Elektronik Üniversiteler ve Bütünleşik Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
e-geliştirme e-hizmetler e-üniversite Kaynak: http://www.utexas.edu/e-university/intro/ e-üniversite e-akademik: teknolojiyle desteklenen öğrenim ve uzaktan eğitim e-araştırma: Ortaklaşa araştırma ve elektronik bilimsel yayıncılık e-iş: satın alma, tedarik vb. gibi çeşitli yönetimsel etkinlikler e-geliştirme: toplum geliştirme etkinlikleri (K-12 dahil) e-hizmetler: bir kampus portal ı araclığıyla öğrenciler için geliştirilen hizmetlerin ve kaynakların kurulumu e-iş e-akademik e-araştırma
Partner Organisations Learners/Customers Servers + Applications Other Partner Organisations Secure extranet Access Channels Customer PC HE institutions Servers + Applications Internet allows uploading direct to e-u Extranet WWW Customer TV Customer Radio Mobile, TV, digital Students Firewall Internet server E-University Local Area Network Databases Servers Interface to telephone system / Voice over IP gateways Content CRM Etc. Kaynak: http://www.hefce.ac.uk/pubs/hefce/2000/0044/00_44rep.pdf Application: Learning Management Systems e-commerce administrative software intranet server E-University Figure 2 Possible e-u Systems Architecture
Bilgiye Dayalı Akademik Hizmetler kütüphane otomasyon sistemleri öğrenci şleri mali işler (dijital ödeme sistemleri) araştırma verileri burslar, vd. kampus dışı e-devlet, e-ticaret, e-sağlık, e-öğrenim kuruluşlarıyla benzeri işlemlerin yapılabilmesi Kampus içi ve kampus dışı diğer elektronik sistemlerle birlikte çalışabilirlik
Elektronik Bilgi Hizmetleri Bibliyografik tarama (kütüphane katalogları, veri tabanları, vs.) Güncel duyuru (web, e-posta, vs.) İçindekiler sayfası hizmetleri Elektronik dergilere tam metin erişim Sanal danışma hizmetleri Elektronik rezerv hizmetleri Elektronik belge sağlama hizmetleri
Bilgi Hizmetleri ve Internet Zaman/mekan kısıtlamasının ortadan kalkması ve uzak kullanıcılara hizmet verilmesi Anında memnuniyet Tek kaynak tek kullanıcı tek kaynak-çok kullanıcı Belki gerekirse diye sahip olma ya dayalı derme geliştirme anlayışı yerine istenen kaynağa tam zamanında erişimi sağlama yaklaşımı Elektronik / ağlaşmış bilgi kaynaklarına ve elektronik bilgi hizmetlerine ayrılan bütçeler artıyor (%15-%20)
Ağa Dayalı Bilgi Hizmetlerinin Örgütlenmesi Bilgi yönetimi: Merkezi Dağıtık Merkezi yönetime dayalı ekonomik modeller Kişiselleştirmeye dayalı modeller Farklı ağlaşmış bilgi kaynakları için ayrı ayrı lisanslandırma, işleme, yaşatma, depolama ve kullanım politikalarının geliştirilmesi Aracısızlaştırma Aracılık merkezileşme gerektirir Bilgi teknolojisi bilgi yönetimini daha az merkezi, daha fazla dağıtık hale getiriyor BT Kullanıcılarla yüz yüze iletişimin kaybolması
Increasing Costs Graph 2 Monograph and Serial Costs in ARL Libraries, 1986-2003 250% Serial Expenditures (+260%) 200% Serial Unit Cost (+215%) 150% 100% Monograph Unit Cost (+82%) CPI (+68%) 50% Monograph Expenditures (+66%) 0% Serials Purchased (+14%) -50% 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 Source: ARL Statistics 2002-03, Association of Research Libraries, Washington, D.C. Copyright 2004 Association of Research Libraries Monographs Purchased (0%) Source: Kyrillidou and Young (2004, graph 2). Available: http://www.arl.org/stats/arlstat/graphs/2003/graph2_03.xls
Impact of Remote Access Graph 1 Service Trends in ARL Libraries, 1991-2003 110% 90% Interlibrary Borrowing (+113%) Participants in Group Presentations (+79%) Total circulation (-7%) %Change Since 1991 70% 50% 30% 10% Group Presentations (+61%) Circulation Ratio: Initial to Total (+24%) Total Students (+16%) Total Staff (+2%) Total Circulation** (-7%) Reference transactions (-29%) Initial Circulation** (-16%) Inhouse use (-49%) -10% -30% -50% Reference Transactions (-29%) Inhouse Use ** Includes Initial and Renewals but excludes Reserve Circulation (-49%) Source: ARL Statistics 2002-03, Association of Research Libraries, 2003 Copyright 2004 Association of Research Libraries Source: ARL (2004, graph 1). Available: http://www.arl.org/stats/arlstat/graphs/2003/graph1_03.xls.
logaritmik ölçek 10000000 ULAKBİM Kullanım İstatistikleri Uzman taramaları Okuyucu taramaları Tıp - okuyucu salonu Tıp -uzaktan Web of Science 1000000 100000 10000 1000 100 2000 2001 2002 2003 Uzman taramaları 4858 3306 2506 2374 Okuyucu taramaları 56996 39511 20620 19878 Tıp - okuyucu salonu 657 1864 2638 3941 Tıp -uzaktan 3335 10995 41853 27637 Web of Science 403385 826325 821184 1329508 2000 2001 2002 2003 Kaynak: www.ulakbim.gov
Portal tanımı Bilgi merkezi (hub) Bilgi kaynaklarına giriş noktası Internet te kaynak ve hizmet yoğunluğu Kişisel isteklere ya da spesifik rollere göre kişiselleştirilmiş kaynaklar Farklı kullanıcılara yardım etmek için düzenlenmiş kaynak dermeleri Kaynak: Dempsey, 2003
Portal tanımı (devamla) Portal, ağ ortamında kaynakların etkin kullanım ve yönetiminin yerine geçen bir strateji değil, böyle bir stratejinin parçasıdır (Dempsey, 2003) Portal, üst arama hizmeti ve diğer destek hizmetlerini sağlayan bir uygulamadır (ARL)
Portal sorunu Kurumsal bilgi havuzu Ticari kaynaklar Toplum kaynakları Kaynak 4 Kaynak 5 Son kullanıcı Neler olduğunu bilmek ister Birden çok arayüzü kullanmayı öğrenmek zorunda Sonuçları elle birleştirmek zorunda Sürekli otantikasyon meydan okumalarına cevap verme Kaynak: Dempsey, 2003
Kütüphane portal yaklaşımı Kaynaklar arasındaki farkları gizle Dağıtık arama yap ve sonuçları birleştir Aracılık Kaynaklar Sunum Kullanıcı ve kaynaklar arasında ara katmanlar sağla Birden çok dermeleri yönet Kişiselleştirme yoluyla kullanıcı profillerini haritala Kaynak: Dempsey, 2003
Portal Statik Kişiselleştirilmiş Aracılık Sunum Kaynak: Dempsey, 2003
Portal hizmetleri Kurumsal bilgi havuzu Ticari kaynaklar Toplum kaynakları Konfigürasyon Kaynak 2 Kaynak 4 Hakların yönetimi Kimlik yönetimi Kayıt birleştirme ve zenginleştirme Terminoloji hizmetleri Çözüm (resolution) Açıklama Sunum İstek Sanal referans Teslim Veri harmanlama Dağıtık sorgu Sendikasyon Haber verme Kaynak: Dempsey, 2003
Portal uygulaması Kaynaklar Kaynaklar Kaynaklar Kaynaklar Aracılık Ortak hizmetler Portal uygulaması Sunum Sunum Sunum Sunum Kaynak: Dempsey, 2003
Dermeler yüksek sahiplik düşük Kitaplar Dergiler Gazeteler, devlet belgeleri, DVD, videolar, haritalar, plaklar tekillik yüksek düşük Özel dermeler Nadir eserler, yerel/tarihi gazeteler, arşivler ve yazmalar, tezler Herkese açık web kaynakları Açık kaynak yazılımı, haber öbeği arşivleri Araştırma ve öğrenim kaynakları E-önbasılar, teknik raporlar, öğrenim nesneleri, ders yazılımı, e-portfolyolar, araştırma verileri Kaynak: Dempsey, 2003
Akademik Bilişim 2004
Web!? OPAC Portal e-print A&I Full Text Citations Web Form Kaynak: http://www.sfxit.com/ etoc
Atıf veri tabanları Uygun kopya Tam metin Ulrich s OPAC Konu giriş kapıları PubMed Kaynak: http://www.sfxit.com/
Yazar atıfları Web of Science tan Tam metin Wiley InterScience tan Ovid Inspec Mevcutlar bilgisi kendi kataloğunuzdan Kaynak: http://www.sfxit.com/
Kaynak: http://www.sfxit.com/
Kaynak Geleneksel SFX Bağlantısı dizin/ öz Hedef Referans. Link OpenURL Link to referenced Sunucu Server work Link Link Link Link http://www.dlib.org/dlib/february01/harvery/04harvey.html @ Kütüphaneniz Bağlam duyarlı Uygun kopya FTXT A&I FTXT Tam metin Atıf (link değil http://sfx.aaa.edu/menu?genre=article&issn=1234-5678&volume=12&issue=3&spage=1&epage=8&date=1 998&aulast= Kaynak: http://www.sfxit.com/ Smith&aufirst=Paul
SFX: Kütüphaneler için açık bağlantı Portal Katalog e-önbası Bağlantı Sunucu Dizin ve öz veri tabanları Tam metin Atıflar Web Form Kaynak: http://www.sfxit.com/ E-içindekiler sayfası
Akademik Bilişim 2004
Issues I Standard content is offered to all users Recognize users when they log on and personalize the content based on their rights and privileges (smart cards, biometric features) Providing information services using pull and push technologies Personalized electronic books Need to move from resource-centric approach to relationship-centric approach
Issues II Difficult to implement in a distributed environment Network infrastructure (access to personal, local, regional and wide area networks) Security & privacy concerns Interoperability with library automation systems, student information systems, financial systems, etc. With e-banking, e-commerce, e-health, e-government, e-(l)earning systems More sophisticated budgeting, pricing, use and training models
Sorunlar Alt yapı (ağ alt yapısı, kişisel, yerel, bölgesel ağlar ve geniş alan ağlarına erişim) İçerik Kullanıcıların, kullanıcı haklarının ve yetkilerinin tanınması (akıllı kartlar, biyometrik özellikler) Gizlilik Güvenlik Eğitim
Son Söz Henüz e-üniversite anlayışı ülkemizde yerleşmiş değil Akademik bilgi hizmetlerini elektronik ortama aktarma çalışmaları kıt kaynaklarla sürdürülüyor Bütünleşik bilgi hizmetlerinin sunulabilmesi için kütüphane otomasyon sistemleriyle SFX benzeri sistemlerin birlikte işletilmesi gerekiyor
Elektronik Üniversiteler ve Bütünleşik Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html