HALİNE MÜNASİP EVİN HACZEDİLMEZLİĞİNİN İCRA HUKUKU ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ Stj. Av. Burak ÜÇÜNCÜ ERYİĞİT HUKUK BÜROSU / ANKARA 18.07.2017 1 burak@eryigithukuk.com
I. Giriş İcra hukuku, cebri icra tedbirleri marifetiyle alacağına kavuşamamış olan alacaklının tatmin edilmesini sağlar. Borçlunun borcunu kendiliğinden ödememesi durumunda, alacaklının alacağına kavuşabilmesi için borçlu, cebri icra organları vasıtasıyla borcunu ifaya zorlanır. Ancak, icra hukuku, cebrî icra yoluyla hakkının yerine getirilmesini talep eden alacaklı yanında, diğer alacaklıların, borçlunun ve üçüncü kişilerin menfaatlerini de dikkate alarak bu kişiler arasındaki menfaat dengesini gözetmek durumundadır 1. Menfaat dengesini gözetmek kamu düzeninden kaynaklansa da sırf insani açıdan bakıldığında borçlunun tüm mallarının haczedilmesi ile kişinin topluma muhtaç hale geleceği açıktır. Borçlunun mal varlığı alacaklının teminatı olmasına karşın, borçlunun kendisi ile birlikte aile yaşamını sürdürebilmesi için cebri icra marifetiyle yapılacak olan haczin sınırlandırılması ihtiyacı doğmuştur. Dolayısıyla Anayasa nın Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir şeklindeki 17. maddesinin de gereği olarak, borçlunun kendisi ile birlikte ailesinin yaşamını sürdürdüğü haline münasip evinin haczedilemeyeceği İcra ve İflas Kanunumuzda düzenlenmiştir. Anılan düzenleme, borçlunun haline münasip evi haczedilemez 2 şeklinde kanunda yer almıştır. Haczedilemezlik, sosyal devlet olmanın bir gereğidir ve toplumun temel taşı olan ailenin korunmasını sağlar 3. II. Haline Münasip Ev Kavramı İcra ve İflas Kanunu m. 82, I/12 de de anılan haline münasip ev kavramından; borçlunun mali ve sosyal mevkii ile borçlunun ve ailesinin ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek asgari şartları haiz bir meskeni anlamak gerekir 4. Bu mesken, fertlerin sayısına oranla oda sayısı içermeli, temel ihtiyaçların karşılanmasına yönelik olarak mutfak, banyo gibi alanlara sahip olması gereklidir. Zira insani koşullar bakımından değerlendirildiğinde bir meskenin bahse konu alan ve bölümleri içermesi zaruretten kaynaklanır. Bağımsız ev, apartman katı (dairesi), bir ev veya apartmandaki (yani bunların üzerinde bulunduğu taşınmazdaki) paylı mülkiyet veya elbirliği mülkiyeti payı, İcra ve 1 Pekcanıtez, Hakan/Atalay, Oğuz/Sungurtekin Özkan, Meral/Özekes, Muhammet: İcra ve İflâs Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2011, s. 55; Muşul, Timuçin: İcra ve İflâs Hukuku, 3. Baskı, Ankara 2008, s. 88; Aslan, Kudret: Hacizde Sıra (Tertip), AÜHFD 2005, C. LIV, S. 2, s. 273; aktaran BULUT, s. 1073 2 İİK, Madde 82, I/12 3 ÖZBAKIR, s. 1 4 MUŞUL, Timuçin, İcra ve İflas Hukuku, İstanbul, 2005, s. 495; ÜSTÜNDAĞ, İcra Hukuku, s. 184; POSTACIOĞLU, İlhan E, İcra Hukuku Esasları, İstanbul, 1982 (İcra Hukuku), s. 361; BERKİN, Necmettin M, İcra Hukuku Dersleri, 2. Bası, İstanbul 1969, s. 84; aktaran ÖZBAKIR, s. 6 2
İflas Kanunu m.82, I/12 anlamında mesken sayılır 5. Dolayısıyla borçlunun taşınmaz üzerinde tek başına malik olmadığı paylı mülkiyet veya el birliği mülkiyetinde de meskeniyet iddiası ileri sürülebilmektedir. Haciz aşamasında bir meskenin haline münasip olup olmadığı, borçlunun sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre icra müdürü tarafından belirlenmektedir. Yargıtay; mahcuz taşınmazın lüks sayılabilecek özellikleri taşıdığından hareketle, borçlunun mutlaka aynı semtte veya o yere yakın semtte meskeninin bulunmasının zorunlu olmadığından bahisle, daha mütevazı yerlerde konut edinmenin uygun olacağına karar vermiştir 6. III. Borçlunun Ailesinin Meskeniyet İddiasına Etkisi Meskeniyet iddia edilen evin, borçlunun ve ailesinin ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek asgari şartları haiz olması gerektiği gibi, burada ifade edilen aile kavramının ne olduğu konusu önemlidir. Borçlunun ailesinden anlaşılacak olan kavram en geniş anlamda aile kavramı olmalıdır. En geniş anlamda aile; bir ev başkanının yönetiminde aynı çatı altında yaşayan kimselerden meydana gelen insan topluluğudur. Buradaki anlamıyla aile, bir arada yaşamak olgusuna dayanır. Dolayısıyla bu insan topluluğu içerisinde, kan ve kayın hısımları olabileceği gibi bir sözleşme ilişkisiyle birlikte yaşayan hizmetliler (aşçı, şoför, bahçıvan, bakıcı vb. kimseler) de olabilir 7. Nitekim aile topluluğu salt kan ve/veya kayın hısımlığı ilişkisi ile doğmaz. Mühim olan aynı çatı altında refah içerisinde birlikte yaşam sürdürmek olmalıdır. Yargıtay, aile kavramından en geniş anlamda ailenin anlaşılmasına yönelik kararlar vermiştir. Aile kavramına ilişkin Yargıtay tarafından hükmedilmiş bazı kararları şu şekilde sıralayabiliriz; 5 KURU/ARSLAN/YILMAZ, s. 273 6 Öte yandan, anılan raporların içeriğinden mahcuz taşınmazın şehir merkezinde bulunduğu ve lüks sayılabilecek özellikleri taşıdığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, asıl olan borcun ödenmesi olup, borçlunun mutlaka meskeniyet şikâyetinde bulunduğu semtte veya o yere yakın semtte meskeninin bulunması zorunlu değildir. Bu nedenle, 17.03.2015 tarihli bilirkişiler kurulu raporunda, borçlunun daha mütevazı yerlerde haline münasip edinebileceği meskenin değerinin belirlenmemesi de doğru görülmemiştir. (Y. 12. HD. E. 2015/12278, K. 2015/23890, T. 12.10.2015; KAZANCI) 7 ÖZTAN, Bilge, Medeni Hukukun Temel Kavramları, 28. Bası, Ankara, 2008, s. 403; AKINTÜRK, Turgut, Medeni Hukuk, 13. Bası, İstanbul, 2008, s. 224; ZEVKLİLER, Aydın/HAVUTÇU, Ayşe/GÜRPINAR, Damla, Medeni Hukuk Temel Bilgiler, 6.Bası, Ankara, 2008, s. 241; aktaran ÖZBAKIR, s. 11 3
Buradaki aile terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar... 8 Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı, adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki aile terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar... 9 Birlikte yaşamakta oldukları anlaşılan borçlunun evli kızı ile damadı da kanunen aile efradından sayılacağına ve haczolunan evin borçlu ve aile efradının mesken ihtiyacı için lüzumlu olduğuna yapılan tetkike müsteniden mercice kanaat getirilmiş olmasına 10 Yargıtay bir kararında, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan aile fertlerinin birlikte barınması maksadıyla zorunlu olan meskeni temin etmesi için gerekli bedelin bilirkişiler marifetiyle tespit ettirilmesinden sonra, haczedilen meskenin kıymeti haline münasip ev kıymetinden fazla ise satılmasına karar verilmesi ve satış bedelinden borçlunun haline münasip bir ev satın alması için gerekli olan miktarın borçluya bırakılması, kalan tutarın ise alacaklıya ödenmesi gerektiğine hükmetmiştir 11. Nitekim bu husus kanunda ayrıca düzenlenmiştir 12. Dolayısıyla borçlu tarafından meskeniyet iddiasında bulunulduğunda, söz konusu evin haline münasip olup olmadığı değerlendirilirken borçlunun ailesi onların ihtiyaçları da dikkate alınmalıdır. IV. Borçlunun Meskeniyet İddiasında Bulunması (Haczedilmezlik Şikâyeti) İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir 13. İİK m. 82, I/12 de anılan hüküm gereğince borçlunun haline münasip evinin haczedilmesi durumunda borçlu, meskeniyet iddiasıyla şikâyet yoluna başvurabilir. Uygulamada meskeniyet şikâyeti olarak da anılan haline 8 Y. 21. HD. E. 2016/3044, K. 2016/8313, T. 10.5.2016 (KAZANCI) 9 Y. 12.HD. 24.04.2007 TE.5814 K.7966; Y.12.HD.02.04.2007 TE.3822 K.6230 (KAZANCI) 10 Y. İİD. 13.05.1954 TE.1988 K.2307 (KAZANCI) 11 Y. 12. HD. E. 2015/12278, K. 2015/23890, T. 12.10.2015 (KAZANCI) 12 sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır. (İİK, madde 82/III) 13 İİK, madde 82/IV 4
münasip evin haczedilmezliği iddiasının ileri sürülmesi, İcra ve İflas Kanununun 16. maddesi kapsamında bir şikâyet olup, aynı maddenin 1. fıkrası uyarınca haczin öğrenildiği tarihten itibaren yedi günlük sürede icra mahkemesine yapılmalıdır. Aksi halde borçlu bu iddiasından vazgeçmiş sayılır. Bu vazgeçme işlemi başka takipler açısından aynı sonucu doğurmaz. Yargıtay, borçlu tarafından meskeniyet şikâyetinde bulunabilmek için, şikâyet konusu evde oturması gerekmediği ve birden fazla evinin bulunmasının meskeniyet şikâyetine engel olmadığına dair karar vermiştir. Ayrıca bir icra takibinde ileri sürülmüş olan meskeniyet şikâyetinin başka icra takip dosyasında da ileri sürülebileceği belirtilmiştir. Bahse konu Yargıtay kararı özeti şu şekildedir; Borçlunun meskeniyet şikâyetinde bulunabilmesi için, bizatihi meskeniyet iddiası sebebiyle haczedilmezlik şikâyetinde bulunduğu evde oturması gerekmediği gibi, birden fazla evi var ise, istediği taşınmazla ilgili olarak haczedilmezlik şikâyetinde bulunmasına engel bir yasal düzenleme de mevcut değildir. Borçlunun, daha önce bir başka takip dosyasından konulan hacze yönelik olarak şikâyette bulunması, daha sonra farklı bir dosyadan konulan haciz yönünden meskeniyet şikâyetinde bulunmasına engel olmaz. Bir başka anlatımla borçlu, birden fazla takibe uğraması durumunda, her dosya için ayrı ayrı meskeniyet şikâyetinde bulunabilir. Takip dosyalarındaki tarafların aynı olması sonucu değiştirmez 14. V. Haline Münasip Mahcuz Evin Satılması İcra mahkemesi, borçlu tarafından ileri sürülen meskeniyet şikâyetinin haklılığına bilirkişi ve keşif delillerine dayanarak karar verir. Bu durumda öncelikli olarak şikâyete konu ev bilirkişi/keşif marifetiyle incelenerek haline münasip bir ev olup olmadığına kanaat getirilecektir. Mahcuz taşınmazın haline münasip olduğu anlaşılırsa; borçlunun evi, yalnızca kendisine yeter mahiyette olduğundan haczedilemez. Fakat aslolan borcun ödenmesi olduğundan, söz konusu ev haline münasip ev niteliğini haiz değilse uzman bilirkişi tarafından borçlunun sosyo-ekonomik durumu, bakmakla yükümlü olduğu kimselerle birlikte aile fertlerinin tamamı dikkate alınarak haline uygun bir evin satın alma bedeli belirlenir. Belirlenen rakam borçluya haline münasip bir ev alması için bırakılırken kalan tutar ise alacaklıya verilir. Yargıtay ın bu doğrultuda kararları mevcuttur 15. 14 Y. 12.H.D, E. 2016/29222, K. 2017/2640, T. 24.2.2017 (KAZANCI) 15 Mahkemece hükmüne uyulan bozma ilamı uyarınca, mahcuzun satılarak borçlunun haline münasip ev alması için gerekli olan 145.000,00 TL'nin kendisine, artanın alacaklıya ödenmesine, satışın borçlunun haline münasip 5
VI. Borçlunun Meskeniyet İddiasının Takibe Etkisi Şikâyet, niteliği itibariyle bir dava değil icra-iflas hukukuna özgü bir kanun yoludur. Borçlunun meskeniyet iddiası, şikâyet yolu ile icra mahkemesinde dinlenir. İcra ve İflas Kanunu madde 22 de anıldığı üzere; şikâyet, icra mahkemesince karar verilmedikçe icra takibini durdurmaz. İcra mahkemesi şikâyeti aldıktan sonra talep üzerine veya re sen icranın geri bırakılmasına karar verebilir. Karar alınmadıkça, şikâyet etmekle icranın kendiliğinden durması söz konusu değildir. Meskeniyet şikâyeti ile icranın durdurulmasına karar verilmemesi halinde kalan aşamalar ile icra takibi sürecektir. Nitekim Yargıtay, mahkemece satışın durdurulmasına yönelik bir tedbir kararı olmadığından bahisle, satış işlemleri için dava sonucunun beklenilmesine karar verilmesini isabetsiz bulmuştur 16. VII. Meskeniyet İddiasından Feragat Borçlu, haczedilen meskeni üzerinde haciz işletilmesine muvafakat verirse bu borçlu için bağlayıcı niteliktedir. Bu takdirde meskeniyet iddiasından feragat söz konusu olur. Meskeniyet iddiasından feragat, açık bir muvafakat ile olabileceği gibi süresinde meskeniyet şikâyetinde bulunulmaması yoluyla zımni de olabilir. Öğretide borçlunun haczedilmezlik iddiasından feragat etmesinin aile fertlerini bağlamayacağı, hükmün koruma amacına göre onların da şikâyet hakkına sahip olduklarının kabul edildiği durumlarda feragate rağmen haczedilmezlik iddiasını ileri sürebilecekleri kabul edilmektedir 17. Türk Medeni Kanunu madde 194 te Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. şeklinde yer alan hükümden yola çıkarak, eşlerin her ikisinin de haczedilemezlik şikâyetini ileri sürmesi mümkün olmalıdır. Nitekim eşlerden biri alacaklının takibi dolayısıyla korkulu rüya görürken ötekinin rahat uyuduğu düşünülemez 18. ev alabileceği miktardan az olmamak üzere yapılmasına karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir. ( Y. 12. HD. E. 2016/11217, K. 2017/2316, T. 21.2.2017 KAZANCI) 16 Y. 12. HD, E. 2016/7127, K. 2017/420, T. 17.1.2017 (KAZANCI) 17 Evren Kılıçoğlu, İcra Sözleşmeleri, İstanbul 2005, s. 133; Yıldırım, Kamil/Deren-Yıldırım, Nevhis. (2009). İcra Hukuku, 4. B., İstanbul, s. 154; Dönmez, Murat, Aile Konutunun Haczi (TBBD, Temmuz-Ağustos 2008/77, s. 349-358), s. 162. Karş. Pekcanıtez, Hakan/Atalay, Oğuz/Sungurtekin Özkan, Meral/Özekes, Muhammet (2008). İcra ve İflas Hukuku, 6. B., Ankara, s. 245; Yıldırım, Kamil/Deren-Yıldırım, Nevhis. (2009). İcra Hukuku, 4. B., İstanbul. s. 145: aktaran AKİL, s. 796 18 Y. 1.HD, E. 1973/10284, K. 1974/8745, T. 21.11.1974 (KAZANCI) 6
VIII. Sonuç Kişilerin topluma muhtaç hale gelmemesi, vatandaşlarının refahı için birincil sorumluluk kabul eden sosyal devletlerin 19 bir gereği olup, haline münasip evin haczedilmezliği iddiasını içeren şikâyet hakkı bu gereğin bir sonucudur. Dolayısıyla borçlu, meskeniyet iddiasında bulunarak icra mahkemesine yapacağı şikâyet ile meskeninin haczedilmesini engellerken, bu iddia ile beraber icra takibinin geri bırakılması da talep edilmelidir. Aksi halde borçlunun haklılığı ihtimali düşünüldüğünde mahcuz taşınmazın satışı ile telafisi güç sonuçların ortaya çıkması mümkün olacaktır. Tüm bu detaylar çerçevesinde şikâyete konu olan meskeniyet iddiası bilirkişi ve keşif marifetiyle incelenerek icra mahkemesince karara bağlanmalıdır. KAYNAKÇA 1- AKİL Cenk, Yargıtay Kararları Işığında Haline Münasip Evin Haczedilmezliği (Meskeniyet) İddiası (İİK m. 82/12), AÜHFD, 60 (4) 2011: 775-808 2- AY, 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 17863, 9/11/1982 3- BULUT Uğur, Borçlunun Haline Münasip Evi Üzerinde İpotek Tesisi ve Haczedilmezlikten Feragat, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 12, Özel S., 2010, s.1073-1103 (Basım Yılı: 2012) 4- İİK, 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu, Resmi Gazete, 2128, 19/6/1932 5- KURU Baki, ARSLAN Ramazan, YILMAZ Ejder; İcra ve İflas Hukuku, Yetkin, Ankara 2014 6- KAZANCI İçtihat Bankası, http://kazanci.com, erişim: 18.07.2017 7- ÖZBAKIR Senem Önder, Borçlunun Haline Münasip Evinin Haczedilememesi (Meskeniyet İddiası-İİK.m.82/12) Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010 8- TMK, 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu, Resmi Gazete, 24607, 8/12/2001 19 Türkiye Cumhuriyeti bir sosyal devlettir. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. (AY, m.2) 7