BELEDİYE BAŞKANLARıNıN ve AİLE BİREYLERİNİN TEDAvi GİDERLERİNİN ÖDENMESİ Celal GÜVENÇ GİRİş Belediye b3 kanlarının memur statüsünde olmaması, bunun yanı sıra kendileri ve aile bireyleri ile ilgili tedavi giderlerinin belediye bütçesinden karşılanacağına dair mevzuatımızda bir hükmün yer almaması, bu hususta değişik görü lerin ortaya çıkmasına ve bunun sonucu olarak da farklı uygulamalara neden olmuştur. Belediye başkanları gerçi memur statüsünde değildirler ama, kamu hizmeti görmeleri itibariyle bu konuda özellik t3 lyan bir konumdadırlar. Öncelikle şu hususu belirtmek yerinde olur ki, 1 Eylül 1930 tarihinde yürürlüğe giren 1580 sayılı Belediye Kanunu, belediye başkanlığı görevinin fahri olarak görülmesi ilkesini benimsemiş, bunun doğal sonucu olarak da belediye başkanlarına bu hizmetleri dolayısıyla bir ödenek verilmesini içeren herhangi bir hükme bünyesinde yer vermemiştir. Bu kanunda ayrıca, belediye encümenlerinin seçilmiş üyelerinin de bu görevlerini fahri olarak yapacakları, ancak belediye meclisleri lüzum görürlerse bu üyelere huzur hakkı verileceği hükmü 77 nci madde metninde yer almıştır. Belediye başkanlarına ödenek verilmesi, ancak Danıştay'ın 1954 yılında aldığı bir karardan sonra düzene girmiştir. Belediye başkanlarının tedavilerine ilişkin giderlerin belediye bütçesinden karşılanması da, ancak bir olay nedeniyle yine Danıştay'ın 1975 yılında aldığı bir başka kararı sonucunda gerçekleşebilmiştir. Bu karar metinlerine, bu konudaki önemleri bakımından sırası geldikçe ayrıntılı şekilde değinilecektir. Diğer taraftan, belediye başkanlarının aile bireylerinin tedavi yardımı konusundaki gelişmelere de bu yazı çerçevesinde geni yer verilecektir. Gerek belediye başkanlarının gerekse bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin tedavi giderleri konusunda ortaya çıkan görü ler ile Danıştay ve Sayıştay'ca alınan kararların, konunun ba langıcından bugüne kadar geçirdiği Emekli Vali. Çtıidtq Ynd YOıutilrtJ#r, Cit 4, sq 1, oad: 1995, 8.61-72.
62 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER evreler ve ula tığı son a ama itibariyle incelenmesinin, uygulamaya l ık ve beliren tereddütleri gidereceği dü üncesindeyiz. tutacağı DANıŞTAY KARARLARı Danl tay Genel Kurulu, 1954 yılında aldığı bir kararla belediye meclislerinin, belediyenin en yüksek müzakere ve karar organı olmaları itibariyle, kamu hizmetlerinin yolunda ve kesintisiz yürütülebilmesi için yasal bir hükmün çıkmasını beklemeksizin alacakları kararlarla konuları düzenlemek ve bu arada belediye ba kanlan ödeneklerinin tespiti yetkisine sahip olduğunu vurgulamı tır. Danl tay Genel Kurulu'nun 18.10.1954 tarih ve Esas 54/299, Karar 54/291 sayılı kararı ana hatlarıyla aynen öyledir: ii İdare Hukukumuzun bugünkü esaslarına göre belediyeler ademi merkeziyet idarelerindendir. Ademi merkeziyeı idarelerinin farik vasıflarından biri de idari muhtariyete sahip bulunmalarından ibarettir. İdari muhtariyet ise Devlet kanun ve nizamlarına mugayir olmamak artiyle karar ve hareket serbestisini istilzam ve tazammun eder. Bu itibarla belediyeler gibi ademi merkeziyet idarelerinin kendilerine mevdu hususlarda karar almaları veya harekete geçmeleri için behemahal kanuni veya nizamf bir emrin sadır ve ıahik olması art olmayıp takyit edici kanuni bir maniin bulunmaması kafidir. Kanun ve nizamın sakıt oldugu hallerde bu idarelerin en yüksek müzakere ve karar uzvu olan meclislerinin verecekleri kararlarla Devlet kanun ve nizamlarının tanzim etmedigi bu mevzuaları kemali serbesti ile tanzim ederler. Zaten kanunların bu idarelere tevdi edip de teferruatını bir tanzim tarzına baglamayarak sakıt bırakması bu mevzularda bu idarelerin serbestçe karar almalarını tecviz ve tasmin etmi~ oldugu manasına gelir, yoksa kanun ve nizamın sakıt bulundugundan bahisle bu idarelere tevdi edilmi~ bulunan ~lerin tanzimsiz bırakılması, bu yolda kanuni bir hükmün suduruna intizar tecviz ve tasvip olunamaz. Ademi merkeziyet İdarelerinin sellihiyetli uzuvlarının böyle hallerde dikkat ve itina edecekleri cihet hareketsiz ve kararsız kalmak olmayıp alacakları kararların Devlet kanun ve nizamlarına aykırılık arzetmemesini ve bir de kendilerine mevdu hususlara taallok etmesini ar~tırmaktan ibarettir. Belediye reisierinin mezuniyet ve hastalıkları gibi hallerde tahsisatlarının verilip verilmeyecegi veya ne ~kilde ve nispetle ödenecegi hakkında kanun ve nizamlarla bir tanzim tarzı derpi~ ve vaz edilmemi~ bulunmasına göre reisierin tahsisatlarının tediye tarzının derp~ ve tespiti seıahiyetinin belediye meclislerine ait bulundugundan ~üphe edilmez. Zira yukarıda da belirtildigi veçhile maham idarelere ait ve mevdu bir kısım hususlar hakkında kanuni ve nizamf hükümler sevkedilmem~ bulunması sebebiyle böyle hükümler sadır oluncaya kadar i~lerin yüzüstü bırakılması ademi merkeziyet idaresi vasfıyla ve idari muhtariyet mefhumu ile telif olunamaz. Amme hizmetlerinin yolunda ve inkıtaslz yürütülebilmesini saglayabilmek için kanuni ve nizami bir hüküm sudurunu beklemeksizin bu idarelerin en yüksek müzakere ve karar uzuvlanmn
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN ve AİLE BİREYLERİNİN 63 alacakları umumi' ve husus) kararlarla bir tanzim ve hal ekline baglamalan idari' muhtariyetin tabii' neticelerinden sayılmak ıazımdır. Bu sebep ve vaziyetler ka~ısında mali' hükümlerin kıyas yoluyla veya kanun hükümlerinin tevsii suretiyle tatbiki neticesi hasıl olacağı ve ortada kanun bo lugu oldugundan bu yolda bir hüküm sadır oluncaya kadar hiç bir ey yapılmayacagı yolundaki molahazalara da yer yoktur. Nitekim bahis mevzuu edilen hususun ötedenberi de bu yolda hareket olunarak bir tanzim ve hal ekline ba,gianageldigi anl~ılmaktadır. Yukarıda beyan edilen esaslara uygun olarak teessüs etmi bulunan bu teamolün devam ettirilmesinin muvafık olacağı... ekseriyetıe mütalaa edilmi tir." Kırk yılı a kın bir süre önce Danı tay Genel Kurulu'nca alınan bu kararın lisanı yer yer eski olmakla beraber, içeriği ve özü son derece sağlamdır. Ayrıca, bu karar özerk yönetimlerin yasal bo luklarının doldurulmasında ve böylece birçok konuların çözüme kavu turulmasında, müzakere ve karar organlarının görev ve yetkilerini çok net bir çerçeve içinde sergilemi bulunmaktadır. Bu bakımdan bir çe İt ilke kararı niteliğinde olduğundan Danı tay'ın bazı kararlarına da ı ık tutmu tur. Bu arada, belediye ba kanlarının tedavileriyle ilgili giderlerin belediye bütçesinden ödenebilmesine yol açan ve a ağıda daha geni yer verilecek olan Danı tay Dava Dairelerinin 1975 yılında aldığı kararda da, Danı tay Genel Kurulu'nun bu ilke kararının payı olduğu ku kusuzdur. Belediye ba kanlarının devlet memuru olmamaları dikkate alınarak, tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kar ılanıp kar ılanmaması ötedenberi tartı ma konusu olagelmi, ancak bir belediye ba kanının yurt dı ında tedavisi dolayısıyla konu bir kez daha gündeme gelerek sonuca ula llabilmi tir. Şöyle ki, izmir Belediye Ba kanı Osman Kibar'ın kanser tedavisi için ingiltere'ye gönderilmesine ve tedavi giderlerinin belediye. bütçesinden ödenmesine dair ızmir Belediye Meclisinin almı olduğu karar, lçi leri Bakanlığı'nın ba vurusu üzerine Danı tay 3. Dairesinin u kararı ile iptal edilmi tir: "Belediyelerle ilgili mevzuatta belediye ba kan ve üyelerine tedavi masrafı ve yol gideri ödeneceğine dair herhangi bir hüküm bulunmamasına, belediye memur ve müstahdemlerinin dahi belediye tabipleri veya hastaneleri tarafından yapılacak tedavilerinden ba ka ve bilhassa yurt dı ındaki tedavileri dolayısıyla masraf ödenmesinin mümkün olmamasına ve Bakanlık yazısında ileri sürülen mucip sebeplere binaen... Belediye Meclisinin 14.7.1972 günlü ve 9. 337/385 sayılı kararının kanuna aykırıhğı sebebiyle iptaline... 6.3.1973 tarihinde oybirliğiyle karar veriidi." (Danı tay 3. Dairesinin 6.3.1973 tarih ve E. 1973nO, K. 1973/118 sayılı kararı.) ilgilinin bu idari kararın iptali için Danı tay'.a açtığı dava sonunda, Danı tay Dava Daireleri Kurulu konuyu uzun uzadıya görü mü ve 10 ayrı ık oya kar ı 11 oyla (oy çokluğu ile) aldığı 17.10.1975 gün ve E. 1975/48, K. 1975n04 sayılı kararıyla 3 üncü Dairenin bu kararını iptal etmi ve böylece belediye ba kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenebileceğine dair emsal bir karar tesis etmi tir. Mantığa ve sosyal adalet anlayı ına en uygun olan bu kararda, davaya neden olan i lem ve kararlar anlatıldıktan ve 1961
64 ÇAGOAŞ YEREL YÖNErtMLER Anayasası'nda yer alm~ olan bazı temel haklara ve devletin ödevlerine değinildikten sonra şu gerekçelerle dava konusu i lemin iptali yoluna gidilmi tir: "Belediye b~kanlarının gördükleri hizmetin bir kamu görevi olduğu ve davanın konusu olan tedavi ve yol giderlerinin de sosyal haklardan bulunduğu hususunda anl~mazlık olmaması gerekir. Belediye b~kan1arının, yine kamu nizamını koruma amacına yönelik Türk Ceza Kanunu uygulaması yönünden Memurin Muhakematı Hakkındaki Kanun hükümlerine tabi tutu1maları ve harcırahlarını devlet memurlarıyla ilgili 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre almaları kamu yararı ve nizamının devamlılığının sağlanması gereğinin bir sonucudur." "Mahalli idarelerden belediyeler, ademi merkeziyet idarelerinin özelliklerinden olan idari muhtariyete sahip kurumlar olup organları vasıtasıyla kanun ve nizamlara aykırı olmamak şartıyla serbestçe karar alabilirler. Belediyelerin yetkili karar organı olan Belediye Meclisinin, özel ve genel konularda sorunlarına çözüm bulunacak kararları alması yerinden yönetim idarelerinin açık niteliği ve görevidir." "657 sayılı kanunun ek geçici 6 ncı maddesine tabi olup, ek geçici 21 inci maddesi yoluyla aynı kanunun devlet memurlarına yurt dışında tedavi olma hakkından faydalanma olanağı tanıyan 209 uncu maddesinden belediye memur ve müstahdemleri yararlanabilirken kamu görevi yapan ve belediye personelinin hiyerarşik yönden en üst kademesi olan fakat kanunda açık hükmü olmaması nedeniyle emri altında bulunan personele tanınan sosyal haklardan belediye başkanlarının memur statüsünde sayılmaması sonucu faydalandırılmaması hak ve adalet ilkelerine aykırı düşmektedir. Bu durumun, hukuk kaidelerinin dayanağı olan mantık, kamu yararı ve sosyal hukuk anlayışı ile bağd~tırılması da mümkün değildir." İ te Danıştay Dava Daireleri Kurulu'nun aldığı bu karar, belediye b~kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenmesinin hukuki dayanağını oluşturmuştur. Danıştay Dava Daireleri Kurulu'nun bu kararından sonra 12 Eylül 1980 tarihinde başlayan askeri yönetim döneminde, 18.8.1981 tarih ve 2508 sayılı kanun çıkarılmı tır. Adı, "1580 sayılı Belediye Kanununa 2303 Sayılı Kanunla Eklenen Geçici 3 üncü Maddenin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna 3 Geçici Madde Eklenmesine Dair Kanun" olan 2508 sayılı kanun Resmi Gazete'nin 20 Ağustos 1981 tarih ve 17434 sayılı nüshasında yayımlanmıştır. Bu kanunun 2 nci maddesiyle 1580 sayılı Belediye Kanunu'na geçici 6 ncı madde eklenmiş ve bu maddenin son fıkrasında, "Bağlı bulundukları kurum veya sosyal güvenlik kurumlarının tedavi yardımından yararlanmayan belediye başkanlarının tedavi giderleri belediye bütçesinden karşılanır" hükmü yer almıştır. Bu fıkra hükmü, 1 Eylül 1981 tarihinde yürürlüğe girmiş ve ne var ki, yürürlük süresi de Mart 1984'te yapılan yerel genel seçimlerde son bulmuştur. Çünkü, 18.1.1984 tarihinde yürürlüğe giren 2972 sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle MuhtarIarı ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkındaki Kanun'un geçici 2 nci maddesinde, "... yeni belediye başkanları ve belediye meclis üyeleri seçilinceye kadar 2508 sayılı
BELEDİYE BAŞKANl.ARININ ye AİLE BİREYLERİNİN 65 kanun hükümlerinin uygulanmasına devam olunur." hükmü yer alıyordu. Bir geçici madde ile getirilen hüküm bir b8 ka geçici madde ile geçerliliğini kaybediyordu. Gönül isterdi ki, bu konudaki yasalolanak devamlılığını koruyabilseydi. İçİşLERİ BAKANLIGI BAŞHUKUK MÜŞAVİRLİGİ'NİN GÖRÜŞÜ İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü'nün görü istemesi üzerine, Bakanlık B8 hukuk MÜ avirliği'nin tedavi konusunda belirttiği 2.4.1985 tarihli ve 81-106/695 sayılı görü yazısında u hususlar yer alml tır: "... Belediye B8 kanları bu göreve ya Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar veya Bağ-Kur'dan emekli olduktan sonra seçilmekte1er ya da memur iken emeklilik süresini doldurmadan istifa etmek suretiyle yahut da Sosyal Sigorta veya Bağ Kur'a tabi iken emeklilik süresini doldurmadan seçilmektedirler. Bu kurumlardan hiçbirisi ile ili kisi yok iken belediye b8 kanı seçilenler de dördüncü grubu te kil etmektedirler. Bunlardan sayılan güvence kurumlarından emekli olarak belediye b8 kanlığına seçilenler, esasen gerek kendileri gerekse bakmakla mükellef oldukları kimseler bakımından daha önceden sosyal yardımlar yönünden teminat altında bulunmaktadırlar. Ancak memur iken emeklilik süresini doldurmadan istifa ederek ya da Sosyal Sigortalar veya Bağ Kur'a tabi iken emeklilik süresini doldurmadan veyahut ne Emekli Sandığı, ne Sosyal Sigortalar ne de Bağ-Kur'la ili kisi yok iken belediye b8 kanı seçilenler ve bakmakla mükellef oldukları kimseler sosyal yardımlar bakımından tamamen teminatsız halde bulunmaktadırlar." "Durum böyle olunca, sosyal hukuk devleti anlayı ının, e itlik ilkesinin, çalı anlarla ilgili çe itli mevzuatta görülen uygulamaların ve mantığın tabii sonucu olarak belediye b8 kanlarının olduğu gibi bakmakla mükellef oldukları kişilerin de tedavi ve cenaze giderlerinin belediye bütçesinden kaqılanması gerekecektir. " 1 lğında: "Yukarıda temas edilen kanun hükümleri, Danı tay kararı ve açıklamalar 1. Belediye b8 kanlarının tedavi (ve cenaze) giderlerinin belediye bütçesinden kaqılanmasının gerekeceği, 2. Belediye b8 kanlarının bakmakla mükellef oldukları ki ilerin tedavi (ve cenaze) giderlerinin de belediye bütçesinden kaqılanmasının mevzuat hükümlerine aykırı olmayacağı, dü ünülmektedir." Görülüyor ki, İçi leri Bakanlığı B8 hukuk MÜ avirliği bu görü ünde, konuyu geni bir açıdan ele alml ve gerek belediye b8 kanlarının gerekse bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin tedavi giderlerinin ödenmesine olumlu bir gözle bakmı tır. Bu görü, İçi leri Bakanlığı'nca da benimsenerek uygulama buna göre yürütülmü tür.
66 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETİMLER DEVLET MEMURLARININ TEDAVİLERİNE İLİŞKİN BAZI MEVZUAT HÜKÜMLERİ Konuyla yakın ili kisi gözönüne alınarak bazı mevzuat hükümlerinden söz etmek yerinde olacaktır. Bu itibarla bu bölümde, Devlet Memurlan Kanunu'nun deği ik 209 uncu maddesinin birinci fıkrası; Devlet Memurlannın Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğinin 2 nci maddesiyle 3 üncü maddesinin birinci fıkrası; bunlara ek olarak, 4 Mart 1983 tarih ve 82 sıra nolu Devlet Memurlan Kanunu Genel Tebliği ele alınacak ve aynca SaY1 tay Genel Kurulu'nun 2.1.1984 tarih ve 4314/1 sayılı kararına yer verilecektir. 657 sayılı Devlet Memurlan Kanunu'nun 5 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile deği ik 209 uncu maddesinin birinci fıkrasında, devlet memurlan ile e lerinin veya bakmakla yükümlü oldukları ana, baba ve aile yardımı ödeneğine müstahak çocuklannın hastalanmaları halinde, evlerinde veya resmi veya özel sağlık kurumlarında ayakta veya yatarak tedavilerinin kururnca sağlanacağı, ancak tedavi giderlerinin ve yol masraflarının ödenebilmesi için, tedaviye resmi tabip raporu ile lüzum gösterilmesinin art olduğu açıklanmı tır. Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğjnin 2 nci maddesinde, bu yönetmeliğin kimleri kapsadığı, hastalık halinde b3 vuru ekli açıklanmı ; 3 üncü maddesinin 19.1.1983 tarih ve 8/6022 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile deği ik birinci fıkrasında ise, tedavi ve yol giderlerinden yararlanacak olanlann kimler olduğu sayılmı tır. Bu fıkra hükmüne göre, a) Devlet memuru, b) Devlet memurunun herhangi bir ekilde sağlık yardımından yararlanamayan e i, c) Devlet memurunun bakmakla yükümlü olduğu ve herhangi bir ekilde sağlık yardımından yararlanamayan ana, babası, d) Devlet memurunun aile yardımı ödeneğine hak kazanan çocukları yurt içinde, tedavi ve yol giderlerinden yararlanırlar. Yine aynı fıkra hükmüne göre, devlet memurunun, bakmakla yükümlü olduğu ana, babasının tedavi ve yol giderlerinden yararlanabilmesi için; devlet memurunun yardım etmemesi halinde muhtaç duruma dü mesi, her ne ekilde olursa olsun ücret kar ılığı çalı maması ve bir de yasalar uyarınca kendisine sağlık yardımı sağlanmamı olması gerekmektedir. Bu hükümlerin açıklanması da göstermektedir ki, tedavi yardımından yararlanacaklar, kendisinden b3 ka, e İ ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireyleri yani ana ve babası ile çocuklarıdır. Ancak e İnin ve ana ile babasının herhangi bir ekilde sağlık yardımından yararlanmamalan ve çocuklarının da aile yardımı ödeneğine hak kazanmı olmaları gerekıriektedir. Ayrıca ana ve babasının, devlet memurunun yardım etmemesi halinde, muhtaç duruma dü eceği ko ulu da aranmaktadır. Bu arada, konuyu ayrıntılı bir ekilde açıklayan ve uygulamada büyük kolaylık sağlayan, 4 Mart 1983 tarih ve 82 sıra nolu Devlet Memurları Kanunu Genel Tebliğinden söz etmekte yarar görülmü tür. Bu tebliğde, Devlet
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN ve AİLE BİREYLERİNİN 67 Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğinin 3 üncü maddesinden söz edilerek, devlet memurunun qinin tedavi ve yol giderlerinden yararlanabilmesi için, devlet memuru veya 657 sayılı kanuna 1327 sayılı kanunla eklenen ek geçici 6, 7, 9, 12, 13, 14 ve 16 ncı maddelerde bahsi geçen personel veya bir zümreye sağlık yardımı sağlayan bir kanuna tabi olmaması gerektiği belirtilmi, ayrıca "devlet memurunun e i" hükmünün 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 202 nci maddesindeki gibi "her ne ekilde olursa olsun menfaat kar ılığı çalı mayan q" biçiminde anl~ılarak uygulanması gerektiği ifade edilmi tir. Yine aynı tebliğde, yönetmeliğin 38 inci maddesi uyarınca, bütün memurlara, e lerine, bakmakla yükümlü olduğu ana, baba ve aile yardımı ödeneğine müstahak çocuklarına birer sağlık karnesinin verileceği hükme bağlanarak, 40 ıncı maddesinde de; her devlet memurunun tedavi yardımından yararlanabileceği e i, bakmakla yükümlü olduğu ana, baba ve aile yardımı ödeneğine hak kazanan çocuklarını gösterir bir beyanname vermekle yükümlü olduğu belirtildikten sonra, e i sigortah olarak çalı an devlet memurunun bakmakla yükümlü olduğu ve aile yardımı ödeneğine hak kazanan çocuklarını beyannamesinde göstermesi ve sigortah e ini de tedavi ettirmemesi ko uluyla, bu durumda olan çocuklarının anılan yönetmelik hükümlerinden yararlandırılması, ayrıca devlet memurunun İ Kanunu kapsamında ça1ı an veya serbest meslek erbabı olan vergi yükümlüsü veya Bağ-Kur üyesi (isteğe bağlı üyeliklerin dı ında) e lerinin tedavi ve yol giderlerinden yararlandırılmaması gerektiği, açıklanmı tır. Burada, konuyla yakın ili kisi nedeniyle, Sayı tay Genel Kurulu'nun bir kararından söz etmek de yerinde olacaktır. Sayı tay Genel Kurulu'nun 2.1.1984 tarih ve 4414/1 sayılı kararında: 1. E inin, kanunlar uyarınca kendilerine sağlık yardımı sağlanması halinde Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğinin 3 üncü maddesi kapsamında bulunduğuna ve tedavi ve yol giderlerinden yararlandırılmaları gerektiğine, 2. Bakmakla yükümlü olduğu ana, babasına, memurun yardım etmemesi halinde muhtaç duruma dü mesi, her ne ekilde olursa olsun ücret kaf ılığı çalı maması ve kanunlar uyarınca kendisine sağlık yardımı sağlanmamı bulunması.halinde tedavi ve yol giderlerinden yararlandırılması gerektiğine, 3. Devlet Memurları Kanunu'nun ilgili hükümlerinde belirtilen hususları gözönünde bulundurmak suretiyle düzenlenmesi gereken bildirimde beyan ettiği çocuklarının tedavi ve yol giderlerinden yararlandırılmaları gerektiğine, karar verilmi tir. Bu açıklamalar kaf ısında uygulamanın nasıl yürütüldüğüne bir göz attığımızda, İçi leri Bakanlığı Ba hukuk Mü avirliği'nin 2.4.1985 tarih ve 81 106/695 sayılı görü ünün esas alındığı ve bu görü doğrultusunda i lem yapılması istendiği İçi leri Bakanlığı'nca uygun görülmü tür. İçi leri Bakanlığı'nın Konya
68 ÇAGDAŞ YEREL YÖNETIMLER Valiliği'ne gönderdiği 28.3.1988 tarih ve Mah.İd.Gn.Md. T~kilat 521-88-42 35/21645 sayılı cevap yazısı, buna bir örnek ol~turmaktadır. SON GELİşMELER ve UYGULAMADA GÖZÖNÜNDE BULUNDTTllTTTACAK ESASLAR Belediye başkanlarının bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin tedavi giderleri de, Danıştay Dava Daireleri Kurulu'nun kararı daha geniş yorumlanarak ve İçişleri Bakanlığı Brujhukuk Müşavirliği'nin görüşü de benimsenerek, belediye bütçesinden karşılanırken, Sayıştay'ın iki dairesinin bu konuda olumsuz yönde karar vermesi, konuya ayrı bir boyut kazandırmıştır. Sayıştay 4 üncü Dairesinin Yahyalı Belediyesi'ne ilişkin 12 Aralık 1990 tarih ve 27196 sayılı kararında; Danıştay Dava Daireleri Kurulu kararının sadece belediye başkanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden karşılanabitmesiyle ilgili olup, bunun bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerini kapsamadığı belirtilerek, kaza geçiren belediye başkanının kızı için belediye bütçesinden yapılan tedavi giderlerinin tazmini yoluna gidildiği açıklanmıştır. Sayıştay 2 nci Dairesi de, 9.7.1992 gün ve 30469 sayılı kararında, Eynesil Belediye Başkanının eşi ile bakmakla yükümlü olduğu annesine ait tedavi giderlerinin belediye bütçesinden karşılanmasının mümkün olmadığını açıklamıştır. Bu olumsuz gelişmelerden sonra, Sayıştay Temyiz Kurulu'nun bir kararı konuya açıklık getirmiş ve beliren tereddütleri de ortadan kaldırmıştır. Çok önemli ve isabetli gördüğümüz Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 21.9.1993 tarih ve 23116 sayılı kararının özeti; geçici bir süre için seçimle iş başına gelen, devlet memuru statüsünde bulunmayan belediye başkanının eşi ile bakmakla yükümlü bulunduğu annesine ait tedavi giderinin meclis kararına istinaden ödenmesinin Anayasa'daki sosyal devlet ilkesi ile hak ve adalet ilkelerine uygun olacağı cihetle kabul edileceği, yolundadır. Temyiz Kurulu kararında, 1580 sayılı Belediye Kanunu'nun, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun, Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğinin ve 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu'nun konuyla ilgili maddeleri sıralandıktan sonra şu görüş ve gerekçeye yer verilmiştir: Belediye başkanları ile bunların eşleri, çocukları ve bakmakla mükellef oldukları ana ve babalarına yapılan tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenip ödenmemesi konusunda Belediye Kanunu ile diğer kanunlarda herhangi bir hükmün bulunmamakta olduğu, ancak bunlardan belediye başkanlarının tedavi giderlerinin bütçeden ödenmesi Danıştay kararları ile kabul edilmiş olmakla; uygulama bu yolda yürütülmekle birlikte bunların eş ve çocukları ile bakmakla yükümlü oldukları ana ve babalarının tedavi giderlerine ilişkin olarak herhangi bir yargı kararının da mevcut olmadığı, ancak, günümüzde kamu düzeninde devletçe istihdam edilen herkese devletin sosyal güvence sağlamak zorunda olmasının kabul edilen bir
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN ve AİLE BİREYLERİNİN 69 gerçek olduğu, kaldı ki bugün toplumun devletçe istihdam edilmeyen birçok kesiminin dahi çe itli ekillerde sosyal güvence emsiyesi altına alınmı olduğu, bunun ise Anayasa'mızdaki sosyal devlet ilkesinin bir gereği sayıldığı, ayrıca belediyelerin yerel yönetimlerden olması, yerel yönetimlerin de idari özerkliğe sahip olmaları, idari özerkliğin ise devlet kanun ve nizamlarına aykırı olmamak artıyla hareket serbestisini gerektirdiği, dolayısıyla belediyelerin belirli i lemleri için mutlaka yasal veya nizami bir emir veya kuralın bulunması art olmayıp bağlayıcı kanuni bir engelin bulunmamasının yeterli olduğu, 657 sayılı kanuna göre bu kanuna tabi olan ve bu kanunla memurlara tanınan haklardan istifade eden belediye memurlarına ve aile efradına tedavi yardımları bütçeden ödenebilirken kamu görevi yapan ve belediye personelinin hiyerar ik yönden en üst amiri olan ba kanın e ve çocukları ile bakmakla yükümlü olduğu ana ve babasının tedavi giderlerinin de belediye bütçesinden ödenmesinin Anayasa'daki sosyal devlet ilkesi ile hak ve adalet ilkelerine uygun olacağı, ancak bunun belediye meclisi kararı ilc yapılabileceği kanaatine varıldığından ve sözü edilen tedavi giderinin ödenmesine dair meclis kararının bulunduğu anla ıldığından... sayılı Harnın 1 inci maddesi İle verilen... liralık tazmin hükmünün kaldırılması yoluna gidildiği, açıklanmı tır. Sayı tay Temyiz Kurulu'nun bu kararı alması, sosyal devlet anlayı ının çok güzel bir örneğini sergilemesine ve mali hukukta kıyas yapılamayacağı dü üncesinin dar çerçevesini kırmı olduğuna tanık olm~mıza olanak vermi tir. Böylece kamu hizmeti gören belediye ba kanlarının aile bireylerinin de tedavi giderlerinin, belirli ko ul1arda, belediye bütçesinden ödenebilmesi kapısı açılmak suretiyle hukukun adalet ve hakkaniyet ilkeleri, yeni bir uygulama alanı bulmu tur. Bu açıklamaların ı ığı altında konuyu özetlernekte ayrıca yarar görülmü tür. Danı tay Dava Daireleri Kurulu'nun 1975 yılında almı olduğu kararla belediye ba kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenmesi olanağı doğmu ve İçi leri Bakanlığı Ba hukuk Mü avirliği'nin de bu karara paralel ve hatta bu konuda daha geni yoruma ula an 2.4.1985 tarihli görü ü de, bu giderlerin belediye bütçesinden ödenmesini teamül haline getirmi tir. Ayrıca, Sayı tay Temyiz Kurulu'nun 21.9.1993 tarih ve 23116 sayılı kararında da, Danı tay Dava Daireleri Kurulu'nun sözü edilen kararının gerekçesi açıkça benimsenmi tir. Diğer taraftan, 18.8.1981 tarihinde kabul edilen 2508 sayılı kanunda, bağlı bulundukları kurum veya sosya] güvenlik kurumlarının tedavi yardımından yararlanmayan belediye ba kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kar ılanması bir geçici madde hükmü olarak yer almı ken, bu geçici madde 2972 sayılı kanunda yer alan yine geçici bir madde hükmü ile kaldırılmı, böylece belediye ba kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kaf ılanmasına olanak sağlayan yasal hüküm,i Eylü11981-18 Ocak 1984 tarihleri arasında, yani sadece iki yılı üç ay kadar a kın bir süre yürürlükte kalmı tır. Sosyal güvenlik açısından son derece isabetli bir hükmün mevzuatımızda geçici bir kanun
70 ÇAOOAŞ YEREL YÖNETIMLER maddesi olarak yer almasını ve aradan uzun süre geçmeden de yürürlükten kaldırılmış olmasını anlamak doğrusu wrdur. Belediye b8 kanlarının aile bireylerine ili kin tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kaııılanıp kaııılanmayacağı hususundaki tereddütler de, bir uygulama dolayısıyla Sayıştay Temyiz Kurulu'nun verdiği 21.9.1993 tarih ve 23116 sayılı kararıyla ortadan kalkmış ve bu konudaki harcamalar tazmin konusu, diğer bir deyimle ~has zimemine (ki i borçlarına) neden olmaktan çıkmıştır. Sayıştay'ın bu kararı ile, belediye b8 kanlarının aile bireyleri sosyal güvenceye kav\lşturulmııştur. Bu konuda yapılacak yasal bir düzenlemeye kadar, ülkemizin en yüksek mali denetim organı olan Sayı tay'ın ve en yüksek idari karar organı olan Danı tay'ın söz konusu edilen kararları yürürlüğünü koruyacaktır. Burada, uygulamada gözönünde bulundurulması gereken bazı hususlara tekrar değinmek de yerinde olacaktır. Belediye b8 kanlarının tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kar ılanabilmesi için, İçi leri Bakanlığı B8 hukuk MÜ avirliği'nin 2.4.1985 tarih ve 81-106/695 sayılı görü ünde belirttiği gibi, belediye b8 kanının uygulama sırasında sosyal güvenlik kurumlarından birinden yani Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur'dan emekli durumda olmamaları gerekmektedir. Diğer bir deyimle, eğer bu kurumlardan birinden emekli iseler, kendilerinin tedavi giderleri belediye bütçesinden ödenemez. Örneğin, belediye b8 kanı, seçilmeden önce Sosyal Sigortalar Kurumu'ndan emekli olmıış ise, kendisinin tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenebilmesi söz konusu olmaz; çünkü bu durumdaki belediye b8 kanları daha önceden sosyal yardımlar açısından teminat altında bulunmaktadır ve bu teminat belediye ba kanlığı süresince de devam etmektedir. Bu durum, belediye b8 kanlarının aile bireylerinin tedavileri konusunda da aynen geçerlidir. Buna kaııılık, memur iken emeklilik süresini doldurmadan istifa ederek ya da SSK veya Bağ-Kur'a tabi iken emeklilik süresini doldurmadan veyahut ne Emekli Sandığı, ne SSK ne de Bağ-Kur'la ili kisi olmaksızın belediye b8 kanı seçilenierin ve bunların bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin tedavi giderleri, belediye bütçesinden ödenir. Sırası gelmi ken, belediye b8 kanlarının tedavi yardımlarından yararlanacak aile bireylerinin kimler olduğunu açıklayalım ve bunlara i1i kin tedavi giderlerinin belediye bütçesinden ödenmesi için gerekli ko ullara kısaca bir göz atalım. Bunlar, Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri YönetI'Qeliğinde açıklandığı üzere; a. Devlet memurunun herhangi bir ekilde sağlık yardımından yararlanamayan ~i, b. Devlet memurunun bakmakla yükümlü olduğu ve herhangi bir ekilde sağlık yardımından yararlanamayan ana, babası,
BELEDİYE BAŞKANLARıNıN ve AİLE BİREYLERİNİN 71 dır. c. Devlet memurunun aile yardımı ödeneğine hak kazanan çocukları, Eğer e, sigortalı ise, devlet memurlarında olduğu gibi, 82 sıra nolu Devlet Memurları Kanunu Genel Tebliğinde belirtildiği üzere, belediye bqkanlarının çocuklarının da kendisine paralelolarak tedavi yardımlarından yararlanmaları gerekir. Bakmakla yükümlü olduğu ana, babadan kastedilen, ana, babanın herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olmamalannın yanı sıra gelirlerinin olmaması, her ne şekilde olursa olsun çalışmaması ve belediye başkanı yardım etmediği takdirde, onların muhtaç duruma düşecek olmalarıdır. Belediye başkanının çocuklarına ait tedavi giderlerinin belediye bütçesinden karşılanabilmesi için de, çocukların aile yardımı ödeneğine hak kazanmış olmaları gerekmektedir. 657 sayılı kanunun 206 ncı maddesi, hangi hallerde çocuk için aile yardımı ödeneği verilemeyeceğini dört grupta açıklamıştır. Bu madde hükmüne göre, ı. Evlenen çocuklar, 2. 19 yaşını dolduran çocuklar (19 yaşını bitirdiği halde evlenmemiş kız çocuklarına 25 yqını dolduruncaya ve yüksek öğrenim yapmakta bulunan erkek çocuklar için 25 yaşını geçmemek üzere öğrenimierini bitirinceye kadar ve çalışamayacak derecede malfıllükleri resmi sağlık kurulu raporu ile tespit edilenler için süresiz olarak ödeneğin verilmesine devam olunur.), 3. Kendileri hesabına ticaret yapan veya gerçek veya tüzel kişiler.yanında her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışan çocuklar (Oğrenim yapmakta iken tatil devresinde çalışanlar hariç), 4. Burs alan veya devletçe okutulan çocuklar, için aile yardımı ödeneği verilmez. Bu madde hükmü dışında kalan çocuklar için aile yardımı ödeneği verilir ve dolayısıyla bunların tedavi giderleri, belediye bütçesinden karşılanır. Şu hususu da dikkate almak yerinde olur ki, belediye başkanlarının geçimini sağladıkları üvey çocukları için de tedavi giderleri belediye bütçesinden ödenir. Çünkü 657 sayılı kanunun 202 nci maddesi devlet memurlarının geçimini sağladığı üvey çocukları için aile yardımı ödeneceğini hükme bağlamıştır. Tedavi giderlerinden kastedilen de, ayakta veya yatarak yapılan muayene, klinik, laboratuvar, ilaç ve diğer tedavi masrafları ile yol giderleridir. Bu tedaviler için de, memurlarda uygulanan sistemin aynen cereyan etmesi, diğer bir deyimle ilgililerin sağlık karnesine sahip olmaları ve hasta sevk kağıdı düzenlenmesi gerekmektedir.
72 ÇAODAŞ YEREL YÖNErtMLER B3 ka bir önemli husus da, gerek belediye b3 kanı, gerekse belediye ba kanının bakmakla yükümlü olduğu aile bireyleri için, tedavi giderlerinin ödenmesine mutlaka belediye meclisince karar verilmesi gerektiğidir. Şu noktayı önemle yinelernek yerinde olur ki, Danl tay Dava Daireleri Kurulu'nun bir kararı ile belediye b3 kanlarının, Sayı tay Temyiz Kurulu'nun bir kararı ile de belediye b3 kanlarının aile bireylerinin tedavi giderlerinin belediye bütçesinden kar ılanması olanağı doğmu tur. Bununla beraber, phsi görü üm odur ki, ileride meydana gelebilecek deği ik görü, karar ve uygulamalara son vermek açısından, Belediye Kanunu'na, herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emekli olanlar dı ındaki belediye ba kanlarının, C lerinin ve bakmakla yükümlü oldukları aile bireylerinin tedavilerine i1i kin giderler belediye bütçesinden ödenir yolunda bir hükmün getirilmesiyle, konunun yasal düzenlemeye kavu turulması yerinde olacaktır. KAYNAKÇA Aytaç, Fethi. Açıklamalı Belediye Kanunu, Adalet Matbaacılık, Be inci Baskı, Ankara, 1991. Esen, Mahmut ve Tanju, Erhan. "Belediye Ba kanlarının E leri, Çocukları ve Bakmakla Yükümlü Oldukları Ana ve Babalarının Tedavi Giderlerinin Belediye Bütçesinden Ödenip Ödenmeyeceği", Mülkiye Müfetti lerinin 1986 1987 Kı Dönemi İnceleme-Ara tırma Raporları, Sevinç Matbaası, Ankara, 1988. İnan, Atilla, "Belediye B3 kanlan ile Aile Bireylerinin Tedavi Yardımları", Ça~da Yerel Yönetimler Dergisi, Sayı 1, Cİlt 2, Ocak 1993. Mali Hukuk Dergisi. Sayı 52, Temmuz-Ağustos 1994. Meriç, Osman. Belediye Personelinin Uygulamada Karşılaştığı Bazı Konular (Sorulu Cevaph Belediye Konuları), Feryal Matbaacılık, Ankara, 1992. Pazarcı, Şevki. Belediye Ba kanlarmm Görevleri, Yetkileri, Özlük ve Sosyal Haklan, Yerel Gündem, Ankara, 1993. Pirler, Orhan. Belediye Ba kanlannm EI Kitabı, Sim Matbaası, Ankara, 1989. Sayı tay Dergisi. Sayı 9, Mayıs-Haziran 1992.