TUNCELİ SARIBALTA(KOMER) KÖYÜ CAMİSİNDE BULUNAN ŞAVAK AŞİRETİ HALILARI ÖZET

TUNCELİ SARIBALTA(KOMER) KÖYÜ CAMİSİNDE BULUNAN ŞAVAK AŞİRETİ HALILARI Elif Aksoy 1, Latif Taraşlı 2 1 Fırat Üniversitesi Teknik Bilimler MYO, Elazığ. 2 Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,Güzel Sanatlar Fakültesi, Halı Kilim ve Eski Kumaş Desenleri Bölümü,İstanbul. ÖZET Bu çalışmada, Tunceli ilinin Çemişgezek ilçesi Sarıbalta (Komer) Köyü Camisinde bulunan Şavak halıları ele alınmıştır. Orta Asya dan gelen ve Doğu Anadolu Bölgesinde belli bir yörede yerleşen Şavak Aşireti, eskiden göçebe hayatı süren, fakat şimdi yerleşik hayata geçen bir aşirettir. Sarıbalta köyü, Çemişgezek ilçesinin Akçapınar bucağına bağlı köylerinden biridir. Şavak aşireti Doğu Anadolu Bölgesinde Tunceli İlinin Pertek ve Çemişgezek ilçeleri arasında kalan ve Şavak yöresi olarak adlandırılan alanda yaşamaktadır. Bu çalışmanın amacı, Sarıbalta camisindeki halıları motif, malzeme ve kompozisyon özellikleri açısından inceleyerek, dokumaların tekstil literatüründe bir yer edinmesini sağlamaktır. Şavak halı seccadeleri bitkisel ve geometrik motiflerden oluşmuştur. Dokumalarda kullanılan iplikler yündür ve Karaman koyunundan elde edilmiştir. Boyama, eğirme ve yıkama gibi hammadde işlemleri aşiretin kadınları tarafından yapılmıştır. Eskiden yaylalarda dokuma yapan Şavak kadınları, günümüzde dokuma işleminin yorucu bir iş olmasından ve geçimlerini sürdürebilmek için hayvancılıkla uğraşmalarından dolayı dokuma sanatını bırakmışlardır. Bugün bile Şavaklılar hala ana dillerini yaşam şekillerini ve geleneksel kıyafetlerini korumaktadırlar ve Şavak köylerinde halılar ve diğer dokumalar günümüzde de göze çarpmaktadır. Bu yüzden çalışmamızda kültürel bir miras olan Sarıbalta köyü camisindeki Şavak aşiretine ait halıların üzerindeki motifler detaylı olarak incelenerek dokumaların gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmıştır. Dokumalarda kullanılan renkler mavi, kırmızı, turuncu, sarı, lacivert, mor, pembe, kahverengi ve yeşildir. Anahtar Kelimeler: Ayazpınar, Şavak, Aşiret, Cami, Halı ABSTRACT SAVAK TRIBE CARPETS IN TUNCELI SARIBALTA(KOMER) VILLAGE MOSQUE The Savak carpets in Tunceli Cemisgezek County Sarıbalta (Komer) Village Mosque were analyzed in this study. Formerly nomadic Şavak tribe who came from Middle Asia and now settled in the Eastern Anatolia. Sarıbalta is one of the villages connected to Akçapınar Subdistrict of Cemisgezek County. Savak tribe lives in the area called Savak region which is located in the Eastern Anatolia Region between the counties of Pertek and Cemisgezek of Tunceli Province. The aim of this study is to evaluate the carpets in Sarıbalta mosque in terms of ornament, material and composition properties and ensure these weavings to take part in the textile literature. The ornaments used in the Savak carpets are plantal and geometrical. Wool threads which produced from Karaman sheep are only material of this weavings. Dyeing, spinning and washing processes are made by female member of the tribe. The women of Savak tribe engaged in weaving activities are continued to weaving up in the past. But in our day, they engage in animal husbandry to earn their keep due to weaving is a tiring job. Hence, currently there is no one who does weaving job among the locals. Even today they still

preserve their old mother language end their traditional dress, customs and way of live and the carpets use in villages display very fine taste. Therefore, in our study, the ornaments of the carpets in Saribalta mosque, which are cultural heritage and belong to Savak tribe, were analyzed and it was ensured them to be transferred to the next generations. Blue, red, purple, brown, green, orange, pink, brown, yellow, dark blue are used colors in this weaving. Key Words: Ayazpinar, Savak, Tribe, Mosque, Carpet 1.GİRİŞ Şavak aşireti Orta Asya dan gelen ve Doğu Anadolu Bölgesinde Tunceli İlinin Pertek ve Çemişgezek ilçeleri arasında kalan ve Şavak yöresi olarak adlandırılan alanda yaşayan bir aşirettir. Tunceli ilinin Pertek ilçesi Akdemir bucağına bağlı toplam dokuz köyün tamamı, aşiretin yerleşik olduğu köylerdir. Ayrıca Çemizgezek ilçesi Akçapınar (Vaskovan) bucağına bağlı Doğan, Bölmebölen, Yemişdere, Payamdüzü ve Sarıbalta köylerinde yaşayanların büyük bir kesimi de yörede Şavaklı olarak bilinmektedir. Şavak yöresinde Pertek ve Çemişgezek ilçeleri arasında yer alan köyler dışında, çevre il ve ilçelere çeşitli sebeplerle göçen Şavaklı grupların yerleştikleri köyler de bulunmaktadır. Özellikle Bulgurtepe, Ayazpınar ve Çukurca köylerinden yapılan göçler ve Keban baraj gölü altında kalan Şavak köylerinin çevreye dağılımı bu tür yerleşmelere sebep olmuştur. Örneğin çoğunluğunu Şavaklıların oluşturduğu köylerin başlıcaları; Elazığ il sınırları içindeki Muratçık, Meşeli, Yılangeçiren ve Şahinkaya köyleridir. Ayrıca Erzincan ın İliç ilçesinde Şavak yöresinden yapılan göçlerle son yıllarda giderek artan yoğun Şavaklı yerleşmeleri bulunmaktadır. Şavak aşiretinin köylerde yerleşik kesiminin dışında, geniş bir alanda yaylak-kışlak yaşantısını sürdüren göçer kesimi de bulunmaktadır. Kışlaklarını Diyarbakır ve Urfa, yaylaklarını ise Elazığ, Bingöl ve Tunceli ili yaylalarının oluşturduğu bu göçer kesim, henüz yerleşik düzene geçmemiş göçebe gruplar olup, önceleri köylerde yerleşmiş fakat daha sonraları çeşitli sebeplerle tekrar göçebeliğe başlamış ufak gruplardır. Görüldüğü gibi, yerleşik ve göçer kesimi ile birlikte bölgede oldukça geniş bir alanda toplu ve dağınık Şavaklı gruplar bulunmaktadır. Aşiret yapısındaki çözülmeler, kente göçler, hayvancılık alanlarının giderek daralması, özellikle Keban barajı nedeniyle su altında kalan Şavak köylerinin yakın çevreye dağılımı gibi nedenler Şavak aşiretinin yerleşim açısından bu günkü görünümünü hazırlamıştır. 1. 1.Çalışmanın amacı Bu çalışmanın amacı, Tunceli ilinin Çemişgezek ilçesi Sarıbalta köyü camisinde bulunan Şavak Aşiretine ait halıları motif ve kompozisyon açısından inceleyerek, bu halıların tekstil literatüründe bir yer edinmesini sağlamaktır. Ayrıca bu konu ile ilgili kaynaklar ve araştırmalar az olup, var olan kaynaklardaki Şavak halıları ile bilgi, resim, şekil ve şema gibi örnekler de kısıtlıdır. Bu nedenle bu çalışma ile Sarıbalta köyü camisinde bulunan halılar tekstil literatürüne daha geniş bir şekilde, kalıcı belgelerle tanıtılmış olacaktır. 1.2. Çalışmanın kapsamı Çalışmamızın kapsamını makalemizin konusu olan Çemişgezek ilçesi Sarıbalta köyü Camisindeki Şavak halıları oluşturmaktadır. Camideki halılar hakkında şimdiye kadar teknik, malzeme ve desen açısından bir araştırma yapılmamıştır. Bu nedenle, araştırmamıza konu olan Sarıbalta camisindeki Şavak kültürünün önemli bir parçası olan bu halılar, Türk ve Dünya kültürüne kalıcı bir şekilde tanıtılmış olacaktır.

1.3. Çalışmanın yöntemi Tunceli ilinin Çemişgezek ilçesi Sarıbalta köyüne araştırma ve inceleme gezisi düzenlenerek, Sarıbalta camisinde bulunan Şavak halılarının hammaddesi, boyutları, sıklığı, renkleri, motiflerinin anlamları ve kompozisyon özellikleri konusunda detaylı inceleme yapılmıştır. Araştırma sırasında Sarıbalta Camisinde Şavak aşiretine ait 8 adet halı tespit edilerek bu halıların fotoğrafları çekilmiştir. 2. SARIBALTA CAMİSİ HALILARI Sarıbalta camisinde bulunan Şavak halıları Türk (Gördes düğümü) ile dokunmuştur (Resim 1). Resim 1. Türk (Gördes) Düğümü [1] Dokumalarda kullanılan renkler beyaz, siyah, kahverengi, kırmızı, turuncu, sarı, pembe, yeşil, devetüyü rengi ve laciverttir. Halıların boyutları 80 cm x 122 cm, 73 cm x 113 cm, 80 cm x 136 cm, 115 cm x 354 cm, 100 cm x 3.60 cm, 110 cm x 365 arasında değişmektedir. Dokumalarda yün kullanılmış olup, bu yünler aşiretin kendi beslediği koyunlardan elde edilmiştir. Yün evlerde iplik haline getirilmiş, doğal ve anilin boyalarla renklendirilmiştir. Dokumalar yayla hayatına elverişli, kurulması ve taşınması kolay olan yer tezgâhlarında dokunmuştur. Halıların başlangıç kısımlarında ilk önce çiti, daha sonra 3 cm ile 7 cm arasında değişen kilim örgüsü yapılmıştır. Halıların hav uzunluğu 1 cm dir. Halıların kıyı kolonunda 2 çift çözgü teli bulunmaktadır. Halıların uzunluğu, aşiret hayatına uygun genellikle yolluk tipi olarak dokunmuş olup, isteğe göre ayarlanmıştır. Halıların tümünde görülen ortak özellik, atkı, çözgü ve ilmelerinin yün, saçakların uzun ve örgülü oluşudur. Resim 2.Halı Seccade, 80 cm x 122 cm, Sarıbalta Köyü Camii.

Resim 2 de görülen halının 10 cm deki kalitesi ende 26, boyda 28 ilme olup, boyutu 80 x 122 cm dir. Halıda kullanılan renkler kırmızı, turuncu, siyah, beyaz, yeşil, sarı, pembe ve sarıdır. Zeminin ortasında Türkmen aynalı sekizgen göl/koçboynuzlu[2] göl, gölün içinde ise bitkisel bir form bulunmaktadır. Göl, halının orta kısmında yoğunlaşmış motifler topluluğudur. Gölün dışında kalan alanlarda yıldız[4] ve akrep[5] motifleri göze çarpar. Halının bordüründe koçboynuzu[3] motifi dikkat çekmektedir. Resim 3. Halı Seccade, 73 cm x 113 cm, Sarıbalta Köyü Camii. Resim 3 teki halı seccadenin 10 cm deki kalitesi ende 26 boyda 28 ilmektir ve boyutları 73 cm x 113 cm dir. Dokumada kullanılan renkler kırmızı, lacivert, beyaz, sarı ve devetüyüdür. Halının zemininde birbirlerine temas eden üç tane eşkenar dörtgenli göl bulunur. Bu göllerin çevreleri ejder ayakları[6] ile çevrelenmiştir. Göllerin içinde stilize edilmiş bitki formları bulunmaktadır. Göllerin boşlukları yarım üçgenlerle çevrilmiş ejder ayakları ile doldurulmuştur. Seccadenin alınlık kısmında, birbirine simetrik olan tarak/ fatma ana eli/ parmak motifi[7] bulunmaktadır. Tarak motifinin ortasında, seccadenin alınlık kısmını işaret eden mihrap tepeliği görülmektedir. Bu tipik bir simetrik ejder figürüdür. Resim 4. Halı Seccade. 80 cm x 136 cm. Sarıbalta Köyü Camii.

Resim 4 teki Şavak halısının 10 cm deki kalitesi ende 24, boyda 26 ilmek olup, boyutu 80 x 136 cm dir. Dokumada kullanılan renkler kırmızı, bordo, lacivert, beyaz, sarı, devetüyü, pembe ve yeşildir. Beyaz zeminli bordür, zikzaklı kartuş/ çakmak[8] motifi ile süslenmiştir. Halının ortasında Türkmen aynalı sekizgen göl/koçboynuzlu göl[2] bulunmaktadır. Bu gölün içine yöre halkına göre karanfil olarak adlandırılan motif oturtulmuştur. Gölün dışında kalan alanlarda akrep[5], koçboynuzu[3] ve çapraz [9] motifi kullanılmıştır. Resim 5.Halı, 115 cm x 354 cm. Sarıbalta Köyü Camii. Resim 5 teki Şavak halısının 10 cm deki kalitesi ende 24, boyda 26 ilmek olup, boyutu 115 x 354 cm dir. Halıda kullanılan renkler kırmızı, lacivert, pembe, krem, beyaz, yeşil ve sarıdır. Beyaz zeminli bordür zikzaklı kartuş/çakmak[8] motifi ile süslenmiştir. Halının zemininde 5 adet Türkmen aynalı sekizgen göl/koçboynuzlu göl[2] bulunmaktadır. Bu göllerin içine birer adet koçboynuzlu[10] bir düzenleme oturtulmuş olup, onların içine akrep[5] ve yöre halkına göre karanfil olarak adlandırılan motif yerleştirilmiştir. Göllerin dışında kalan alanlarda bitkisel motifler dikkat çekmektedir.

Resim 6. Halı. 100 cm x 360 cm. Sarı balta Köyü Camii. Resim 6 daki halının 10 cm deki kalitesi ende 24, boyda 26 ilmektir ve boyutu 100 x 360 cm dir. Dokumada kullanılan renkler kırmızı, beyaz, kahverengi, yeşil ve sarıdır. Halının bordürü S/ çengel[11] motifi ile çevrelenmiştir. Halının zemini üç büyük, dört küçük dikdörtgene bölünmüştür. Dikdörtgenlerin ortalarında birer sekizgen vardır. Sekizgenlerin içi, çengel/ kuş[12] motifi ile doldurulmuştur. Kanatlı göllerin dışındaki alanlarda ise, S motifi[11], yıldız[4], zülüf/ göz[13], koçboynuzu[3], yılan[14] ve saç bağı[15] motifi görülmektedir. Bu sekizgenlerin merkezlerinde sekizgenle çevrili birer Yörük İm i /koçboynuzu[16] vardır. Yöre halkı bu motife Kürtçe hastık, Türkçe kemik adını vermektedir.

Resim 7. Halı. 100 cm x 360 cm. Sarı balta Köyü Camii. Resim 7 deki dokuma camide incelediğimiz diğer dokumalara göre daha kaba bir halıdır. Halının 10 cm deki kalitesi ende 20, boyda 20 ilmek olup, boyutu 100 x 360 cm dir. Halıya sarı, gülkurusu, siyah ve beyaz renkler hakimdir. Zemini çevreleyen siyah renkli yatay bordürde gülkurusu renginde suyolu motifi[17], dikey bordürde ise zikzaklı çizgiler üzerine yarım çengel motifi[18] görülmektedir. Halının zemininde 5 adet sekizgen göl vardır. Göllerin iç desenleri aynıdır. Göldeki siyah-beyaz renkli post örneği[19], gülkurusu zemini dolgulayan siyah beyaz renkli geçmelerle süslenmiştir. Resim 8.Halı. 110 cm x 365 cm. Sarıbalta Köyü Camii.

Resim 8 deki halının boyutu 110 x 365 cm olup, 10 cm deki kalitesi ende 26, boyda 28 ilmektir. Dokumada kullanılan renkler beyaz, açık yeşil, koyu yeşil, sarı, pembe, kahverengi, kırmızı ve siyahtır. Halının birinci bordürü, yöre halkının deyimine göre zikzak/ suyolu motifi[17] ile karşılıklı üçgenler meydana getirmiştir. Halının ikinci bordüründe ise, nik motifi[20] görülmektedir. Üçüncü bordürde yine yöre halkına göre zikzak olarak adlandırılan suyolu motifi vardır. Halının zemini 9 parçaya ayrılmış olup, zeminde üç adet kanatlı motifli sekizgen göl dikkat çeker. Bu göllerin içi çengel/kuş motifi[12] ile süslenmiştir. Sekizgenlerin içindeki 8 kanatlı motiflerin köşelerinde, 8 köşeli birer yıldız[4], saç bağı motifi[15] ve ortada ejder ayakları ile çevrili akrep motifi görülmektedir. Halının göller dışında kalan bölümlerinde ise, yine akrep motifi[5] kullanılmıştır. Küçük parçalarda ejder ayakları ile çevrili akrep[5], bitkisel formlar, yıldız, S/ çengel motifi[11], ölümsüzlük ve soyu temsil eden İm ler [21] dikkat çekmektedir. Resim 9. Halı Seccade, 56 cm x 100 cm. Resim 9 daki seccadenin 10 cm de kalitesi ende 24, boyda 26 olup, boyutları 56 x 100 cm dir. Çift mihraplı bir halıdır. Seccadede namaz kılan kişiler için baş ve ayak kısmı belirtilmiştir. Halının bordüründe S/ çengel[11], ve yılan[14], motifleri göze çarpar. Halının zeminde mihrabın dışında ve içinde kalan alanlarda, göz motifi[22] kullanılmıştır. Mihrabın iç kısmına tarak/fatma ana eli/parmak[6] motifi yerleştirilmiştir. Mihrabın dışında ise, yılan[14], S/ çengel [11] ve küpe motifi[23] görülmektedir. 3. SONUÇ Şavak aşireti Oğuzların Kayı boyundan olup, Türkmenistan dan Anadolu ya göç eden aşiretlerden biridir. Aşiretin yerleşik olduğu alanlar Tunceli İlinin Çemişgezek ve Pertek ilçeleri arasında kalan bölgedir. Aşiret kış aylarını köylerinde, yazı ise Ovacık (Tunceli), Munzur dağları (Tunceli-Erzincan) ve Pülümür(Tunceli) yayla gurupları olarak adlandırabileceğimiz yöre yaylalarında geçirmektedir. Şavak aşiretinin köylerde yerleşik olanlarının dışında kalan ve göçebe çobanlık yaparak geniş bir alanda yaylak-kışlak hayatını sürdüren göçer bir kesimi de bulunmaktadır. Bu göçer kesim, kışı Urfa ovası, Diyarbakır havzası ve özellikle Siverek(Urfa) yakınlarındaki Karacadağ kışlaklarında, yazı ise Bingöl (Şerafettin Yaylaları), Elazığ ve Tunceli (Munzur Yaylaları) yöresindeki yayla alanlarında geçirmektedirler. Sarıbalta Camisinde bulunan halıların atkısı, çözgüsü ve ilmesi yündür. Dokumalar aşiret hayatına uygun, kurulması ve taşınması kolay olan yer tezgahında dokunmuşlardır. Halılar köyde yaşayan aşiret sakinleri tarafından kullanılmak üzere camiye hediye edilmiştir.

Sarıbalta camisinde bulunan ve incelenen halılarda geometrik motifler hakimdir. Bu dokumalarda göl düzenlemesi çok sık kullanılmış ve gölün dışında kalan alanlara geometrik motifler yerleştirilmiştir. Ayrıca halı zeminini parçalara ayırarak bölmek ve içine geometrik motifler yerleştirmek Şavak halılarında çok sık görülen bir düzenlemedir.. Dokumayla uğraşan Şavak kadınları bundan 20 yıl öncesine kadar evlerini süslemek ve gençlerine çeyiz vermek amacı ile dokumaya devam etmekteydi. Fakat günümüzde, dokuma işleminin yorucu bir iş olmasından ve geçimlerini sürdürebilmek için hayvancılıkla uğraşmalarından dolayı yöre halkı arasında dokuma yapan kimse kalmamıştır. Anadolu nun değişik bölgelerinde dokunan halılardaki motif ve kompozisyonlar, Sarıbalta camisinde bulunan Şavak Türkmenlerine ait halılar ile büyük benzerlik göstermektedir. Bu benzerlikler aynı boyların dokuma geleneklerinin birleşmesi sonucudur. Orta Asya dan Anadolu ya göç ederek, Anadolu nun fetih edilmesinde rol oynayan Türkmen boyları kendilerine özgü motif ve kompozisyon anlayışlarını, yerleştikleri yerlerde dokudukları halılarda da kullanmışlardır. Türkmenlerin Anadolu ya göç etmelerinde ve yerleşmelerinde uzun zaman aralıkları olmasına rağmen, kendilerine has kültürlerini devam ettirmiş olmaları bu benzerliği açıkça ortaya koyan önemli bir noktadır. Ayrıca Sarıbalta Camisindeki Şavak Türkmenlerinin halıları ve Anadolu halılarında kullanılan benzer motifler, gruplar arasındaki kültürlerarası iletişimi işaret etmektedir. Dolayısıyla aynı kültüre sahip olan bu gruplar Anadolu ya farklı zamanlarda girmişler ve yayılmışlardır. Dokumalardaki ortak motif, ortak kültürü göstermektedir ve bugünkü toplulukların tarihsel akrabalıklarının kanıtı olabilir. KAYNAKLAR [1] Aytaç, A., Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı, Konya, 2000 [2]Görgünay N., Doğu Yöresi Halıları, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara,1976 [3] Erbek, G., Kilim Catalogue, Selçuk A.Ş., İstanbul, 1988. [4] Anatolian Kilims, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara,2005. [5]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [6]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [7] Anatolian Kilims, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara,2005. [8]Türk El Dokuması Halılar, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2006 [9]Tunçel, A., Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Koleksiyonundaki Şavak Kilimleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1996 [10]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002 [11]Türkmen, N., Orta Asya Türkmen Halıları ile Tarihi Anadolu-Türk Halılarının Ortak Özellikleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001. [12]Durul, Y., Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara,1969. [13]Durul, Y., Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara,1969. [14]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [15]AnatolianKilims, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara,2005; Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [16]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [17]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,

[18]Tunçel, A., Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi Koleksiyonundaki Şavak Kilimleri, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1996. [19]Erdmann, K., XV. Asır Türk Halısı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1957. [20]Durul, Y., Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara,1969. [21]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [22]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, [23]Erbek, M.,Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,