Prof.Dr. Mehmet MISIR
Artan insan ihtiyaçları ve endüstrileşme süreci, odun talebini iyice arttırmış ve orman alanlarının yavaş yavaş azalmasını gündeme getirmiştir. İşte Orman Amenajmanı bu kıtlık sırasında insanların odun taleplerini sürekli karşılamayı garantileme ihtiyacından doğmuştur. 1713 Yılında Hans von Carlowitz tarafından ilk defa gündeme getirilen süreklilik ilkesi Orman Amenajmanının doğuşuna vesile olmuştur.
Orman Amenajmanı deyimi ilk defa 1759 Yılında Johan Gottlieb Beckmann tarafından Almanya da kullanılmıştır. Bu bilim dalı daha sonra 1800 lü yıllarda Hartig, Cotta, Hundeshagen, König, Hossfeld, Pfeil ve Karl Heyer tarafından geliştirilmiştir.
Tarihsel süreç içerisinde ülkemizde Orman Amenajmanı nın tarihini 9 farklı dönem olarak incelemek doğru bir yaklaşım olacaktır. 1857-1916 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) 1917-1923 Yılları Arası Dönemi (Planlı ormancılığın başması) 1924-1936 Yılları Arası Dönemi 1937-1954 Yılları Arası Dönemi 1955-1962 Yılları Arası Dönemi 1963-1972 Yılları Arası Dönemi 1973-1991 Yılları Arası Dönemi 1991-2008 Yılları Arası Dönemi 2008 sonrası -Dönemi
1857-1916 Yılları Arası Dönemi (İlk yasal düzenleme) - Yabancı Uzmanların getirilmesi : Orman Teşkilatı kurmak, teknik eleman yetiştirmek üzere Orman Okulu açmak ve Kanun ve nizamnameleri hazırlamak amacıyla (Luis Tassy ve M. Stheme) - İlk Orman okulu açılmıştır (17 kasım 1857). - Teselya, Midilli Adası, Gelibolu ve Çanakkale Ormanlarının istikşaf işleri yapılmıştır. Belgrad ormanının planı da orman okulu öğrencileri ile yapılmıştır. - Orman Genel Müdürlüğünün Kuruluşu (1869). - İlk Orman Nizamnamesi çıkarılmıştır (1870) (Toplam 52 madde). * Gelişigüzel faydalanmanın önüne geçilmiş, * Devlet, Vakıf, şahıs, köy ve kasaba ormanları olarak 4 tür orman tanımı yapılmıştır.
1917-1923 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - «Ormanların Usulu İdarei Fenniyeleri Hakkında Kanun» yürülüğe girmiştir. 2.madde: Devlete ait koru ve baltalık ormanların Orman İşletme Planları ile işletileceği 3. madde: Bu işletme planlarının hazırlanacak Orman Amenajmanı Yönetmeliği ne göre düzenleneceği 4. madde: Kat-i Amenajman Planları yapılamayan ormanların Muvakkat İşletme Planları ile işletilmesi - İlk Amenajman Şubesi ve ilk Amenajman Heyeti kuruldu (1917). İlk Amenajman Heyeti 5 Avusturyalı + 5 Tür Ormancı - İlk Amenajman yönetmeliği (1919)
1917-1923 Yılları Arası Dönemi (Planlı Ormancılığın başlaması) - İlk Amenajman Amenajman Planı (1918). Adapazarı ilçesi, Hendek bucağı Set köyü civarında yer alan 7147 hektarlık Mustafa Şeref Ormanı için Yaş Sınıfları Yöntemi ne 1920-940 yılları için düzenlenmiştir (25 Ocak 1918). Düzenleyen Amenajman Heyeti: Avusturya Grubu Türk grubu 1-Josef Pinsker 1-Sadullah Malkoç 2-Franz Stumfohl 2-Mehmet Emin 3-Karl Gaigg 3-Ali Bekir 4-Gustav Micklitz 4-Salih Sıtkı 5-Walter Kreibach 5-Bahaddin Sıtkı
1924-1936 Yılları Arası Dönemi - Türkiye de Mevcut Bilimum Ormanların Fenni Usulü İdare ve İşletilmeleri Hakkında Kanun (504 sayılı Kanun, 1924) Bu kanunun 1.maddesi, mülkiyetine bakılmaksızın bütün ormanların Kat i Amenajman Planlarına göre işletilmesini; 2. maddesi ise Kat i Amenajman Planlarının 3 yıl içerisinde tamamlanmasını, bu işler tamamlanıncaya kadar koru ve baltalıklardaki kesimlerin Muvakkat Planlarına göre yapılabileceğini belirtmektedir. - 526 sayılı kanun (1924) ile yapılan değişiklik ile, Bazı ormanlar keşif raporlarına göre işletilebilir.
1924-1936 Yılları Arası Dönemi - 504 ve 526 sayılı kanunların uygulanması amacıyla 2 adet yönetmelik ve 2 adet genelge hazırlanmıştır. 1-Korular için Muvakkat İşletme Planı Talimatnamesi (1924) 2-Baltalıklara ait İşletme Planı Talimatnamesi (1924) 3-Keşif Raporları İzahnamesi (1924) 4-Amenajman Metotlarına ait İzahname (1935)
1924-1936 Yılları Arası Dönemi 1-Korular için Muvakkat İşletme Planı Talimatnamesi (1924) Tüm Türkiye için İdaresi süresi 150 yıl, ağaçların bir üst sınıfa geçmesi için gerekli süre 50 yıl olarak kabul edilmiştir. Faydalanmanın düzenlenmesinde 5/8 usulü (1883 Fransız Hacim Metodu) kullanılmıştır. Yöntemin esası, optimal ağaç servetinin hesaplanması için orta ve kalın ağaç serveti toplamının 5/8 ile çarpılmasıdır. 5/8 yöntemi Türkiye de yayılış gösteren aynı yaşlı ve maktalı ormanların işletilmesine uygun olmadığı gerekçesiyle 1935 yılında uygulamadan kaldırılmış, yerine «Ortalama Artım Yöntemi» uygulamaya konmuştur. Ortalama Artım Yöntemi= Kesimlik Ortalama Artım +Cari Artım 2
1937-1954 Yılları Arası Dönemi - 3116 sayılı kanun (Modern Orman İşletmeciliği kurmak amacı ile, 1937) - Orman Amenajman Planlarının düzenlenmesi için 3 adet yönetmelik 1-Türkiye Ormanları Amenajman Planlarının Süratle İkmaline Dair Talimatname (1941) 2-Birinci Devre Ormanları Amenajman Planları Talimatnamesi (1944) 3-Ormanları Amenajman Planlarının Tanzimine ve Tatbikine Ait Talimatname (1952) Birinci devre amenajman planları 1944-1946 arasında tamamlanmış, buna göre orman varlığı 10.5 milyon hektar
1955-1962 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Tanzimine ve Tatbikine Ait Talimatname (1956) Modern Envanter Yöntemi (hava fotoğrafı+ yersel ölçme ve istatistik) Yaş sınıfları yöntemi (ikinci kez) Hufnagl çap sınıfları yöntemi (ilk kez) Meşcere tipi kavramı Daire biçiminde örnek alanlar
1963-1972 Yılları Arası Dönemi Devlet Plalama Teşkilatının kuruluşu (1962) I. Ve II. Beş yıllık kalkınma planları Tüm ülke amenajman planlarının tamamlanması Örnek Devlet Orman İşletmelerinin kurulması (1964) Örnek Devlet Orman İşletmelerinin Amenajman Planlarının Düzenlenmesine Uygulanmasına ve Yenilenmesine ait Yönetmelik (1964)
1963-1972 Yılları Arası Dönemi Örnek Devlet Orman İşletmeleri 1- Karamanbayırı, Demirköy/Kırlareli 2- Alaçam, Dursunbey/Balıkesir 3- Çığlıkara-Koçova, Elmalı/Antalya 4- Düzlerçamı Antalya 5- Belgrad Ormanı İstanbul
1973-1991 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, Uygulanması ve Yenilenmesine Dair Yönetmelik (1973) Model Plan anlayışı Orman formuna ve işletme şekline göre faydalanmanın düzenlenmesi yöntemi Aynı yaşlı ormanları için Yaş Sınıfları Yöntemi Baltalıklarda Yıllık Alan Yöntemi Değişik Yaşlı ve Düşey kapalı seçme ormanlarında Hufnagl ın Çap Sınıfları ve Çap Sınıfları Artımına Dayanan Yöntemler
1973-1991 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı - Gazipaşa (1978-1982) İşletme Amenajman Planı, - Mut (1980-1984) İşletme Amenajman Planı. Her iki plan da Akdeniz Orman Kullanım Projesi çerçevesinde düzenlenmiştir. Benzer örnekleri, Denizli-Eskere ve Adana-Karaisalı orman İşletmelerine ait amenajman planlarıdır. Bu planlarda işletme sınıfı ayrımı, ağaç türü ve bonitet sınıfları esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Ayrılan işletme sınıfları "ana orman tipi" olarak tanımlanmıştır. Planlarda işletme sınıflarının ara ve son hasılat etaları simülasyon tekniği yardımıyla 100 yıllık bir dönem için hesaplanmıştır. Belirlenen etanın ayrıca, ürün çeşitlerine dağılımı da verilmiştir.
1973-1991 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı Tür Alman Ormancılık Projesi (1988) Batı Karadeniz Bölgesindeki Amenajman Planlarının yenilenmesi (1987) gündeme geldiğinde Almanya ile ortak bir proje başlatılarak yaşanan sorunların aşılabileceği düşünülmüş ve 1988 yılı Eylül ayında proje yürürlüğe girmiştir. Sorun: Yapraklı ormanların gençleştirilmesindeki silvikültürel başarısızlıklar İlk Plan: Zonguldak OBM, Yenice OİM Şimşirdere OİŞ, 540 ha (1990)
1973-1991 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışı Fonksiyonel Planlamanın Gündeme Gelmesi (1989) İlk Fonksiyonel Plan İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü Bahçeköy Orman İşletme Müdürlüğü için İşletme bazında 1989 yılında düzenlenmiştir. Fonksiyonlar: 1- Hidrolojik 2- Erozyon kontrol 3- Rekreasyon 4- Bilimsel 5- Estetik 6- Üretim
1973-1991 Yılları Arası Dönemi - Ormanları Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, Uygulanması ve Yenilenmesine Dair Yönetmelik (1991)
1992-2008 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Fonksiyonel Planlama Çalışmalarının Devamı 1992 yılında yine İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü İstanbul Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı 4 işletme için Fonksiyonel Amenajman Planları düzenlenmiştir. Bunlar: 1- Adalar Orman İşletme Şefliği 2- Gaziosmanpaşa Orman İşletme Şefliği 3- Kemerburgaz Orman İşletme Şefliği 4- İstanbul Orman İşletme Şefliği
1992-2008 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Fonksiyonel Planların Temel Özellikleri 1- Fonksiyon haritasının oluşturulması (1/10.000) 2- Fonksiyonel işletme sınıflarının ayrılması - Hidrolojik - Erozyon kontrol - Estetik ve Rekreasyon - Üretim 3- Etanın işletme sınıflarına göre belirlenmesi
1992-2008 Yılları Arası Dönemi Model Plan anlayışının devamı Münferit Planlama çalışmalarına devam 1- Devrek Orman İşletmesi Beldibi Orman İşletme şefliği AP (1992) 2- Devrek işletmesinde 11 adet planın tamamlanması (1995) 3- Zonguldak OBM, Dirgine, yenice, Karabük, Bartın işletmelerindeki Planlar 4- BOLU OBM, Düzce, Bolu, Mengen, Yığılca, Gölyaka, Akçakoca 1996-2002 yılları arasında 41 adet Amenajman planı Kastamonu OBM, Bozkurt, Sinop OBM, Ayancık ve Trabzon OBM nde toplam 107 adet amenajman planı...
1992-2008 Yılları Arası Dönemi Sayısal Ormancılığın başlaması - Orman Amenajman Planlama ve Kaynak Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesi Projesi (FRIS Forest Resource Information System) (1998) Projenin esası; Amenajman Planlarının yapılmasında teknolojiden en üst seviyede faydalanmak, diğer ormancılık faaliyetleri ile Amenajman Planlarının uygunluğunu sağlamak, özetle bütün ormancılık iş ve işlemlerinin birbirleriyle ve gerekli olduğunda diğer sektörlerle uyumunu sağlamaktır. Zonguldak OBM, Karabük OİM ne bağlı işletmelerde
1992-2008 Yılları Arası Dönemi Biyolojik Çeşitliliğin gündeme gelmesi - GEF-II Projesi: Biyolojik çeşitliliğin Amenajman planlarına entegre edilmesi, OGM-Dünya Bankası ( 1 Ağustos, 2000) Amacı: Ülkemizin önemli biyocoğrafik bölgelerini temsil eden ve biyolojik çeşitlilik açısından zengin 4 önemli pilot alanda katılımcı yaklaşımla, etkili ve sürdürülebilir koruma alanı ve yönetimini tesis ederek biyolojik çeşitliliği korumak ve bu alanlardan elde edilen başarılı uygulamaları ülke sathına yayacak mekanizmayı kurmaktır. 1- Camili Ormanları 2- Sultan Sazlığı Tabiatı Koruma Alanı 3- Köprülü Kanyon Milli Parkı 4- İğneada Ormanları
2008 sonrası dönemi Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı Planlama - Ormanların topluma sunduğu fonksiyonları ve ekosistem koşullarını da dikkate alan Ekosistem Tabanlı Çok Amaçlı (Fonksiyonel) Planlama çalışmaları (Yönetmelik, 2008) - Uzaktan Algılama ile Orman Amenajman Planlarının Düzenlenmesi, (2012)
Orman işletmelerini verilen amaçlar doğrultusunda planlamak; Plan uygulamasını izlemek ve denetlemek; Plan süresinin yarısında ara yoklama yapmak; Belirli aralıklarla envanter yaparak orman işletmesinde ortaya çıkan değişimleri izlemek; Orman işletmelerinin ekonomik durumunu değerlendirmek; Süresi biten planları yeni duruma göre revize etmek;
Ülke ormancılık politikalarının uygulanışına yardımcı olmak; Orman işletmeleri için istatistik bilgiler sağlamak; Uygulanan silvikültürel tedbirlerin başarısını ölçmek ve gelecek için ışık tutmak; Orman içi ve civarındaki halkın sosyo-ekonomik durumu hakkında sağladığı bilgiler ile, bu konuda çalışacak ve proje geliştirecek kurum ve kuruluşlara yardımcı olmak; Orman ürünleri endüstrisi için hammadde fizibilite çalışmalarına yarayışlı bilgiler sunmak; Rekreasyon planı düzenleyecek kişi ve kurumlara gerekli bilgileri vermek; Orman İşletme Şeflerinin uygulamalarının başarı derecesini ölçmek; Ulusal ormancılık planlarına gerekli bilgileri sağlamak; Orman işletmelerinin yıllık bütçeleri için gerekli temel bilgileri sunmak; Orman işletmelerine yıllık iş planlarını yapabilmeleri için gerekli dokümanı sağlamak.
Botanik Transport Zooloji
Orman Amenajmanında Bilgi Üretimi ve Yöntemleri: Tümden Gelim ve Tüme Varım Yöntemleri Sistem Yaklaşımı Yöntemi Yöneylem Araştırması Teknikleri İstatistiksel Analiz Yöntemleri Kıyaslama Yöntemi Analiz, Sentez, bütünlük yöntemleri Bilişim Teknolojileri (CBS, UA, vb.) Prognoz Tarihsel (genetik) yöntem