10-16 Mart 2014 SAYI: 28 GÜNDEM Irak ta Bütçe Krizi Libya da Kaçak Petrol Sevkiyatı Depremi Kırım Krizi Suriye İçin Ne Anlam İfade Ediyor? Nil Nehri Uyuşmazlığında Mısır a Suudi Desteği Fildişi Sahilleri 1997 BM Çerçeve Sözleşmesini Onaylayan 34. Devlet Oldu Ortadoğu Güncesi Editör: Dr. Seyfi Kılıç - seyfikilic@orsam.org.tr
Irak ta Bütçe Krizi Irak ta aylardır süren bütçe krizi henüz aşılamamış ve bu kriz gittikçe derinleşmeye başlamıştır. Derinleşen bu bütçe krizinin iki yönü bulunmaktadır. Bu anlamıyla bütçe konusundaki tartışmalar Irak merkezi hükümeti ve Irak Kürt Bölgesel Yönetimi arasındaki siyasi mücadeleyi körüklerken, aynı zamanda Irak iç siyasetindeki karmaşayı da arttırmaktadır. Nitekim Irak Parlamentosundan bütçe üzerinde anlaşılamaması nedeniyle, IKBY nin bütçe üzerinden alacağı pay da ödenememiştir. Bu nedenle IKBY bir süre ödeyememiştir. Bu durum 21 Eylül 2013 te yapılan seçimlerin ardından hükümet kurma çalışmaları içerisinde olan IKBY de yeni bir kriz yaratma noktasına gelmiştir. Ayrıca bütçe krizi Irak merkezi hükümeti ve IKBY arasında yönetimsel krizi de tırmandırmış ve IKBY Başkanı Mesut Barzani, Irak Başbakanı Nuri El-Maliki yi beklemediği şekilde karşılık bulacağı yönünde tehdit etmiştir. Diğer tarafta yanan bütçe kriz Irak iç siyasetini de iyice karmaşık bir hale getirmiştir. Hükümet karşıtı olan grupların bir kısmı bütçe çalışmalarına katılmazken, Nuri El-Maliki parlamentonun meşruiyetini yitirdiğini öne sürerek, Irak Federal Yüksek Mahkemesi ne başvurarak parlamentonun kapatılmasını talep etmiştir. 30 Nisan 2014 te genel seçimlerin yapılması planlanmaktadır. Seçim öncesi yaşanan bu karmaşa seçimlerin ertelenmesi gündeme getirebilir. Bilgay Duman, Araştırmacı, ORSAM, bilgayduman@orsam.org.tr 2 Libya da Kaçak Petrol Sevkiyatı Depremi Libya geçici meclisi Milli Genel Kongre(MGK), isyancıların kontrol ettiği Sidra limanından petrol yüklenen tankerin Akdeniz'e çıkmasını engelleyememesinin ardından oy çokluğuyla aldığı kararla Başbakan Ali Zeydan hükümetinden güvenoyunu çekti ve Savunma Bakanı Abdullah el Tinni ye hükümeti kurma yetkisi verdi. Meclisin kendisini azletmesinin ardından Zeydan, Malta üzerinden Avrupa ya giderek ülkesini terk etti, fakat Libya Başsavcılığı tarafından "kamu malına zarar verme, resmi evrakta sahtecilik ve belgeleri imha etmek" ile suçlanan Zeydan ın ülkeye geri getirilmesi için İnterpol e başvurulduğu açıklandı. Zeydan a yönelik hoşnutsuzluk ve suçlamalar bir süredir Libya gündeminde önemli bir yer tutuyordu. Ülke kısa bir süre önce de başarısız da olsa darbe girişimleriyle sarsılmıştı. Ayrıca geçici meclis içinde yükselen tansiyon hükümete de yansımış, hükümet ortaklarından Müslüman Kardeşlerin siyasi kanadı Adalet ve İnşa Partisi nin beş bakanını çekmesiyle sonuçlanmıştı. Ancak Zeydan ı koltuğundan eden son gelişme federalizm yanlılarının Sidra dan petrol sevkiyatı yapması karşısında merkezin çaresiz kalması oldu. Bu çaresizliğin
önümüzdeki günlerde güç temelli politikalara dönüşme ihtimali de yüksek görünüyor. Yeni hükümeti kurma yetkisinin savunma bakanına verilmesi de bu yöndeki öngörüleri desteklemektedir. Nebahat Tanrıverdi O Yaşar, Araştrma Asistanı, ORSAM, nebahat.tanriverdi@orsam.org.tr Kırım Krizi Suriye İçin Ne Anlam İfade Ediyor? Suriye krizi üç yıldan bu yana dünya gündeminin ilk sırasında bulunmaktaydı. Ukrayna da yaşanan Kırım krizi bu durumu değiştirmiş durumda. Esad rejiminin üç yıldır iktidarını koruyor olmasında en önemli etkenlerden biri olan Rusya, Kırım krizinde de başrol oynamaktadır. Bu durum Kırım krizini Suriye iç savaşını doğrudan bağlantılı hale getiriyor. Kırım krizinin Suriye iç savaşına etkisi açısından iki farklı bakış açısı geliştirilebilir. Birinci görüş Kırım krizinin Suriye yönetiminin elini güçlendirdiği yönündedir. Buna göre, dünyanın ilgisini Suriye dışında bir yere kaydıracak her türlü gelişme Esad üzerindeki baskıyı azaltarak sahada daha rahat askeri güç kullanmasını sağlayacaktır. Eli nispeten rahatlayan rejim zaten artma eğiliminde olan gücünü pekiştirecektir. Bunun yanı sıra Kırım konusu ABD ve Avrupa ülkeleri açısından daha kritik öneme sahiptir. Bu da Batı nın Suriye konusunda göstermediği birliktelik ve ortak tepkiyi Kırım konusunda göstermesine neden olabilir. Dolayısıyla Batı enerji ve etkisini Suriye den ziyade Kırım için kullanabilir. Kırım krizinin Suriye ye etkisi konusuna farklı bir bakış da geliştirilebilir. Buna göre, Rusya nın Kırım a müdahil olması Suriye için verdiği desteği buraya yönlendirmesine neden olacaktır. Kendi yakın çevresindeki çıkarlarını korumak durumunda kalan Rusya, Suriye ye eskisi kadar askeri ve siyasi destek veremeyebilir. Kırım meselesi Rusya için de daha stratejik öneme sahiptir. Dolayısıyla Kırım da mevzi kazanmak için Suriye den taviz vermeyi seçebilir. Oytun Orhan, Araştırmacı, ORSAM, oytunorhan@orsam.org.tr 3 Nil Nehri Uyuşmazlığında Mısır a Suudi Desteği Mısır, Etiyopya ile arasında ciddi bir gerginlik kaynağı haline gelen Büyük Rönesans barajına ilişkin sorunda Arap ülkelerinden destek bulma arayışına girmiştir. Yine Mart ayı
içinde Irak ile sınıraşan sular konusunda işbirliğine giden Mısır, şimdi de Etiyopya ile arasındaki uyuşmazlığı çözmek amacıyla Suudi Arabistan başta olmak üzere Körfez desteği aramaya başlamıştır. Mursi hükümetini deviren askeri darbe sonrasında ilişkileri gelişme gösteren iki ülke, Suudi Arabistan ın Müslüman Kardeşler örgütünü terörist ilan etmesinden sonra ilişkilerinde farklı bir aşamaya ulamışlardır. Mısır ın kronik hale gelen ekonomik sorunlarına doğrudan dış yardım yolu ile bir çözüm bulmaya çalışan Suudi Arabistan öncülüğündeki Körfez sermayesinin elinde Etiyopya yı da etkileyebilecek unsurlar bulunmaktadır. Etiyopya daki en büyük yatırımcılardan biri olan Suudi Arabistan ın Arap dayanışması yolu ile Mısır ın yanında yer alması durumunda, Etiyopya nın ekonomisi üzerinde ciddi bir etkisi olması muhtemeldir. Diğer yandan gerek Suudi Arabistan gerek diğer körfez ülkeleri Etiyopya da büyük miktarda toprak kiralama yoluna giderek artan nüfusları için gıda ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadırlar. Bu kiralamalar diğer Afrika ülkeleri gibi Etiyopya için de ciddi döviz kaynağı sağlamaktadır. Suudi Arabistan ın ve diğer Körfez ülkelerinin bu yatırımlardan çekilmesi Etiyopya için yıkıcı ekonomik etkilere neden olacaktır. Mısır ın Mavi Nil nehri sularına ilişkin uyuşmazlığı uluslararasılaştırma çabaları, en azından Arap dünyasının bir kısmında etkili olmaya başladığı gözlemlenmektedir. Dr. Seyfi Kılıç, Araştırmacı, ORSAM Su Programı, seyfikilic@orsam.org.tr 4 Fildişi Sahilleri 1997 BM Çerçeve Sözleşmesini Onaylayan 34. Devlet Oldu BM Uluslararası Hukuk Komisyonu 1970 den beri üzerinde çalıştığı Uluslararası Akarsuların Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımı Sözleşmesi, 21 Mayıs 1997 tarihinde 103 kabul, 27 çekimser ve 3 ret oyu (Çin, Burundi ve Türkiye) ile Genel Kurul da kabul edilmiştir. Ancak henüz 35 ülke taraf olmadığı için yürürlüğe girmemiştir. 1997 tarihli BM Uluslararası Su Yollarının Ulaşım Dışı Amaçlı Kullanımına İlişkin Sözleşmesi nin hazırlanması 27 yıl sürmüştür. Bu sözleşme çerçevesinde hidrolojik tutarsızlıklar ve yasaları birleştirmede yaşanan zorluklardan bahsedilmektedir. Sözleşmede, işbirliği için gerekli olan önemli prensipler, işbirliği ve ortak yönetim sorumlulukları belirtilmiştir.
Aslında 1997 tarihli Uluslararası Akarsuların Ulaşım Dışı Amaçlarla Kullanımı Sözleşmesi küresel su hukukuna katkıda bulunmak için tasarlanmıştı. Sözleşmenin yürürlüğe girmesi için 35 ülkenin taraf olması gerekmektedir. Son dönemlerde onay veren ülkelerin sayısında hızlı bir artış olduğu gözlenmektedir. 2013 yılı Şubat ayında katılan Nijer den sonra, 24 Eylül 2013 tarihinde Karadağ da bu sözleşmeye katılmıştır. 25 Şubat 2014 tarihinde ise Fildişi Sahilleri de onay veren ülkeler arasında katılmıştır. Sözleşmeye taraf olan ülke sayısı 34 ye yükselmiştir. Önümüzdeki günlerde Gambiya ve Senegal in de onay vermesi ile sözleşmenin yürürlüğe girmesi beklenmektedir. Sözleşmenin yürürlüğe girmesi sadece sözleşmeyi onaylayan ülkeleri hukuken bağlamaktadır. Bu sözleşmeye taraf olmayan Türkiye, sözleşmeye ilişkin yükümlüklerden muaftır. Sınıraşan sularımızda komşu ülkelerden Suriye nin rezervli onay vermesi ile birlikte, Irak bu sözleşmeye taraftır. Dr. Tuğba Evrim Maden, Araştırmacı, ORSAM Su Programı, temaden@orsam.org.tr Ortadoğu Güncesi 05 Mart 2014: Mısır da bir mahkeme, Filistin deki Gazze Şeridi ni yöneten Hamas hareketinin kendi ülkesindeki bütün faaliyetlerini yasakladı. 05 Mart 2014: Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn, Katar'daki büyükelçilerini çekme kararı aldı. Suudi Arabistan resmi haber ajansı SPA'da yer alan habere göre, dün başkent Riyad'da dışişleri bakanları düzeyinde düzenlenen Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) 130. Dönem Toplantısı'nda alınan kararlar doğrultusunda bu adımın atıldığı belirtildi. 05 Mart 2014: İsrail ordusunun, Gazze'ye geliştirilmiş roket taşıdığı öne sürülen İran gemisine Kızıldeniz'de el koyduğu bildirildi. 05 Mart 2014: İsrail ordusu, güvenlik gerekçesiyle Golan Tepeleri'nin yeni bir emre kadar "kapalı askeri alan" olduğunu açıkladı. 05 Mart 2014: Suriye'nin başkenti Şam'da rejim güçlerinin kuşatması altındaki Yermuk Mülteci Kampı'nda açlıktan ölenlerin 126'ya çıktığı bildirildi. 5
06 Mart 2014: ABD Dışişleri Bakanlığı, Suriye'nin Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Caferi ye seyahat sınırlaması getirdi. 06 Mart 2014: Suriye'de Esed'e bağlı ordu güçlerinin çeşitli kentlerde muhaliflere yönelik operasyonlarında 46 kişi hayatını kaybetti. 06 Mart 2014: ABD nin eski Dışişleri Bakanı Albright, Suriyeli mültecilerle ilgili "Bu bir alarm veren kriz ve bir an önce harekete geçmemizi gerektiriyor dedi. 06 Mart 2014: Afganistan ın Logar vilayetinde NATO tarafından düzenlenen hava saldırısından 5 kişi hayatını kaybetti, 8 kişi de yaralandı. 06 Mart 2014: Devrik lider Kaddafi'nin oğlu Saidi'nin Nijer'den teslim alındığı bildirildi. 06 Mart 2014: İsrail ordusu, el konulan İran gemisinde Suriye yapımı 200 kilometre menzilli M-302 tipi füzelerin bulunduğunu ileri sürdü. 06 Mart 2014: Gazze'ye gitmek için Kahire'ye gelen aralarında Fransa, Belçika ve ABD'den aktivistlerin bulunduğu 62 kişilik grup, Mısır makamlarınca havalanında alıkonuldu. 06 Mart 2014: Mursi ve 14 sanığın yargılandığı İttihadiye Olayları olarak bilinen davanın, savunma heyetinin sunduğu "redd-i hakim" talebi sonuçlanıncaya kadar durdurulmasına karar verildi. 06 Mart 2014: SMDK Başkanı Carba ile ÖSO'ya bağlı komutanların, taraflar arasındaki krizin aşılması konusunda anlaşmaya vardığı bildirildi. 06 Mart 2014: Özgür Suriye Ordusu'nun kuzeydeki İdlib kentinde, "stratejik öneme sahip" 3 askeri kontrol noktasını ele geçirdiği bildirildi. 06 Mart 2014: Tunus'ta 2011'deki halk devriminden bu yana devam eden olağanüstü halin kaldırılmasına karar verildi. 06 Mart 2014: Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn'in, büyükelçilerini Doha'dan çekme kararı hakkındaki yorumlarda, kararda, Mısır'daki askeri darbe ve ardından yaşanan sürecin etkili olduğu belirtildi. 06 Mart 2014: Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesut Barzani, Kürdistan bölgesel hükümetine, Bağdat'ın kararını beklemeden Halepçe yi il yapma talimatı verdi. 6
07 Mart 2014: Irak'ın çeşitli kentlerinde meydana gelen patlamalarda 4'ü polis 27 kişinin hayatını kaybettiği, 57 kişinin yaralandığı bildirildi. 07 Mart 2014: Yemen'de devrim tutuklularının serbest bırakılmasını isteyen gençler, "Duvarlar özgürlüklerini haykırıyor" adı altında girişim başlattı. 07 Mart 2014: Kerry, Ürdün Kralı 2'nci Abdullah ile Ortadoğu barış sürecini görüşmek üzere bir araya geldi. 07 Mart 2014: Suudi Arabistan, Müslüman Kardeşler, Suud Hizbullahı, Nusra Cephesi, Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) ve Yemen'deki Husileri terör örgütleri listesine aldı. 07 Mart 2014: Mısır'ın başkenti Kahire'de düzenlenen darbe karşıtı gösterilerde hayatını kaybedenlerin sayısının 8'e yükseldiği belirtildi. Gösterilerde 47 İhvan üyesi gözaltına alındı 07 Mart 2014: Mısır Müslüman Kardeşler Teşkilatı (İhvan), Suudi Arabistan'ın, teşkilatı terör örgütleri listesine almasının üzüntüyle karşılandığını bildirdi. 08 Mart 2014: Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK), İstanbul'da iki gün süren toplantı sonunda önemli konuların ele alınıp tartışıldığını ve yeni Genelkurmay Başkanının belirlendiğini bildirdi. 08 Mart 2014: KSYÖ, Suriye nin kimyasal silahlarının yüzde 29 unun ülke dışına taşındığını bildirdi. 08 Mart 2014: İsrail Başbakanı Netanyahu, Filistin tarafı ile barış sağlanması için İsrail'in Batı Şeria'daki bazı yerleşim yerlerinden vazgeçeceğini belirtti. 08 Mart 2014: Afganistan'ın Farah vilayetinde son 3 günde Taliban'a yönelik operasyonlarda 22 militan öldü, 8'i de yaralandı. 08 Mart 2014: Suriye'de rejime bağlı güçlerin destek verdiği Hizbullah milislerinin, Humus'un Zara köyünde düzenlediği baskınlarda 20 kişinin öldüğü bildirildi. 08 Mart 2014: Libya'nın petrol sevkıyatı yapılan en büyük limanlarından olan Sidra'ya merkezi hükümetin izni olmaksızın demir atan geminin Suudi Arabistanlı bir işadamı tarafından Kuzey Koreli bir şirketten kiralandığı öne sürüldü. 7
09 Mart 2014: Suriye'de Esed güçlerinin çeşitli kentlerde muhaliflere yönelik ağır silahlarla düzenlediği operasyonlarda 10'ü çocuk, 4'ü kadın olmak üzere 55 kişinin öldüğü bildirildi. 09 Mart 2014: Resmi ziyaret için İran'da bulunan AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton, İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ile Dışişleri Bakanlığı'nda bir araya geldi. İran ile nihai anlaşma için yapılan müzakerelerin zorluğuna işaret ederek, bunun sağlanabileceğinin garantisinin olmadığını ancak AB'nin nihai anlaşmayı hedeflediğini söyledi. 09 Mart 2014: Irak'ta başkent Bağdat'ın güneyinde düzenlenen bombalı saldırıda, ilk belirlemelere göre, 10 kişinin öldüğü, 75 kişinin yaralandığı bildirildi. 09 Mart 2014: Mısır'da darbe karşıtı öğrenciler, birçok kentte "polisin üniversitelerde görev yapması" yönündeki kararı protesto etti. 09 Mart 2014: Arap Birliği 141. Dönem Dışişleri Bakanları Toplantısında konuşan SMDK Başkanı Carba, IŞİD ve Hizbullah'ın Arap Birliği'ne üye ülkelerde terör örgütü listesine alınmasını istedi. 09 Mart 2014: İran Cumhurbaşkanı Ruhan: Fiili süreçten doğru bir şekilde geçilmesi durumunda, İran ve AB enerji ve transit gibi alanlarda stratejik ilişkilere sahip olabilir dedi. 09 Mart 2014: Mısır'ın, Gazze sınırındaki Refah Kapısı'nı umre ziyaretçileri ve Mısır tarafında mahsur kalmış Filistinlilerin geçebilmesi için açtığı bildirildi. 09 Mart 2014: İran Meclis Başkanı Laricani, "İran Suriye krizinin çözümü için AB ile işbirliği yapmaya hazır" dedi. 09 Mart 2014: El-Hille'de polis kontrol noktasına bomba yüklü araçla düzenlenen saldırıda, 39 kişi öldü, 121 kişi yaralandı. 09 Mart 2014: Irak Başbakanı Maliki, Suudi Arabistan ile Katar'ı, terörü destekleyerek Irak'taki huzuru bozmakla suçladı. 09 Mart 2014: Yemen ordusu ile ayrılıkçı Güney Hareketi arasında ateşkes anlaşması imzalandığı bildirildi. 8
09 Mart 2014: Arap Birliği 141'inci Dönem Dışişleri Bakanları Toplantısı'nın kapanış bildirisinde, Kudüs'teki uygulamaların uluslararası kanunlar ve anlaşmalara göre meşru olmadığı belirtildi. 10 Mart 2014: Suriye asıllı Kanadalı 29 yaşındaki gazeteci Ali Mustafa'nın, Suriye'nin Halep şehrine atılan varil bombası sonucu yaşamını yitirdiği bildirildi. 10 Mart 2014: Suriye'nin başkenti Şam'ın Malula beldesinde kaçırılan 12 rahibenin, Lübnan güvenlik heyeti ile Katar heyeti tarafından Suriye-Lübnan sınırında teslim alındığı bildirildi. 10 Mart 2014: Uluslararası Af Örgütü, Yermuk kampında Suriyeli ve Filistinli sivillere karşı savaş suçları ve insanlık karşıtı suçlar işlendiğini bildirdi. 10 Mart 2014: Suriye'de açlıkla mücadele edenlere dikkat çekmek için düzenlenecek projeyle Yermuk Kampı'ndaki çocukların fotoğrafları Times Meydanı ndaki dev ekranlarda gösterilecek. 10 Mart 2014: UNICEF Türkiye Temsilcisi Dr. Abulaban, Suriye'de 3 yıldır süren iç savaştan etkilenen yaklaşık 6 milyon çocuğun çok büyük bir travma yaşadığını belirtti. 10 Mart 2014: Suriye'nin başkenti Şam'ın Malula beldesinde kaçırılan 13 rahibenin serbest bırakılmasına karşılık, Esed rejimine ait cezaevlerinde tutuklu 150 kadının salıverildiği bildirildi. 10 Mart 2014: Suudi Arabistan'da bir kişi, "yöneticiler, alimler ve devlet kurumları" aleyhinde yazdığı tweet'ler nedeniyle 10 yıl hapse mahkum edildi 10 Mart 2014: Suriye'de Esed güçlerine karşı savaşan savaşan 19 silahlı grup, "Şam Kolordusu" adıyla tek çatı altında toplandı. 11 Mart 2014: İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Kızıldeniz de İsrail in el koyduğu gemiden çıkan silahların getirildiği Eilat limanını denetledi. 11 Mart 2014: Yermuk Mülteci Kampı'nda ateşkesin Esed rejimince ihlal edildiği gerekçesiyle Nusra cephesi ile diğer silahlı gruplar, çekildikleri mevzilere geri döndü. 11 Mart 2014: Taliban, Afganistan'da 5 Nisan'da düzenlenecek devlet başkanlığı seçimlerini sabote etmek için saldırılarda bulunacağını açıkladı. 9
11 Mart 2014: Musul ve Diyala'da düzenlenen intihar saldırılarında 12 kişi hayatını kaybetti, 23 kişi yaralandı. 11 Mart 2014: Filistin Devlet Başkanlığı Sözcüsü Ebu Rudeyna, "İsrail'in son eylemleri, önüne geçilemeyecek tehlikeli durumların meydana gelmesine ve barış sürecinin baltalanmasına yol açacak tehlikeli provakasyonlar" dedi. 11 Mart 2014: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu'nun (UNICEF) yayımladığı rapora göre, savaşın başlangıcından bugüne kadar geçen 3 yılda, savaştan yaklaşık 5.5 milyon çocuk etkilendi. Son bir yılda ise bu sayı iki katına çıktı. 11 Mart 2014: İsrail ordusu, havan topu saldırısı yapıldığı iddiasıyla Gazze yi havadan vurduğunu açıkladı. 11 Mart 2014: Mısır'da üniversite öğrencileri, ülkenin çeşitli kentlerinde darbe karşıtı gösteri düzenledi. 11 Mart 2014: Haseke'ye bağlı Kamışlı ilçesinde bir otele düzenlenen intihar saldırısında 25 kişinin öldüğü bildirildi. 11 Mart 2014: Ülkelerindeki iç savaş nedeniyle yaşadıkları yerleri terk ederek Türkiye'ye sığınan Suriyelilerin kaçışı sürüyor. 11 Mart 2014: İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Merziye Afham, Malezya Havayollarına ait kaybolan uçakta iki İranlı vatandaşın da bulunduğu yönündeki haberlerin ellerine ulaştığını ve konuyu takip ettiklerini söyledi. Hazırlayan: Firuze Yağmur Gökler, ORSAM, Ortadoğu Yardımcı Araştırmacı, firuzegokler@orsam.org.tr 10