağlanması, Serbest Ticaret Anlaşmaları gibi yeni bölgesel entegrasyonlar ile Gümrük Birliği gibi yavaş ilerleyen anlaşmaların revizyonuyla tarımsal ürünler ve YMS ihracatının arttırılması sağlanması mümkün olacaktır. Diğer yandan piyasada arz-talep dengesinin sağlanması ve üretici gelirinde meydana gelen dalgalanmaların önlenmesi amacıyla Lisanslı Depoculuk faaliyetinin yaygınlaştırılmasını da önemlidir. KAYNAKLAR Altıntaş, N., Akpolat, A. G. 2013. Tekstil Sektöründe Avrupa Birliği İle Türkiye Arasındaki Rekabet Analizi Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt 4, Sayı 6. Barca, M. Gürpınar, K. 2007. Türk Mobilya Sektörünün Uluslararası Rekabet Gücü Düzeyi ve Nedenleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi IIBF Dergisi. Ekim 2007. Eskişehir. COMTRADE, 2015, International Trade Center Statistics (Erişim Tarihi: 15.03.2016) 1327

Çakmak, A. Ö. 2005. Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler ve Rekabet Gücü: Türkiye Tekstil ve Hazır Giyim Endüstrisi Üzerine Bir Uygulama Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1-2,65-76. Erkan, B., Arpacı, B.B., Yaralı, F., Güvenç, İ., 2015, Türkiye nin Sebze İhracatında Karşılaştırmalı Üstünlükleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 18(4), Kahramanmaraş. FAO, 2015, www.fao.org, (Erişim Tarihi: 10.03.2016) Hinloopen, J., Marrewijk, C.V. 2000. On the Empirical Distribution of the Balassa Index. Niyaz, C.Ö., Demirbaş, N., 2011, Türkiye Yaş Meyve ve Sebze Üretim ve İhracatının son On Yıllık Döneminin Değerlendirilmesi, Tarım Ekonomisi Dergisi, 17 (1), İzmir. OECD, 2016, www.oecd.org (Erişim Tarihi: 10.03.2016) TÜİK, 2015, www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 15.03.2016) TİM, 2010, Türkiye 2023 İhracat Stratejisi Sektörel Kırılım Projesi, Yaş Meyve ve Sebze Sektörü, İstanbul. Utkulu, U. İmer, H. 2005. Türk Tekstil ve Konfeksiyon Sektörünün Avrupa Birliği Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü Karşısındaki Rekabet Gücünün Alt Sektörler Düzeyinde Ölçülmesi (1994-2005). 1328