33 ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü
T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 33. ARAŞTIRMA SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT 11-15 MAYIS 2015 ERZURUM
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3475-2 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 172-2 YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Candaş KESKİN 11-15 Mayıs 2015 tarihlerinde gerçekleştirilen 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Erzurum Atatürk Üniversitesi nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Yusuf KOŞAR ISSN: 1017-7663 Kapak Fotoğrafı: Güner SAĞIR Kars İli ve Çevresi Yüzey Araştırması Not : Araştırma raporları, dil ve yazım açısından Dr. Candaş KESKİN tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel: 0312 310 59 95 ANKARA-2016
ZONGULDAK EREĞLİSİ PREHİSTORİK YÜZEY ARAŞTIRMASI: 2014 YILI ARAŞTIRMA RAPORU Adnan BAYSAL* Giriş Arkeolojik anlamda bilimsel araştırmaların yoğunlaştığı bölgelere bakıldığında, çalışmaların yurdumuzda batıdan doğuya kadar uzandığı görülürken ve özellikle güney bölgelerinde de yoğunlaşırken buna karşılık Karadeniz bölgesinde gerçekleştirilen arkeolojik araştırmaların bir veya iki araştırma ile sınırlı kaldığı görülmektedir. Bunlardan bir tanesi 1974 yılında başlatılmış olan Samsun ilindeki ve İstanbul Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen İkiztepe kazıları (Alkım, Alkım, & Bilgi, 1988), yine bir kaç yıl önce başlatılan ve İstanbul Üniversitesi tarafından gerçekleştirilmekte olan Oluz Höyük (Dönmez, 2010, 2011) gibi M.Ö. 2. ve 3. bin yıllarına tarihlenen eski yerleşmelerle Zonguldak ili sınırlarında yer alan Filyos antik yerleşmesinde Karabük Üniversitesinden Prof. S. Atasoy tarafından gerçekleştirilen arkeolojik kazı ve araştırmalarını görmekteyiz. Yine Herakleia (Ereğli Zonguldak) gibi büyük ve önemli bir liman kentinin Zonguldak İli sınırları içinde yer alıyor olması da bölgenin arkeolojik anlamda olan zenginliğine işaret etmektedir. Özellikle Samsun civarında yapılan ilk sistematik araştırmalar (Alkım et al., 1988) sonucunda 60 civarında irili ufaklı arkeolojik sit alanı tespit edilmiş olmasına karşılık ve buna ek olarak bölgede M.Ö. 1. bin yılı içinde yoğun bir ticaret ağının geliştiğini gerek antik kaynaklardan gerekse yazılı belgelerden bilinmektedir. Yakın zamanlarda Batı karadeniz bölgesinde (Kartal, Karakoç, & Erbil, 2014) ve Trakya Bölgesi, İstanbul Boğazı ve Karadeniz sahillerinde yapılan araştırma ve çalışmalar (Runnels & Özdoğan, 2001) bölgede Paleolitik döne- * Yrd. Doç. Dr. Adnan BAYSAL, Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Balkan Yerleşkesi, Edirne/TÜRKİYE. 563
me tarihlenen ve insan eliyle yapılmış taş aletlerin yoğun olarak bulunduğunu göstermektedir. Tüm bunlara karşılık arkeologlar arasında genel inanış Karadeniz Bölgesinin arkeolojik anlamda, özellikle Prehistorik Dönemde, boş olduğu ve bu bölge içerisinde hiç bir insan iskânın yer almadığı doğrultusundadır. Bu konuda ulaşılan genel kanı, bilimsel temellere oturmaktan çok genelde varsayımlardan ibarettir ve bunun nedeni de arkeolojik sit alanlarının üzerini yoğun olarak kaplayan vegatasyon (bitki örtüsü) gösterilebilir. Bu yoğun bitki örtüsüne karşılık bölgede gerçekleştirilen çeşitli araştırmalar her ne kadar çok zengin olmasa da erken dönemlere inen arkeolojik verilerin varlığına işaret eder durumdadır (Düring & Glatz, 2009, 2010; Glatz & Matthews, 2005; Karauğuz, 2009a, 2009b, 2011; Karauğuz, Akış, & Kunt, 2010; Matthews, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002a, 2002b, 2007, 2009a, 2009b; Özdoğan, Marro, & Tibet, 1998; Özdoğan, Marro, Tibet, & Kuzucuoğlu, 1997). Yukarıda referans verilen araştırmalar Zonguldak İli sınırları içerisinde gerçekleştirilecek olan bir dizi yüzey araştırmasının hem arkeolojik kalıntıları ortaya çıkaracağı gibi aynı zamanda bölge arkeolojisinin tanınması ve bilinmesi yolunda varsayımlardan yola çıkılarak ulaşılan ön yargılı yaklaşımlara bir son vererek bölgenin sistematik olarak araştırılması gündemini sadece Zonguldak için değil tüm Karadeniz bölgesi için zorunlu hale dönüştürerek ve Türkiye arkeolojisine ve bilimsel arkeoloji dünyasına yeni bir pencere açacağı düşünülebilir. Bununla birlikte yeni uygulamalar doğrultusunda özellikle sistematik arkeolojik toplamanın ve malzeme analizlerinin zorluğununda yüzey araştırması projeleri yürüten bilim insanları tarafından altının çizildiği gözlenmektedir (Hürmüzlü, 2014). Arkeolojik anlamda neredeyse hiç araştırılmadan bırakılmış olan Batı Karadeniz bölgesi potansiyel olarak arkeolojik açıdan, özellikle Klasik dönem açısından, son derece zengin olmasına karşılık, bölge kültürlerinin, en azından antik kaynaklardan ve yer üstünde tespit edilmiş olduğu kadarıyla Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait olması bu bölgedeki erken dönem araştırmalarını geciktirmiş ve bölgede hakim olarak görülen bitki örtüsüde bölgede gerçekleştirilebilecek olası çalışmalarında yüreklendirmeyerek arkeolojik araştırmaların hızla başka bölgelere kaydırmıştır. İşte bu noktada, Bülent Ecevit Üniversitesi ev sahipliğinde yapılan bu çalışma sadece bir ilki temsil etmekle kalmayacak aynı zamanda arkeolojik araştırmaların ve kültü- 564
rel antropoloji doğrultusunda gerçekleştirilecek çalışmaları ve araştırmaları bir noktaya kadar hızlandıracak bir güç ve etkiye sahiptir. Bu noktada böylesi bir projenin ev sahipliğini yapmak Bülent Ecevit Üniversitesinin konumu açısından da son derece önemlidir. Yüzey araştırması projesi Kültür ve Turizm Bakanlığı izini ile on bir günlük kısa bir süre içinde gerçekleşmiş olup arazi çalışmalarına Bülent Ecevit Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Arş. Gör. Ali Güney ve öğrencilerimizden Demet Coşkun katılmıştır. Zonguldak ve Konumu Bir coğrafi noktanın konumundan veya jeolojik açıdan konumu değerlendirilirken genel olarak enlem boylam türünden bilgiler verilerek harita üzerinde bir nokta durumuna dönüştürülerek gösterilmeye çalışılır. Bu anlamda Zonguldak batı Karadeniz bölgesinde yer alan bir şehrimizdir (Harita: 1). Oysa bu her nokta bir başka ile bağlantılı ve bu bağlantıları sonucu kültürel ve interaktif oluşun bir parçası olarak zaman ve mekân açısından da konumlanmaktadır (Baysal, 2015 (baskıda)). Zonguldak İli özellikle bu bağlamda kültürel açıdan ele alındığında geriye doğru zaman içindeki konumlandırılışı Helenistik dönemlere kadar uzanmaktadır. Bununla birlikte, yakın çevresinde özellikle Ereğli de yapılan kurtarma kazıları sayesinde bunun Tunç Çağlarına kadar uzandığı kanıtlanmıştır. Yakın bölgesinde yapılan araştırmalarda ise bu konumun daha farklı zaman birimlerine çekileceğine dair kanıtlar gösterilmiştir (Matthews, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002a, 2002b, 2007, 2009a, 2009b). Bu referanslar ışığında Neolitik hatta Paleolitik döneme kadar uzanabileceğine işaret eden veriler yakın çevrede yapılan araştırmalar (Efe; Karauğuz, 2009a, 2009b, 2011; Karauğuz et al., 2010) ile de gösterilmiştir. Böylece araştırmamızın Zonguldak için coğrafi veya jeolojik konumuna değil aynı zamanda kültürel ve kronolojik konumunu da belirleyeceği düşünülerek planlanmıştır. Projenin Amaçları Arkeolojik ve bilimsel açıdan projenin amaçlarını kısaca özetlemek gerekirse yukarda işaret edildiği gibi Batı Karadeniz Bölgesinin prehistoryasına 565
ilişkin hiç bir şey bilinmemektedir. Her ne kadar 3. bin yıla kadar uzanan veriler olsa da (Efe & Mercan, 2002) daha erkene uzanan ve insan elinden çıkma kültür kalıntılarına ait izler çok ender yada hiç yoktur. Yassıkaya kazıları ve Devrek merkezli yüzey araştırmaları (Klasik Dönem dışarıda tutulunca) (Karauğuz, 2009a, 2009b) bura da yapılan en sistematik çalışmalar olarak ortaya çıkmakta fakat daha erken uzanan verilerin ise genel olarak çay kenarlarında tesadüfi buluntular sonucu ortaya çıkan nadir verilerden oluşmaktaydı. Amaçlarımızdan bir tanesi de Batı Karadeniz in prehistoryası nerede başlar sorusuna yanıt aramaktı. Buna ek olarak yoğun bitki vegetasyon ile kaplı bir bölgede nerede ve nasıl arkeolojik kalıntılara ulaşılır veya bulunur türündeki sorulara da yanıt almak projenin amaçlarını oluştururken ayrıca Batı Karadeniz arkeolojisindeki kronolojik boşluğu doldurmak bu amaçlar arasında sayılabilir. Metodoloji Yüzey araştırması projesi kısa süre içinde gerçekleşeceğinden ve buluntuların incelenmesi, analiz edilmeleri ve belgelendirilmeleri açısından zamana yönelik ve aynı zamanda uzmana yönelik sorunların olması (Hürmüzlü, 2014) araştırmanın en verimli şekilde yapılması ve metodolojinin uygulanması konusunda önemli soruları ortaya çıkarmaktadır. Buna ek olarak yoğun bitki örtüsü de üzerinde durulması gereken sorunlardan birini oluşturmaktadır. Özellikle sürekli yağış alan ve buna bağlı olarak bitki örtüsünün her zaman canlı ve diri olduğu bir ortamda özellikle yoğunlaştırılmış yüzey araştırması gerçekleştirmek bir hayli meydan okuyan bir durum haline gelmektedir (Düring & Glatz, 2009, 2010). Bunların tümünü göze alarak ve beş temel noktaya dikkat (Şekil: 1) ederek metodolojik açıdan bir yapılanmaya giderek bu araştırmayı gerçekleştirmek istedik. Bu çalışma hem metodoloji test edebilmek işlerliğini anlamak ve aynı zamanda prehistorik açıdan hiç araştırılmamış bir alanı araştırmak gibi iki temel açıdan önemli konuyu değerlendirmek araştırmanın en önemli bileşik unsurlarını oluşturmaktadır. Yüzey araştırması çerçevesi içinde yukarıda altı çizilen bitki örtüsü yoğunluğuna rağmen detaylı ve sistematik toplama yapabilmek üzere araştırma alanı içinde veya buluntuların en yoğun olduğu alanlarda belirli ve sistema- 566
tik toplama yöntemi olarak her on metrede iki metre karenin içinde kalan buluntuları toplamak yöntemine gidildi. Bu uygulama sadece buluntuların istatiksel değil buluntuların dağılım ve yayılım alanını da sistematik örnekleme yöntemi içinde değerlendirmeye almamızı sağlamaktadır. Söz konusu sistematik toplamayı en başarılı şekilde uygulamaya aldığımız buluntu yerlerinden bir tanesi Ballık Mağara Yolu olarak adlandırdığımız yer oldu. Burası hakkında aşağıda daha detaylı bilgiler verilecek olmakla birlikte burası yaklaşık 450 m. uzunluğunda bir orman yolu olup yaklaşık 2 m. - 2.5 m. genişliğindeydi. Böylece örnekleme ve sistematik toplama içinde ideal bir konum olmaktaydı. Tüm buluntuların ve buluntu noktalarının coğrafi bilgi sistemi için noktalarını alarak bunların aynı zamanda harita noktaları belirlenerek daha sonra detaylı olarak yapılacak yayın ve haritalar üzerinde kullanılacaktırlar. Araştırılan Alan (Harita 2 ve 3b) Araştırma alanı olarak seçtiğimiz bölge Ereğli nin hemen merkezinden başlayan ve Doğu - Batı doğrultusunda 37 km. ve Kuzey - Güney doğrultusunda 15 km.lik bir alan belirlenmiş ve Gülüç akarsuyunun esti yatağının her iki tarafında olacak şekilde tasarlanmış Ovaköy de yer alan baraja kadar ulaşmaktadır. Bu aynı zamanda kurtarma kazısı gerçekleştirilmiş Yassı Köy ü de içine alacak şekilde dikkatlice seçilmiştir. Bu alanın seçilmesi öncelikle bölgenin jeolojik yapısının uygun olması, Cehennem Ağzı olarak da bilinen mağaraların olması, akarsuyun bulunması, Tunç dönemi olarak belirlenen bir arkeolojik kazı çalışmasının bulunmuş olması prehistorik açıdan yerleşime uygun bir alan durumuna getirmekte olup bunları göz önüne alınınca tüm Zonguldak il sınırları içinde en uygun bir başlangıç noktası haline gelmektedir. Özellikle bu bölgeye kadar uzanan kıyı kumullarında Paleolitik dönem buluntularının ele geçmesi ve bu akarsu vadisinin verimli Devrek Vadisi ne uzana doğal bir yol olması ve oraya bağlanması ayrıca çakmaktaşı ve benzeri türden hammadde kaynakları ile de zengin olması bölgeyi erken yerleşimler için son derece ideal bir duruma getirir. Özellikle Batı dan gelerek kıyı şeridi takip edildiğinde doğuya doğru geçit verecek ilk nokta burası olarak karşımıza çıkarken bu durum tersi olarak da düşünülebilir. Bu vadinin etrafı yine 567
çabuk ve keskin bir şekilde yükselen bir araziye sahip olup rakım arttıkça aralarında geniş düzlüklerin olduğu ama sınırlı bir durumda oldukları gözlenmektedir. Bu türden düzlükler genel olarak akarsu kenarlarında da rastlanmaktadır. Buluntu Yerleri Araştırma süresince en önemli noktalardan bir tanesi böyle bir arazi ve doğal bitki örtüsünün yoğun olduğu bir ortamda arkeolojik yerleşmelerin nasıl bulunacağı ana tema olarak karşımıza çıkmaktaydı. Bu tür bir bölge, yurdumuzun bir çok bölgesinden farklı bir arkeolojik bir görüntü sunmaktadır. Höyükleşme, varmı yokmu varsa ne durumda ve nasıl tespit edilebilir? Araştırmaya Cehennem Ağzı (Tokel, 2012) olarak bilinen mağaralardan başlayarak hem yerleşim için uygun mekânların seçilmesi konusunda özellikleri anlamak ve yakın çevresinde kısa süren gezintiler yaparak merkeze yayılmış olan kalıntıları ziyaret ederek Herakleia olarak bilinen bu liman şehrinin büyüklüğünü ve önemini kavramak üzere gezintiler yapıldı. Merkeze yapılan bu ziyaret göstermiştir ki bu türden bir büyüklüğe sahip bir liman şehrinin iç kısımlar ile çok iyi organize olmuş bir iletişim ağının olması zorunluluğudur. Bunun kanıtı olarak limana ulaşan akarsunun her iki tarafında olmak üzere irili ufaklı bir çok Roma - Bizans ve Osmanlı dönemine tarihlenebilecek buluntu noktaları saptandı bunlar akarsuyun ortaya koymuş olduğu düzlüklerle yamaçlara kadar uzanan ve akarsu boyunca görülebilecek malzeme türü olmakla birlikte en yaygın olanın ise çatı kiremitleri olduğu dikkat çekicidir. Bazı alanlarda belirgin olmamakla bu tür çatı kiremitlerinin oluşu, seramik benzeri buluntuların olmaşışı da dikkat çekici unsurlar olarak karşımıza çıkan bir diğer noktaydı. Bununla birlikte merkezden doğuya doğru giderek araştırmamız sırasında (bu bilinen bazı yerlere ziyaretlerimizi de kapsamaktadır) saptamış olduğumuz buluntu noktalarını ve bilinen yerleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür. Cehennem Ağzı Mağaraları ve Yakın Çevresi: Cehennem ağzı mağaraları olarak bilinen mağaralar bir grup ayrı mağaradan oluşmaktadır. Bunlar 568
sırasıyla aşağıdan yukarı doğru çıkıldıkça Kilise Mağarası (1), 2 Herkül Mağarası (2), ve Ayazma Mağarası (4)dır. Bu bir dizi mağaralarda geç dönem (Helenistik, Roma ve Bizans) kalıntıları yoğun olarak görülmekle birlikte prehistorik dönem için son derece uygun bir iskân alanı olabileceği gibi prehistorik dönemlerde kullanıldıklarına dair herhangi bir ize bu gün rastlamak mümkün değildir. Bununla birlikte söz konusu konumları burada en azından sondajlar yapılarak prehistorik dönemde de iskân edilip edilmedikleri ve edilmişler ise bu konuda en azından kapsamlı bilgi edinilmesi açısından test alanları belirlenerek sondajların yapılması bölge arkeolojisi ve turizmini çok değişik bir boyuta taşıyabilir. Roma/Bizans Dönemi Buluntu Noktaları (5 ve 6) : Bu buluntu noktaları Cehennem Ağızı Mağaraları grubundan sonra kıyıdan içeri akar su boyunca gidildiğinde bir evin arka bahçesinde rastladığımız bir kaç çatı kiremitlerine veya tuğlalara ait olabilecek bahçe içinde dağınık buluntular dikkati çekmiştir. Radar Tepesi (7) : Araştırmanın ilk günü içinde ziyaret edilen noktalardan bir tanesi de Radar Tepesi olarak bilinen ve Ereğli havzasını gören noktadır. Bu alanda yapmış olduğumuz incelemelerde ise arkeolojik olabilecek bir kalıntı veya buluntuya rastlanmadı. Çiğdemli (8) : Çiğdemli Köyü nün yakınlarında suyun hemen kenarında bir buluntu alanı olup buluntuların tamamı çatı kiremitleri ve kırmızı renkli kaba renkli geç dönem serimklerinden ibaret olup çok sayıda değildir.. Bulunan bir kaç parçanın da gövde parçası olmasından dolayı ayrıca formlara ait herhangi bilgi edinmek de mümkün olmadı. Ballık Mağara Yolu (9): Ballık Mağaraları olarak bilinen noktaya giderken yol üzerinde rastlamış olduğumuz bazı çakmaktaşı parçaları burasının bir hammadde kaynağı veya en azından bol miktarda çakmaktaşının bu civarda olabileceğini düşündürdü. Buna bağlı olarak yapılan ilk gözlemlerde bazı yongalanmış parçalarında gözlemlenmesi ile bu alanı taramak ve detaylı olarak aramak üzere bir sonraki güne bırakılmıştı. Daha sonra bu noktaya dö- 2 Parentez içindeki numaralar Harita 4 de verilen harita üzerinde bulundukları noktaları göstermektedir. 569
nerek sistemli olarak incelediğimizde burasının orman içine açılan yollardan (yüzey toprağının ve bitki örtüsünün makina ile sıyrılarak açılması ile oluşturulan) bir tanesi olduğu ortaya çıkmıştı. Çakmaktaşlarının ilk görülmeye başladığı noktadan son görüldüğü noktaya kadar yaklaşık 450 m. uzunluğunda bir yol olan ve yer yer daralıp genişleyen, ortalama 2-2.5 m. genişliğe sahip olan bu yolda metod kısımda belirttiğimiz gibi her 10 m. de iki metre karelik alanda kalan taşların sayılarak inclelenmesi yoluna gidilmiştir. Böylece sistematik olarak örneklenmiş ve analiz edilen bu yol üzerindeki sadece çakmaktaşlarından oluşan (hiç seramik buluntuya rastlanmadı) buluntuların incelenmesi sonucunda çok sayıda çekirdek (Resim 2), dilgi, kazıyıcı türünden aletlere de rastlandı. Bunlar üzerindeki analiz ve teknolojik açıdan tarihlendirme çalışmaları sürmekle birlikte uzmanların görüşlerine göre 3 Orta Paleolitik döneme ait olabileceklerine dair düşünceler belirtilmiştir. Ballık Mağaraları (10): Ballık Mağaraları hakkında civarda yaşayanlardan bilgi alındı ve sözü edilen ve mağara olarak tanımlanan yer ziyaret edildi. Bu mağaraya ulaşmak bitki örtüsünün yoğunluğundan kaynak büyük bir zorluk içinde olsada ulaşmayı başardık. Sözü edilen ve mağara olarak tanımlanan yer küçük bir kaya oyuğu durumunda ve bir çok yerinin de tahribe uğratıldığı dikkati çekmektedir. Buraya ulaşabilmek için ormanlık ve sık bir bitki örtüsünün içinden geçerken de yine yol bouynca irili denebilecek boyutlarda çok sayıda kaçak kazıların yapılmış olduğu da dikkati çeken noktalardan birisi olmuştur. Bu durum aynı zamanda mağara olarak tanımlanmış olan küçük sığınağında akibetini açıklar durumdadır. Asar Tepe (14): Asar Tepe bir diğer buluntu yeri olup bu tepe üzerinde küçükbahçecilik yapılmakla birlikte kaçak kazı izleri dikkati çekmektedir. Bu kazılar sonucu duvar taşları olduğunu düşündüğümüz bazı taşların çevreye dağıldığı dikkatimizi cekmiştir. Bu taşlar ile birlikte çok az sayıda serimk ve benzeri parçalarda görülse de yoğunluğu çok değildir. Yazıcılar Girişi (15): Süleymanbeyler tarafından giriş yapıldığında bu noktada doğal bir yükselti olmakla birlikte höyük gibi duran bir doğal tepe üzerinde yine çok sayıda olmamakla birlikte çatı kiremitleri gözlenmiştir. 3 Buluntulara bakarak değerli görüşlerini paylaşan sayın hocalarım Prof. Dr. Harun Taşkıran, Doç. Dr. Metin Kartal ve Yrd. Doç. Dr. Kadriye Özçelik e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. 570
Dağlıca (16): Dağlıca Köyü araştırma alanımızın kuzey sınırlarında yer almakta ve yükselti açısından vadinin en yukarılarında kalan noktalardan birisidir. Bu köyün girişinden itibaren dikkatimizi çeken şeylerden bir tanesi kullanımda olan bir çok yapının ahşaptan yapılmış olmasıydı. Her ne kadar kısmen bir çoğu terkedilmiş, beton yapıların sayısı artış göstermekle birlikte hala depo olarak kullanımda kalanların varlığı dikkati çekmektedir (Resim 3). Bu son derece iyi konumda olan yapıların bazıları bu veya benzeri köylerden korunarak belki yaşam müzesi projesine entegre edilebilir. Aydınlar Çay Kenarı (17): Buradaki buluntu noktasında ise suyun getirmiş olduğu yığıntılar sayesinde bir çeşit delta düzlüğü oluşmuş olmakla birlikte burada olası Bizans dönemi veya daha geç dönemlere ait olabileceğini düşündüğümüz kiremit parçalarına rastlanmıştır. Çok az sayıda olan bu parçaların yine buraya akarsu ile gelmiş olabileceği düşünülmektedir. Yaslar (18): Bir diğer buluntu noktamız olan Yaslar alçak bir tepe olmakla birlikte üzerinde modern döneme ait mezarlığın bulunması ve yine bu tepenin eteklerine doğru kesilmiş taşlardan oluşan bir çok taşın dağınık olarak yayılmış olduğu görülmektedir. Bu taşlar değişen ebatlarda olmakla birlikte özen ile şekilledirilmiş oldukları ve bir mimari öğenin parçası oldukları açık olup bunları en azından kabaca dahi olsa tarihleyebilecek buluntu veya keramik parçalarına dahi rastlanmamıştır. Burada sadece bir yapı veya yapılar grubu olacağı düşünülmektedir. Pınarcık ve Yazıt (19): Burada ise köy girişinde gördüğümüz bazı eski mermer yazıt parçalarının olduğu gözlenmiştir. Bunların hem küçük parçalar olması hem üzerinde Arapça yazıların bulunması bir mimari parçaya mı yoksa bir mezar kitabesine mi ait olduğun anlamak zor olmaktadır. Salı Deresi Mağarası (22): Bu mağaraya ulaşmak için uzun ve dar bir patikadan inilerek gidilmesi ve gerekse bitki örtüsünün yoğunluğu sayesinde sadece yerini bilenlerin bulabileceği bir durumdadır. Burası daha çok geniş bir kaya altı sığınağına benzemekle birlikte akarsuyun oluşturmuş olduğu izlenimini verse de içinin yoğun bir şekilde kum ve silt dolgu ile kaplı olmasından dolayı herhangi arkeolojik bir verinin ne tabanda nede duvarlarında rastlanmamış olması ilk etapta doğal gibi düşünülsede buranın arkeolojik açı- 571
dan bir potansiyele sahip olmadığı anlamına gelmeyeceği de, özellikle Yassı Kaya örneği düşünüldüğünde, söz konusudur. Belen Meşe Altı (25): Burası da daha önceden bilinen bir sit alanı olarak bilinen ve müze envanterine alınmış yerlerden bir tanesi olup buraya ve yakın çevresine bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. Kocaali Nekropol Alanı olarak da bilinen (Tokel, 2012, p. 38)ve birinci dereceden korumaya alınmış olan sit alanının çevresinde yapılan incelemelerde geniş bir alanda nekropol alanı ile çağdaş olabilecek kiremit ve seramik parçalarının varlığı gözlenmiştir. Roma Mezarı (28): Roma Mezarı olarak bilinen ve kaya içine oyularak bu mezar daha önceden bilinmekte ve müze tarafından tescillenmiş olup, güzergâhımız üzerinde olduğundan hem ziyaret edildi, hemde defineciler tarafından tahrip olup olmadığı kontrol edilmek istendi. Konumu itibarı ile vadiye bakan bu Roma Kaya mezarı, hem ulaşılması güç hem de vegatasyon tarafından saklanmış bir durumdadır. Bu noktada bitki örtüsünün belki de bu türden kalıntıların özellikle çevrede yaygın olan defineci tahribinden korunması konusunda yardımcı olduğu düşünülebilir. Bayır ve Kültür Sokakları (30 ve 31): Araştırmamızın sonlarına doğru alanımızın güneyine kalan yerlerden merkeze yakın sokakları da gezdiğimizde bazı antik mimari öğelere rastlandı. Bu parçaların bir şekilde müze bahçesine taşınabilmesi için girişimlerde bulunuldu. Sonuç Sonuç olarak değerlendirmek gerekirse, kısa süreli olması ve özellikle bitki örtüsünün yoğun olduğu bir bölgede böylesi bir araştırma içinde buluntu noktalarını belirlemek ve bunların bir şekilde belgelenmesi sadece Batı Karadeniz arkeolojisi için son derece önemlidir. Bölgeye yakın alanlarda yapılan çalışmalar ile Ereğli İlçesi sınırları içinde kalan Yassıkaya kazısı da bunu bölgenin erken dönemlere kadar uzanabilecek arkeolojik verilerin olmasına işaret ederken bu çalışma sırasında bulunan bir çok buluntu noktalarının Roma/ Bizans dönemlerine ait olabileceği düşünülürken Ballık Mağara Yolu olarak adlandırılan buluntu noktasında ele geçen çakmaktaşı aletlerin ilk incelemeler sonucunda kabaca orta Paleolitik Döneme tarihlendirilebileceği görüşü 572
ve benzer buluntuların Sakarya ve diğer Karadeniz kıyısı boyunca yapılan yüzey araştırmalarında da ortaya çıkması Bu döneme benzer kalıntıları Batı Karadeniz den Trakya Bölgesine kadar kıyı boyunca uzandığı izlenimini yaratmaktadır. Bunula birlikte Ballık Mağara Yolu olarak adladırılan buluntu yeri Zonguldak için en erkene tarihlendirilen yerlerden biri olarak bölgenin prehistorik dönemlerden itibaren iskân edildiği konusuna ışık tutabilecek verilerden birini oluşturmaktadır. Diğer buluntu alanlarının da kendi dönemleri açısından son derece önemli olacağı açık olup çalışmaların özellikle Ereğli Bölgesindeki antik kentin araştırılmaya alınarak bir an önce bu bölge için arkeolojik çalışmaların başlatılması konusunu Herakleia Pontike adıyla bilinen bu antik yerleşmenin iç bölgelerle ve çevresiyle olan ilişkilerinin anlaşılması yolunda adımlar atılmalıdır. Aksi takdirde hızlanan yapılaşmalar ile bir çok açıdan arkeolojik veri kaybı olacağı gözlenmiştir. Özellikle bölgenin arkeolojik verilerinin değerlendirilmesi turizm açısından da bir ekonomik gelişme sürecini hızlandıracağı açıktır. Teşekkürler Bu çalışmanın gerçekleşmesi süreci içinde bir çok kurum ve kişinin desteği ve yardımı olmuştur. Bu süreç içinde başta Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Kazılar Şubesi Müdürlüğün e, Bülent Ecevit Ünivesitesi Rektörü Prof. Dr. M. Özer e, Karadeniz Ereğlisi Belediye Başkanı sayın Hüseyin Uysal a, Belediye Başkan yardımcısı sayın Esra Alpago ya, sayın Raif Tokel e, Ereğli Müze Müdürü Ahmet Mercan a, temsilcimiz Onur Arslan a Araştırma görevlimiz Ali Güney ile son olarak malzemenin değerlendirmesinde görüşlerini ve düşüncelerini paylaşan Ankara Üniversitesi nden sayın hocalarım Prof. Dr. Harun Taşkıran a, Doç. Dr. Kadriye Özçelik e ve İstanbul Üniversitesi nden Yrd. Doç. Dr. Nurcan Kayacan ile Yrd. Doç Dr. Semra Balcı ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Bu araştırma Bülent Ecevit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri kapsamında 2013/91149634-01 nolu proje olarak gerçekleştirilmiştir. Kaynakçalar ALKIM, U. B., ALKIM, H., & BİLGİ, Ö. (1988). İkiztepe I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 573
BAYSAL, A. (2015 (baskıda)). Zonguldak ve Uzak Geçmiş. içinde N. Hatunoğlu, H. Özer, & A. Efiloğlu (Eds.), İnsan Zaman Mekân Zonguldak (pp.?-?). Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi. DÖNMEZ, Ş. (2010). Oluz Höyük Kazısı Üçüncü Dönem (2009) Çalışmaları: Değerlendirmeler ve Sonuçlar. Colloquium Anatolicum; ANADOLU SOH- BETLERİ, IX, 275-306. DÖNMEZ, Ş. (2011). Oluz Höyük Kazısı Dördüncü Dönem (2010) Çalışmaları. Colloquium Anatolicum; ANADOLU SOHBETLERİ, X, 103-128. DURING, B. S., & GLATZ, C. (2009). The Cide Archaeological Project 2009. Anatolian Archaeology, 15, 15-16. DURING, B. S., & GLATZ, C. (2010). The Cide Archaeological Project 2009: First Results. Anatolia Antiqua, XVIII, 203-213. EFE, T. YASSIKAYA, an Early Bronze Age Site near Heraclea Pontica (Kdz Ere. EFE, T., & MERCAN, A. (2002). Yassıkaya: Karadeniz Ereğli (Heraclea Pontica) Yakınlarında Tunç Çağı Yerleşmeleri. Kazı Sonuçları Toplantısı, 23(1), 361-374. GLATZ, C., & MATTHEWS, R. (2005). Anthropology of a Frontier Zone: Hittite-Kaska Relations in Late Bronze Age North-Central Anatolia. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 47-65. HÜRMÜZLÜ, B. (2014). Isparta Arkeolojik Surveyi 2013 Yılı Çalışmaları ve Yüzey Araştırmalarının Uygulama Sorunları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 32(1), 1-8. KARAUğUZ, G. (2009a). Çaycuma, Gökçebey (Tefen) ve Devrek İlçeleri Yüzey Araştırması, 2007. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 26(1), 105-116. KARAUğUZ, G. (2009b). Zonguldak Bölgesi 2008 Yılı Yüzey Araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27(1), 175-186. KARAUğUZ, G. (Ed.). (2011). Devrek ve Çevresi Tarihi. Konya: Çizgi Kitabevi. KARAUğUZ, G., Akış, A., & Kunt, H. İ. (2010). Zonguldak Bölgesi Arkeoloji, Eski Çağ Tarihi ve Coğrafya Araştırmaları. Konya: Çizgi Kitabevi. KARTAL, M., KARAKOÇ, M., & ERBİL, E. (2014). Sakarya İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (I) Araştırma Sonuçları Toplantısı, 32(1), 9-26. 574
MATTHEWS, R. (1998). Project Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı Province, 1997. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XVI, 245-254. MATTHEWS, R. (1999). Project Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı and Karabük Provinces, 1998. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XVII, 175-180. MATTHEWS, R. (2000). Project Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı and Karabük Provinces, 1999. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XVIII, 249-256. MATTHEWS, R. (2001). Project Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı and Karabük Provinces, 2000. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XIX, 9-14. MATTHEWS, R. (2002a). Project Paphlagonia: Regional Survey Çankırı and Karabük Provinces. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 20(2), 219-222. MATTHEWS, R. (2002b). Project Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı and Karabük Provinces, 2001. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XX, 219-222. MATTHEWS, R. (2007). An Arena for Cultural Contact: Paphlagonia (North- Central Turkey) through Prehistory. Anatolian Studies, 57, 25-34. MATTHEWS, R. (2009a). A dark age, grey ware and elusive empires: Paphlagonia through the Iron Age, 1200-330 BC. In R. Matthews & C. Glatz (Eds.), At Empires edge. Project Paphlagonia regional survey in north-central Turkey (pp. 149-171). London: British Institute at Ankara. MATTHEWS, R. (2009b). Silent centuries: Paphlagonia from the Palaeolithic to the Early Bronze Age, 200,000-2000 BC. In R. Matthews & C. Glatz (Eds.), At Empires edge. Project Paphlagonia regional survey in north-central Turkey (pp. 75-105). London: British Institute at Ankara. ÖZDOğAN, A., MARRO, C., & TİBET, A. (1998). Kastamonu Yüzey Araştırması 1997 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XVI, 219-244. ÖZDOğAN, A., MARRO, C., TİBET, A., & KUZUCUOğLU, C. (1997). Kastamonu Yüzey Araştırması 1996 Yılı Çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, XV, 63-104. RUNNELS, C., & ÖZDOğAN, M. (2001). The Palaeolithic of the Bosphorus Region, NW Turkey. Journal of Field Archaeology, 28(1/2), 69-92. TOKEL, R. (2012). Kdz. Ereğli: Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri. İstanbul: Karadeniz Ereğlisi Belediyesi. 575
Harita 1: Batı Karadeniz Bölgesi ve Zonguldak ilinin genel konumu. (Google maps https:// www.google.com/maps/place/zonguldak) Harita 2: Zonguldak ilinin siyasi haritası ve ilçelerini gösterir harita ve işaretli alan yüzey araştırması projesinin gerçekleştiği alanı göstermektedir. (Harita Adnan Baysal) 576
Harita 3a: Ereğli ilçesinin genel yükselti haritası ve bu vadiyi sulayarak Ereğli limanına ulaşan akarsu ve üzerlerinde bulunan küçük baraj ve göletler (Google Maps) Harita 3b: Zonguldak Ereğli yüzey araştırması ve arşatırılan bölgenin detaylı görünümü (Harita Adnan Baysal) 577
Harita 4: Numaralandırılan buluntu yer ve noktalarını gösteren ve GPS yöntemi ile belirlenen konumlarının işaretlendiği harita. Şekil 1: Arşatırma metodolojisini belirleyen unsurlar 578
Resim 1: Yoğun araştırma toplamasında özellikle Ballık Mağara Yolu olarak adlandırılan buluntu alanında uygulanan yöntem. Bu yöntem ile her 10 metrede 2 m. kare içinde bulunan malzeme analiz ve incelemeye alındı. Resim 2: Ballık Mağara yolu üzerinde bulunan taş aletlerden bazıları (ölçeksiz) 579
Resim 3: Dağlıca Köyü nde bulunan ve burada yaşayanlar tarafından yüzyıla yakındır burada oldukları belirtilen ahşap yapılara örnekler. 580