Sempozyum Düzenleme Kurulu

Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkan Caner Fidaner Sekreterya Ömer Aydemir Erhan Eser Sayman Tümer Pala Üyeler Köksal Alptekin Can Cimili Gönül Dinç Hayriye Elbi Mete Murat Lekili Ayşegül Özerdem Gül Saatlı Hasan Yüksel Yıldız Akvardar Hakan Baydur Tuncay Duruöz Pınar Dündar Aylin Ermertcan Sultan eser Serap Öztürkcan Oryal Taşkın Bilim Kurulları Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Psikiyatri Halk Sağlığı ve Hemşirelik Bilimleri Ayten Egemen Yıldız Akvardar Erhan Eser Salih Kavukçu Köksal Alptekin Sultan Eser Zafer Kurugöl Ömer Aydemir Doğan Fidan Hasan Yüksel Hayriye Elbi Mete Caner Fidaner Ulrike Ravens-Sieberer Ayşegül Özerdem Rukiye Pınar Mick Power Romatoloji Bedirhan Üstün Üroloji Fitnat Dinçer Coşkun Büyüksu Lynda Doward Dermatoloji İbrahim Cüretlibatur Berrin Durmaz Nilgün Atakan Ziya Kırkalı Tuncay Duruöz Andrew Finlay Murat Lekili Ayşe Küçükdeveci Ali Tahsin Güneş Oktay Nazlı Hasan Yazıcı Melten Önder George Van Andel Şebnem Özken Kardiyoloji Günseli Öztürk Onkoloji Mustafa Akın Serap Öztürkcan Mehmet Altınok Ali Rıza Bilge Server Serdaroğlu Erdem Göker Filiz Özerkan Tuncay Göksel Cevat Şeküri Tezer Kutluk Talat Tavlı Murat Tuncer Uğur Kemal Tezcan

Saykad Adına ÖNSÖZ Sevgili meslektaşlarım, Dünyada sağlık hizmetlerinin başarısını ölçmede bir son çıktı olarak gerek klinik düzeyinde gerekse toplum düzeyinde geleneksel göstergelerin yanında sağlıkla ilgili yaşam kalitesi de yerini almıştır. Medline veri tabanında MeSH (konu başlıkları) listesine 1977 yılında alınan yaşam kalitesi (quality of life) bu güne dek 60 bine yakın bilimsel dokümanın herhangi bir yerinde yer almıştır. Son 10 yılda 9773 makale başlığında yaşam kalitesi sözcüğünün geçtiğini görüyoruz.1993 yılı için sadece 399 olan bu sayı yaklaşık dört kat artarak 2003 yılında 1545 e yükselmiştir. Türkiye deki sağlık bilimcileri de bu alanda genellikle birbirlerinden habersiz olsalar da son yıllarda çalışmalar yapmışlardır. Ancak sağlıkla ilgili yaşam kalitesi (SYK) henüz kavram olarak ülkemizde pek bilinmemektedir. Elinizdeki bu kitap, Türk sağlık ortamının, bu alanda da dünya ile entegrasyonu amacıyla çok sevdiğimiz ancak ne yazık ki aramızdan erken ayrılan değerli büyüğümüz merhum Prof..Dr. Hüray Fidaner önderliğinde İzmir de kurduğumuz Sağlıkta Yaşam Kalitesi Derneği (SAYKAD) nin düzenlediği ilk Sempozyumun bilimsel dokümanlarını içermektedir. Beklediğimizden daha çok bildirinin gönderildiği sempozyumda gelen 89 bildirinin 85 i bilim kurulunca sunuma uygun bulunmuştur. Bu ilk toplantı Sağlıkta Yaşam Kalitesinde Temel Kavramlar temasıyla konuya bir kavramsal giriş yapmayı amaçlamıştır. İlerleyen sempozyumlarda SYK nin çeşitli yönlerine değinilmesi hedeflenmektedir. Herkesin özveri ile çalışarak ortaya çıkardığı bu ürün bizim için ülkemiz adına bir onur kaynağıdır. Başta İzmir Psikiyatri derneği olmak üzere katkıda bulunan tüm kişi kurum ve kuruluşlara, toplantımıza katılarak bilimsel üretimlerini bizimle paylaşan değerli Türk sağlık bilimcilerine gönül dolusu teşekkür ediyoruz. Saygılarımla. Doç. Dr. Erhan Eser SAYKAD Yönetim KuruluBaşkanı İzmir Psikiyatri Derneği Adına ÖNSÖZ Antik Yunan da Hipokrat ile öne çıkan bütüncül (holistik) yaklaşım, Rönesans Avrupası ile birlikte Descartes ın öncülüğünde yerini dualistik (ikili) yaklaşıma bıraktı. Her ne kadar, Engel ile birlikte biyopsikososyal yaklaşım yeniden gündeme gelmiş olsa bile, gerçekte hastaların ele alınmasında dualistik yaklaşımın etkisi egemenliğini bırakmadı. Yirminci yüzyılın başlarında psikiyatri akıl hastanelerinden (tımarhanelerden) genel hastanelere girince, bu dualistik yaklaşım çerçevesinde tüm hastaların biyolojik yönü diğer klinisyenlerin ilgi alanına bırakılırken, psikososyal yönü ise doğrudan psikiyatrlara teslim edildi. Tam da bu dönemde psikiyatride Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi başlığı altında tıbbi ve cerrahi kliniklerine başvuran ve tedavi gören hastaların ruhsal durumunu ele alan disiplin gelişme kaydetti. Tıbbın teknolojiye dayalı olarak giderek daha da büyük atılım ve gelişme göstermesi, klinisyenleri daha da teknisyen rolüne sokarken, psikiyatrlar tamamen hastaların psikososyal sağlığına odaklanmak durumunda kaldılar. Bu çerçevede önceden bu hastaların yalnızca ruhsal bozukluk açısından izlenmesi söz konusu iken, zaman içinde hastalıkların hastalar üzerinde yarattığı her türlü psikososyal sonuç ilgi alanları olmaya başladı. Doğal olarak, hastalığın hastanın gündelik yaşamındaki etkileri, bir başka deyişle oluşturduğu yeti yitimi ve yaşam kalitesi değişiklikleri temel araştırma alanları olarak ön plana çıktı. Bu alanda ruh sağlığı çalışanları hastalığın seyrinden bağımsız olarak, hastanın yaşam kalitesini değerlendirmeyi, ölçmeyi ve geliştirmeyi temel çalışma alanları haline getirdiler. Bu alanda ülkemizde bulunan açığın da farkında olan İzmir Psikiyatri Derneği, yaşam kalitesi alanında ilk sistemli çalışma olan 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu na katkıda bulunmanın kıvancı içindedir. Bu alanın öncüsü, derneğimizin üyesi, saygıdeğer bilim insanı Prof. Dr. Hüray Fidaner i zamansız yitirmemizin ardından daha da büyük bir sorumluluk taşımakta olduğumuzun bilinci içindeyiz. Hiç kuşku yok ki, büyük özveri ve çabalarla başlatılan bu çalışmalar alana büyük katkılar yapacaktır. Bu çerçevede yakılan bu meşaleyi ülkemizin her yerine yaymak bundan sonraki hedefimizdir. Doç. Dr. Ömer Aydemir İzmir Psikiyatri Derneği II. Başkanı

ii 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ... i İÇİNDEKİLER... ii SEMPOZYUM PROGRAMI... iii PANEL OTURUMLAR... vi KONULU POSTER TARTIŞMA PROGRAMI... vii GENEL SUNULAR... 1 SAĞLIKTA YAŞAM KALİTESİ (SYK) KAVRAMI: BİR GİRİŞ DENEMESİ 1 YAŞAM KALİTESİNİN SINFILANDIRILMASI VE SAĞLIKLA İLGİLİ YAŞAM KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ 4 Değerlendirme Araçlarının Psikometrik Özellikleri... 7 ŞİZOFRENİ HASTALARINDA VE YAKINLARINDA YAŞAM KALİTESİ 10 Alkol Bağımlılığı Ve Yaşam Kalitesi... 11 Sağlıkta Yaşam Kalitesinin Sağlık Ekonomisi İçindeki Yeri: Tercihe Dayalı Ölçekler Ve Maliyet Yararlanım... 13 Kanser Hastalarında Yaşam Kalitesinin Önemi... 14 The Challenge of Assessing The Health Related Quality of Life of Children 17 SYK ÖLÇEKLERİNİN KÜLTÜRE UYARLANMASI 18 Measuring Quality of Life In Children: The Kindl Project 20 POSTER BİLDİRİLER... 21 Dermatoloji... 21 Geriatri... 24 Göğüs hastalıkları... 32 Halk Sağlığı... 37 Hemşirelik... 48 İç Hastalıkları / Diyabet... 51 İş Sağlığı... 60 Kadın Doğum ve Jinekoloji... 67 Kardiyoloji... 70 Onkoloji... 73 Pediatri... 75 Psikiyatri... 83 Romatoloji... 93 Üroloji... 104 İndeks... 106

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir iii SEMPOZYUM PROGRAMI 8 Nisan 2004 Perşembe Zaman Salon Oturumun adı Konuşmacı 9 00-10 00 Fuaye Kayıt 10 00-10 15 Tiyatro Açılış Konuşmaları Sempozyum başkanı - SAYKAD Psikiyatri derneği 10 15-11 00 Tiyatro Sağlık hizmetlerinde Sağlıkla İlgili Doç. Dr. Caner Fidaner Yaşam Kalitesi (SYK) Kavramı 11 00-11 15 Kahve Molası 11 15-12 00 Tiyatro SYK nin ölçümü ve SYK Doç. Dr. Erhan Eser ölçeklerinin sınıflandırılması 12 00-13 15 Öğlen yemeği 13 15-14 00 Tiyatro Ölçek Geliştirme, Geçerlilik ve Güvenilirlik Doç. Dr. Ömer Aydemir 14 00-14 15 Kahve Molası 14 15 15 40 Tiyatro Psikiyatride Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi Panel Moderatörü: Doç. Dr. Ayşegül Özerdem 15 45-16 30 Tiyatro Maliyet Yararlanım Analizleri ve Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi Konuşmacılar: Doç. Dr. Ayşegül Özerdem Prof. Dr. Köksal Alptekin Yrd. Doç. Dr. Yıldız Akvardar Dr. Doğan Fidan PhD

iv 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 9 NİSAN 2004 Cuma Zaman Salon Oturumun adı Konuşmacı 9 00-9 45 Tiyatro Health Related Quality of Life versus Quality of Life (Sağlıkta YK ve Yaşam Kalitesi) Moderatör: Doç. Dr. Tuncay Duruöz Konuşmacı: Lynda Doward PhD 9 45 10 00 Kahve Molası 10 00 11 00 Tiyatro Onkolojide Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi (SYK) 11 00 11 45 Tiyatro Health Related Quality of Life in Children and Adolescents (Çocuk ve ergenlerde Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi) 11 45 12 30 Poster Posterlerin asılması ve Öğlen salonu Yemeği 12 30 13 15 Poster Poster başında yazarla buluşma salonu 13 15 16 30 Tiyatro ve A,B,C salonları 13 15 14 45 Tiyatro salonu Paralel Sunumlar ve Poster Oturumları (I) (Ayrıntı için aşağıya bakınız) Dermatolojide SYK Panel Moderatörleri: Prof. Dr. Erdem Göker, Doç. Dr. Tuncay Göksel Konuşmacılar: Prof. Dr. Murat Tuncer Prof. Dr. Özgür Özyılkan Prof. Dr. Tezer Kutluk Moderatör: Prof. Dr. Ayten Egemen Konuşmacı: Ulrike Ravens Sieberer, PhD., MPH Konferans ve Poster oturumu Moderatörü: Prof. Dr. Serap Öztürkcan Konuşmacı: Prof. Dr. Andrew Finlay 13 15 14 45 A Salonu Onkoloji ve Hemşirelikte SYK Poster tartışması Moderatörleri: Doç. Dr. Tuncay Göksel Doç. Dr. Rukiye Pınar 13 15 14 45 B Salonu Psikiyatride SYK Poster tartışması Moderatörü: Prof. Dr. Erol Özmen 13 15 14 45 C Salonu Halk Sağlığı ve SYK Poster oturumu moderatörleri: Doç. Dr. Caner Fidaner Doç. Dr. Gönül Dinç 14 45 15 00 Kahve Molası 15 00 16 30 Tiyatro salonu Ürolojide SYK Panel ve Poster Tartışması Moderatörü: Prof. Dr. Murat Lekili Konuşmacılar: Prof.Dr.Ziya Kırkalı Prof. Dr. George Van Andel 15 00 16 30 A Salonu Geriyatride SYK Poster oturumu moderatörleri:: Doç. Dr. Rukiye Pınar Doç. Dr. Erhan Eser 15 00 16 30 B Salonu İç Hastalıkları ve SYK Poster oturumu moderatörü: Doç. Dr. Ömer Aydemir 15 00 16 30 C Salonu İş Sağlığı ve SYK Poster oturumu moderatörü: Dr. Bülent Piyal

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir v 10 NİSAN 2004 Cumartesi Zaman Salon Oturumun adı Konuşmacı 9 00-9 45 Tiyatro Farmakoekonomi Prof. Dr. Cankat Tulunay 9 45 10 00 Kahve Molası 10 00 10 45 Tiyatro SYK Ölçeklerinin Kültürel Doç. Dr. Erhan Eser Uyarlaması ve WHOQOL Örneği 10 45 11 45 Tiyatro Romatolojide SYK Panel Moderatörleri: Prof. Dr. Lale Cerrahoğlu Prof. Dr. Berrin Durmaz Konuşmacılar: Prof Dr Ayşe Küçükdeveci Yrd. Doç. Dr. Tuncay Duruöz Lynda C Doward PhD Doç. Dr. Halil Ünalan 11 45 12 30 Poster salonu Posterlerin asılması ve Öğlen Yemeği 12 30 13 15 Poster salonu Poster başında yazarla buluşma 13 15 16 30 Tiyatro ve A,B salonları 13 15 14 45 Tiyatro salonu Paralel Sunumlar ve Poster Oturumları (II) (Ayrıntı için aşağıya bakınız) Measuring quality of life in children: KINDL Project (Pediatride Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin ölçümü ve KINDL Projesi) 13 15 14 45 A Salonu Poster Tartışması: Romatolojide SYK 13 15 14 45 B Salonu Panel ve Poster Tartışması: Kardiyolojide SYK 14 45 15 00 Kahve Molası 15 00 16 00 Tiyatro salonu Poster Tartışması : Pediatride Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi 15 00 16 00 A Salonu Poster Tartışması: Romatolojide SYK (devam) 15 00 16 00 B Salonu Poster Tartışması: Göğüs Hastalıklarında SYK, Kadın Doğum ve Jinekolojide SYK 16 00 16 45 Tiyatro salonu Genel Tartışma Oturumu ve Kapanış Moderatör: Prof. Dr. Salih Tavukçu Konuşmacı: Ulrike Ravens Sieberer PhD Poster oturumu moderatörü: Prof. Dr. Fitnat Dinçer Panel ve Poster oturumu moderatörü: Prof. Dr. Mustafa Akın Konuşmacılar: Doç Dr. Filiz Özerkan Yrd. Doç. Dr. Cevad Şekuri Poster oturumu moderatörü: Doç. Dr. Hasan Yüksel Poster oturumu moderatörü:: Prof. Dr. Fitnat Dinçer Poster oturumu moderatörü: Prof. Dr. Arzu Yorgancıoğlu Doç. Dr. Selman Laçin Moderatörler: İzmir Psikiyatri Derneği SAYKAD

vi 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir PANEL OTURUMLARI Psikiyatri de Yaşam Kalitesi Moderatör: Doç. Dr. Ayşegül Özerdem Tarih / Saat Salon Konu Konuşmacı Şizofrenide yaşam kalitesi Prof. Dr. Köksal Alptekin 8 Nisan Tiyatro Bipolar Bozukluklarda yaşam kalitesi Doç. Dr. Ayşegül Özerdem 14 15 15 40 salonu Alkol bağımlılığı ve yaşam kalitesi Yrd. Doç. Dr. Yıldız Akvardar Onkoloji de Yaşam Kalitesi Moderatörler: Prof. Dr. Erdem Göker, Doç. Dr. Tuncay Göksel Tarih / Saat Salon Konu Konuşmacı Türkiyede Kanserin Yaygınlığı Prof. Dr. Murat Tuncer 9 Nisan Tiyatro 10 00 11 00 salonu Kanser Hastalarında Yaşam Kalitesinin Önemi Pediatrik Onkolojide Yaşam Kalitesi Değerlendirmeleri Prof. Dr. Özgür Özyılkan Prof. Dr. Tezer Kutluk Üroloji de Yaşam Kalitesi Moderatör: Prof. Dr. Murat Lekili Tarih / Saat Salon Konu Konuşmacı Ürolojide Yaşam Kalitesi Prof.Dr.Ziya Kırkalı 9 Nisan 15 00 16 30 Tiyatro salonu EORTC-GU Gurup Hayat Kalitesi Komitesi Çalışmaları Prostat Kanserli Hastalarda Yaşam Kalitesi- Poster Tartışması George Van Andel M.D. PhD George Van Andel M.D. PhD Prof. Dr. Murat Lekili Romatoloji de Yaşam Kalitesi Moderatörler: Prof. Dr. Lale Cerrahoğlu Prof. Dr. Berrin Durmaz Tarih / Saat Salon Konu Konuşmacı Romatoid Artritte Yaşam Kalitesi Prof Dr Ayşe Küçükdeveci 10 Nisan 10 45 11 45 Tiyatro salonu Osteoporozda Yaşam Kalitesi Development of Quality of Life Scale in Rheumatology Spondilartropatilerde Yaşam Kalitesi Yrd. Doç. Dr. Tuncay Duruöz Lynda C Doward M.D. PhD. Senior Research Associate, Galen Research, Manchester. Doç. Dr. Halil Ünalan Kardiyoloji de Yaşam Kalitesi Moderatör: Prof. Dr. Mustafa Akın Tarih / Saat Salon Konu Konuşmacı Hipertansiyonda Yaşam kalıtesi Doç Dr. Filiz Özerkan 10 Nisan 13 15 14 45 B Salonu İskemik kalp hastalığında yaşam kalitesinin önemi ve değerlendirilmesi Poster tartışması Yrd. Doç. Dr. Cevad Şekuri Yönetici: Doç Dr. Filiz Özerkan

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir vii KONULU POSTER TARTIŞMA PROGRAMI 9 NİSAN 2004 Cuma 11 45 12 30 Poster salonu Posterlerin asılması ve Öğlen Yemeği 12 30 13 15 Poster salonu Poster başında yazarla buluşma 13 15 16 30 Tiyatro ve A,B,C salonları Paralel Sunumlar ve Poster Oturumları (I) (Ayrıntı için aşağıya bakınız) 13 15 14 45 Tiyatro salonu DERMATOLOJİ Akne Vulgaris Hastalarında Beden Algısını Etkileyen Psikolojik Ve Ailevi Faktörler Emel ERDAL, Orhan Murat KOÇAK, Gönül ERDAL, Gökçe ARSAKAY, Canan GÖRPELİOĞLU, Harika ÖZEL Dermatoloji Yaşam Kalitesi İndeksinin (Dlqı) Türkçe ye Uyarlaması Ve Türkçe Sürümün Geçerliliği Serap Öztürkcan, Aylin Türle Ermertcan, Erhan Eser, M. Turhan Şahin Psoriasis li Hastaların Yaşam Kalitesi Ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi Naile BAYRAMOVA, Ayfer KARADAKOVAN 13 15 14 45 A Salonu ONKOLOJİ VE HEMŞİRELİK Kemoterapi Tedavisi Alan Hastaların Hastalık Semptomları Ve Yaşam Kalitesine Olan Etkisinin İncelenmesi Asiye Durmaz Akyol, Oznur Usta Yeşilbalkan, Yurdanur Çetinkaya, Tülay Altun, Deniz Ünlü Meme Kanserli Hastaların Hastalık Yaşantılarının Hastaların Yaşam Kalitesi Düzeyi Üzerine Etkileri S. Akın, E. Saatçı, N. Bozdemir, G. Ergün, E. Akpınar, R. Burgut, Ş. Uğuz, S. Paydaş The European Organisation For Research And Treatment Of Cancer(Eortc) Qlq-C30 Anketinin Türkçe Çevriminin Geçerliliği Ve Güvenilirliği Üzerine Bir İnceleme Asuman Güzelant1, Tuncay Göksel2, Serdar Özkök3, Sezai Taşbakan2, Tülin Aysan2 ve Andrew Bottomley4 Hasta Bakımı Hizmetleri Ve Yaşam Kalitesi Zeliha KOÇ, Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi Ve Hemşirelik Hizmetleri: Kavramsal Ve Niceliksel Durum Ferda ÖZBAŞARAN, Ayden ÇOBAN Yaşlılık Döneminde Yaşam Kalitesi Ve Hemşirelik Yaklaşımı Gülşah Gürol Arslan, 13 15 14 45 B Salonu PSİKİYATRİ Bir Grup Hemodiyaliz Hastasında Sosyal Etkinliğin Depresyon, Anksiyete, Benlik Saygısı Ve Yaşam Kalitesine Etkileri: Ön Sonuçlar Özen Önen Sertöz, Gülay Aşçı, Ayşın Noyan, Hayriye Elbi Mete, Ercan Ok Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu Olan 8-12 Yaş Grubu Çocuklarda Yaşam Kalitesi Ölçeğinin (De/Hb-Ykö) Geliştirilmesi Gülümser DOLGUN, Sevim SAVAŞER Hemodiyalizin, Son Dönem Böbrek Yetmezliği Olan Bireylerin Ruhsal Durumlarına Ve Yaşam Kalitelerine Etkisinin Değerlendirilmesi Gülseren Ünal, Ayşegül Bilge, İlknur Pektaş Hepatit B Taşıyıcılarında Psikiyatrik Belirtiler Ve Yaşam Kalitesi, Kontrollü Bir Çalışma F.Gökşin Cihan, Sevsen Cebeci, Cebrail Kısa, Çiğdem Aydemir, Erol Göka, Erdal Eskioğlu İki Uçlu Bozukluk Tanılı Ötimik Hastalarda Ve Aile Bireylerinde Yaşam Kalitesi: Diyabetik Hastalar Ve Normal Kontrollerle Karşılaştırmalı Bir Çalışma Ayşegül Özerdem, B. Çakaloz, Ş. Topkaya, A. Koçyiğit, M. Yılmaztürk, B.B. Afşar, A.G. Aydar, H. Fidaner, A. Çömlekçi, S. Yeşil Ruhsal Bozukluğu Olan Hastalarda Yaşam Kalitesinin Whoqol-Bref İle Değerlendirilmesi Yıldız Akvardar, Berna B. Aksakal, Ayşegül Özerdem, Erhan Eser, Şule Topkaya, Arzu Kitiş, Köksal Alptekin Şizofreni Hastaları Ve Yakınlarının Yaşam Kalitesine Psikopatoloji Ve Psikososyal Faktörlerin Etkisi Verda Tüzer, Selma Zincir, Çiğdem Aydemir, Erol Göka Şizofrenide Yaşam Kalitesi Ve Bilişsel İşlevler Y. Akvardar, B.B. Akdede, K. Alptekin, K. Dumlu, D. Işık, F. Pirinçci, S. Yahssin, A. Kitiş Uzun Süren Hastalıklarda Öğrenilmiş Çaresizlik Ruhi Selçuk Tabak, Ayşe Bidar Yetiştirme Yurtları nda Kalan Gençlerin Ruhsal Durumlarının Yaşam Kalitelerine Etkilerinin İncelenmesi Ayşegül Bilge, İlknur Pektaş, Gülseren Ünal 13 15 14 45 C Salonu HALK SAĞLIĞI 15-49 Yaş Grubu Evli Kadınlarda Yaşam Kalitesi Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi Saliha ALTIPARMAK, Erhan ESER Bayraklı 1 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde 18-58 Yaş Engellilik Sıklığı Ve Engelliliği Belirleyen Etmenler Bilgin Ahmet Can,, Demiral Yücel, Ergör Alp, Uçku Reyhan Kamu Sektörü Büro Çalışanlarında Sağlığı Geliştirici Davranışlar Ve Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişki Hakan BAYDUR, Ayten TAŞPINAR, Nursen BOLSOY, Ferda ÖZBAŞARAN Konuralp Beldesi İlköğretim Okullarında Yaşam Kalitesi Değerlendirmesi Ebru YILMAZ, Günce ÜNVER, Şule İNÇ, Nuray YEŞİLDAL Konuralp İlköğretim Okulları İle Düzce Yetiştirme Yurdunda Yaşam Kalitesinin Karşılaştırılması Ç. Gökçe Gerçek, Nuray Yeşildal, Atilla S. Mayda, Hatice K. Yüksel, Ebru Yılmaz, Günce Ünver, Şule İnç, Talat Bahçebaşı, Feridun Çimen Manisa Kent Merkezi Okul Çocuklarında Yaşam Kalitesi Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi Hakan BAYDUR, Gül SAATLI, Beyhan Cengiz Özyurt, Erhan ESER Manisa Muradiye Sağlık Ocağı Bölgesindeki İlköğretim Okullardaki Kız Öğrencilerde Yaşam Kalitesi Ve Etkileyen Değişkenler Beyhan Özyurt, Berfu Çavuş, Ferhat Gül, Selçuk Gürel, Şaylan Vural Erhan Eser Seks İşçisi Kadınlarda Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesini Etkileyen Değişkenler Gürsel Yolasığmaz, Erhan Eser, Erol Özmen Sf 36 Yaşam Kalitesi Ölçeğinin Genel Toplum Örneğinde Güvenirliği Yücel Demiral, Gül Ergör, Belgin Ünal, Semih Şemin, Yıldız Akvardar, Berna Kıvırcık, Köksal Alptekin Türkiye deki Sağlık Ocaklarında Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi: Türkçe Duke Sağlık Profilinin Güvenirlik Ve Geçerliği Nevin Kuzu, Zencir Mehmet, Beşer Nalan, Şahiner Türker, Parkerson George R Jr. Van İli Merkez İlçesi Kentsel Kesiminde Yaşayan 15 Yaş Ve Üzeri Erkeklerin Sağlıklarının Sf-36 Ölçeği Kullanılarak Değerlendirilmesi Nazmi Bilir, Hilal Özcebe, Songül Acar Vaizoğlu, Dilek Aslan, Nüket Subaşı, Tahsin Gökhan Telatar 14 45 15 00 KAHVE MOLASI

viii 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 9 NİSAN 2004 Cuma (devamı) 15 00 16 30 Tiyatro salonu ÜROLOJİ Alt Üriner Sistem Semptomlu Hasta Eşlerinde Yaşam Kalitesi Talha Müezzinoğlu, Murat Lekili, Gökhan Temeltaş, Meftun Okur, Coşkun Büyüksu 15 00 16 30 A Salonu GERİYATRİ Dinlenme Ve Bakımevi Sakinlerinde Geriatrik Depresyon Ölçeği Uygulanması Ergün Öksüz, Simten Malhan, Korkut Ersoy Huzurevinde Yaşayan Yaşlıların Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi Arife AZAK, Ayla Y. KARAMANOĞLU, Havva SERT, Bengü ÇETİNKAYA, İlgün Ö.ÇINAR, Asiye KARTAL Narlıdere İlçesinde 65 Yaş Üstü Nufusun Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi Özlen TURGUL, Aliye MANDIRACIOĞLU,Bülent ÖZUĞURLU, Nursaç ÖZGENER, Hülya DEVECİ Yaşam kalitesi ölçeği yaşlı modülü (whoqol old) Geçerlilik ve güvenilirlik alan çalışması (fıeld trıal) sonuçları Erhan Eser, Gül Saatlı, Sultan Eser, Caner Fidaner Yaşlılarda Demans İle Düşme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Figen ÖZEL, Tuba SUBAŞI, Ömer ERDOĞAN, Umut MALAY Yaşlılarda Yaşam Kalitesi Filiz Ergin, Erdal Beşer, Günay Güler, Mehmet Çobanoğlu Yaşlılarda Yaşam Kalitesini Etkileyen Bileşenler Gül SAATLI, Erhan ESER Yaşlılıkta Yaşam Kalitesi Ve Egzersizin Önemi Şebnem Çınar, İsmet Eşer 15 00 16 30 B Salonu İÇ HASTALIKLARI / DİYABET Ege Üniversitesi Hastanesinde Tedavi Gören Hemofili Hastalarının Sosyo- Demografik Özellikleri İle Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi Kaan Kavaklı, S. Şenol, R. Genç Ekti, C. Balkan, N. Güngör İstanbul da Kamu Ve Üniversite Hastanelerine Başvuran Diyabet Hastalarının Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi Ayşegül Yıldırım, Emel Lüleci, Betul Öğütmen, Hülya Gözü, Oğuz Deyneli, Metin Ateş, Çetin Ozener, Emel Akoglu Kronik Böbrek Yetmezliğinde Farklı Yerine Koyma Tedavileri Alan Hastalarda Yaşam Kalitesi Betul Ogutmen, Aysegul Yildirim, Mehmet Sukru Sever, Semra Bozfakioglu, Rezzan Ataman, Ekrem Erek, Metin Ates, Cetin Ozener, Emel Akoglu Kronik Hepatit B li Hastaların Hastalıkları Konusunda Bilgi Düzeyleri Ve Bilgi Kaynakları Güldane Yıldırım, Ruhi Selçuk Tabak Marmara Üniversitesi Hastanesine Başvuran Tip 2 Diyabet Ve Hemodiyaliz Hastalarının Yaşam Kalitelerinin Karşılaştırılması Aysegul Yildirim, Betul Ogutmen, Hulya Gozu, Oguz Deyneli, Metin Ates, Cetin Ozener, Emel Akoglu Multipl Skleroz Hastalarında Performans Ve Yaşam Kalitesi Ergün Öksüz, Simten Malhan, Hilal Demirezen, Korkut Ersoy Talasemi Tanısı Alan Hastalarda Yaşam Kalitesi Umut Seyfioğlu, Ufuk Solak, Yeşim Aydınok, Kaan Kavaklı Tip 2 Diyabetli Hastalarda Yaşam Kalitesinin Belirleyicileri: Farklı Genel Yaşam Kalitesi Ölçekleri Aynı Belirleyicilere Duyarlı Mı? Erhan Eser, Bilgin Özmen, Ömer Aydemir, Tümer Pala Sibel Boyvada, Nilüfer Karaca Tip II Diyabetli Bireylerin Yaşam Kaliteleri Ve Algıladıkları Sosyal Desteğin Belirlenmesi İbrahim ÇETİN, Seçil EKİZ, Fügen GÖZ, Süreyya KARAÖZ 15 00 16 30 C Salonu İŞ SAĞLIĞI 17 Yaş Ve Üzeri Çalışan Gençlerin Yaşam Kalitesini Belirleyen Faktörler Pınar Erbay Dündar, Bedri Bilge, Hakan Baydur, Tümer Pala, Erhan Eser, Alp Ergör, Ahmet Oral, Müjde Şerifhan Ankara da 112 Acil Yardım Hizmetlerinde Çalışan Sağlık Personelinin Öznel Yaşam Kalitelerinin Sosyo- Demografik Özellikler Yönünden Yaşam Kalitesi Alt Alanlarına Göre Değerlendirilmesi Murat KAYA, Birgül PİYAL Bir İşyerinde Çalışan İşçilerin Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi Dilek ÇEÇEN, Erhan ESER Hakan BAYDUR Çalışan Ergenlerin Yaşam Kalitesi Ve Bunu Etkileyen Faktörler Pınar Erbay Dündar, Hakan Baydur, Bedri Bilge, Tümer Pala, Erhan Eser, Alp Ergör, Ahmet Oral Nasır Nesanır İki Oluklu Mukavva Fabrikasında Çalışan İşçilerin İş Doyumları Ve Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi Murat ERSEL, Mandıracıoğlu A, Eser E, Kitapçıoğlu G, Soyer M, Soyer A İşçilerde Yaşam Kalitesi Ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi: Bir İşyeri Örneği Hakan BAYDUR, Erhan ESER Manisa İl Merkezinde Sağlık Ocaklarında Çalışan Personelin Yaşam Kalitesi Ve Bunu Etkileyen Sosyo-Demografik Faktörler Semra AY, Nurgül GÜNGÖR, Ferda ÖZBAŞARAN

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir ix 10 NİSAN 2004 Cumartesi 11 45 12 30 Poster salonu Posterlerin asılması ve Öğlen Yemeği 12 30 13 15 Poster salonu Poster başında yazarla buluşma 13 15 16 30 Tiyatro ve A,B salonları Paralel Sunumlar ve Poster Oturumları (II) (Ayrıntı için aşağıya bakınız) 13 15 14 45 A Salonu ROMATOLOJİ Ankilozan Spondilitli Hastalarda Fonksiyonel Özürlülük Düzeyi İle Laboratuvar Ve Klinik Parametreler Arasındaki İlişki Taciser Kaya, Rezzan Günaydın, Necla Özer, Gülriz Özbek Ankilozan Spondilitli Hastaların Fonksiyonel Değerlendirilmesinde İki Farklı Fonksiyonel İndeksin (Basfı Ve Dfı) Karşılaştırılması Ömer Faruk Şendur, Ayşegül Başar, Gülcan Gürer Ankilozan Spondilitte, Hastalık Aktivitesinin, Yorgunluğun, Entesis Tutulumunun Ve Fonksiyonel Durumun Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi Tuncay Duruöz, Yasemin Turan, Lale Cerrahoğlu Behçet Hastalığında Yaşam Kalitesi Güzin Dişlen, Ayşe Yalıman, G Azizlerli, R Sarıca Diz Osteoartritinde Balneoterapinin Ağrı Ve Günlük Yaşam Aktivitesi Üzerine Etkisi Zeynep Sağırkaya, Alev Ay, Ümit Bingöl, Lale Altan, Merih Yurtkuran Fibromyalji Sendromunda Su İçi Egzersizin Etkinliği Lale Atlan, Ümit Bingöl, Mehtap Aykaç, Zarife Koç, Merih Yurtkuran. Kemik Mineral Yoğunluğu Değerlendirmesinde Kullanılan Topuk Lazer Dexa (Dxl) Ve Klasik Dexa Ölçümlerinin Yaşam Kalitesi İle İlişkisi Fazile Hatipoğlu, Tuncay Duruöz, Lale Cerrahoğlu Osteoartritli Ve Osteoporozlu Hastalarda Yaşam Kalitesi Güzin Dilşen., Postmenapozal Astımlı Kadınlarda İnhale Kortikosteroidlerin Kemik Mineral Yoğunluğu, Kemik Yapım Yıkım Belirteçleri Ve Yaşam Kalitesi Testleri Üzerine Etkileri Lale Cerrahoğlu, Arzu Süsin A, Tuncay Duruöz, Pınar Çelik, Bekir Sami Uyanık Postmenapozal Osteoporozlu Hastalarda Vertebral Kırık Sıklığı Ve Vertebral Kırıkların Yaşam Kalitesi İle İlişkisi. Selin Ölçenler, Lale Cerrahoğlu, Tuncay Duruöz, Bekir Sami Uyanık Primer Fibromyalji Sendromlu Olgularda Fıq Ve Sf 36 Yaşam Kalitesi Ölçeklerinin Değerlendirilmesi. Lale Cerrahoğlu, Tuncay Duruöz, Altınay Fırat, Arzu Süsin. 13 15 14 45 B Salonu KARDİYOLOJİ Depresyon Ve Anksiyetenin Koroner Arter By-Pass Graft Cerrahisi Uygulanan Hastalarda Yaşam Kalitesine Etkisi (Önrapor) Verda Toprak, Ayşen Esen, Mustafa Cerrahoğlu, Elvin Yağcı, Demet Tok,Ömer Aydemir, Hayrettin Şirin Koroner Anjiyoplasti Ve Stent Uygulanan Hastalarda Yaşam Kalitesi Simten Malhan, Ergün Öksüz, Cem Pazarbaş, Korkut Ersoy Post-Menopozal Dönemde Klinik Belirti Vermeyen Kardiyovasküler Risk Faktörlerinin Algılanan Sağlık Ve Yaşam Kalitesi Bedensel Alanına Etkisi Cevad Seküri, Erhan Eser 14 45 15 00 KAHVE MOLASI 15 00 16 00 Tiyatro salonu PEDİATRİ Astım Bronşiyaleli Çocuklarda İnhale Steroid - Uzun Etkili Bronkodilatör Kombinasyonu Ve İnhale Steroid İle İntermittant Kısa Etkili Bronkodilatör Kullanımının Yaşam Kalitesi (Paqlq) Üzerine Etkisinin Karşılaştırılması Hasan Yüksel, Erhan Eser, Cemaliye Çelik, Sultan Eser, Caner Fidaner, Marion Chaput, Elizabeth Juniper Astım Bronşiyaleli Çocukların Yaşam Kalitesi Üzerine Sosyodemografik Özelliklerin Ve Çocuk Allerji Uzmanı Tarfından İzlemin Etkisi Hasan Yüksel, Erhen Eser, Cemaliye Çelik, Sultan Eser, Caner Fidaner, Marion Chaput, Elizabeth Juniper Çocukluk Çağı İçin Astım Yaşam Kalitesi Ölçeğinin (Pediatric Asthma Quality Of Life Questionnaire (Paqlq)) Türkçe Çevirisinin Güvenirliği Ve Geçerliği Hasan Yüksel, Erhen Eser, Cemaliye Çelik, Gülçin Akıncı, Sultan Eser, Caner Fidaner, Marion Chaput, Elizabeth Juniper Kıddo-Kındl ( Kındl Ergen Formu) Yaşam Kalitesi Ölçeği Türkçe Sürümü Geçerlilik Ve Güvenirlik Sonuçları Erhan Eser, Hasan Yüksel, Hakan Baydur, Bedri Bilge, Pınar Erbay Dündar, Tümer Pala, Ahmet Oral Kıd-Kındl Yaşam Kalitesi Ölçeği Çocuk Formu Türkçe Sürümü Geçerlilik Ve Güvenirlik Sonuçları Erhan Eser, Hasan Yüksel, Hakan Baydur, Gül Saatlı, Beyhan Cengiz Özyurt Pediatrik Yaşam Kalitesi Envanteri Pedsql 4.0 Gerçerlilik Ve Güvenilirlik Çalışması Sibel SÖNMEZ, Zümrüt BAŞBAKKAL Tedavi Görmekte Olan Astımlı Çocuklarda Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi Dilek Ergin, Dilek Özmen, Hasan Yüksel Tip 1 Diyabetli Çocuklarda Hastalığın Günlük Yaşantıyı Ne Derece Etkilediğine İlişkin Bir Çalışma, Diyarbakır-2001. Melikşah Ertem, Hamit Acemoğlu, Alpaslan Tuzcu, Mithat Bahçeci 15 00 16 00 A Salonu ROMATOLOJİ (devam) 15 00 16 00 B Salonu GÖĞÜS HASTALIKLARI KADIN DOĞUM VE JİNEKOLOJİ Astım Ve Allerjik Rinitte Yaşam Kalitesi: Karşılaştırmalı Bir Çalışma Ömer Aydemir, Ayşın Şakar, Cengiz Kırmaz, E. Oryal Taşkın, Levent Sepit, Arzu Yorgancıoğlu Astımda Yaşam Kalıtesı (Sf-36 Anketı) Ayşın Şakar, Arzu Yorgancıoğlu,. Ömer Aydemir, Levent Sepit, Pınar Çelik Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Hastaların Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi Kamer Gür, Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi Yavuz Havlucu, Pınar Çelik, Gönül Dinç, Ayşin Şakar, Arzu Yorgancıoğlu Manisa Devlet Hastanesi Göğüs Kliniğinde Yatan Hastaların Sosyo-Demografik Özelliklerinin Ve Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi Semra AY, Nurgül GÜNGÖR, Ferda ÖZBAŞARAN Histerektomi Ameliyatı Geçiren Kadınların Ameliyat Öncesi Ve Sonrası Yaşam Kalitelerinin İncelenmesi Sibel ERKAN ŞEKER, Hülya OKUMUŞ İnfertilite Tedavisi Uygulanan Kadın Hastalarda Yaşam Kalitesi Simten Malhan, Ergün Öksüz, Gözde Biberoğlu, Korkut Ersoy Premenapozal Ve Postmenapozal Dönem Kadınlarda Yaşam Kalitesi Sevgi Özkan, Erkan Alataş, Mehmet Zencir

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 1 SAĞLIKTA YAŞAM KALİTESİ (SYK) KAVRAMI: BİR GİRİŞ DENEMESİ Dr. Caner FİDANER Kanser Savaş Daire Başkanlığı 1. Sayma ve ölçme: Nicelik Evreni anlamak, onu bir karmaşa halinde görmemek için sınıflandırmalara başvururuz. İnsanoğluna özgü sınıflandırmaların en önemlilerinden birisi sayı sayma dır. Sayı sayma, başlangıçta, sürüdeki koyunların eksilmediğinden emin olmak gibi son derece gerekli ve gündelik bir amaca hizmet ediyordu; sonraları ise bütün matematik ve mühendislik bilimleri, bu soyut kavramlaştırmanın üzerinde gelişti. Kaç tane? sorusunun yanıtı, bize iki grubu karşılaştırma fırsatı tanır. Böylece, örneğin kimin sürüsünde daha fazla koyun olduğunu da anlayabiliriz. Ancak, her özetleme bir kısaltmadır. Saydığımız nesnelerin de aynı kategoride olduğunu kabul ederiz, saydığımız her koyunu bir diğerinin aynısı kabul etmiş oluruz. Böylece, örneğin yalnızca kategorinin dışındaki keçileri değil, kategorinin içindeki gebe koyunları da ayrıca sayma gereksinimi ortaya çıkar. Nesneleri saymanın yeterli olmadığı yerlerde, nesnelerin özelliklerini ölçme düşüncesi ortaya çıktı. Böylece, örneğin, koyunlardan toplanan yünler tartılarak sürü hakkında daha fazla fikir edinme olanağı doğdu. Sonraları bu ölçümler öyle gelişti ki, örneğin, ekonomi bilimi toplumları karşılaştırmak için kişi başına düşen gayrisafi milli hasıla gibi soyut kavramlar kullanır oldu. Ölçme kavramı, sayma kavramından daha karışıktır; çünkü her yeni ölçüm için hem araçlar geliştirmek, hem de herkesin kabul edeceği bir birimler oluşturmak gerekir. Örneğin ağırlık ölçmek için kuyumcu terazisinden kamyon kantarına kadar çok çeşitli araçlarımız vardır. Ağırlığın sadece gündelik yaşamda kullanılan birimlerinin ise miligramdan kilotona kadar uzanan geniş bir yelpazesi vardır. Bütün saymalar ve ölçmelerle elde ettiğimiz rakamlar, birer çokluktur ve bize saydığımız ya da ölçtüğümüz çokluğun niceliği (kemiyet, kantite, quantity ) hakkında fikir verirler. 2. Sağlık hizmetlerinde kullandığımız nicelikler Sağlık hizmetlerini sunanlar, uygulamalarının gerçekten işe yarayıp yaramadığını merak ederler. Bunun için de anlamak istedikleri çeşitli nicelikler vardır. Bir grup nicelik hastaya aittir, hastanın durumunu anlamak için nabzına bakar, dakikada kaç kez attığını sayarız, ateşinin kaç derece olduğunu ölçeriz. Daha önemlisi, tedaviden sonra bu sayma ve ölçmeleri yineler, aradaki farktan hastanın düzelip düzelmediğini anlamaya çalışırız. Farklı tedavilerin etkilerini karşılaştırmak için de hastalık bulgularının düzelmesine bakarız ya da hastalıktan azade yaşam süresini ölçeriz. Bundan ayrı olarak, toplumların ya da belli nüfus gruplarının sağlık düzeylerini karşılaştırmak için de niceliklere başvururuz. Örneğin, evinde suyu olan haneleri sayar, bunların toplam haneler içindeki yüzdesini hesaplarız; ya da bebek ölüm hızı gibi soyut ölçütler geliştiririz. Bütün bu sayma ve ölçmelerin en yararlı yönü, nesnel (objektif, objective ) olmamızı sağlamalarıdır, yani sayma ya da ölçmeyi yapan kişi adeta aradan çekilmiştir. Ancak bütün bu sayma ve ölçmeler, bazı kabulleri zorunlu kılar, örneğin yaşam yıllarını sayıyorsak, farkında olarak veya olmayarak, bütün yılları birbirine eşit kabul etmiş oluruz. Bir başka kabulümüz de, ölçümleri yapan kişilerin, yani hekim ve sağlıkçıların bu konudaki yetkesini benimsemiş olmamızdır. 3. Nicelikten niteliğe Özellikle yirminci yüzyılın ikinci yarısında, sağlık hizmetleri alanında, nesnel olarak ölçülen değerlerin yetersiz kaldığı durumlar ortaya çıktı. Bu durumları açıklayabilmek için birkaç örnek vermek gerekecek. Genel Sunular

2 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir Birincisi, artık hastaların birbirine özdeş nesneler olmadığı görülüyordu. Bir hastanın yakındığı durumdan öteki rahatsız olmuyor, bazen da hekimin iyileştiğini düşündüğü bir hastanın yakınmalarının devam ettiği gözleniyordu. Yani artık hekim veya sağlıkçının nesnel saptamalarının durumu yeterince ifade edemediği anlaşılıyordu. İkincisi, toplumsal gelişmelere paralel olarak, hekimin geleneksel otoriter rolü, yerini eşitlikçi bir hasta hekim ilişkisine bırakıyordu. Hekim tedavilerde tek seçici olmaktan çıkıyor, bütün kararları hasta ile birlikte alma gereksinimi doğuyordu. Üçüncüsü, kronik hastalıklar tıbbın gündeminde daha çok yer tutmaya başlamış, bu nedenle hastalığın tam düzelmemiş olduğu durumların da tanımının yapılması gerekir olmuştu. Bunun yanında, ekonominin toplumları karşılaştırmak için kullandığı ölçekler de tartışılmaya başlanmıştı, çünkü toplumda paranın ya da üretimin artması kendiliğinden kişilerin mutlu olmasını sağlayamıyordu. Sağlığın, 1946 da Dünya Sağlık Örgütü tarafından ortaya atılmış ve genel olarak sağlık camiasında benimsenmiş olan tanımının da yetersiz kaldığı iddia edilmeye başlandı. Bilindiği gibi, bu tanım şöyledir: Sağlık, yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik halidir. Yazarlar, sağlığın fiziksel ve ruhsal yönlerinin tıp ve sağlık bilimleri tarafından iyi kötü bilindiğini, ancak tam iyilik hali ni bilinen ölçeklerle tanımlamanın mümkün olmadığını, özellikle sosyal yönden tam iyilik hali kavramının açıklanamayacağını savunuyorlardı. Yani sağlıkçılar, henüz uğraştıkları alanı yeterince tanımlayamamış olduklarını farkettiler. İşte bütün bu gereksinimler, insanoğlunun hayatın niteliği (keyfiyet, kalite, quality ) üzerinde yeniden düşünmesine yol açtı; şöyle sorular ortaya atıldı: - Hastanın beklentileri, umutları sağlıkçıların görüşünden daha önemli değil mi? - Yaşam yılları birbirine eşit değilse bunları birbiriyle nasıl karşılaştıralım? - Yaşamın hangi özellikleri onu değerli kılıyor? - Bir tedavinin yaşamı uzatması kadar bu sürenin hangi koşullarda yaşandığı da önemli değil mi? Sonuçta gerek sağlıkçılar, gerekse sosyal bilimciler yaşamın niteliği, yani Türkiye de alışıldık adıyla yaşam kalitesi ( quality of life, QoL ) kavramı üzerinde düşünmeye başladılar. Ancak kendi çalışmalarının diğer alanlarda benzer konudaki uygulama ve kavramlaştırmalardan farklı olduğunun görülebilmesi için de sağlıkta yaşam kalitesi, SYK ( health-related quality of life, HRQoL ) terimini ortaya attılar. 4. Sağlıkta yaşam kalitesi nedir? Yeni bir kavramın tanımlanması hem zordur, hem zaman alır. Yeni bir kavramı tanımlamanın iki boyutu vardır: Bir yandan, tanımın içeriğinde nelerin olması gerektiği kararlaştırılır, öte yandan nelerin bu tanımın dışında kalması gerektiği belirlenir. Sağlıkta yaşam kalitesi kavramının içine nelerin girmesi gerektiği konusunda farklı görüşler olmakla birlikte, örneğin bedensel ve ruhsal becerilerin, kişinin kendine özgü beklenti ve algılarının bu tanımda yer almasının uygun olacağını aşağı yukarı bütün yazarlar benimsemektedir. Ancak, sağlıkta yaşam kalitesi için bütün yetkelerce üzerinde fikir birliğine varılmış bir tanım, henüz geliştirilmemiştir. Yine de burada birkaç tanım önerisi aktarmak istiyorum (1). Sağlıkta yaşam kalitesi; - İki komponenti olan iyilik halidir; bunlardan birincisi fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik haline temsil eden gündelik faaliyetleri yürütebilme yeteneğidir, ikincisi ise işlen görme ve hastalıkların kontrolünün düzeyi ile ortaya çıkan hasta doyumudur. - Yaşamın iyi ve doyum sağlayan karakterinin bir bütün olarak, öznel biçimde algılanmasıdır. - Hastanın beklentileri ile erişebildiklerinin arasındaki uçurumun olabildiğince az olmasıdır. - Bir hastalığın ve ona bağlı tedavinin hastada yarattığı işlevsel etkilerin hasta tarafından öznel biçimde algılanışıdır. Genel Sunular

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 3 - Bireyin yaşamdan ve kişisel iyilik hali denen genel durumdan sağladığı doyumun bir bütün olarak ifadesidir. - Hastanın, hem içinde yaşadığı kültürel yapı ve değerler sistemi bağlamında, hem de kendi amaçları, beklentileri, standartları ve endişeleri açısından, yaşamdaki durumu ile ilgili algısıdır. Sağlıkta yaşam kalitesi kavramından sağlıkçıların ne anladığını kavrayabilmek için bu tanımları, tek tek olduğu kadar bir arada da düşünmek gerekiyor. 5. Varılan sonuçlar Hastaya ne hissettiğini sormayı öngören ve sağlık durumunu bütün boyutları ile ele almak gibi zor bir amaca yönelmiş olan yaşam kalitesi kavramı, yalnızca nicelikleri değil, nitelikleri de ölçmeyi hedefliyor. Bu kavram, kişilerin sağlığından toplumların sağlık düzeyine kadar çok farklı alanlarda bize durumu ya da yaptığımız müdahalelerin sonuçlarını ölçebilmek için çeşitli olanaklar sağlamakta. Uluslararası literatürde yer bulabilmeleri için, yaşam kalitesi alanında yürütülen çalışmaların hem sağlam bir kavramsal temele oturması, hem de yöntemsel problemlere çözüm bulmuş olması gerekiyor. Yirmi birinci yüzyılda yaşam kalitesi üzerinde çok daha fazla durulacağı rahatlıkla öngörülebilir. Kaynakça: (1) Bottomley, A; The Cancer Patient and Quality of Life, The Oncologist, 2002; 7:120-125 (2) Ventegodt, S; Measuring the Quality of Life From Theory to Practice; Denmark Quality of Life Center; http://home2.inet.tele.dk/fclk/mql_eng.htm (3) Burckhardt, C; Quality of life compendium, University of Bergen, Norway; http://www.uib.no/isf/people/doc/qol/httoc.htm Genel Sunular

4 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir YAŞAM KALİTESİNİN SINFILANDIRILMASI VE SAĞLIKLA İLGİLİ YAŞAM KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ Doç. Dr. Erhan Eser Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, Manisa. İletişim: e.eser@bayar.edu.tr Yaşam Kalitesi: Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesi (SYK) bütüncül olarak yaşam kalitesinin bir alt bileşenidir. Bu yüzden bu iki kavram birbirleriyle yakından ilişkili kavramlardır. Bir görüşe göre Yaşam Kalitesi (YK) ve SYK birbirinden ayrılarak incelenmeliyken diğer bir görüşe göre aslında yaşam kalitesinin tüm boyutları sağlıkla ilgili yaşam kalitesini de belirler ve bunları birbirlerinden ayırmak olanaksızdır. Örneğin gelir düzeyi, sosyal olanaklar, politik ortam, çevre koşulları ve kişisel inançlar genel yaşam kalitesinin içinde değerlendirilirken bunları sağlıkla ilgili yaşam kalitesinde ayrı düşünmek bizi genellikle yanılgıya götürür, çünkü bunların çoğu sağlık sorunlarını belirleyen temel faktörlerdir. Yine de genel kabul gören sınıflamaya göre SYK, YK boyutlarının doğrudan bireyin sağlığı ile ilgili kısımlarını içerir. İnsandan insana YK ve SYK ne atfedilen önem farklılık gösterir. Sağlığı çok iyi olan bir birey için sağlıkla ilgili olmayan YK bileşenleri (örneğin, değerler, inançlar, sosyal ilişkiler, ekonomik durum, hav ve su kalitesi gibi çevrenin fiziksel koşulları, okul, güvenlik, sosyal statü vb.)önemli olurken, süregen hastalığı olan bir birey için bedensel, psikolojik sağlık durumu gibi SYK bileşenleri daha önemlidir. Yaşam Kalitesi 4 ana alanda (boyutta) ortaya çıkar: 1- Kişisel içsel alan (değerler, inançlar, arzular, kişel hedefeler, sorunlarla başa çıkma vb.) 2- Kişisel sosyal alan (aile yapısı, gelir durumu, iş durumu, toplumun tanıdığı olanaklar vb) 3- Dışsal Doğal Çevre Alanı (hava, su kalitesi vb) 4- Dışsal Toplumsal Çevre Alanı (kültürel, sosyal ve dini kurumlar, toplumsal olanaklar, okul,sağlık hizmetleri, güvenlik, ulaşım, alışveriş vb.) YK nin coğrafi düzeyleri, sırasıyla, evde, toplum içinde, bölgesel, ulusal, uluslar arası,ve küresel ; SYK nin düzeyleri ise yine sırasıyla, birey olarak hasta, bir klinik müdahale altındaki hasta, belir bir hastalık alt grubunda olan birey, belirli bir hastalığı olanlar içinde belirli özelliğe sahip olanlar ve belirli bir hastalığa sahip tüm bireyler olarak sıralanır. Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Ölçümü: Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin ölçümünün öznel (algılanan) bir kavramsal temel dayandığını ; bu ölçümün konvansiyonel sağlık hizmeti çıktıları (kurtarılan hasta oranı, uzatılan yaşam yılı ya da biyokimyasal göstergeler gib) ile birlikte ya da onlardan bağımsız bir girişim olduğunu burada anımsamak gerekir. Algılanan sağlık değerlendirmeleri içinde yer alan yeti (işlev) kaybı (disability) ile SYK birbirinin içine girmiş değerlendirmelerdir. Bu nedenle aslında işlev yitimini ölçen gereçler de SYK ölçekleri içinde değerlendirilirler. Oysa bilindiği gibi merdiven çıkıp çıkamamak bir işlev kaybı değerlendirmesiyken, merdiven çıkamamanın kişinin yaşamının niteliği üzerine olan öznel (algılanan) etkisi yaşam kalitesidir. SYK ölçeklerini seçerken 4 temel nokta açıklığa kavuşturulmalıdır: 1-Amacımız ne? a- Bireyleri veya grupları birbirinde ayırabilmek mi? b- Buna dayanarak yeni (kısa) bir ölçek geliştirmek mi? (prediction) c- Bireylerde zaman içindeki değişimi ortaya koymak mı? (tedavi başarısını ölçmek) 2- Ölçek araştırma yapacağımız toplum için geçerli ve güvenilir mi? 3- Seçebileceğimiz alternatif ölçeklerin bir listesi önümüzde mi? 4-Alternatifler varsa amacıma ve araştırma düzenime uygun olan hangi ölçeği seçmeliyim? İlk iki noktayı yanıtlayabildiğimizi varsayarak üçüncü soruyu açıklığa kavuşturmak için SYK ölçeklerinin genel bir sınıflamasına burada değinelim: Genel Sunular

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 5 SYK tek bir sayı (indeks ölçüt) ile veya bir profil ile ölçülebilir. İndeks ölçütler, doğrudan (Görsel Eşdeğerlik Ölçekleri = Visual Analog Scales veya tercihe dayalı ölçekler) veya dolaylı yoldan (birden çok indeks ölçütün toplanmasıyla) öçülür. Profil Ölçütler ise, SYK nin bütününü belirleyen alt bileşenlerden oluşurlar. Bu alt bileşenlere boyut veya alan (domain), bunların da alt bileşenlerine ise bölüm (facet) denir. Profil ölçeklerin genellikle bir toplanm puanı yoktur. Ölçek ister indeks olsun isterse profil, SYK ölçüm araçları Şekil ve görünüm açısından 1- Genel amaçlı (generic) ve 2- Özel amaçlı (secific) olarak iki sınıfa ayrılır. Genel amaçlı ölçütler, SYK ilgilendiren geniş bir işlev kaybı ve genel olarak rahatsızlık spektrumunu içermeleri nedeniyle, toplumun tüm kesimlerinde; tüm hastalıklar ve durumlarda ;.eşitli tıbbi girişimlerde kullanılırlar. Genel amaçlı ölçekler de kendi aralarında iki alt gruba ayrılırlar: 1- Tercih dayalı olmayan (profiller) 2- Tercihe dayalı (preference / utility based) İlk kategorideki sağlık profilleri SYK nin değişik yönlerini ölçen tek bir araçtır. Genellikle bunlardan içerdikleri alan sayısı kadar puan elde edilir. Yaygın olarak kullanılan Sf-36, Dünya Sağlık Örgütü SYK ölçeği WHOQOL, Nothingam Sağlık Profili, Hastalık Etki Profili (Sickness Impact Profile) bu kategoriye örnek oluştururlar. İkinci kategorideki Tercihe dayalı ölçekler ise (indeks ölçütler sınıflamasına girerler) sağlık ekonomisi alanında geliştirilen teorilere dayanılarak geliştirilmiş olan, Maliyet Yararlanım analizlerinde (cosy utility) kullanılan ve en önemlisi Kalite Eklenmiş Yaşam Yılları nı (QALY) hesaplamaya olanak tanıyan ölçekleridir. SYK 0 ile 1 arasında tek bir puana indirgenir. Kabaca değinmek gerekirse, ya puanları önceden belirlenmiş işlevlerle ilgili sorulara verilen yanıtlara göre ya da YK nin farklı yönlerine verilen puanlara göre değerlendirilirler. Burada ayrıntıya girilmeyecektir. Bu ölçekler içinde en sık kullanılanları [(Quality of Well-Being Scale, EuroQol Instrument (EQ 5-D) ve Health Utility Index (HUI) ] dir. Özel Ölçütler ise, belirli bir nüfus grubuna özel, belirli bir duruma veya hastalığa özel veya belirli bir işleve özel ölçekler olarak farklılaşırlar. Belirli bir nüfus grubuna özel olanlar için çocuklara (CHQ,Disabkid, KINDL, Pedsqol), yaşlılara (WHOQOL-OLD), ergenlere (KINDLE) özel ölçekler örnek verilebilir. DLQI genel dermoloji, VSQ25 ise genel göz hastalıkları ölçekleridir. Bunun yanında hemen her hastalığa (ör: epilepsi, diyabet, romatoid artrit), duruma (ağrı) ve işleve (cinsel işlev, emosyonel durum, uyku) özel ölçekler de bulunmaktadır. Hastalığa ve duruma özel ölçeklerin temel avantajı, yapılan tıbbi girişime bağlı değişi Mi daha duyarlı olarak ölçebilmeleri, dezavantajları ise kişiyi bir bütün olarak ele alamamaları ve farklı durumlar ve programlar arasında karşılaştırma yapamamalarıdır. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Araştırmalarında Nelere Dikkat Edilmelidir? SYK araştırması yapan araştırmacılara bir dizi öneride bulunarak bu yazıya son veriyorum. 1- SYK ölçeklerini, yaşam kalitesi düzeyinde önemli farklılık beklediğiniz durumlarda kullanın. 2-İdeal araştırma, yaşam kalitesini yaşam beklentisi ile karşılaştırırken fizyolojik değerleri ve diğer klinik parametreleri de içermelidir. 3-Bu araştırmalar çoğunlukla örnek büyüklüğünün artırılmasını gerektirmez. Aynı bireylerde yapılan tekrarlayan ölçümler bu gereksinimi sınırlar. 4-Araştırmayı yürüttüğünüz toplum için geçerli ve güvenilir olan ölçekleri kullanın, kullandığınız ölçeğin özelliklerini ve sınırlılıklarını bilin. 5- Başlangıç ölçümünün ne zaman yapılacağını özenle belirleyin. Bu ilk ölçüm izleyen ölçümler için size rehber olacaktır. Genel Sunular

6 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 6-Ölçümlerinizi hastalığın seyri ve sağaltımın etkisini ölçmeye yetecek sıklıkta tekrarlayın. 7- Ölçümleri, bazı hastaları hastalıkları şiddetlendiği zaman, bazılarını da kendilerini iyi hissettikleri zaman yapmaktan kaçının. 8- Genellikle iki ölçüm arasındaki sürenin 2-4 hafta olması önerilir. Müdahalenizin etkisini ölçmek istiyorsanız ölçümünüzü girişimden hemen sonra ve bir sonraki girişimden hemen önce yapınız. 9- Hastaların tümünü hastalıklarının doğal sonucuna veya sağaltımın etkisi tamamen geçinceye dek izleyin. 10- Verilerinizi yalnızca ortalama hesaplayarak analiz etmeyin. Çok değişkenli varyans analizlerini tercih edin. 11- Ölçeğin yalnızca toplam ouanı ile yetinmeyip varsa alt puanlarını da inceleyin. 12- Son olarak, araştırmalarınızdaki soru veya izlem formlarında mutlaka çalıştığınız bireylerin sosyoekonomik göstergelerini dahil edin. Alt sosyoekonomik statüdeki bireylerin genel yaşam kalitesi puanlarının diğerlerinden daha düşük olduğunu unutmayın. Grup karşılaştırmalarında sosyoekonomik durumu kontrol edin, edemiyorsanız çoklu analizlerde bunu mutlaka göz önüne alın. Genel Sunular

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 7 DEĞERLENDİRME ARAÇLARININ PSİKOMETRİK ÖZELLİKLERİ Dr. Ömer Aydemir Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öznel yaşantıların değerlendirilmesinde ölçek kullanımı vazgeçilmez hale gelmiştir. Bu çerçevede bu değerlendirme araçlarının gerek hazırlanmasında gerekse psikometrik özelliklerinin ortaya konmasında bilinmesi gereken kurallar vardır. Bu kurallar dört maddede toplanmıştır: 1) Standartlaştırma: Yorum hatasının en az indirgenmesine yarar. Bir ölçek kullanılırken göz önünde bulundurulması gereken bazı noktaları içermektedir. Ölçeğin ham puanı, doldurulması gereken süre, deneğin yaş sınırları, deneğin en düşük eğitim düzeyi, doldurma sırasında boş bırakılabilecek en fazla madde sayısı bu özelliklerden bazılarıdır. Böylece standartlaştırılmış bir ölçekten elde edilen puan karşılaştırılabilir ya da yorumlanabilir anlam taşır. Vurgulanması gereken bir nokta ise birçok araştırmada standartlaştırılmış ölçek kullanım zorunluluğu yoktur. Bilinmesi gereken ise, standartlaştırmanın yorum hatalarını en aza indireceğidir. Örneğin iki ya da daha fazla grubun karşılaştırıldığı araştırmalarda, ölçeğin standartlaştırılmış olması gerekli değil. 2) Nesnellik: Değerlendirme aracının bireysel hatalardan kurtulması amacıyla nesnellik vazgeçilmez bir özelliktir. Örneğin açık uçlu soruların bulunduğu bir ölçekte bireysel hatalar daha yüksek düzeyde beklenirken, çoktan seçmeli bir ölçekte nesnellik daha fazladır. Nesnellik doğrudan ölçeğin güvenilirliği içinde yer alır ve güvenilirlik hesaplamasında sabit katsayı olarak bulunur. 3) Güvenilirlik: Bir değerlendirme aracının kullanılabilmesi için mutlaka bulunması gereken bir özelliği güvenilirliktir. Güvenilirlik ile ölçeğin değişken hatasının üstesinden gelinir. Güvenilirlik deneklerden birinden diğerine ayrımın tutarlı ölçümüdür ve değerlendirme aracının üretkenliğini ve sürekliliğini gösterir. Güvenilir bir ölçek aynı yöntemle her araştırmacı tarafından, hastada değişiklik olmadığı sürece farklı zamanlarda aynı sonucu vermelidir. Bir testin ölçmek istediği özelliği ne kadar iyi ve doğru ölçtüğünü gösterir. Bir ölçek bazı durumlarda güvenilir iken diğer durumlarda güvenilir olmayabilir. Bu çerçevede bir ölçeğin güvenilirliği, bir ölçümün belli bir dizi koşulda yinelenebilir olmasıdır. Güvenilirlik çeşitli yollarla değerlendirilir. İçsel güvenilirlik (tutarlılık): Öncelikle bir ölçeğin içerdiği maddelerin bir bütün oluşturarak ölçümün üretkenliğini sağlaması gereklidir. Ölçeğin maddeleri birbirleriyle karşılıklı ilişki içinde olup bir bütün oluşturmalıdırlar. Bunu sınamanın yöntemleri arasında yarıya bölme katsayısı, Kuder-Richardson yöntemi ve Cronbach alfa katsayısı hesaplaması kullanılmaktadır. Bunların hepsi bir ölçeğin içerdiği maddelerin birbirleriyle ilişkilerini gösterir. Yani eğer bir ölçek güvenilir ise, maddelerden elde edilen puanların ve tüm ölçekten elde edilen puanın birbirleriyle pozitif bağıntı göstermesi gereklidir ve güvenilirlik katsayısı yüksek bulunur. Sonuçta ölçeğin maddelerinin aşağı yukarı aynı şeyi ölçtükleri ortaya konmuş olur. Test-yeniden test güvenilirliği: Zaman içinde aynı sonuçları elde ederek ölçeğin istikrarlılığını değerlendirir. Burada ölçüm zamanları arasında ölçülen değişkenlerin istikrarlı kalması, öte yandan diğer koşulların da buna etki etmemesi zorunluluğu vardır. Bu koşulun her zaman yerine getirilmesi olanaklı olmadığından, test-yeniden test güvenilirliği çoğu kez olduğundan daha düşük düzeyde hesaplanır. Diğer yandan deneklerin ölçeği anımsamaları da test-yeniden test güvenilirliğini bozan bir başka unsurdur ve bu durumda beklenenden daha yüksek düzeyde güvenilirlik elde edilir. Ölçek seçiminde, eğer hastanın ölçülen özelliği gün içinde belirgin dalgalanma gösteriyorsa, o zaman yüksek test-yeniden test güvenilirliği olan bir ölçek kullanmak uygun olmayabilir. Eşdeğerli ölçek (paralel ölçek) güvenilirliği: Deneklere iki ayrı durumda farklı ama eşdeğerli iki ölçek uygulanır. Bunun amacı hastanın anımsama riskini en aza indirgemek olduğu gibi, gün içi değişkenlik gösteren hastayı çeşitli yönleriyle değerlendirebilmektir. Burada söz konusu iki ölçek aynı psikiyatrik özelliği aynı yolla ölçmelidir. Sonuçta da aynı ortalamayı, standart Genel Sunular

8 1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir sapmayı ve maddeler arası bağıntıyı vermelidir. Böylesi iki ölçekten farklı puanlar elde eden bir denek, bir hata durumu oluşturmaktadır. Değerlendirmeciler arası güvenilirlik: Aynı denek grubunu değerlendiren değerlendirmeciler arasındaki uyumu gösterir. Psikiyatrik yapının yineleyen biçimde değerlendirilmesinin pek uygun olmadığı durumlarda kullanılmaktadır. Bunun en belirgin örneği psikiyatrik tanıdır. Puan olarak uyum sağlanamayan maddeler iyi tanımlanmamış ya da ayırt edilmesi güç yapıları oluşturmaktadır. 4) Geçerlilik: Geçerlilik doğruluğa ya da gerçekliğe dayanır ve bir ölçeğin ölçmeyi amaçladığını ölçüp ölçmediğini belirtmektedir. Psikiyatrik değerlendirme ve ölçüm dolaylı olarak yapıldığı için geçerlilik sorunu ortaya çıkar. Sabit hataların üstesinden gelmeyi sağlar. Bu hataları temsil eden üç temel geçerlilik alanı vardır: ölçek performansı ile ilişkili, davranışı belirleyen ruhsal özellikler ile ilişkili ve ölçüt ile ilişkili. Buna göre de, üç tür geçerlilik bulunmaktadır: içerik geçerliliği, deneysel (ampirik) geçerlilik, yapı geçerliliği. İçerik geçerliliği: Ölçeğin içeriğinin amaca uygun olup olmadığı ve hedef konunun uygun kısımlarının değerlendirilip değerlendirilmediği ile ilgilidir. Yani, ölçeğin içerdiği maddelerin araştırılan konunun temsilcileri olup olmadığı ilgi alanıdır. İçerik geçerliliğinin en yaygın kullanılanı yüzey geçerliliğidir. Yüzey geçerliliğinde ölçeğin ne ölçtüğü değil, öznel değerlendirmeye dayanarak ne ölçebileceği ortaya konur. Buna göre de en az doğruluğu kanıtlanabilir geçerliliktir. Yöntem olarak hazırlanan ölçek o alanın uzmanı tarafından incelenip, hedef konuyu araştırıp araştıramayacağı yargısına varılır. Mantık ya da örneklem geçerliliği bir diğer içerik geçerliliği türüdür. İlgi alanı özgül olarak tanımlanmış bir psikopatoloji evreninin ölçekteki sorularla yeterince örneklenip örneklenmediğidir. Yüzey geçerliliğinden öte, mantık geçerliliği konunun tüm alanları ilgili kaynaklar gözden geçirilerek ve ölçeğin soru örüntüsü incelenerek sağlanır. Faktör geçerliliği de bir içerik geçerliliği türüdür. En karmaşık içerik geçerliliği olan faktör geçerliliği faktör analizine dayanmaktadır. Söz konusu ölçeğin ne ölçüde araştırılan konuyla ilgili alanları kapsadığı ortaya konur. Deneysel Geçerlilik: Ölçüt ile ilişkili etkinliğin ortaya konmasını sağlar. Ölçüt geçerliliği adı da verilen bu geçerlilik ölçeğin kullanılabilmesi açısından oldukça önemlidir ve güvenilirliğine de katkıda bulunmaktadır. Deneysel geçerlilikte en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri birlikte geçerliliktir. Çoğunlukla geçerliliği sınanan ölçek ile birlikte, aynı alanda kullanılan ve geçerliliği ortaya konmuş bir başka ölçek uygulanır. Aralarındaki bağıntıya bakılarak geçerlilik sağlanmış olur. Birlikte geçerlilik için kullanılan bir başka yöntem ise uygulama ölçeğinin yanında yapılandırılmış bir görüşme ile tanı koymaktır. Hasta bir tanı ölçütüne göre sınıflandırıldığı zaman, ölçeğin kesme noktası hesaplanarak ölçüte göre ayırt etme gücü belirlenir. Bir diğer deneysel geçerlilik ise yordama geçerliliğidir. Daha çok sağaltıma yanıt ya da hastalığın gidişi yönünden yordama yeğlenir. Ama bunun dışında, tanısal yordama da araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır. Ölçüt geçerliliği içinde iki kavram önemli bir yer tutmaktadır. Bunlardan özgüllük bir ölçeğin bir sağlıklı grup içinde hasta olmayanları hasta olanlardan ayırt etme gücü ile belirlidir ve doğru negatiflik ile gösterilir. Duyarlılık ise yine ölçeğin bir hasta grubu içinde hasta olanları hasta olmayanlardan ayırt etme yetisidir ve doğru pozitiflik ile belirlenir. Ölçüt geçerliliği için kullanılan bir başka yöntem ise çapraz geçerliliktir. Çapraz geçerlilikte ölçek hedef örneklem grubu dışında bir başka örneklem grubuna uygulanır ve bu gruptaki performansı değerlendirilir. Burada, özgün gruptakine yakın bir performans elde edilmesi beklenir. Zaten ölçeğin hedef toplum dışında bir grupta kullanılabilmesi için mutlaka çapraz geçerliliğinin tamamlanmış olması gereklidir. Ancak grup üyelerinin sayısı ne kadar küçükse, ne kadar çok sayıda öngörücü değerlendirmeye alınırsa ve sonuçta yalnızca küçük bir kısmı göz önüne alınırsa, çapraz geçerlilik katsayısı o ölçüde düşük elde edilir. Yapı Geçerliliği: Bir ölçeğin benzer diğer ölçeklerle nasıl kesiştiği ve ilişkisiz başka ölçeklerden nasıl farklı olduğuna dayanır. İç içe geçmiş bir dizi işlem sonucu elde edilebilir. Değişkenler arasındaki kuramsal ilişkiler kesin sınırlarıyla belirlenmelidir. Bundan sonra değişkenler arasında deneysel ilişkiler araştırılmalıdır. Son olarak, toplanan veriler ayrıntılı biçimde gözden geçirilmeli ve ölçeğin yapısı ortaya konmalıdır. Burada yöntem olarak örtüştürücü ve ayrıştırıcı geçerlilik bakılır. Örtüştürücü geçerlilikte ilişkili olduğu öngörülen ölçümlerin ne ölçüde ilişkili olduğu incelenir. Ayrıştırıcı geçerlilikte ise ölçeğin ilişkili olmayan diğer yapıların ölçümlerinden ne ölçüde ayırt edici özellik taşıdığına bakılır. Bu amaçla en sık olarak multitrait- Genel Sunular

1. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyumu, 8-10 Nisan 2004 İzmir 9 multimetod matriks uygulanır. Burada esas nokta, değişik tanı gruplarına benzer özellik gösteren değişik ölçekler uygulanarak söz konusu ölçeğin ne ölçüde ayırt edici özellik taşıdığı ve ne ölçüde diğer ölçeklerle örtüştüğü belirlenir. Beklenen, uygulanan ölçekler arasındaki bağıntı katsayılarının, bir ölçeğin tüm tanı grupları arasındaki bağıntı katsayılarından yüksek olmasıdır. Genel Sunular