Altıncı Bölüm: Bölüm Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Türkiye de büyükşehir belediyelerin kuruluş şartları, organları, teşkilat yapısı ve işleyişi hakkında bilgi sahibi olacak, Türkiye de büyükşehir belediyelerinin gelişim sürecini öğrenecek, 6360 sayılı Kanunla büyükşehir yönetimlerinde ortaya çıkan değişiklikleri anlayacaksınız. Anahtar Kavramlar Metropol Belediye Sistemi Anakent Belediyesi Alt Kademe Belediyesi İlçe Belediyesi AYKOME UKOME Su ve Kanalizasyon İdaresi İlgili Mevzuat 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 22.03.2008 tarihli ve 5743 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 06.12.2012 tarihli ve 6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 03.04.2012 tarihli ve 28253 sayılı RG de yayımlanan Belediye Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinde uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik 15.06.2006 tarihli ve 26199 sayılı RG de yayımlanan Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği 16.08.2006 tarihli ve 26261 sayılı RG de yayımlanan Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği
İçindekiler GİRİŞ... 3 1.1. TÜRKİYE DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ... 3 1.2. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI... 5 1.2.1. Büyükşehir Belediyelerinin Kuruluşu... 5 1.2.2. Büyükşehir Belediyesinin Görev ve Sorumlulukları... 5 1.2.3. İlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları... 8 1.3. ALTYAPI, ULAŞIM, SU VE KANALİZASYON HİZMETLERİ... 9 1.3.1. Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME)... 9 1.3.2. Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME)... 10 1.3.3. Su ve Kanalizasyon İdaresi... 11 1.4. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN ORGANLARI... 11 1.4.1. Büyükşehir Belediye Meclisi... 11 1.4.2. Büyükşehir Belediye Encümeni... 13 1.4.3. Büyükşehir Belediye Başkanı... 13 1.5. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE TEŞKİLATI... 15 1.6. BELEDİYELER ARASI HİZMET İLİŞKİLERİ VE KOORDİNASYON... 15 1.5. 6360 SAYILI KANUNLA GETİRİLEN YENİLİKLER... 15 1.6. 6360 SAYILI KANUNLA ORTAYA ÇIKAN YENİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE MODELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ... 16 2
GİRİŞ Bu derste büyükşehir belediyelerinin yapısı, organları, görevleri ve işleyişi incelenmektedir. 6360 sayılı Kanunla birlikte Türkiye de büyükşehir belediye sisteminde önemli değişiklikler ortaya çıkmıştır. Bu değişimlerin eleştirel bir gözle incelenmesi, avantaj ve dezavantajlarıyla birlikte ele alınması bu dersin amaçlarından biridir. 1.1. TÜRKİYE DE BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN TARİHİ GELİŞİMİ Mart 1984 den itibaren ülkemizde klasik belediye yönetimi yanında, bir de içinde birden fazla belediye bulunan büyük yerleşim birimlerinde iki kademeli metropol belediye sistemine geçilmiştir. Bu sistem, temel itibariyle, merkezde bir anakent belediyesi ile buna bağlı ilçe belediyelerinden meydana gelmektedir. 1580 sayılı Belediye Kanunu, bir yerde belediye örgütu kurulabilmesi için, o yerin nüfusunun 2.000 ve daha fazla olmasını hükme bağlamıştı. Böylece, nüfusu 2.000 olan yerleşim birimleriyle, nüfusu bir milyon ve daha fazla olan yerler, aynı kanun hükümlerine tabi olmuştu. Oysa nüfusu bir milyonun üzerindeki yerleşim birimlerinin sorunlarıyla küçük belediyelerin sorunları arasında büyük farklar bulunmaktaydı. Bu farklı sorunların çözümu için de, değişik bir örgütlenmeye gitmek kaçınılmazdı. Nitekim Paris, Londra, Tokyo ve Toronto gibi dünyanın büyük şehirlerindeki belediyeler, diğer belediyelerden farklı bir statüye sahip kılınmışlardır. Ayrıca, 1980 den önceki dönemde büyükşehir alanı içerisindeki ilçe, belde, köy ve mahallelerde ayrı ayrı belediye örgütleri kurulmuştu. Her belediye ayrı bir otobüs işletmesine sahipti ve ayrı bir imar ve altyapı politikası izlemekteydi. Bu belediyeler arasında gerekli koordinasyon sağlanamadığı için ortak kamu hizmetlerinin yürütülmesinde bir takım güçlüklerle karşılaşıldı. Bunu çözümlemek amacıyla, Milli Güvenlik Konseyi nce 4 Aralık 1981 tarihinde 2561 sayılı Büyük Şehirlerin Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerlerinin Ana Belediyelere Bağlanmaları Hakkında Kanun kabul edildi. Bu kanuna göre, nüfusu 300.000 i aşan büyük şehirlerin çevresinde bulunan belediye ve köyler, şube ya da mahalle haline dönüştürülerek anakent belediyesine bağlandı. Ancak bu düzenlemenin, büyük şehirlerin sorunlarını çözmede yeterli olamadığı anlaşıldı. 1982 Anayasası, büyük yerleşim merkezleri için, özel yönetim biçimleri oluşturulabileceğini hükme bağlamıştır (Md. 127). Anayasanın bu hükmü uyarınca, büyük şehirlerdeki belediye yönetimini yeniden düzenlemek için 8 Mart 1984 tarihinde Bakanlar Kurulu nca Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kabul edildi. Bu KHK ye göre, üç büyük şehirde (İstanbul, Ankara ve İzmir) Büyükşehir Belediyesi adıyla bir anakent belediyesi kuruldu ve bu sayı daha sonraki yıllarda sekize yükseldi. Büyükşehir belediyesi sınırları içindeki ilçelerde, büyükşehir belediyesine bağlı olarak ilçe belediyeleri statüsü oluşturuldu. Ancak, 1993 yılında yedi il merkezinde (Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin ve Samsun) büyükşehir belediyesi kurulmasını hükme bağlayan 504 sayılı KHK, 3030 sayılı yasanın 3
büyükşehir bünyesinde kurulmasını öngördüğu ilçe belediyeleri yerine, alt kademe belediyeleri kavramını getirdi. Buna göre, adı geçen büyükşehir belediyeleri sınırları içinde, öncekilerden farklı olarak ilçe statüsü verilmeden de yalnızca alt kademe belediyeleri oluşturuldu. Ülkemizde büyükşehirler için oluşturulan bu düzenleme, kentleşme ve sanayileşme ile birlikte yapıları hızla değişen ve sorunları giderek artan büyük yerleşim birimlerine, özellikle örgütlenme açısından yeni bir sistem getirmiştir. Bu sistem, ilçelerin ve beldelerin yerel özelliğini koruyup, halkın yönetime katılmasını sağlarken, büyükşehir alanında birbiriyle ilişkili çeşitli hizmet birimleri arasında koordinasyonu da gerçekleştirmektedir. Böylece ekonomik yönden büyük ölçekli birimlerin avantajlarından yararlanılmaya çalışıldığı gibi, ilçe/belde belediyelerine de yer verilmekle demokratik yönden küçük ölçekli birimlerin etkinliğine önem verilmiş olmaktadır. Yirmi yıldan beri uygulanmakta olan 1984 tarih ve 3030 sayılı Kanun yerini, yerel yönetim reformu kapsamında hazırlanarak TBMM de 10 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilen 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu na bırakmıştır. Bununla beraber, 5393 sayılı Belediye Kanunu ile diğer ilgili kanunların bu kanuna aykırı olmayan hükümleri, ilgisine göre büyükşehir, ilçe belediyeleri için uygulanmaya devam edilmektedir. 6 Mart 2008 tarih ve 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile büyükşehir belediye yönetimi kurulan yerlerde, belde belediyeleri kaldırılmış, yeni bazı ilçeler oluşturulmak suretiyle alt kademe belediyesi olarak yalnızca ilçe belediyesi statüsüne yer verilmiştir. Türkiye deki Büyükşehir Belediyeleri 6360 sayılı Kanundan önce 16 Büyükşehir Belediyesi bulunmaktaydı. Bunlar Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun Büyükşehir Belediyeleriydi. Ayrıca bu belediyeler içinde sadece Kocaeli ve İstanbul Büyükşehir Belediyelerinin sınırları il mülki sınırlarıyla örtüşmekteydi. 6360 sayılı Kanunla birlikte mevcut büyükşehir belediyelerine ek olarak 14 büyükşehir belediyesi kurulmuştur. Bunlar Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van Büyükşehir Belediyeleridir. Böylece Türkiye deki büyükşehir belediye sayısı 30 a yükselmiştir. Ayrıca tüm büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarına genişletilmiştir. Büyükşehir belediyeleriyle ilgili en son kapsamlı düzenleme 12 Kasım 2012 tarihli ve 6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile gerçekleşmiştir. Bu kanunla birlikte 16 olan büyükşehir belediye sayısı 30 a yükselmiş, büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırlarına genişletilmiş ve büyükşehir olan illerdeki il özel idareleri kaldırılmıştır. 4
Belediye Yönetimi 1.2. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN KURULUŞU, GÖREV VE SORUMLULUKLARI 6360 sayılı Kanunla yeniden tanımlanan büyükşehir belediyesi, sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idari ve mali özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisini ifade etmektedir. Bir yerde büyükşehir belediyesi kurulması için en az üç ilçe belediyesi bulunması zorunluluğu 6360 sayılı Kanunla birlikte kaldırılmış; sınırların belirlenmesi için kullanılan eski pergel düzenlemesinden vazgeçilerek büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırlarına, büyükşehir ilçe belediyelerinin sınırları ise bu ilçelerin mülki sınırlarına çıkarılmıştır. 1.2.1. Büyükşehir Belediyelerinin Kuruluşu 6360 sayılı Kanun bir yerde büyükşehir belediyesi kurulabilmesi için gerekli olan şartları sadeleştirmiş ve toplam nüfusu 750.000 den fazla olan illerin il belediyelerinin kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebileceği hükmünü getirmiştir. Görüldüğü gibi büyükşehir belediyesi kurulmasında fiziki yerleşim durumu ve ekonomik gelişmişlik düzeyi kriterleri kaldırılmıştır. 1.2.2. Büyükşehir Belediyesinin Görev ve Sorumlulukları Büyükşehir Belediyesi sisteminde anakent belediyesi ile ilçe belediyeleri arasında görev ve sorumlulukların paylaşılması gerekmektedir. 5216 sayılı Belediye Kanunu, bu konuda büyükşehir belediyesine önemli roller vermektedir. Özellikle imar ve bütçe konularında büyükşehir belediyesinin yetkileri düşünüldüğünde büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri arasında bir çeşit vesayet ilişkisinin bulunduğunu söylemek mümkündür. 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanununun 2004 yılında kabul edilmesiyle birlikte belediyelerin ölçek sorunu yeniden gündeme gelmiştir. 5216 sayılı Kanunda İstanbul ve Kocaeli büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırlarına genişletilmiş, büyükşehir belediyesi kurulmasında gerekli olan nüfus şartı artırılmış ve büyükşehir belediyesinin sınırları çevresindeki belediye ve köylerin, büyükşehir belediyesine katılmaları da kolaylaştırılmıştır. 5747 sayılı Kanunla ilk ve alt kademe belediyelerinin kaldırılması, ölçek ekonomilerinden daha fazla yararlanma imkanı getirmiştir. Bu konudaki son düzenleme ise 6360 sayılı kanunla gerçekleşmiş ve büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırlarına, büyükşehir kapsamında yer alan ilçe belediyelerinin sınırları ise ilçe mülki sınırlarına genişletilerek belediyelerin ölçek ekonomilerinden daha fazla yararlanmaları amaçlanmıştır. 5216 sayılı Kanunda büyükşehir belediyesinin ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları iki kategori halinde ayrı ayrı sayılmıştır. Buna göre büyükşehir belediyelerinin görev ve sorumlulukları şunlardır: 5
Kentsel Planlama ve Kentsel Dönüşüm İlçe belediyelerinin görüşlerini alarak büyükşehir belediyesinin stratejik plânını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bunlara uygun olarak bütçesini hazırlamak. Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak. Büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek. 5393 sayılı Belediye Kanununun 69. (Arsa ve Konut Üretimi) ve 73. (Kentsel Dönüşüm) maddelerindeki yetkileri kullanmak. Ruhsatlandırma ve Denetim Büyükşehir belediyesi tarafından yapılan veya işletilen alanlardaki işyerlerine büyükşehir belediyesinin sorumluluğunda bulunan alanlarda işletilecek yerlere ruhsat vermek ve denetlemek. Ulaşım ve Trafik Büyükşehir içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek, büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dahil toplu taşıma araçlarına ruhsat vermek. Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak. Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek. Durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek. Kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek. Büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yapmak, yaptırmak, bakım ve onarımını sağlamak, kentsel tasarım projelerine uygun olarak bu yerlere cephesi bulunan yapılara ilişkin yükümlülükler koymak. İlân ve reklam asılacak yerleri ve bunların şekil ve ebadını belirlemek; meydan, bulvar, cadde, yol ve sokak ad ve numaraları ile bunlar üzerindeki binalara numara verilmesi işlerini gerçekleştirmek. Coğrafî ve kent bilgi sistemlerini kurmak. Yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek. Çevre ve Halk Sağlığı 6
Belediye Yönetimi Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak. Gayrisıhhî işyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer işyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak. Büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek. Sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak. Büyükşehir belediyesinin yetkili olduğu veya işlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine getirmek. Her çeşit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek. Merkezî ısıtma sistemleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek. Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak. Gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar kurmak ve işletmek. Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve işletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak. Mezarlık ve Defin Mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, işletmek, işlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek. Sosyal ve Kültürel Hizmetler Meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, işletmek veya işlettirmek, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak. Büyükşehrin bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları, kütüphane, müze, spor, dinlence, eğlence ve benzeri yerleri yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek. Gerektiğinde mabetler ile sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, kamu kurum ve kuruluşlarına ait bu hizmetlerle ilgili bina ve tesislerin her türlü bakımını, onarımını yapmak ve gerekli malzeme desteğini sağlamak. 7
Kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlamak, bu amaçla bakım ve onarımını yapmak, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa etmek. Spor Gerektiğinde amatör spor kulüplerine nakdî yardım yapmak, malzeme vermek ve gerekli desteği sağlamak, amatör takımlar arasında spor müsabakaları düzenlemek, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara, teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere belediye meclis kararıyla ödül vermek. Doğal Afetle Mücadele ve Acil Yardım İl düzeyinde yapılan plânlara uygun olarak, doğal afetlerle ilgili plânlamaları ve diğer hazırlıkları büyükşehir ölçeğinde yapmak. Gerektiğinde diğer afet bölgelerine araç, gereç ve malzeme desteği vermek. İtfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek. Patlayıcı ve yanıcı madde üretim ve depolama yerlerini tespit etmek, konut, işyeri, eğlence yeri, fabrika ve sanayi kuruluşları ile kamu kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı alınacak önlemler yönünden denetlemek, bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve ruhsatları vermek. Afet riski taşıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluşturan binaları tahliye etme ve yıkım konusunda ilçe belediyelerinin talepleri hâlinde her türlü desteği sağlamak. 1.2.3. İlçe Belediyelerinin Görev ve Sorumlulukları 6360 sayılı Kanunla ilçe belediyelerinin görev ve sorumluluklarında da değişiklikler ortaya çıkmıştır. Yeni düzenlemeye göre ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları şunlardır: Kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak. Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak. Sıhhî işyerlerini, 2 nci ve 3 üncü sınıf gayrisıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek. 775 sayılı Gecekondu Kanununda belediyelere verilen yetkileri kullanmak, otopark, spor, dinlenme ve eğlence yerleri ile parkları yapmak; yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları açmak; mabetler ile sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak. Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek. 8
Belediye Yönetimi Afet riski taşıyan veya can ve mal güvenliği açısından tehlike oluşturan binaları tahliye etmek ve yıkmak. Yukarıda sayılan son üç maddedeki hizmetlerden hem büyükşehir belediyeleri hem de ilçe belediyeleri sorumludur. 6360 sayılı Kanunla getirilen yeniliklerden biri de büyükşehir ve ilçe belediyelerinin tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilmesidir. Ayrıca büyükşehir belediyesi meclis kararıyla mezarlık alanlarını tespit etmek, mezarlıklar tesis etmek, işletmek, işlettirmek, defin ile ilgili hizmetleri yürütmek; her çeşit toptancı hallerini ve mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek; yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek görevlerini ilçe belediyelerine devredebilir veya birlikte yapılabilir. Son olarak, büyükşehir belediyeleri; temizlik hizmetleri ve adres ve numaralandırmaya ilişkin görevlerini belediye meclisi kararı ile ilçe belediyelerine devredebilir, birlikte yapabilirler. 1.3. ALTYAPI, ULAŞIM, SU VE KANALİZASYON HİZMETLERİ Büyükşehir belediyeleri altyapı, ulaşım, su ve kanalizasyon hizmetlerini koordinasyon içinde, etkin ve verimli şekilde yürütmek amacıyla Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME), Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) ve Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ, SASKİ, BUSKİ gibi) oluşturur. 1.3.1. Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME) Büyükşehir içindeki alt yapı hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükşehir belediye başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin katıldığı alt yapı koordinasyon merkezi bulunur. Büyükşehir ilçe belediye başkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüşülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. Alt yapı koordinasyon merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının (oda üst kuruluşu bulunan yerlerde üst kuruluşun) temsilcileri de davet edilerek görüşleri alınır. İlgili yönetmeliğe göre Altyapı Koordinasyon Merkezi; Büyükşehir belediyesi fen işleri daire başkanı ile büyükşehir belediye başkanının belediye ve işletmeleri ile bağlı kuruluşlarından en az şube müdürü seviyesinde görevlendireceği en fazla on kişinin, Milli Savunma Bakanlığı temsilcisinin, Karayolları Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. temsilcisinin, 9
Türkiye Elektrik İletim A.Ş. temsilcisinin, Şehir İçi Elektrik Dağıtım A.Ş. temsilcisinin, Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. temsilcisinin, Belediyelerini ilgilendiren konuların görüşüldüğü toplantılara büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye başkanları veya görevlendirecekleri bir üyenin, Belediye altyapı hizmetlerini etkileyecek derecede yatırım yapan ve belediye tarafından belirlenen özel kuruluş temsilcisinin katılımından oluşur. Alt yapı koordinasyon merkezi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlar tarafından büyükşehir içinde yapılacak alt yapı yatırımları için kalkınma plânı ve yıllık programlara uygun olarak yapılacak taslak programları birleştirerek kesin program hâline getirir. Kesin programlarda birden fazla kamu kurum ve kuruluşu tarafından aynı anda yapılması gerekenler ortak programa alınır. Ortak programa alınan alt yapı hizmetleri için belediye ve diğer bütün kamu kurum ve kuruluşlarının bütçelerine konulan ödenekler, alt yapı koordinasyon merkezi bünyesinde oluşturulacak alt yapı yatırım hesabına aktarılır. Koordinasyon merkezleri tarafından alınan ortak yatırım ve toplu taşımayla ilgili kararlar, belediye ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır. 1.3.2. Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) Ulaşım Koordinasyon Merkezi, büyükşehir içindeki kara, deniz, su, göl ve demiryolu üzerindeki her türlü taşımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükşehir belediye başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, yönetmelikle belirlenen kamu kurum ve kuruluşları ile, Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonunun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisinin katılımıyla kurulur. Büyükşehir ilçe belediye başkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüşülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. 6360 sayılı Kanunla birlikte Türkiye Şoförler ve Otomobilciler Federasyonunun görevlendireceği ilgili odanın temsilcisi de UKOME nin asil üyesi haline gelmiştir. İlgili yönetmeliğe göre Ulaşım Koordinasyon Merkezi; Büyükşehir belediye başkanınca, belediyenin ulaşım ve yatırımlarla ilgili daire ve işletmeleriyle bağlı kuruluşlarından en az şube müdürü seviyesinde görevlendireceği en fazla on kişinin, Milli Savunma Bakanlığı temsilcisinin, Jandarma Genel Komutanlığı temsilcisinin, Emniyet Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Sınırları içerisinde deniz bulunan büyükşehirlerde, Sahil Güvenlik Komutanlığı temsilcisinin, Sınırları içerisinde deniz bulunan büyükşehirlerde, Denizcilik Müsteşarlığı temsilcisinin, Karayolları Genel Müdürlüğü temsilcisinin, 10
Belediye Yönetimi Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Kara Ulaştırma Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü temsilcisinin, Kendi belediyelerini ilgilendiren ve belediyelerinin yetki alanı içerisinde oluşan ve o belediyenin sınırları içerisinde başlayıp biten ulaşım konularında ilçe ve ilk kademe belediye başkanları veya görevlendirecekleri bir üyenin katılımından oluşur. 5216 sayılı Kanunu ile büyükşehir belediyesine verilen trafik hizmetlerini plânlama, koordinasyon ve güzergâh belirlemesi ile taksi, dolmuş ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile sayısının tespitine ilişkin yetkiler ile büyükşehir sınırları dahilinde il trafik komisyonunun yetkileri ulaşım koordinasyon merkezi tarafından kullanılır. Ulaşım koordinasyon merkezi kararları, büyükşehir belediye başkanının onayı ile yürürlüğe girer. UKOME tarafından alınan kararlar belediyeler ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır. 1.3.3. Su ve Kanalizasyon İdaresi Büyükşehir belediyesine bağlı kuruluşlar içinde en önemlisi, su ve kanalizasyon idaresidir. Bu idare, büyükşehir belediyesine bağlı, müstakil bütçeli ve kamu tüzel kişiliğine haiz bir kuruluştur. Su ve Kanalizasyon İdaresi, ilk olarak 1981 yılında, 2560 sayılı kanunla İstanbul da kurulmuştur. Daha sonra, 5 Haziran 1986 tarih ve 3305 sayılı Kanunla diğer büyükşehir belediyelerinde de kurulması sağlanmıştır. Su ve Kanalizasyon İdaresinin yönetimi, genel kurul, yönetim kurulu, genel müdürlük ve denetçiler olmak üzere dört organ tarafından sağlanmaktadır. İstanbul da İSKİ, Ankara da ASKİ, Bursa da BUSKİ ve İzmir de İZSU bu idarelere örnek olarak verilebilir. Büyükşehir belediye meclisi, aynı zamanda su ve kanalizasyon idaresinin genel kurulu olarak görev yapmaktadır. Yönetim kurulu, bir başkanla beş üyeden oluşmaktadır. Büyükşehir belediye başkanı, yönetim kurulunun da başkanıdır. Genel müdürle, en kıdemli genel müdür yardımcısı, yönetim kurulunun tabii üyesidir. Genel müdür ve yönetim kurulunun diğer üç üyesi, büyükşehir belediye başkanının teklifi üzerine İçişleri Bakanı nın onayı ile atanmaktadır. Su ve kanalizasyon idaresinin işlemleri, iki denetçi tarafından denetlenmektedir. 1.4. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİNİN ORGANLARI Büyükşehir Belediyesinin üç organı vardır. Bunlar nihai karar organı olan büyükşehir belediye meclisi, icrai ve danışma niteliğinde sorumlulukları bulunan büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye yönetiminin başı ve yürütüme organı olarak da büyükşehir belediye başkanıdır. 1.4.1. Büyükşehir Belediye Meclisi 11
Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediyesinin ve bazı hallerde ilçe belediyelerinin karar organıdır. Meclis, büyükşehir belediyesine bağlı ilçe belediyeleri için tespit edilen belediye meclisi üye sayısının, her ilçe için beşte biri alınmak suretiyle bulunacak toplam sayı kadar üyeden meydana gelir. Büyükşehir belediye meclisi üyeleri, her ilçe için seçilmiş olan asıl üyelerin seçiliş sıralarına göre başlayarak yeter sayıya kadar inilmek suretiyle hesaplanır. Büyükşehir belediye meclisi üyelikleri için ayrı bir seçim yapılmamaktadır. Halk tarafından doğrudan doğruya yapılan seçim, yalnızca ilçe belediye meclislerinin üyeleri içindir. Bu üyelerin beşte biri, aynı zamanda büyükşehir belediye meclisinin üyeliklerini de yürütmektedirler. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer belediyelerin başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyeleridir. Meclis Toplantıları Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası önceden meclis tarafından belirlenen günde toplanır. Bütçe görüşmesine rastlayan toplantı süresi en çok yirmi, diğer toplantıların süresi en çok beş gündür. Meclis kendi belirleyeceği bir ay tatil yapabilir. Büyükşehir belediye başkanı, acil durumlarda lüzum görmesi halinde belediye meclisini bir yılda üç defadan fazla olmamak ve her toplantı bir birleşimi geçmemek üzere toplantıya çağırır. Meclis Kararlarının Kesinleşmesi Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine idari yargıya başvurabilir. Büyükşehir Belediyesinin İmar Denetim Yetkisi Büyükşehir belediyesi, ilçe belediyelerinin imar uygulamalarını denetlemeye yetkilidir. Denetim yetkisi, konu ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi istemeyi, incelemeyi ve gerektiğinde bunların örneklerini almayı içerir. Bu amaçla istenecek her türlü bilgi ve belgeler en geç 15 gün içinde verilir. İmar uygulamalarının denetiminde kamu kurum ve kuruluşlarından, üniversiteler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından yararlanılabilir. Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye üç ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklik ve aykırılıklar giderilmediği takdirde, büyükşehir belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir. 12
Belediye Yönetimi Büyükşehir belediye meclisi ve ilçe belediye meclisi kararları, kesinleştiği tarihten itibaren en geç yedi gün içinde mahallin en büyük mülki idare amirine gönderilir. Mülki idare amirine gönderilmeyen kararlar yürürlüğe girmez. Büyükşehir kapsamındaki ilçe belediye meclisleri tarafından alınan imara ilişkin kararlar, kararın gelişinden itibaren üç ay içinde büyükşehir belediye meclisi tarafından nazım imar plânına uygunluğu yönünden incelenerek aynen veya değiştirilerek kabul edildikten sonra büyükşehir belediye başkanına gönderilir. Üç ay içinde büyükşehir belediye meclisinde görüşülmeyen kararlar onaylanmış sayılır. İhtisas Komisyonları Büyükşehir belediye meclisi, üyeleri arasından seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İhtisas komisyonları, her siyasi parti grubunun ve bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle oluşur. İmar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, plân ve bütçe komisyonu, eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu ile ulaşım komisyonunun kurulması zorunludur. Komisyon çalışmalarında uzman kişilerden yararlanılabilir. Gündemdeki konularla ilgili olmak üzere; kurum temsilcileri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, üniversitelerin ilgili bölümlerinin, sendikalar ve uzmanlaşmış sivil toplum örgütlerinin temsilcileri ile davet edilen uzman kişiler, oy hakkı olmaksızın ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilir ve görüş bildirebilir. 1.4.2. Büyükşehir Belediye Encümeni Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. Belediye başkanının katılamadığı toplantılarda, encümen toplantılarına genel sekreter başkanlık eder. Büyükşehir belediye encümeninin görev ve yetkileri, Belediye Kanunu nun hükümlerine tâbi klasik belediyelerin belediye encümenine verilen görev ve yetkileri ile aynıdır. Büyükşehir belediye encümeni, bunlara ilaveten, Büyükşehir Belediye Kanunu nun verdiği görevleri yerine getirmek ve yetkilerini kullanmakla da yükümlüdür. 1.4.3. Büyükşehir Belediye Başkanı Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Büyükşehir belediye başkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre büyükşehir belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Büyükşehir ve büyükşehir kapsamındaki ilçe belediye başkanları görevlerinin devamı süresince siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel 13
spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Başkanın Görev ve Yetkileri 5216 sayılı Kanunda büyükşehir belediye başkanının görev ve yetkileri şu şekilde sayılmıştır (5216, md.18): 1. Belediye teşkilatının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, beldenin ve belediyenin hak ve menfaatlerini korumak. 2. Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, bütçeyi hazırlamak ve uygulamak, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini belirlemek, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak. 3. Büyükşehir belediye meclisi ve encümenine başkanlık etmek, bu organların kararlarını uygulamak. 4. Bu Kanunla büyükşehir belediyesine verilen görev ve hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli önlemleri almak. 5. Büyükşehir belediyesinin ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin etkin ve verimli yönetilmesini sağlamak, büyükşehir belediyesi ve bağlı kuruluşları ile işletmelerinin bütçe tasarılarını, bütçe üzerindeki değişiklik önerilerini ve bütçe kesin hesap cetvellerini hazırlamak. 6. Büyükşehir belediyesinin hak ve menfaatlerini izlemek, alacak ve gelirlerinin tahsilini sağlamak. 7. Yetkili organların kararını almak şartıyla, büyükşehir belediyesi adına sözleşme yapmak, karşılıksız bağışları kabul etmek ve gerekli tasarruflarda bulunmak. 8. Mahkemelerde davacı veya davalı sıfatıyla ve resmî mercilerde büyükşehir belediyesini temsil etmek, belediye ve bağlı kuruluş avukatlarına veya özel avukatlara temsil ettirmek. 9. Belediye personelini atamak, belediye ve bağlı kuruluşlarını denetlemek. 10. Gerektiğinde bizzat nikâh kıymak. 11. Diğer kanunların belediye başkanlarına verdiği görev ve yetkilerden büyükşehir belediyesi görevlerine ilişkin olan hizmetleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak. 12. Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülerle ilgili faaliyetlere destek olmak üzere özürlü merkezleri oluşturmak. Belediye Başkanlığının Sona Ermesi Belediye Kanunundaki hükümler saklı kalmak kaydıyla büyükşehir belediye meclisinin feshine neden olan eylem ve işlemlere katılan büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarının görevlerine Danıştay kararıyla son verilir. Başkan Danışmanları 14
Belediye Yönetimi Nüfusu 2 milyonu aşan büyükşehir belediyelerinde 10, diğer büyükşehir belediyelerinde 5 i geçmemek üzere başkan danışmanı görevlendirilebilir. Danışman olarak görevlendirileceklerin en az dört yıllık yüksek öğrenim mezunu olması şarttır. 1.5. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE TEŞKİLATI Büyükşehir belediyesi teşkilatı; norm kadro esaslarına uygun olarak genel sekreterlik, daire başkanlıkları ve müdürlüklerden oluşur. Birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi büyükşehir belediyesi meclisinin kararı ile olur. Büyükşehir belediyesinde başkan yardımcısı bulunmaz. Hizmetlerin etkili ve verimli bir şekilde yürütülebilmesi için, genel sekretere yardımcı olmak üzere, norm kadroya uygun olarak genel sekreter yardımcısı atanabilir. 6360 sayılı Kanundan önce genel sekreter yardımcısı sayısı Kanunla belirlenmişti, anca aynı zamanda norm kadroya uygunluk da aranmaktaydı. Yeni durumda nüfusu 3 milyonun üzerindeki büyükşehir belediyelerinde en fazla 5, diğerlerinde en fazla 3 genel sekreter yardımcısı atanabilir hükmü kaldırılmış ve genel sekreter yardımcılarının belirlenmesinde norm kadro esaslarının dikkate alınması sağlanmıştır. 1.6. BELEDİYELER ARASI HİZMET İLİŞKİLERİ VE KOORDİNASYON Büyükşehir belediyesi modeli, anakent (büyükşehir) belediyesi ile ilçe belediyeleri arasında hizmetlerin yürütülmesi, yetki ve görevlerin yerine getirilmesi ve mali işler bakımından koordinasyon ve uyum gerektirmektedir. 5216 sayılı Kanun, büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri arasında hizmet ilişkileri ve koordinasyona ilişkin bazı ilkeler belirlemiştir. Bu ilkeler özetle şu şekilde ifade edilebilir (md. 27): 1. Büyükşehir kapsamındaki belediyeler arasında hizmetlerin yerine getirilmesi bakımından uyum ve koordinasyon, büyükşehir belediyesi tarafından sağlanır. 2. Büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri veya ilçe belediyelerinin kendi aralarında hizmetlerin yürütülmesiyle ilgili ihtilaf çıkması durumunda, büyükşehir belediye meclisi yönlendirici ve düzenleyici kararlar almaya yetkilidir. (6360 sayılı Kanundan önceki durumda büyükşehir belediyesi ilçe belediyelerinin kendi aralarındaki ihtilafların çözümünde yetkili değildi.) 3. Büyükşehir belediyesi mücavir alanlarının ilçe belediyeleri arasındaki bölüşümü büyükşehir belediye meclisince yapılır. 4. İlçe belediyelerine ait görevlerden bir veya birkaçı, bedeli kendileri tarafından karşılanmak ve istekte bulunmak kaydıyla, büyükşehir belediye meclisinin kararına dayanarak, ortaklaşa veya bizzat büyükşehir belediyesi tarafından yapılabilir. 5. Büyükşehir belediyesi, ilçe belediyeleri ile ortak projeler geliştirebilir ve yatırım yapabilir. 6. Büyükşehir belediyesi ile bağlı kuruluşları, belediye başkanının onayı ile birbirlerinin nakit ihtiyacını karşılayabilir. 1.5. 6360 SAYILI KANUNLA GETİRİLEN DİĞER YENİLİKLER 15
Yukarıda 6360 sayılı Kanunla büyükşehir belediyelerinde ortaya çıkan bazı önemli değişiklikler ele alınmıştı. Aşağıda, kanunun büyükşehirler için getirdiği diğer düzenlemeler özetlenmiştir. Yeni büyükşehir belediyeleriyle birlikte tüm büyükşehir sınırlarındaki belde belediyeleri ve orman köyleri dahil köylerin tüzel kişilikleri kaldırılmış, büyükşehre dönüştürülecek illerde en az 1 ilçe kurulmuştur. Büyükşehir olmayan 51 ilde, nüfusu 2.000 in altındaki belde belediyelerinin tüzelkişiliğine son verilmiş ve köye dönüştürülerek ilgili ilçeye bağlanmıştır. Büyükşehir sınırlarındaki beldeler kaldırılarak, mahalleleriyle birlikte ilçe belediyelerine katılmıştır. Tüzelkişiliği kaldırılan belediyelere 5779 sayılı Kanunla aktarılacak paylar, nüfusa göre 5 yıl süreyle ilgili il özel idaresine aktarılmaktadır. Büyükşehir belediyelerinin bulunduğu illerde, bucaklar ve bucak teşkilatları kaldırılmıştır. 2014 yılında ise ülkenin tamamındaki bucak teşkilatları kaldırılmıştır. Büyükşehir belediyelerinin sınırlarında il özel idarelerine verilen yetki, görev ve sorumluluklar ilgisine göre bakanlıklar, bakanlıkların bağlı ve ilgili kuruluşları ile bunların taşra teşkilatına, Hazineye, valiliklere, Büyükşehir belediyelerine ve bağlı kuruluşlarına veya ilçe belediyelerine verilmiştir. Tüzelkişiliği kaldırılan köylerde görev yapan geçici ve gönüllü köy korucuları halen görev yaptıkları yerlerde görev yapmaya devam edecektir. Büyükşehir ilçe belediyelerine seçimleri takip eden ayda 5779 sayılı Kanun gereğince aktarılacak paylar (merkezi idare bütçesinden verilecek paylar) 3 katı artırımlı olarak ödenmektedir. 1.6. 6360 SAYILI KANUNLA ORTAYA ÇIKAN YENİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE MODELİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Dünyada birçok metropoliten alan yönetim modeli bulunmaktadır. Türkiye de 6360 sayılı Kanunla ortaya çıkan yeni metropoliten yönetim modeli, Varşova, Zagreb, Bangkok, Brüksel, Montreal, Seul, Tokyo ve Madrid kentlerindekine benzer şekilde dikey olarak koordine edilmiş iki kademeli metropoliten yönetim modelidir. Türkiye de üst kademede sınırları tüm il sınırlarını kapsayan yürütme organı doğrudan seçimle, karar organı ise ilçe belediye meclislerinden seçimle gelen üyelerden ve ilçe belediye başkanlarından oluşan büyükşehir belediyesi; alt kademede ise sınırları tüm ilçe sınırlarını kapsayan karar ve yürütme organları seçimle gelen büyükşehir ilçe belediyeleri bulunmaktadır. Bu modelin en önemli özelliği bölünmüşlüğü ve hizmet çakışmalarını azaltarak kaynak tasarrufu sağlamasıdır. Bu modelde, üst kademe metropoliten yönetim, alt kademe belediyelerinin kararları üzerinde ciddi denetim, onama ve gözetim yetkisine sahiptir (Gül ve Batman, 2013: 15). Türkiye de ortaya çıkan, daha önce 5216 sayılı Kanunla birlikte İstanbul ve Kocaeli illerinde denenen büyükşehir belediye sisteminin bazı avantajları şunlardır: 16
Belediye Yönetimi 1. Büyükşehir sınırlarının il mülki sınırlarına eşitlenmesi nedeniyle büyükşehirlerde bütüncül ve makro politikaları kapsayan planlar (imar planı, kent stratejik planı, il çevre düzeni planı, ulaşım master planı gibi) hazırlanabilir. 2. Büyükşehir belediye sınırlarının genişlemesi ve büyükşehir sınırlarındaki dağınık ve farklı türde belediyelerde sadeleştirilmeye gidilmesi nedeniyle planlama ve koordinasyonun daha etkili sağlanabilmesi ve ölçek ekonomilerinden yararlanılacak kaynak israfının önlenmesi mümkün olabilir. 3. Büyükşehir ve ilçe belediyelerinde optimum ölçeğin sağlanacağı beklentisi söz konusudur. Böylece büyükşehirlerde sunulan hizmetlerin tek merkezden yürütülmesi ve koordine edilmesi sayesinde hizmetlerde etkinlik, koordinasyon ve kalitenin yükselmesi ve kaynak tasarrufu beklenmektedir. 4. Merkezi yönetimden gönderilen mali kaynakların kentlerde yatırıma dönük olarak ve daha etkili şekilde kullanılması mümkün olmaktadır. 5. Büyükşehir sınırlarındaki belde belediyeleri ve köyler mahalleye dönüştürülerek buralarda yaşayanların büyükşehir belediye başkanı, ilçe belediye başkanı ve meclis üyeleri için oy verebilmeleri ve aday olabilmeleri yani yerel siyasete katılan nüfusun sayısında artış söz konusudur. 6. Belediye sınırları içinde yaşayan nüfusun artması söz konusu olmaktadır. Belediye gelirlerinin köylere göre çok daha fazla olması ve belediyelerin genel bütçe vergi gelirlerinden pay almaları nedeniyle belediye sınırlarında yaşayanların kamu kaynaklarından daha fazla yararlanmaları mümkün olmaktadır. Diğer taraftan, 6360 sayılı Kanuna yöneltilen en önemli eleştiriler aşağıda yer almaktadır: 1. Bu modelde, 28 il, İstanbul ve Kocaeli kadar yaygın ve yoğun kentleşmiş varsayılmakta ve büyükşehir belediyesi ilin tümüne hizmet vermekle sorumlu kılınmaktadır. Oysa Ankara, Eskişehir, Şanlıurfa, Konya ve Balıkesir gibi hem alan olarak çok büyük hem de kırsal alanları çok fazla ve birbirinden çok uzak ilçeleri olan illerde büyükşehir modelinin uygulanması zor olacaktır. Optimal hizmet alanının belirlenmesinde gerekli bilimsel analizlerin uygulanmadan modelin tüm büyükşehir belediyelerine yayılması uygulamaların etkinliği konusunda şüpheler otaya çıkarmaktadır (Gül ve Batman, 2013: 37-38). 17
2. Yeni yasayla geliştirilen modele yöneltilen başka bir eleştiri ise, il bazlı büyükşehir belediyesine dayalı merkeziyetçi kentleri ortaya çıkarmasıdır (Gül ve Batman, 2013: 39). Demokrasinin tabana yayılması ve yaygınlaştırılması için küçük ölçekli yerel yönetimlerin bulunması önerilmektedir. Ancak hizmet maliyetleri ve yönetim- organizasyon giderleri küçük ölçekli yerel yönetimlerin durumunu tartışmaya açmaktadır. Yerel demokrasinin güçlendirilmesi ile hizmet ve yönetim- organizasyon maliyetlerinin azaltılması arasındaki dengenin sağlanmasına dikkat edilmelidir. 3. Kanun, yerindelik yani subsidiyarite ilkesi açısından değerlendirildiğinde büyükşehir belediyesinin tüm il ölçeğinde asli yetkili belediye kılınması yerindelik ilkesine uygun düşmemektedir. Tüm ilde, il ve ilçe merkezlerinde yaşayanlar ile kırsal kesimde yaşayanların farklı çıkar, talep, sorun ve beklentilerini tek bir merkeze (büyükşehir belediyesi) iletmeleri zor olduğu gibi büyükşehir belediyesinin bunlara hızlı ve etkili biçimde cevap vermesi de güçleşecektir (Arıkboğa, 2013: 82). Ancak elbette, ilave mali kaynaklara sahip olan, idari örgütlenmesini yeni duruma göre yapılandırmış, karar alma ve mali kapasitesini geliştiren büyükşehir belediyelerinin bahsedilen sorunlarla daha iyi mücadele etme potansiyelini de göz ardı etmemek gerekir. 4. Büyükşehirlerde hizmet ölçeğinin genişletilmesi, ilk bakışta hizmet etkinliğini de sağlayacağı şeklinde yorumlanabilir. Ancak ölçeğin genişletilmesinde hizmet maliyetlerinin yanında hizmetin faydasının yayıldığı alana da bakmak gerekir. Uygulamada bu iki kriter açısından bakıldığında, büyükşehir ve ilçe belediyeleri arasında doğru bir yetki- görev bölüşümü yapıldığını söylemek zordur. Mevcut durumda birçok hizmetin bu kriterlere göre ilçe belediyesi yerine büyükşehir belediyeleri tarafından yürütülmesi daha uygundur. Sosyo- ekonomik açıdan bütünleşik kentsel alanlarda su ve kanalizasyon hizmetleri ile toplu ulaşım gibi hizmetlerin büyükşehir belediye tarafından yürütülmesi hizmet etkinliği ve ölçek ekonomilerine daha uygun olacaktır. Oysa böyle bir kentsel bütünlüğün bulunmadığı kentlerde büyükşehir belediyesi bu tür hizmetleri beklendiği gibi düşük maliyetle ve etkin şekilde yürütmesi mümkün olmayacaktır. Tersine bu durum, hizmet maliyetlerini artırabilir ve etkin hizmet sunumunu engelleyebilir (Arıkboğa, 2013: 86). KAYNAKÇA Arıkboğa, Erbay (2013), Geçmişten Geleceğe Büyükşehir Belediye Modeli, Yerel Politikalar, Yıl 1, Sayı 3, s. 48-96. Eryılmaz, Bilal (2012), Kamu Yönetimi, Okutman Yayıncılık, İstanbul. Gül, Hüseyin ve Seda Batman (2013), Dünya ve Türkiye Örneklerinde Metropoliten Alan Yönetim Modelleri ve 6360 Sayılı Yasa, Yerel Politikalar, Yıl 1, Sayı 3, s. 7-47. 18
Belediye Yönetimi Meslek Sınavlarında Çıkmış Sorular 1. Aşağıdakilerden hangisi büyükşehir belediyelerinin yetki, görev ve sorumlulukları arasında yer almaz? (KAYMAKAMLIK, 2010) a) Coğrafi ve kent bilgi sistemlerini kurmak b) Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek c) Yetkili olduğu veya işlettiği alanlarda zabıta hizmetlerini yerine getirmek d) Kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların bakım ve onarımını yapmak e) Katı atıkları kaynakta toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak 2. Büyükşehir belediyelerinin imar denetimleri sonucunda belirledikleri eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilçe ve ilk kademe belediyelerine verecekleri azami süre kaç aydır? (KAYMAKAMLIK, 2010) a) 1 b) 2 c) 3 d) 5 e) 6 3. Büyükşehir belediye idaresinin bulunduğu yerlerde aşağıdakilerden hangisi ilçe ya da ilk kademe belediyesinin görev ve yetkilerinden biridir? (KAYMAKAMLIK, 2007) a) Mezarlık alanlarını tespit etmek b) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek c) Umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek d) Toptancı hallerini yapmak, yaptırmak ve işletmek e) Mezbaha kurmak ve işletmek 4. Büyükşehir belediyesi genel sekreteri aşağıdakilerden hangisi tarafından atanır? (KAYMAKAMLIK, 2007) a) Doğrudan doğruya büyükşehir belediye başkanı tarafından b) Büyükşehir belediye başkanının önerisi üzerine İçişleri Bakanı tarafından c) Büyükşehir belediye meclisi tarafından d) Büyükşehir belediye encümeni tarafından e) Büyükşehir belediye encümeninin önerisi üzerine vali tarafından 5. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile büyükşehir belediyelerine ilçe ve ilk kademe belediyelerinin imar uygulamalarına ilişkin olarak tanınan denetim yetkisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (KAYMAKAMLIK, 2009) a) Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye 3 ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklikler ve aykırılıklar giderilmediği takdirde büyükşehir belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir. b) Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye 6 ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklikler ve aykırılıklar giderilmediği takdirde büyükşehir belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir. c) Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye 3 ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklikler ve aykırılıklar giderilmediği takdirde büyükşehir belediyesi ilgili belediye meclisinin görevden alınması için Danıştaya bildirimde bulunmaya yetkilidir. d) Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye 6 ayı geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklikler ve aykırılıklar giderilmediği takdirde büyükşehir belediyesi ilgili belediye meclisinin görevden alınması için Danıştaya bildirimde bulunmaya yetkilidir. e) Denetim sonucunda belirlenen eksiklik ve aykırılıkların giderilmesi için ilgili belediyeye 15 günü geçmemek üzere süre verilir. Bu süre içinde eksiklikler ve aykırılıklar giderilmediği takdirde büyükşehir belediyesi eksiklik ve aykırılıkları gidermeye yetkilidir. 6. Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı olduğunu düşündüğü büyükşehir belediye meclisi kararlarına karşı hangi süre içinde, nereye başvurabilir? (KAYMAKAMLIK, 2011) a) 10 gün Danıştayın 1. Dairesine b) 15 gün Danıştayın 1. Dairesine c) 90 gün Yetkili idare mahkemesine d) 60 gün Yetkili idare mahkemesine 60 gün Danıştayın ilgili dava dairesine 19