İZAHA DAVET MÜESSESESİ VE TEBLİĞ TASLAĞI İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİMİZ I. GİRİŞ Vergiye gönüllü uyumun artırılması amacıyla Vergi Usul Kanununun 370 inci maddesinde yapılan düzenleme ile İzaha Davet müessesesi ihdas edilmiştir. İzaha davet müessesesi, idarenin verginin zıyaa uğramış olabileceğini harici karinelerle tespit ettiği hallerde, haklarında vergi incelemesine veya takdir işlemlerine başlanılmamış mükelleflerden yetkili merciler tarafından izahat talep edilmesini ifade etmektedir. Yapılan düzenlemeyle, verginin zıyaa uğramış olabileceğine yönelik bir ön tespit bulunması durumunda izaha davet edilen mükelleflerin vergiyi zıyaa uğrattığını kabul edip madde kapsamında beyanname vererek tahakkuk eden vergiler ile izahat zammı nı süresinde ödemeleri durumunda, vergi zıyaı cezasının %20 oranında kesilmesi öngörülmektedir. İzaha davetin kapsamını belirleme yetkisi, maddenin son fıkrası ile Maliye Bakanlığına verilmiştir. Bakanlık bu yetkisini kullanarak izaha davet kapsamına alınan konuları Tebliğ Taslağında belirlemiştir. Raporumuzun düzenlenme amacı sistemin olumlu yanları yanında tereddüt uyandıran konuların ve olası aksaklıkların belirlenmesi ve düzeltilmesinin teminine yönelik bulunmaktadır. II. İZAHA DAVET SİSTEMİNİN GETİRECEĞİ OLUMLU YÖNLER Vergi incelemelerinin daha verimli hale getirilmesi, gereksiz, sonuç alınamayacak olan incelemeler ile takdir komisyonlarındaki fayda sağlamak bir yana iş yükü yaratan işlemlerin daha başlangıçta ortadan kaldırılması, mükellefler açısından da olumlu sonuçlar doğuracak ve bir mağduriyet yaratılmamasını sağlayacaktır. Mali idarenin verginin zıyaa uğramış olabileceği yönünde kanıt elde etmesi veya bir tespitte bulunması halinde vergi incelemesi veya takdir işlemine başlanılmadan evvel yükümlüden konuya ilişkin alacağı görüşler, yükümlü hakkında oluşan şüphenin gereksiz olduğu sonucuna götürebilecektir. Bugüne 1
kadar bu sistemin bulunmayışı, ancak böyle bir yapıya gereksinim duyulması, Vergi Usul Kanununun 370. Maddesinde buna ilişkin bir düzenleme yapılmasının temel gerekçesini oluşturmuştur. Mükelleflerin sıklıkla ve haklı olarak zamanaşımı sonlarının yaklaştığında o dönemlere ilişkin inceleme başlatılmasından doğan şikâyetleri bu sayede azaltılmış olabilecektir. Öte yandan vergi zıyaı yaratan mükelleflerin bu işlemlerinin hızla tespit edilerek daha ağır bir maliyet oluşmadan verginin ödenmesini sağlayacaktır. Vergi zıyaı cezasının %20 olarak uygulanması, kısa sürede tespit yapılması halinde gecikme faizlerinin de düşük kalacağı hususu birlikte değerlendirildiğinde hem mükellefin hem de idarenin lehine bir uygulama olabilecektir. III. İZAHA DAVET KONULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Hangi konularla ilgili olarak izaha davet sisteminin işletileceği konusunda yetki Maliye Bakanlığına verilmiş olup, Bakanlık bu konuda dört alan belirlemiştir. A Tapu Daireleri ve Bankalardan Elde Edilen Bilgiler Kullanılan kredi tutarları ile tapu dairelerinden elde edilen satış bedellerinin karşılaştırılması sonucunda, satış bedelinin düşük beyan edilmiş olmasının yükümlü tarafından izah edilmesinin istenmesi yerinde bir uygulama olacaktır. Buradaki izah isteğinin 5 nci yılda değil 1 nci veya 2 nci yıllarda yapılması mükelleflerin doğru beyanda bulunmalarını sağlayacaktır. B Ba Formları ile Bs Formlarının Karşılaştırılması Sonucu Ortaya Çıkan Farklar Bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin bir kişi veya kurumdan (KDV hariç) 5.000 TL ve üzerindeki mal ve/veya hizmet alımlarını Ba, satışlarını Bs formları ile beyan ettiğini biliyoruz. Bu uygulama dürüst mükelleflere yarar sağlarken, dürüst olmayanların da yakalanmalarını sağlayıcı önemli bir araç olmuştur. İncelemelerin çoğunlukla bu karşıt değerlendirmeler üzerine bina edildiğini düşünürsek ortaya çıkan farkların incelemeye başlanılmadan mükellefe sorulması uygun olacaktır. Ancak bilindiği gibi bu alanda benzeri bir izah istemi zaten uygulanmakta idi ama hiçbir şekilde izah idarece kabul görmüyordu. Yani mükellefin alışlarının banka aracılığı ile ispatlanması hali veya düzeltme 2
yapılması için gönderilen yazılarda düzeltme dışında hiçbir açıklama uygun görülmüyordu. Aynı anlayışın devam ettirilmemesi gerekmektedir. C Risk Analiz Sistemi Sonuçlarının Değerlendirilmesi Risk Analiz Sistemi üzerinden mükelleflerin faaliyetlerini gruplar ve sektörler itibarıyla analiz etmek, karşılaştırmalar yapmak ve bu suretle risk alanlarını tespit etmek görevi Vergi Denetim Kuruluna verilmiştir. Tebliğde verilen örnekler son derece masumane olup bizim de olmasını beklediğimiz örneklerdir. Ancak makul açıklamaların kabul edilmesi, zorlama yorumlar ile mutlaka rapor yazılması yoluna gidilmemelidir. Risk Analiz sisteminde bulunan mükelleflerden fatura alan her mükellef bugün olduğu gibi izaha davet edilecektir. Bugünkü uygulamada bu sisteme giren mükelleflerden fatura alan herkesten düzeltme yapılması istenilmekte aksi halde aldığı faturanın tutarına göre re sen terk veya bu mükelleflerinde Risk Analiz Sistemine alınacağı yönünde ifadelerde bulunulduğu bilinmektedir. Dolayısıyla aynı uygulamanın daha sert olarak bu kez vergi inceleme elemanları tarafından uygulanacağı yönünde duyulan endişelere mahal verilmemesi gerekir. Sistem ancak bu suretle başarıya ulaşabilir. İzah Değerlendirme Komisyonları tüm izahları reddeden komisyon haline dönüştürülmemelidir. D Sahte Belge veya Yanıltıcı Belge Kullanılması Durumu Bilindiği üzere Sahte Fatura veya Yanıltıcı Fatura kullanımında üç farklı durum söz konusu olabilmektedir. a) Sahte Fatura veya Yanıltıcı Fatura kullanıldığı rapor ile tespit edilenler ve rapordaki tespitlerin neredeyse kesin olması, b) Sahte Fatura veya Yanıltıcı Fatura kullanıldığı rapor ile tespit edilenler ancak raporların zayıf, tartışmalı ve atıflar üzerine kurulu olması, c) Henüz rapor olmadığı halde tespit bulunması, Yukarıdaki üç durumun da farklı farklı olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Mükellefin sahte fatura kullandığına yönelik ilk durumun tespiti halinde mükellefin izahı kolay kolay kabul görülmemesi tabii iken, diğer durumların varlığı halinde izahın dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Hiçbir izahın kabul edilmemesi durumunda kurulan bu sistem vergi ihtilaflarını artıracağı gibi devlete olan güveni de zedeleyecektir. Komisyonda yer alan vergi inceleme elemanlarınca yazılmış bir raporun zayıf bulunmasının meslektaşlarına yapılan bir haksızlık olarak algılanması ve değerlendirilmesi, yapılan haklı açıklamalara rağmen raporların yok 3
sayılmaması gerektiğine ilişkin anlayışın komisyon üyelerinde hâkim olması halinde sistemden beklenen sonuçlara ulaşılamayacaktır. Bir başka tartışma sahte belge kullanımı konusunda yaşanacaktır. Kanun gereği VUK m.359 kapsamında yer alan fiillerle verginin zıyaa uğratılmış olabileceği hallerde izaha davet hükümleri uygulanmayacaktır. Hükmü getirildikten sonra; a) Kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının; her bir belge itibarıyla 50.000,00TL yi geçmemesi, b) Mükellefin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5 ini aşmaması kaydıyla, Mükellefler izaha davet edilmeyeceği ifade edilmiştir. Sistemin daha iyi çalışabilmesi ve beyan esasının güçlendirilmesi için bu oranın % 10 olarak uygulanması isabetli olacaktır. Öte yandan henüz yıl tamamlanmamış ise toplam alışların %5 i aşıp aşmadığı nasıl tespit edilecektir? Örneğin 2016 yılının Mayıs ayında kullanılan faturaların Eylül sonu itibariyle toplam alışların %8 ini oluştururken Aralık sonu itibariyle %4 ünü oluşturabileceğini düşünürsek Ekim ayında bu mükellef izaha davet edilecek midir, edilmeyecek midir? Hesaplama nasıl yapılacaktır? Bu hususların dikkate alınarak yeniden düzenlenmesinde yarar bulunmaktadır. IV. TEREDDÜTLÜ DİĞER KONULAR VE ÖNERİLER VUK 475 Sıra No lu Genel Tebliğ Taslağı ile getirilen düzenlemelerde aşağıdaki hususların açıklanmaya veya düzeltilmeye gereksinim bulunmaktadır. İzah Değerlendirme Komisyonu üyelerinin mükelleflere yönelik tavırlarının önyargılı olmamasında büyük yarar bulunmaktadır. Yapılacak tüm açıklamaların reddedilerek yani açıklamalarınız yetersiz veya kabul edilebilir değil denilerek, ya bu tebliğ kapsamında uzlaşın ya da rapor yazacağız anlayışı, mükellef nezdinde bir baskı olarak algılandığında, sistemden beklenen yararı sağlanamayacaktır. O nedenle gerek vergi incelemesi ve gerekse takdir komisyonlarına sevk öncesinde dikkatli olunmalı, makul ve mantıklı açıklamalar dikkatle değerlendirilmelidir. İzaha davet edilen mükelleflerce yapılan izahat sonucu vergi ziyaına sebebiyet verilmediğinin idarece anlaşılması halinde söz konusu tespitle ilgili olarak mükellefler, vergi incelemesine tabi tutulmayacak ve takdir komisyonuna sevk edilmeyecektir. İfadesi sadece Tebliğde yazılı bir metin olarak kalmamalı, samimi olarak uygulanmalıdır. Tebliğde 50.000,00 TL sınırından bahsedilirken 50.000,00 TL sınırının altında kalması halinde sistemden yararlanılacağı, sınırı geçmesi halinde ise bu sistemden yararlanılamayacağından bahsedilmektedir. Fatura tutarının tam 50.000 TL olması halinde ne olacaktır? Kanunda her bir belge itibarıyla 50 bin Türk lirasını geçmemesi İbaresine yer verildiğine göre 4
Tebliğdeki açıklamalarda 50.000,00 TL nin altında olması halinde ibaresinin 50.000,00 TL veya altında olması halinde şeklinde değiştirilmesi doğabilecek tartışmaları engelleyecektir. Toplam mal ve hizmet alışlarının belirlenmesinde, KDV beyannamelerinde yer alan İndirilecek KDV den hareketle hesaplama yapılacağı açıklanmış, ancak KDV ye tabi olmayan mal alış satışı da yapan mükellefler açısından bir değerlendirme yapılmamıştır. Dolayısıyla bu mükelleflerin de göz önüne alınması açısından, belirtilen ölçü yerine Gelir Tablosundaki Satışların Maliyeti ölçüsü esas alınmalıdır. İzaha davet kapsamında şartları taşıyan mükelleflerin izaha davet edilmeden doğrudan incelemeye alınması söz konusu olacak mıdır veya Takdir Komisyonuna sevk edilecek midir? Yasada ve Tebliğ Taslağında bu hususa yer verilmemektedir. Madem böyle bir sistem getirildi, ön tespit yapılması halinde izaha davet edilmeden yani bu sistem çalıştırılmadan incelemeye başlanılmamalı veya takdire sevk işlemi yapılmamalıdır. Vergi Usul Kanununun 370. maddesi uyarınca yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında tespit tarihine kadar ihbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilirler. Haklarında ihbar bulunanların izaha davet sisteminden yararlanamayacaklarının nedeni ise açıklanmamıştır. Hâlbuki mükellef hakkında yapılan ihbarların doğru olup olmadığı başlangıçta belli değildir. Çoğu zaman da bilgisizlik ya da çekememezlik nedeniyle şikâyet ve ihbarlar söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla şikâyet ve ihbarların başlangıçta kanunda belirlenen delalet ve emarelerden bir farkı bulunmamaktadır. Mükelleflerin yapacağı izahat şikâyet veya ihbarları anlamsız kılabilecektir. Bu nedenle şikâyet ve ihbarları da bu kapsam içerisinde değerlendirerek gerekli düzenlemeler yapılmalı, diğer bir deyişle ihbarın varlığı izaha davet müessesesini etkilememeli ve söz konusu ihbar ve şikâyetler de izaha davet konusu içine dâhil edilmelidir. 370. Maddenin ikinci fıkra 2. bendinde mükelleflerin izahtan itibaren 15 gün içinde beyanname vererek veya beyanı düzelterek ortaya çıkacak vergiyi, hesaplanacak zamla birlikte aynı süre içinde ödemeleri durumunda vergi zıyaı cezasının % 20 oranında kesileceği ifade edildikten sonra bu durumun vergi incelemesi yapılmasına veya Takdir Komisyonuna sevk edilmesine engel teşkil etmeyeceği ifade edilmektedir. Bu durum hem mükellefe rızaen vergi, zam ve % 20 ceza ödetilmesi hem de inceleme veya takdire sevk etme baskı veya riski ile karşı karşıya kalması anlamına gelmektedir. Genel hukuk anlayışına uygun olmayan bu durumun izah müessesesinden beklenen amaca da ters olduğu açıktır. O nedenle söz konusu 5
vergi ve zammı % 20 ceza ile ödeyen mükelleflere o konu ile ilgili inceleme ve takdire sevk işleminin yapılmayacağının hükme bağlanması gerekir. İzaha davet kapsamı içinde matrah veya vergi tutar sınırlaması yoktur. Bu durumda çok küçük tutarlar da izaha davet konusu edilebilecektir. Bu durum, komisyonun iş yükünü arttıracağı gibi denetimin verimliliğini düşürebilecektir. VUK 359 kapsamındaki tüm fiiller yerine sadece Sahte Ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge düzenleyenler bu sistemin kapsamı dışına çıkarılmalıdır. Tebliğ Taslağında Vergi Dairesi Başkanlıklarında ve Defterdarlıklarda kurulacağı ifade edilen İzah Değerlendirme Komisyonlarının, mükelleflerin bağlı bulunduğu ve işlemlerin gerçekleştiği vergi dairelerinde kurulması sisteme daha etkinlik kazandıracak ve işlemlerde çabukluk sağlayabilecektir. İzah Değerlendirme Komisyonlarında bir üyenin, YMM odaları tarafından görevlendirilecek meslek mensubu olması, komisyonların daha etkin çalışması ve farklı bir bakış açısını yansıtacaktır. Aksi halde komisyonlarda farklı bir değerlendirme olmayacak, komisyon çalışmalarından beklenen yarar ve verimlilik ortaya çıkamayacaktır. Piyasayı, işletmelerin muhasebe ve vergi düzenini bilen aynı zamanda kanunların uygulanışı ve verginin toplanmasında ve mükellefin vergiye gönüllü uyumunda etkin rolü olan YMM lerin komisyonlarda olması mükellefler üzerinde sistem aleyhine oluşabilecek önyargıların ortadan kalkmasında önemli etken olacaktır. İzahat zammı oranının, gecikme zammı oranının ½ nispetinde olması sistemin daha etkin kullanımını ve teşvikini sağlayacaktır. İzah Değerlendirme Komisyonlarının Kararlarının idari dava konusu yapılıp yapılmayacağı, yapılırsa sürecin nasıl işleyeceği tebliğde açıklanmalıdır. Bu kapsamda Taslakta yer alan Mükellefçe yapılan izahatın komisyonca yeterli bulunmaması ve beyanname verilmesini gerektiren bir durumun bulunduğunun değerlendirilmesi halinde bu durum mükellefe bildirilir. İfadesindeki bildirilir ifadesi yerine tebliğ edilir ibaresi konulmalıdır. Zira Tebliğ edilir ifadesi hukuki bir anlam ifade etmektedir. 6
İzaha davetin, sadece beyana dayalı vergilere uygulanabileceği düşünülmektedir. Diğer vergilere ve harçlara uygulanabilir olup olmadığı yine Tebliğde açıklanmalıdır. İzah Değerlendirme Komisyonlarının, amacı ve hedefi sadece vergi gelirlerini artırmak olmamalıdır. Komisyonlarda görev yapanlar, kendilerini baskı altında hissetmemeli, vermiş oldukları kararlardan dolayı Maliye Bakanlığı yetkililerince eleştirilmemeli, sorumlu tutulmamalıdır. Sorumlu olmayacakları hususu da tebliğde açıklanmalıdır. İzah Değerlendirme Komisyonlarının yapmış olduğu çalışmalar sonucunda her yılın sonunda o yılda kaç adet izahat davet yazısı çıkarıldığı kaçına cevap verildiği, verilen cevaplardan kaç tanesinin makul kabul edildiği, kaç tanesinin kabul edilmediği, izahatın kabul edilmemesi üzerine kaç adedi hakkında rapor yazıldığı ve yazılan raporlardan kaç adedinin yargı yolu ile ortadan kaldırıldığı istatistikî olarak açıklanırsa, komisyonların çalışmaları daha iyi değerlendirilebilecektir. V. SONUÇ Vergi inceleme elemanlarının bu görevleri kapsamında ön yargıdan arınmış olarak görev yapmaları, izah istediği mükelleflere mutlaka vergi kaçakçısıdır tavrı ile yaklaşmamalıdır. Mükellef tarafından yapılacak tüm açıklamaların reddedilerek yani Açıklamalarınız yetersiz veya kabul edilebilir değil denilerek ya bu tebliğ kapsamında uzlaşın ya da rapor yazacağız anlayışı sistemden beklenen yararı sağlamayacaktır. Bu sistem vergi adaletini daha iyi yerleştirmek ve beyan esasını güçlendirmek için yapıldığı sürece destek bulacaktır. Mükellefleri cezalandırmaktan öte rehberlik etme anlayışı ile yürütülmesi halinde ömrünün uzun olacağını etkili ve yararlı olacağını söyleyebiliriz. Tebliğde ve yasada yapılması gereken yukarıda sıralanan önerilerimiz doğrultusunda çalışmalar yapılması durumunda henüz çalışmaya başlamayan sistemin daha iyi çalışması ve etkin olması mümkün olabilecektir. 7