Sulama Göleti Yatırımlarına Çiftçi Katılımının İncelenmesi (Trakya Bölgesi Örneği)

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Sulama Göleti Yatırımlarına Çiftçi Katılımının İncelenmesi (Trakya Bölgesi Örneği) B. Aydın 1, A. Gürel, E. Özkan 1 Dr., Atatürk Toprak Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Kırklareli E-posta: basakaydin_1974@yahoo.com ÖZET Bu bildiriye kaynak olan araştırma, büyük yatırım bedeli karşılığında devletçe yapılan sulama tesislerinin yatırım ve devrinden sonra işletme-bakım-yönetim aşamasında çiftçi katılımının hangi aşamada olduğunu belirlemek, sulama tesislerinin bulunduğu sahalardaki çiftçilerin sosyo-ekonomik özellikleri, haberleşme davranışları hakkında bilgi sahibi olmak, üreticilerin sulama organizasyonlarına katılımını etkileyen sosyo-ekonomik faktörleri saptamak, bölgedeki sulama yatırımlarının ve işletmeciliğinin mevcut durumunu ve sorunlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bildirinin ana materyalini, Mülga ve gölet sulama şebekelerinin faal olarak bulunduğu yedi köyde sulama sahasında arazisi olan çiftçilerden anket yolu ile elde edilen veriler oluşturmaktadır. Köy Hizmetleri ve gölet sulama şebekelerinin faal olarak bulunduğu köylerde çiftçilerin sulama yatırımlarının işletme bakım ve yönetiminin yapıldığı koop eratiflere katılım durumları, göletin işletme bakım ve yönetimi için uyguladıkları faaliyetler ve düşünceleri incelenmiştir. Çiftçilerin kooperatifin gölet için yaptığı hizmetler hakkındaki düşünceleri, su dağıtımı ve su aidatı ile ilgili düşünceleri, göletin bakım onarım faaliyetleri hakkındaki düşünceleri, kooperatif yönetim kurulu seçimi hakkındaki düşünceleri, su aidatının toplanma kriteri, kooperatif yönetiminde görev alma durumları, toplantılara katılım durumları, sulama tesislerinin tamir ve bakımında görev alma durumları, kooperatife katılımın sulama bilgisine etkisi hakkındaki düşünceleri, suyun kullanıcılara dağıtımı hakkında yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları ve tamirat ve bakım eksikliği halinde tesiste görülebilecek problemlere ilişkin düşünceleri irdelenmiş, birbirleriyle karşılaştırılmış ve önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Çiftçi katılımı, sulama göleti, yatırım, Trakya Bölgesi, Examination of Farmer Participation to Irrigation Pond Investments (Thrace Region Sample) ABS TRACT This research which is the resource of this papaer has been undertaken to identify the level of participation of the farmers in the management-maintenance-administration of irrigation systems, invested by the state at high costs - after the investment is completed and transferred - to understand the socio-economic traits and communicative behaviors of the farmers living around the irrigation fields, to determine the factors affecting the agricultural producers participation in the irrigation organiz ations and to identify current position and problems of irrigation investments and managements in the region. The main material of this paper has been obtained from the data of the survey made with farmers, who own fields around the 7 villages within the provinces of Kırklareli, Edirne and Tekirdağ, where the ponds of Mülga Köy Hizmetleri (Abrogated Rural Services) and (State Hydraulic Works) are active. In the villages where the ponds under the General Directorate of Rural Services and State Hydraulic Works are active, the participation of the farmers in the Cooperative Societies for the management and maintenance of the irrigation systems, their involvement in the activities for the maintenance and management and their views have been examined. The samples evaluation of the services of the Agriculture Cooperative Societies for the ponds, their evaluation of the water distribution and its utility costs, of the Cooperative Society s management and maintenance activities, their evaluation of the cooperative management board selection, of the p ayment criteria of the costs, their status of participating in t he management of t he society, their status of participating in t he meetings of the Cooperative Society, whether they have worked for t he repair or maintenance of the irrigation system before, the effects of involvement with the Cooperative Society s activities on being knowledged on irrigation, the information level on the distribution of water to the beneficiaries, whether they are sufficiently informed about the distribution of water, and their views regarding any problems that can emerge if repair/maintenance is lacked or not sufficient, have been studied. Key Words: Farmer participation, irrigation pond, investment, Thrace region 1. GİRİŞ Dünya nüfusunun hızla artması, insanları yeni kaynaklar aramaya, mevcut kaynakları daha ekonomik kullanmaya ve yeni teknolojilere yönelmeye zorlamaktadır. Bu nedenle; tarımsal üretimin gerçekleşmesinde en büyük paya sahip olan toprak ve su kaynaklarının da en verimli şekilde kullanılması, diğer bir deyişle birim alandan alınan verimin ve elde edilen gelirin arttırılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda, birim alandan elde edilen gelirin arttırılmasında temel koşul; verim arttırıcı yeni teknoloji v e tarımsal uygulamaların doğru bir şekilde uygulanarak verimin arttırılması ve bunun yanında enerji gereksinim ve özellikle işgücü talebinin Bu çalışma, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Atatürk Toprak Su ve Tarımsal Meteoroloji Araştırma İstasyonu Müdürlüğü tarafından yürütülen 05450L01 proje numaralı "Trakya Bölgesinde Sulama Yatırımlarına Çiftçi Katılımı ve Bunu Etkileyen Bazı Sosyo Ekonomik Faktörler" isimli çalışmadan üretilmiştir. 427

Sulama Ekonomisi düşürülmesidir. Bu nedenlerle hükümetler, tarla içi geliştirme hizmetleri ile birlikte özellikle sulama yatırımları na büyük önem vermektedirler (Özkan ve ark., 2002). Diğer yandan bilinmektedir ki; günümüzde bilimsel ve teknolojik araştırmaların temelinde yatan esas amaç ülkelerin sahip oldukları kıt kaynakların etkin kullanımının sağlanması yönündedir. Özellikle oldukça kıt kaynaklara sahip bulunan gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde bu durum daha büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, çağımızda dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de su faktörünün sınırlı oluşu nedeniyle etkin bir şekilde kullanılması ve yönetilmesi için geliştirilen politika ve stratejilere rağmen, sulama projelerinin ve sulama yatırımlarının potansiyeline uygun bir performans göstermediği ve potansiyellerinin çok altında işletildiği bilinen ve her kesim tarafından dile getirilen bir gerçektir. Bu nedenle birçok ülkede öncelik sırası yeni sulama yatırımlarının yatırım programlarına alınması yerine, sürdürülebilir tarımsal kalkınma kavramı doğrultusunda sulama yatırımlarının çevreye zarar vermeden ekonomik ömrü boyunca etkin bir şekilde işletilmesi, bakılması ve kullanılması konusuna verilmiştir. Büyük bir potansiyele sahip olduğumuz sulama ve sulu tarım konusunda, arzulanan faydalara ulusal ekonomi açısından ulaşılabilmesi için planlama, uygulama ve izleme değerlendirme aşamalarının tümünde gerekli işbirliğ i ve koordinasyon ile bu sistemleri uygulayacak olan çiftçilerin sosyo-ekonomik durumları dikkate alınarak çalışmaların her aşamasında kullanıcıların ve faydalanacak kitlelerin katılımları sağlanmalıdır. Bu katılım fikir, bedeni güç, maliyet, işletme, bakım gibi tüm konuları içerirse sulama şebekelerinin çalışmasının sürekliliğ i sağlanacaktır ( Agah, 1995). Sulama hizmetlerinin sürekliliğini olumlu yönde geliştirmek, sulamadan elde edilen faydayı arttırmak, devletin tek taraflı mali yükünü hafifletmek amacıyla sulu tarım yatırımlarına ve işletme bakım faaliyetlerine çiftçi katılımı mutlaka sağlanmalıdır. Bu bildiriye temel olan araştırma, büyük yatırım bedeli karşılığında devletçe yapılan sulama tesislerinin yatırım ve devrinden sonra işletme-bakım-yönetim aşamasında çiftçi katılımının hangi aşamada olduğunu belirlemek, sulama tesislerinin bulunduğu sahalardaki çiftçilerin sosyo-ekonomik özellikleri, haberleşme davranışları hakkında bilgi sahibi olmak, üreticilerin sulama organizasyonlarına katılımını etkileyen sosyo-ekonomik faktörleri saptamak, bölgedeki sulama yatırımlarının ve işletmeciliğinin mevcut durumunu ve sorunlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Konu ile ilgili yapılan daha önceki çalışmalar incelendiğinde; Ülkemizde Sulu Tarımın Yeri ve Önemi isimli çalışmasında Agah (1995) sulamanın Türkiye tarımının üretiminin çeşitlendirilmesine ve verimliliğ in arttırılmasına yönelik çabalarda önemli rol oynadığını, sulamanın aynı zamanda kırsal alanda yaşayanların gelirlerinin yükselmesi ve ülkenin az gelişmiş bölgelerinde ekonomik etkinliklerin arttırılması için olanak sağladığını ayrıca sulama projelerinin hem planlama hem de uygulama aşamalarında özel bir dikkatle ele alınmas ı gerektiğini, böylece kıt kaynakların optimum bir şekilde kullanılmalarını ve planlanan sosyal ve ekonomik amaçların gerçekleşmesinin mümkün olacağını belirtmiştir. Sürdürülebilir Sulama ve Çiftçi Katılımı; özellikte bir tarımın hangi özellikleri taşıması gerektiğini, tarımsal su kaynaklarının rasyonel kullanımı ve sulu koşullarda üretim yapılan tarımsal sistemlerin sürdürülebilirliğini ve bunu belirleyen etkenler ile sulu tarımda çiftçi katılımı, toprak ve su kaynaklarından optimum düzeyde yararlanılması, çiftçi geliri ve refah seviyesinin yükselmesi, milli ekonomiye katkıda bulunulmasının sulama sistemlerinde İBY çalışmalarında yarar sağlayacağını Aküzüm ve Kodal (1995) te çalışmalarında belirtmişlerdir. Tarımda kişi başına düşen milli gelirin artırılması, tarım kesimindeki yoğun nüfus baskısının azalmas ı ve toprak ve su kaynaklarının geliştirilerek etkin ve bilinçli bir şekilde kullanılması suretiyle, tarım kesiminden sağlanan gelirin artırılması ile mümkün olabileceği, ülkemizde sulu tarım yatırımlarına ve işletme bakım faaliyetlerine çiftçi katılımının sağlanması amacı ile ilgili çalışmalarda köylere hizmet götürme birlikleri vb. örgütlerle yapıldığı ve gerçekte katılımı istenilen çiftçi göz ardı edilerek Ziraat odalarının ancak gözlemci olarak bu örgütlere alındığı ve istenilen faydanın sağlanabilmesi için çiftçinin mutlaka kurulacak organizasyonlarda yönetim aşamasında katılımı sağlanması ve çalışmaların bu yönde yapılması gerektiği Bal ve Kırmızı (1995) tarafından bildirilmiştir. Tomar (1995) e göre ise, suyun ve toprağın kullanım amacına yönelik, su hakları, kamulaştırma yasası, yer altı suyu kullanımı ile ilgili geri ödeme koşulları, çiftçilerin işletme bakım giderlerine katılmaları ve toprak insan ilişkilerine yönelik yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Çiftçi katılımı sulama alanında meydana gelebilecek gelir artışı ile kamulaştırma alanındaki gelir kaybı beraberce tarımsal ekonomi raporlarında değerlendirilmiştir. Kamu Sulamalarının Sulayıcı Birlik ve Kooperatiflerine Devrinin Çiftçi Katılımı ve Yararlanma Düzeyine Etkileri isimli araştırmasında Akın (1996), kamu sulamalarının devredildiği sulama birlik ve sulama kooperatiflerinde çiftçilerin katılım ve yararlanma düzeylerini incelemiştir. Buna göre, kooperatif ve birliğe katılan çiftçilerin daha geniş mülk arazi sahibi, daha geniş işletme sahibi, daha yüksek gelir düzeyine sahip, kredi alma düzeyleri yüksek, daha sık radyo dinleyen, daha fazla ilde yayım elemanları ile görüştüklerini belirtmiştir. Ayrıca, sulama kooperatifi ve sulama birliği ortağı çiftçilerin katılım sürecinde en çok yararlandıkları bilgi kaynaklarının, haberdar olma aşamasında yayım elemanları, karar verme aşamasında yine yayım elemanları ve uygulama aşamasında kendi deneyimleri olduğunu ifade etmiştir. 428

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Chambal da Sulama Yönetimine Katılım isimli çalışmalarında Mundra ve ark. (1998), 1980 yılından beri Hindistan da sulama yönetimine çiftçilerin katılma fikrinin gittikçe arttığını, sulama yönetiminin planlamacılar, mühendisler, çiftçiler ve politikacılar için her zaman önemli bir konu olduğunu belirtmişlerdir. Sulama yönetimine çiftçi katılımı çabalarının, Chambal da 1993-1994 sezonunda başlatıldığını ve 32 sulama birliğinin kaydedildiğini, 1997 yılı sonunda bu rakamın 62 ye çıktığını belirtmişlerdir. Adı geçen araştırmada, metodik yaklaşımlar ele almışlar, özellikle planlamada çiftçi katılımı, sulama birliklerinin kayda geçirilmesi, üyelerin eğitimi ve tarla bazında eğitim çalışmalarının öneminden bahsetmişlerdir. Bu çalışmanın sonucunda ise, sulama sahasında etkili su yönetimi sonuçlarının ortaya çıktığını, bazı sulama gruplarının aynı su miktarıyla 272 ha dan 322 ha a çıktığı ve bu gibi başarılı çalışmaların diğer grupları da teşvik ettiği sonucuna varmışlardır. Pakistan Punjab bölgesinde su kaynakları yönetimine çiftçi katılımının etkileri isimli çalışmada Waheed Uz Zaman (1998), sulama yönetimi, su dağılımının idamesi, kaynak mobilizasyonu, su kullanıcıları arasındaki iletişim, yapısal faaliyetler, çiftçi firma iletişimi, çiftçiler arası iletişim, bölgedeki yasal yapı, ortak yönetim, yönetimde çatışmalar gibi konuları ele almıştır. Çalışmasında su yönetimine çiftçi katılımının; su dağılımın ın geliştirilmesi, maliyet etkinliği, gelişmiş hizmet sunumu nedeniyle su kullanıcıları ve firmalar arasındaki iletişimden dolayı gelişme gösterdiğini belirtmiş ve bu faktörleri Hakra 4-R pilot bölgesinde test etmiştir. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Çalışmanın ana materyalini, Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ illerine bağlı, Mülga Köy Hizmetleri ve gölet sulama şebekelerinin faal olarak bulunduğu toplam 7 köyde sulama sahasında arazisi olan çiftçilerden, örneğe çıkan çiftçilerle yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmaktadır. Sulamaya açılmış tesisleri itibariyle bu köyler; Edirne-Meriç-Olacak, Edirne-Havsa-Necatiye, Kırklareli-Lüleburgaz-Tatarköy, Tekirdağ- Hayrabolu-Karayahşi köyleri; sulamaya açılmış tesislerinin bulunduğu köyler, Edirne-Uzunköprü- Değirmenci, Kırklareli-Merkez-Üsküp, Tekirdağ-Ereğli-Türkmenli köyleridir. Ayrıca konu ile ilgili literatürler, yöre ile ilgili çeşitli istatistiki bilgi ve envanterler, kooperatif yetkilileri ve köy muhtarları ile yapılan görüşmeler sonucu elde edilen veriler, daha önce yapılmış çalışmalar gibi ikincil verilerden de yararlanılmıştır. 2.2. Metot Araştırma alanını coğrafi yapı, su kaynaklarının çalışma durumu, bilinçli tarım ve sulama açısından temsil edeceği düşünülen köyleri belirlemek amacıyla amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örneğe giren işletmelerin belirlenmesi aşamasında ise, işletme büyüklüklerinin dikkate alındığı tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Tabakalı tesadüfi örnekleme yönteminde; nn = N [N h(s h ) 2 ] N 2 D 2 + N h (S h ) 2 ve nn ii = N h N h n formülleri kullanılmıştır (Çiçek ve Erkan 1996). Formüldeki; n = Toplam örnek sayısı N = Toplam işletme sayısı Nh = Söz konusu tabakadaki işletme sayısı Sh = Söz konusu tabakanın standart sapması Sh 2 : Söz konusu tabakanın varyansı D 2 = d 2 /Z 2 ve, d = 0. * * X değerine eşit olup, populasyon ortalamasından izin verilen hata, Z = % 95 güven sınırına göre normal dağılım tablosundaki Z değeri Anket yapılan işletme sayıları Çizelge 2.1 ve Çizelge 2.2'de verilmiştir. Çizelge 2.1 (Göletler) sulama sahalarında örnekleme sonucu anket uygulanan işletme sayısı Tabaka No Tabaka Alt ve Üst Sınırları (da) Örnek Ortalaması Tabakaya Düşen İşletme Sayısı Standart Sapma Varyasyon Katsayısı Tabakaya Düşen Anket Sayısı I 1- da 7,85 90 2,434 31,01 13 II 11-20 da 16,87 90 3,052 18,09 13 III 21+ da 34,93 96 11,169 31,97 14 Toplam 276 40 429

Sulama Ekonomisi (Göletler) üç tabakaya ayrılmış olup, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre 1- da arasında sulanabilir arazisi olan 13 kişiyle, 11-20 da arasında sulanabilir arazisi olan 13 kişiyle, 21 da ve üzeri sulanabilir arazisi olan 14 kişiyle anket çalışması yapılmıştır. gölet sulama şebekelerinin faal olarak bulunduğu köylerde çiftçilerin sulama yatırımlarının işletme bakım ve yönetiminin yapıldığı kooperatiflere üye olan 26 üretici bulunmaktadır. Çizelge 2.2 (Göletler) sulama sahalarında örnekleme sonucu anket uygulanan işletme sayısı Tabaka No Tabaka Alt ve Üst Sınırları (da) Örnek Ortalaması Tabakaya Düşen İşletme Sayısı Standart Sapma Varyasyon Katsayısı Tabakaya Düşen Anket Sayısı I 1-5 da 3,75 45 0,735 19,59 14 II 6-15 da 9,97 50 3,367 33,78 15 III 16 + da 29,88 58,326 34,56 18 Toplam 153 47 (Göletler) üç tabakaya ayrılmış olup, tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemine göre 1-5 da arasında sulanabilir arazisi olan 14 kişiyle, 6-15 da arasında sulanabilir arazisi olan 15 kişiyle, 16 da ve üzeri sulanabilir arazisi olan 18 kişiyle anket çalışması yapılmıştır. gölet sulama şebekelerinin faal olarak bulunduğu köylerde çiftçilerin sulama yatırımlarının işletme bakım ve yönetiminin yapıldığı kooperatiflere üye olan 36 üretici bulunmaktadır. Araştırmada kullanılan materyalin büyük bir bölümünü örneğe alınan işletmelerden anket yolu ile elde edilen veriler oluşturmuştur. Anket formu, konuya ilişkin kaynaklardan ve konuyla ilgili yapılan çalışmalardan yararlanılarak hazırlanmıştır. Köy Hizmetleri ve sulama göleti yatırımlarının işletme bakım ve yönetiminin yapıldığı kooperatiflere katılım durumları, göletin işletme bakım ve yönetimi için uyguladıkları faaliyetler ve düşünceleri incelenmiş ve frekans dağılımları yapılmıştır. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Çalışmanın bu bölümünde çiftçilerin gölet sulama yatırımlarının işletme bakım ve yönetiminin yapıldığı kooperatiflere katılım durumları, göletin işletme bakım ve yönetimi için uyguladıkları faaliyetler ve düşünceleri incelenmiş ve elde edilen sonuçlar çizelgeler halinde verilmiştir. Deneklere kooperatifin gölet için yaptığı hizmetlere yönelik düşünceleri sorulmuş ve verdikleri cevaplara göre dağılımları Çizelge 3.1'de verilmiştir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki üyelerin %53,84 ü kooperatifin gölet için yaptığı hizmetleri iyi bulduğunu, %38,46 sı normal bulduğunu, %7,69 u ise kötü bulduğunu ifade ederken, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki üyelerin %55,56 sı kooperatifin gölet için yaptığı hizmetleri iyi bulduğunu, %33,33 ü normal bulduğunu, %11,11 i ise kötü bulduğunu ifade etmiştir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %50 si su dağıtımını iyi, %38,46 sı ise normal bulurken, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki üyelerin %55,56 sı su dağıtımını iyi, %27,78 İ ise normal bulmuşlardır. Deneklerin büyük çoğunluğu su dağıtımı hakkında olumlu düşünürken, az bir bölümü olumlu düşünmemektedir. Buna neden olarak, bazı deneklerin gölet sulama sahasındaki arazilerinin gölete biraz uzak kalması ve dağıtılan sudan yeterince faydalanamaması gösterilebilir. Denekler, arazilerini kooperatif tarafından belirlenen, belirli bir ücret karşılığı sulamaktadırlar. Su aidatı, kooperatifler tarafından düzenlenen toplantılarda tüm üyelerin katılımıyla belirlenmektedir. Alınan karar oylama sonucu belirlenmekte ve bütün çiftçiler belirlenen ücreti ödemek durumundadır. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %38,46 sı su aidat miktarını iyi bulurken, %53,84 ü normal, %7,69 u kötü bulmakta; gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %52,78 i su aidat miktarını iyi bulurken, %30,56 sı normal, %22,22 si kötü bulmaktadırlar. Bu sonuç, deneklerin büyük çoğunluğunun sulama ücretinden memnun olduğunu göstermektedir. Kooperatifler, sulama tesislerini devir aldıktan sonra su dağıtım hizmetlerini ve bakım onarım hizmetlerini üstlenmektedirler. Bu hizmetlerin yerine getirilmesinde sulama tesislerine ait işle tme bakım ve onarım talimatları esas alınmaktadır. Kooperatifler, göletin bakım onarım gibi faaliyetlerini üyelerden topladıkları aidatlarla yaptırmaktadırlar. Çok büyük işlerin dışında bu gibi faaliyetleri işçi çalıştırarak halletme yoluna gitmektedirler. Bu işçilerin büyük çoğunluğu da kooperatif üyeleri olmaktadır. Deneklerin büyük çoğunluğunun kooperatifin, göletin işletme bakım faaliyetleri konusundaki hizmetlerinden memnun oldukları çizelgede görülmektedir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %53,84 ü işletme bakım faaliyetlerini iyi bulurken, %42,31 i normal, sadece %3,84 lük bir kısmı kötü bulmakta, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %69,44 ü işletme bakım faaliyetlerini iyi bulurken, %22,22 si normal, sadece %8,33 lük bir kısmı kötü bulmaktadır. 430

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 3.1. Deneklerin göletlerin işletme bakım yönetimine yönelik düşünceleri Kooperatifin gölet için yaptığı hizmetler hakkındaki düşünceleri 14 2 53,84 38,46 7,69 20 12 4 55,56 33,33 11,11 Su dağıtımı ile ilgili düşünceleri 13 50,00 20 38,46 3 11,54 6 55,56 27,78 16,67 Su aidatı hakkındaki düşünceleri 38,46 19 14 53,84 11 2 7,69 8 52,78 30,56 22,22 Göletin bakım onarım faaliyetleri hakkındaki düşünceleri 14 11 1 53,84 42,31 3,84 25 8 3 69,44 22,22 8,33 Deneklerin kooperatif yönetim kurulu seçimi hakkındaki düşünceleri 11 42,31 18 50,00 38,46 9 25,00 5 19,23 9 25,00 gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %42,31 i kooperatif yönetim kurulu seçimini iyi bulurken, %38,46 sı normal, %19,23 ü kötü bulmaktadır. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin ise %50 si kooperatif yönetim kurulu seçimini iyi bulurken, %25 i normal, %25 i kötü bulmaktadır. Deneklerin büyük çoğunluğu yönetim kurulu seçiminden memnun olduğunu ifade ederken, az bir bölümü memnun olmadığını söylemektedir. Araştırma kapsamındaki deneklere su aidatının hangi kritere göre alınması gerektiği sorulmuş ve verdikleri cevaplara göre dağılımları Çizelge 3.2'de verilmiştir. Gölet sulama sahasında arazisi olan çiftçiler, su aidatını suladıkları alana göre ödemektedirler. Ancak deneklere, su aidatının nasıl toplanması gerektiği sorulmuş ve büyük çoğunluğunun sulanan alana göre cevabını verdikleri görülmüştür. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %65,38 i sulanan alana göre, %26,92 si yetiştirilen ürüne göre cevabını vermiştir. %7,69 u ise kullanıcılar tarafından eşit olarak toplanması gerektiğini söylemiştir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin ise %55,56 s ı sulanan alana göre, %16,67 si yetiştirilen ürüne göre cevabını vermiştir. Deneklerin %27,78 i ise kullanıcılar tarafından eşit olarak toplanması gerektiğini söylemiştir. Sonuç olarak, çiftçilerin büyük çoğunluğunun mevcut uygulamadan memnun olduğunu söylemek mümkündür. Gölet sulama sahasında arazisi bulunan çiftçilerin bir kısmının ise, yetiştirdiği ürünler sulamayı gerektirmediği için yetiştirilen ürüne göre ücret alınmasını daha uygun bulmaktadırlar. Kullanıcılar tarafından eşit olarak ücret toplamak ise deneklerin büyük çoğunluğuna adil gelmemektedir. Çizelge 3.2. Deneklere göre su aidatının alınma kriteri Su aidatının toplanma kriteri Kullanıcılar tarafından eşit olarak Sulanan alana göre Yetiştirilen ürüne göre 2 17 7 7,69 65,38 26,92 20 6 27,78 55,56 16,67 431

Sulama Ekonomisi Araştırma kapsamındaki deneklere kooperatifin işletme bakım yönetiminde görev alıp almadıkları sorulmuş ve verdikleri cevaplara göre dağılımları Çizelge 3.3'de verilmiştir. Kooperatif yönetim kurulu 5 kişiden oluşmaktadır. Yapılacak faaliyetlerle ilgili a lınan kararları yerine getirmede etkin olarak faaliyet göstermektedirler. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %53,84 ü şu anda ya da geçmişte kooperatif yönetiminde görev aldığını bildirirken, %46,15 i görev almadıklarını ifade ederken, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %38,89 u şu anda ya da geçmişte kooperatif yönetiminde görev aldığını bildirirken, %61,11 i görev almadıklarını ifade etmişlerdir. Kooperatifler yılda birkaç defa toplantılar düzenlemekte ve yapılacak faaliyetlerle ilgili kararları düzenlenen bu toplantılarda almaktadırlar. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %76,92 s i, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %88,89 u düzenlenen bu toplantılara katıldıklarını ifade etmişlerdir. Kooperatifler suyun kullanıcılara dağıtımı hakkında gerekli su dağıtım planını belirli bir süre önce çiftçilere haber vermek durumundadırlar. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki sulama kooperatifi üyelerinin hemen hemen tamamına yakın bir bölümü (%92,31), gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki sulama kooperatifi üyelerinin hemen hemen tamamına yakın bir bölümü (%91,67) suyun kullanıcılara dağıtımı hakkında yeterli bilgiye sahip olduklarını belirtmişlerdir. Kooperatif yönetimleri tarafından düzenli çalışılıp önceden çiftçinin bilgilendirilmesi sonucun bu şekilde çıkmasına neden olmuştur. Sulama tesislerinin işletmeciliği kooperatiflere devredildikten sonra, tesislerin bakımı ve herha ngi bir arıza meydana gelmesi durumunda onarımı üyelerden toplanan aidatlarla yaptırmaktadırlar. Bu gibi işlerde kooperatif üyeleri görev alabilmektedirler. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %38,46 s ı, gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %25'i sulama tesislerinin tamirat ve bakımınd a görev aldıklarını belirtmişlerdir. Çizelge 3.3. Deneklerin kooperatifin işletme bakım yönetiminde görev alma durumları Kooperatif yönetiminde görev alma durumları Evet Hayır 14 12 53,84 46,15 14 22 38,89 61,11 Deneklerin toplantılara katılım durumları Evet Hayır 20 6 76,92 23,08 32 4 88,89 11,11 Yeterli bilgiye sahip olup olmadıkları Evet Hayır 24 2 92,31 7,69 33 3 91,67 8,33 Sulama tesislerinin tamirat ve bakımında görev alma durumları Evet Hayır 16 38,46 61,54 9 27 25,00 75,00 Deneklere kooperatife katılımın sulama bilgisine etkisi olup olmadığı sorulmuş ve verdileri cevaplara göre dağılımları Çizelge 3.4'de verilmiştir. Çizelge 3.4'de görüldüğü gibi gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %26,92 s i kooperatife katılarak sulamayla ilgili yeni bilgiler kazandığını, %38,46 sı bir ölçüde kazandığını ve %34,62 si ise sulamayla ilgili konularda yeni bilgi kazanmadığını söylemiştir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin ise %38,89 u kooperatife katılarak sulamayla ilgili yeni bilgiler kazandığını, %55,56 sı bir ölçüde kazandığını ve %5,56 sı ise sulamayla ilgili konularda yeni bilgi kazanmadığını söylemiştir. Çizelge 3.4. Kooperatife katılımın sulama bilgisine etkisi Kooperatife katılımın sulama bilgisine etkisi hakkındaki düşünceleri Kazandırdı Bir ölçüde kazandırdı Kazandırmadı 7 26,92 14 38,89 38,46 20 55,56 9 34,62 2 5,56 432

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Deneklere tamirat ve bakım eksikliği halinde tesiste görülebilecek problemlere ilişkin düşünceleri sorulmuş ve verdikleri cevaplara göre dağılımları Çizelge 3.5'de verilmiştir. Sulama tesislerinin bakım onarım gibi faaliyetlerinin yerine getirilmemesi durumunda gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin %42,31 i sulamanın aksayacağını, %42,31 i yeterli suyun alınmayacağını, %15,38 i ise bir kısım yerlerin su almayacağını belirtmişlerdir. gölet sulama şebekelerinin bulunduğu köylerdeki deneklerin ise %47,22 si sulamanın aksayacağını, %27,78 i yeterli suyun alınmayacağını, %25 i ise bir kısım yerlerin su almayacağını belirtmişlerdir. Çizelge 3.5. Deneklerin tamirat ve bakım eksikliği halinde tesiste görülebilecek problemlere ilişkin düşünceleri Tesiste görülebilecek problemler Sulama aksar Yeterli su alınmaz Bir kısım yerler su almaz 11 11 4 42,31 42,31 15,38 17 9 47,22 27,78 25,00 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Sulama ve sulu tarım konusunda beklenen faydalara ulaşabilmek, daha iyi verim alabilmek için çiftçilerin sosyo ekonomik durumları dikkate alınarak, yatırımların her aşamasında katılımı sağlanmalıdır. Bu katılım yatırım, işletme-bakım gibi tüm aşamaları içerirse, sulama şebekelerinin çalışmalarının sürekliliği sağlanacaktır. Ancak istenen faydanın sağlanabilmesi için şu hususlar göz ardı edilmemelidir. - Çiftçinin ödeme gücü ön planda dikkate alınmalıdır. - Sulama şebekeleri hangi köy ve kasaba sınırlarında ise sorumluluk taşıyacak kuruluş o köyde oluşturulmalıdır. - Yasal düzenlemeler yönetmeliklerle uygulamaları kolaylaştıracak şekle getirilmeli, yetki ve sorumluluk dengelenmelidir. - Karar organlarının üye sayısı kolay toplanabilecek, süratli karar verecek sayıda olmalı, kalabalık heyetlerden kaçınılmalıdır. - En önemlisi ise yapılacak çalışmalardan önce çiftçinin konuya ait bilgilendirilmesi ve fikri katkısı sağlanmalı, çiftçi çalışmaları kabullenecek bir atmosfere sokulmalıdır. Yeni yapılacak veya geliştirilecek sulama tesislerinde sulama kooperatifi kurma zorunluluğu getiren idari tedbirler tavizsiz olarak uygulanmalı ve tüm sulamalara yaygınlaştırılmalıdır. Türkiye de sulu tarımın geliştirilmesinden sorumlu ve İl Özel İdarelerinin aynı alandaki görevleri net sınırlarla belli değildir. Bu konuda detay inceleme ve değerlendirme yapılmasında yarar vardır. Deneklerin büyük çoğunluğu gözleri önünde uygulanan, kullandıkları bir tesis olmadan, proje aşamasındaki bir yatırımı hayal gibi algılamakta ve ne zaman gerçekleşeceğinden şüphe duymaktadırlar. Üreticilerin sulama yatırımlarına katılabilmeleri için, konunun öneminin hedef kitleye anlatılması gerekir. Bu konuda İl Özel İdareleri/ gibi yatırımcı kuruluşların çiftçileri bilgilendirmesi, konu ile ilgili eğitim çalışmalarına ağırlık vermesi gerekir. Çünkü, çiftçilikle uğraşan kimselerin kendi konularında eğitilmesi ve bu eğitimin gelişen teknolojiye ayak uyduracak biçimde de devamlılığının sağlanması mutlak koşuldur. Son yıllarda ülkemizde sulu tarım yatırımlarına ve işletme bakım faaliyetlerine çiftçi katılımının sağlanması amacıyla ilgili çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. Ancak bu çalışmalarda eğitim göz ardı edilmekte ve adeta işletmeler sadece devretmek için kurulmaktadır. Yapılan devirler büyük çoğunlukla kaymakam ve belediye başkanının başkanlığında köylere hizmet götürme birlikleri vb. gibi örgütlere yapılmakta ve gerçekte katılımı istenen çiftçi göz ardı edilerek ziraat odaları ancak gözlemci olarak bu örgütlere alınmaktadır. Bu devirlerden istenen faydanın sağlanabilmesi için çiftçinin mutlaka kurulacak olan organizasyonlarda yönetim aşamasında katılımı sağlanmalı ve çalışmalar bu yönde yapılmalıdır. Genel anlamda yayımcı kuruluşlar tarafından ülkesel ve yerel çiftçi eğitim programları çok büyük önem taşımaktadır. Bu programlarda tarımsal sulama konusunun, sulama sisteminin geliştirilmesi için çiftçi katılımın ın önemi her yönüyle ele alınmalıdır. Özellikle yerel basın ve televizyonlardaki tarım programlarında bu konuya yer verilmesi yarar sağlayacaktır. Yayım elemanlarının da yayım programlarında bu konuya daha fazla eğilmeleri ve ağırlık vermelerinde mutlak yarar vardır. Bu konuda uygulamacı ve araştırmacı kuruluşlarla düzenli olarak işbirliği yapılmalıdır. Ancak, yayım çalışmalarına başlanmadan önce hedef kitlenin sosyo ekonomik ve kültürel özellikleri saptanmalı ve buna göre bir yayım stratejisi ortaya konulmalıdır. Sulama tesislerinin ilk yatırım aşamasından başlamak üzere ve özellikle daha sonra işletme ve bakım aşamalarında görülen işletme bakım ve onarım sorunlarının çözümünün çiftçi katılımı ile çözümünün daha uygun olacağına göre, bunun da en kolay uygulama yönteminin doğrudan üreticilerin kendi örgütleri aracılığı ile olacağı belirtilebilir. Buna göre, çiftçi katılımının ve sahiplenmenin en başta ü retici örgütleri aracılığı ile sağlanması gerekmektedir. 433

Sulama Ekonomisi Kitle iletişim araçları, çiftçilerin sulama yatırımlarına katılımları üzerinde oldukça etkilidir. Bu anlamda, çiftçilerin TV de özellikle tarım-köy programlarına ağırlık vermeleri gerekir. Sulu tarım konusunda eğitim de çiftçilerin katılımı benimsemesi üzerinde oldukça etkilidir. Bu yüzden çiftçilere bu yöndeki eğitim çalışmaların a ağırlık vermeleri, imkanlar el verdiği ölçüde katılmaları önerilebilir. Kurum ve kuruluşların tarla günü ve demonstrasyonlara eğilmeleri gerektiği gibi, çiftçilerin bu faaliyetlere katılarak ve yüz yüze görüşme yoluyla yeni teknolojileri öğrenmesi, tanıması, görmesi ve sonuçta uygulaması da oldukça önemlidir. 5. KAYNAKLAR Agah, H.1995. Ülkemizde Sulu Tarımın Yeri ve Önemi. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. Tarımda Su Yönetimi ve Çiftçi Katılımı Sempozyumu, 1995, Ankara. Akın, H.K., 1996. Kamu Sulamalarının Sulayıcı Birlik ve Kooperatiflerine Devrinin Çiftçi Katılımı ve Yararlanma Düzeyine Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalı, Ankara. Aküzüm, T., Kodal, S. 1995. Sürdürülebilir Sulama ve Çiftçi Katılımı. A.Ü. Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. Tarımda Su Yönetimi ve Çiftçi Katılımı Sempozyumu, 1995, Ankara. Bal, M., Kırmızı, U. 1995. Sulama Suyu Yönetiminde Çiftçi Katılımı İhtiyacı. Tarımda Su Yönetimi ve Çiftçi Katılımı Sempozyumu, 1995, Ankara. Çiçek A, Erkan O. 1996. Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No 12, Ders Notları Serisi 6, 118s. Mundra, S.N., Garg, A.K. 1998, Chambal da Sulama Yönetimine Katılım. www.fao.org./docrep/003/x6626e/x6626e20.htm Özkan, E., Aydın, B., Kayhan, E. 2002. Kırklareli Yöresinde Sulama Tesislerinin Etkinliğini Etkileyen Sosyo - Ekonomik ve Fiziksel Faktörlerin Saptanması, Köy Hizmetleri Atatürk Araştırma Enstitüsü, 2002. Kırklareli. Tomar, A. 1995. Su ve Toprak Kaynaklarının Geliştirilmesinde Tarımsal Ekonomik Çalışmalarının Yeri ve Önemi. Tarımda Su Yönetimi ve Çiftçi Katılımı Sempozyumu, 1995, Ankara. Waheed-Uz-Zaman, 1998. Impacts of farmer participation for water resources management in the Punjab Province, Pakistan: An analysis of process documentation for the Hakra 4-R Distributary. Lahore, Pakistan: IIMI. Pakistan National Program. viii, 39p. (IIMI-Pakistan research report no.r-76) 434