Mutlu Yaşam Bölgesi Batı Akdeniz TARIM MAKİNELERİ SEKTÖR RAPORU Aralık, 2012
ÖNSÖZ Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) Antalya, Isparta ve Burdur illerinin ekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla kurulmuş bir kamu kuruluşudur. Bölgesel düzeyde kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulan 26 bölgesel kalkınma ajansından birisi olan BAKA, kuruluşundan bu güne kadar Batı Akdeniz Bölgesi nin kalkınması yönünde faaliyetlerine devam etmektedir. 2010 yılında faaliyete geçen Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, bölgenin kaynak ve yatırım potansiyelini tespit ederek sektör raporları hazırlamakta ve bu kaynakları kullanarak ulusal ve uluslararası tanıtım faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bölgede yatırım yapmak isteyen yatırımcıların ilk durağı haline gelen BAKA, yatırımcılara yol göstermekte ve hazırlanan bu raporlarla kaynakların ve potansiyelin en doğru şekilde kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bölgenin ekonomik ve sosyal gelişiminin hızlandırılması ve rekabet gücünün arttırılmasına yönelik faaliyetler yürüten BAKA, kuruluşundan bugüne geçen kısa sürede yapmış olduğu tanıtım faaliyetleriyle bölgeye birçok yatırım kazandırmanın yanısıra, iş adamlarının yatırım sürecinde karşılaştığı engellerin aşılmasında da aktif rol oynamıştır. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı hazırlamış olduğu bu sektör raporlarıyla bölgenin yatırım fırsatlarını tanıtmaya devam edecektir. Hazırlanan bu raporların bölgemizin kalkınması adına faydalı olması ve yatırımcılara yol göstermesini ümit ediyoruz. Tuncay ENGİN BAKA Genel Sekreteri Memduh OĞUZ Isparta Valisi BAKA Yönetim Kurulu Başkanı T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 3
GİRİŞ Son yıllarda tarımda mekanizasyon kavramı önem kazanmıştır. Tarımsal mekanizasyon sayesinde birim alandan elde edilen verim artmaktadır. Daha da önemli bir sonuç ise çiftçilerin ve tarım işçilerinin çalışma koşullarının iyileşmesidir. Buna ek olarak, tarımsal üretim hızlanmakta ve tarımsal üretimde önemli bir kapasite artışı sağlanarak, tarım ürünleri sadece geçimlik olarak tüketimden sıyrılarak ulusal ve uluslararası ekonominin önemli çıktılarından olmakta ve ülkelerin ihracat hacimlerini arttırarak önemli bir ihracat kalemi olmaktadır. Bu çalışmada tarım makineleri sektörünün Dünya ve Türkiye deki durumu incelenecek ve özellikle Batı Akdeniz Bölgesi ndeki tarım makineleri sektörü, sektörün durumu ve potansiyeli ele alınacak, bölgemizdeki tarım makineleri sektörü hakkında girişimcilere yararlı olacak bir rehber oluşturmak amaçlanmaktadır. TARIM MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Tarımsal Mekanizasyon, tarım makineleri sektörü, tarım alanlarını daha sağlıklı hale getirmek, tarımsal üretim çeşitliliğini arttırmak ve tarımsal ürünlerin daha etkin ve çeşitli olarak kullanılmasını sağlamak ve bu doğrultuda da birçok farklı mekanik dizaynın tasarlandığı, yapıldığı, geliştirildiği ve pazarlamasının, satışının ve işletilmesinin yapıldığı, imalat sektörünün yatırım malları üreten alt sektörlerinden biri olarak tanımlanabilir. Tarım makineleri imalat sektörü, temelde tarımsal mekanizasyon girdisi için; güç kaynağı, makine ve ekipmanların üretildiği sektördür. Avrupa Birliği içindeki ekonomik faaliyetlerin genel endüstriyel sınıflaması, tarım makineleri ve traktörler olarak iki dalda kodlanmış bulunmaktadır. Bir başka deyişle, bu sınıflama içinde tarım ile ilgili kurallar yerine, endüstri kurallarının geçerli olduğu bir sektör konumundadır ve sektör kapsamında yer alan ürünler için CCCN kodlama numaraları geçerlidir. Sektör bu tanıma uygun olarak, kendi içinde traktör ve tarım makineleri şeklinde iki dala ayrılmaktadır. 4 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 5
Türkiye Tarım Makineleri İhracatı GTİP (4) Madde adı 2009 2010 2011/10 8701 Traktörler 34.649.531 271.158.032 267.478.335 DÜNYA TARIM MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Tarımsal ürünler ihracatında ülkelerinin verileri karşılaştırılmalı olarak incelendiğinde, gelişmiş ülkelerin çok önde olduğu görülecektir. Bunun nedeni, gelişmiş ülkelerin tarımsal mekanizasyon seviyelerinin de çok ileri de olmasıdır. Mekanizasyon sayesinde birim alandan alınan verim arttığı için yüksek kaliteli ürünler ortaya çıkmaktadır. 2010 Dünya Ekipman ve Traktör Üretim Hacmi (65 Milyar Euro) 70 60 50 40 30 20 2005 2006 2007 2008 2009 2010 EUR 52,0 53,8 58,7 68,5 59,4 64,6 Europen Union %35 Others %4 65 Bn. Euro Japan %3 North America %28 Turkey %3 Eastern Europe %4 India %6 Latin America %7 China %10 8424 8432 8433 8436 8478 Sıvı, tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar Tarla, bahçe tarımında, ormancılıkta kullanılan makine, cihazlar Hasat, harman, biçme; ürünleri ayırma, temizleme makine, cihazları Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar Tütünün hazırlanması, işlenmesine mahsus makine ve cihazlar 34.932.597 40.208.748 41.557.976 44.513.447 39.527.075 55.254.708 16.995.208 49.095.187 40.548.807 33.696.541 38.188.047 41.998.570 2.444.276 3.277.024 3.150.358 6 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 7
Türkiye Tarım Makineleri İhracatı GTİP (4) Madde adı 2009 2010 2011/10 8434 8716 Süt sağma, sütçülükte kullanılan makine ve cihazlar Taşıtlar için römorklar, yarı römorklar vb. ile aksam-parçaları 259.547.198 21.190.645 16.854.075 154.415.632 179.648.653 158.283.761 2007 yılında tüm ülkelere yapılan ihracat değeri bazında ilk sırada yer alan Almanya, 2008 yılında ihracatını %33 artırarak 11,7 milyar $ seviyesine yükseltmiş ve konumunu korumuştur. Bu ülkeyi 9 milyar $ ile A.B.D. ve 5,9 milyar $ ile İtalya takip etmiştir. Tarım ve ormancılık makineleri ihraç eden ilk 10 ülke arasında en fazla ihracat artışını %74,6 ile Çin Halk Cumhuriyeti göstermiş olup düşüş yaşayan ülke olmamıştır. 2008 yılında gerçekleştirdiği 379,7 milyon $ ihracat ile sektörün dünya ihracatından %0,67 pay alan ülkemiz sıralamada 19. konuma yerleşmiştir. TOPLAM 581.194.430 642.293.411 625.126.590 55.254.708 8 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 9
Türkiye Tarım Makineleri İthalatı Türkiye Tarım Makineleri İthalatı GTİP (4) Madde adı 2009 2010 2011/10 8701 Traktörler 202.700.491 724.837.533 1.028.841.744 8424 8432 8433 8436 8478 Sıvı, tozları püskürtmeye, dağıtmaya mahsus mekanik cihazlar Tarla, bahçe tarımında, ormancılıkta kullanılan makine, cihazlar Hasat, harman, biçme; ürünleri ayırma, temizleme makine, cihazları Tarım, ormancılık, kümes hayvancılığına mahsus makine, cihazlar Tütünün hazırlanması, işlenmesine mahsus makine ve cihazlar 114.729.284 143.627.837 177.356.042 16.839.234 32.410.272 47.161.165 73.251.646 122.239.869 182.719.822 18.614.812 46.137.802 40.286.840 23.862.008 36.383.874 28.375.001 GTİP (4) Madde adı 2009 2010 2011/10 8434 8716 Süt sağma, sütçülükte kullanılan makine ve cihazlar Taşıtlar için römorklar, yarı römorklar vb. ile aksam-parçaları 11.311.657 27.887.616 30.293.272 69.484.292 128.407.036 224.368.100 TOPLAM 530.793.424 1.261.931.839 1.759.401.986 55.254.708 10 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 11
2007 yılında 39,4 milyar $ olan toplam sektör ithalatı %20,6 oranında artış göstererek 2008 yılında 47,5 milyar $ değerine ulaşmıştır. 2008 yılında sektör ithalatı %15,1 artarak 5,8 milyar $ a yaklaşan A.B.D., dünya sıralamasında lider konumunu korumuştur. A.B.D. yi 4,6 milyar $ ile Fransa ve 4 milyar $ ile Almanya izlemiştir. 2008 yılında, dünya ithalatında önemli ülkelerde yaşanan değişimler incelendiğinde; %55,4 ile Avustralya nın en fazla artış kaydeden ülkeler arasında ilk sırada yer aldığı ve bu ülkeyi Rusya(%46,7) ile Belçika nın (%39,3) takip ettiği görülmektedir. Bu ülkeler arasında ithalatında düşüş kaydedilen ülke olmamıştır. 2008 yılı sektör ithalatında önemli ülkeler sıralamasında 32. konumda bulunan Türkiye, 379,9 milyon $ değerinde ithalat gerçekleştirerek, dünya geneli ithalattan %0,8 pay almıştır. Türkiye, sektörün küresel ithalatında ihracata kıyasla daha fazla paya sahiptir. 18.000.000.000 16.000.000.000 14.000.000.000 12.000.000.000 10.000.000.000 8.000.000.000 6.000.000.000 4.000.000.000 2.000.000.000 2007 $ 2008 $ 0 ABD FRANSA ALMANYA RUSYA KANADA İNGİLTERE BELÇİKA HOLLANDA DANİMARKA AVUSTRALYA DİĞER Tarım ve Ormancılık Makineleri İthalatında Başlıca Ülkeler: 2007-2008 Kaynak: VDMA (Almanya Mühendislik Federasyonu) Ekonomik Raporu 2007 12 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 13
Aşağıdaki tabloda bazı önemli üretici ülkelerin üretim miktarı ve parasal olarak üretim hacimleri görülmektedir. Tablo incelendiğinde özellikle Çin in üretim konusunda, diğer bütün üretim kalemlerinde olduğu gibi, çok büyük bir sıçrama içinde olduğu, 2009 küresel ekonomik krizine rağmen üretim hacmini arttırdığı görülecektir. Çin in ihracat rakamlarında ise ilk sırada olmayışının temel nedeni önemli ölçüde iç piyasaya olan satışların fazlalığına bağlıdır. Bazı Ülkelerin Traktör ve Traktör Dâhil Tarım Mak. Üretimleri Brezilya Japonya Çin Rusya Fed. 2008 2009 2010 Adet USD(mil) Adet % Adet % Adet % USD(mil) % Traktör 66.504 3.084 55.024-17% 2.344-24% 78.675 43% 3.615 54% Toplam Tar. 6.629 4.864-27% 7.032 45% Traktör 212.224 2.534 140.095-34% 2.166-15% 144.298 3% 2.231 3% Toplam Tar. 5.100 4.992-2% 5.142 3% Traktör 209.000 4.129 219.000 5% 5.007 21% 240.000 10% 5.449 9% Toplam Tar. 14.043 17.265 23% 20.412 18% Traktör 12.196 478 6.099-50% 265-45% 54.89-10% 231-13% Toplam Tar. 2.265 1.077-52% 876-19% Bazı Ülkelerin Traktör ve Traktör Dâhil Tarım Mak. Üretimleri Türkiye AB Fransa Almanya İtalya İngiltere 2008 2009 2010 Adet USD(mil) Adet % Adet % Adet % USD(mil) % Traktör 29.000 18.000-38% 34.000 89% Toplam Tar. Traktör 256.000 14.907 192.000-25% 11.272-24% 180.000-6% 10.137-10% Toplam Tar. 40.701 31.403-23% 27.808-11% Traktör 32.829 2.000 20.076-39% 1.435-28% 18.269-9% 1.096-24% Toplam Tar. 5.674 4.414-22% 3.658-17% Traktör 65.507 5.218 46.517-29% 3.797-27% 47.000 1% 3.630-4% Toplam Tar. 11.047 8.167-26% 7.397-9% Traktör 93.042 4.146 59.497-36% 2.783-33% 56.000-6% 2.466-11% Toplam Tar. 12.087 9.158-24% 8.466-8% Traktör Kaynak: Agrievolution WG Toplam Tar. 2.509 1.863-26% 1.686-10% 14 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 15
2008 yılında AB de (AB 27) tarımsal mekanizasyon pazarı 25,7 milyar iken 2009 da 20,9 milyar olmuştur. Almanya, küresel üretim değerinin %11 ini karşılamaktadır. Ortalama kapasite kullanım oranı %76 dır. Üretim, traktör ve hasat makinelerine odaklanmıştır. AB traktör üretiminde Almanya nın payı %34 dür. Traktör, Batı Avrupa pazarın öncü makinesidir. 2008 de %5 büyüme ile 181 bin adet traktör satılmıştır. 2009 yılında pazarın %14 daralma yaşanmış ve pazar 156 bin adede düşmüştür. Çin ise daha çok çim biçme makinesi ve küçük traktörler imalatına odaklanmıştır. Çin 1,4 milyar Avro luk ihracat pazarında en büyük pay %20 ile ABD ye aittir. 2009 yılında ihracatta %18 daralma yaşanmıştır. Bununla birlikte ulusal desteklemelerle iç talebin artması söz konusudur. Hindistan ın üretim değerlerine göre ihracatı son derece azdır. Bunun nedeni iç piyasanın büyüklüğü ve bazı ülkelerde firmaların kendi üretim birimini kurmalarıdır. Rusya tarım makineleri pazarı 2004-2008 döneminde 4,3 milyar $ ile zirve yapmış, 2008 de Avrupa nın en önemli üç pazarından biri olmuştur. Rus imalatçılar bu pazarın üçte birini karşılamaktadır. Rusya, küresel kriz döneminden büyük ölçüde etkilenmiş olup 2009 da pazar %45 den fazla daralmıştır. ABD 2007 ihracatı 6,7 milyar dolardır. ABD nin Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Brezilya, Arjantin gibi ülkelerden yapılan büyük güçlerdeki traktör ithalatı, ABD için üretimde belirleyici bir etmendir. Güney Amerika da ise Brezilya imalatın ana merkezidir. 2007 de Brezilya da 3 milyar dolarlık makine satılmıştır. 2009 traktör üretimi 55 bin adet, biçerdöver üretimi 4.500 adettir. (TARMAK sektör raporu) TÜRKİYE TARIM MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Tarım sektörünün ülkemizde son yıllarda yakaladığı büyüme performansı, sektörün geçirdiği yapısal dönüşüm ile yakından ilişkilidir. Bu büyüme potansiyelini besleyen ve destekleyen en önemli unsurlar; tarımsal desteklerin artırılması, tarımsal ihracatın artması, tarımsal kredi faiz oranlarının düşmesi, özel sektör kredilerinin ve yatırımlarının artması, tarım sigortasının başlaması, sertifikalı tohum kullanımının artması, iyi tarım uygulamalarının yaygınlaşması, tarla içi modern sulama tesislerinin yaygınlaşması olarak sayılabilir. Türkiye tarımında makineleşme yaklaşık elli yıllık bir geçmişe sahiptir. Bu süre zarfında traktör ve tarım makineleri varlığında ve bunların kullanımında önemli kazanımlar elde edilmiştir. Değerleriyle dünya ortalamasının üzerinde mekanizasyon düzeyleri sağlanmıştır. Ancak, ulaşılan düzey gelişmiş ülke değerlerinin henüz çok gerisindedir. Ayrıca, mevcut parkın yaş ortalaması çok yüksek (16 yaş), güç ortalaması çok düşük (42 KW) tür; traktör başına düşen makine sayısı ancak 4 kadardır. Bunların yanı sıra tarımsal yapının elverişsizliği nedeniyle mekanizasyon etkinliği düşüktür. Tarımsal nüfus ve işletme sayısı fazla, dolayısıyla işletme başına düşen gelir ve alan değerleri küçüktür. Ayrıca, işletmelerdeki parsel sayısı fazladır. Bu nedenlere bağlı olarak mekanizasyon araçları edinimi zor ve 16 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 17
tarımsal üretiminde verimlilik düşüktür. Öte yandan tarım makineleri sektörünün gerçekleştirdiği ihracat miktarlarındaki artış, sektörünün geleceği hakkında ümitli tahminler yapılmasını ve geleceğe yönelik pozitif bir projeksiyon tutulmasını sağlamaktadır. Türkiye nin 2008 yılındaki sektör ihracatı ürün bazında incelendiğinde, 221,5 milyon $ ile birinci sırada Zirai Traktörler ve Ormancılıkta Kullanılan Traktörler kaleminin yer aldığı, bu ürünü 52,4 milyon $ ile Tarla, Bahçe Tarımında, Ormancılıkta Kullanılan Makine, Cihazlar ve 51,7 milyon $ ile Hasat, Harman, Biçme, Ürünleri Ayırma, Temizleme Makine, Cihazları grubunun izlediği görülmektedir. Tarım Bakanlığı kayıtlarında 1020 adet imalatçı (2007 kayıtları) görülmesine rağmen bunların yarısından fazlası, birkaç kişi çalıştıran torna/kaynak atölyesi niteliğinde olan son derece küçük işletmelerdir. Yaklaşık 400 adedi kabul edilebilecek ölçekte ve normlarda tarım makineleri imalatçısı ve ithalatçısı ile birlikte otuzdan fazla firma, kırkın üzerinde marka ile traktör sektöründe çalışmaktadır. 2009 yılı sonu itibariyle, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Sicil Belgesi sahibi olan, Tarımsal Amaçlı Traktör İmalatının yer aldığı 29.31 NACE Kodu altında 30 firma ve Diğer Tarım ve Ormancılık Makinelerinin İmalatının yer aldığı 29.21 NACE Kodu altında 469 firma mevcuttur. Traktör sektöründe 8 firma imalatçı olarak resmi kayıtlarda yer almaktadır. Bu firmalardan 4 tanesi yerli marka altında üretim yapmakta olup pazar payları %25 dir. Lisanlı üretim yapan firmalarla birlikte yerli traktörlerin pazar payı %80 dir. İthalatçı firmaların bazıları CBU (Completely Build Unit) formunda Komple Traktör ithal ederken, diğerleri SKD (Semi-Knock Down), CKD (Completely-Knock Down) v.b. aksam ve parça formlarında ithal etmekte ve bunları Türkiye de kurdukları basit montaj hatlarında birleştirmek suretiyle pazara sunmaktadırlar. Sektörde 130 civarında farklı tarım makinesinin imalatı yapılmaktadır. Sektör yaklaşık olarak 15.000 kişiye direkt istihdam sağlamaktadır. Traktör grubu 2.500 kişi ile toplam istihdamdan pay almaktadır. İşçi/toplam personel oranı %70 civarındadır.(tarmak sektör raporu) Aşağıdaki grafikte son dört yıla ait traktör imalat, ihracat, ithalat ve iç satış rakamlarına ulaşılabilir. 45.000 İmalat 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 İhracat İthalat İç Satışlar 5.000 0 2006 2007 2008 2009 2010 Kaynak: TÜİK 18 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 19
2007 yılında 274 milyon $ ihracat gerçekleştiren sektör, 2008 yılında genel makine ve aksamları ihracat artış oranının (%18,2) üzerinde bir performans sergileyerek ihracatını %38,6 oranında artırmış ve 379,7 milyon $ seviyesine yükseltmiştir. Böylelikle, 2008 yılında traktör ve ekipman ihracatımız en yüksek değerine ulaşmıştır. Bu dönemde ekipman ihracatımız 153 milyon $, traktör ihracatımız 224 milyon $ olmuştur. Sektörün 2010 yılı ihracatı 335 milyon $ olmuştur. 2010 yılında traktör ve ekipman grubunda en fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz 10 ülke sırasıyla ABD, Irak, Fas, İtalya, İran, Fransa, Avustralya, KKTC, Bulgaristan ve Azerbaycan dır. ABD, Fas ve Irak a yapılan ihracatın genel ihracat içindeki payı %43 dür. 250 200 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 Traktör İhracatı (Mil. Dol.) Ekipman İhracatı (Mil. Dol.) Aşağıdaki grafikten de traktör ve ekipman ithalat rakamlarına karşılaştırmalı olarak ulaşılabilir. Aşağıdaki grafikten de son dört yıla ait traktör ihracatı ve ekipman ihracatı rakamlarına karşılaştırmalı olarak ulaşılabilir. Görüldüğü gibi 2008 yılında tepe noktasına çıkan ihracat rakamları, 2009 yılında küresel krizin etkisiyle gerilemişte de olsa, 2010 yılında tekrar toparlanma göstererek, kriz öncesi rakamlara yaklaşmıştır. Kaynak: TARMAKBİR sektör raporu 250 200 150 100 Traktör İhracatı (Mil. Dol.) Ekipman İhracatı (Mil. Dol.) 50 0 2007 2008 2009 2010 Kaynak: TARMAKBİR sektör raporu 20 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 21
En fazla ithalat yaptığımız ülkelerin başında İtalya, Almanya, Polonya, Hindistan ve Belçika gelmektedir. Bu ülkelerden yapılan ithalatın, genel ithalat içindeki payı % 65 dir. Dünyada en fazla ithalat yapan ilk 5 ülke (%40,6) ihtiyaçlarının sadece %0,6 sını Türkiye den karşılamışlardır. Traktör grubunda ithalat 2010 yılında en yüksek seviyeye ulaşmış ve 198 milyon $ olmuştur. Traktör grubunda en çok ithalat yaptığımız ilk 10 ülke; İtalya, Hindistan, Fransa, Almanya, Meksika, Güney Kore, Japonya, İngiltere, Avusturya ve Japonya dır. BATI AKDENİZ BÖLGESİNDE TARIM MAKİNELERİ SEKTÖRÜ Potansiyelinin zenginliği ve ekolojik koşulların uygunluğu sebebiyle Batı Akdeniz Bölgesinde tarım, bölge ekonomisinde büyük önem taşımaktadır. Bölgede özellikle turizm sektöründe meydana gelen gelişmeler ve hızlı kentleşme sonucu tarımsal ürün talebinde önemli artış olmuştur. Batı Akdeniz Bölgesi nin iç bölümleri öncelikle elma olmak üzere meyve türleri yetiştirmeye elverişlidir. Ayrıca hububat, anason, patates, şeker pancarı, nohut gibi tarla ürünleri hâkimdir. Bu bölgede hayvancılık ve bağcılık gelişme göstermektedir. Antalya da seracılık, Burdur da çeşitli tıbbi ve aromatik bitki yetiştiriciliği, özellikle hayvancılık ve süt sağımı ve bunun yanında ceviz yetiştiriciliği, Isparta ilinde ise genel anlamda meyve yetiştiriciliği ağırlıktadır. Özellikle elma ve kiraz üretilmektedir, Isparta nın simgesi olan gül ve gülyağı üretimi de yine ağırlığını korumaktadır. Hayvansal üretim de Isparta da kayda değer düzeydedir. Aşağıdaki haritalarda hem düzey 2 bölgelerindeki tarım istihdam oranlarını hem de bölgenin illerindeki tarım makineleri imalatçı firma sayılarını bulabilirsiniz: 22 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 23
TARIM İSTİHDAM ORANI 0,3-20,2 (5) 20,2-32 (7) 32-46,4 (8) 46,4-70,2 (6) Batı Akdeniz Bölgesi nde Antalya ilindeki turizm potansiyeli hariç en önemli sektörün tarım sektörü olduğu söylenebilir. Fakat burada tezat oluşturan nokta; tarımsal istihdam oranı yüksek olmasına rağmen tarım makineleri imalatçı sayısının azlığıdır. Aşağıda Batı Akdeniz Bölgesi ndeki tarım aletleri sayısını ve bu aletlerin Türkiye toplamına oranının gösteren tabloyu bulabilirsiniz. Kaynak: TÜİK HİA Sonuçları İMALATÇI SAYISI 0-1 2-4 5-12 13-21 22-29 Kaynak: Güzel ve diğerleri, 2007. 24 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 25
Tarımsal Alet ve Makineler Antalya Isparta Burdur TR61 Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye TR61/Türkiye Karabasan 5460 733 183 6376 125335 5,09 Hayvanpulluğu 11555 4790 1654 17999 233708 7,70 Kulaklıtraktörpulluğu 25345 12530 12484 50359 930943 5,41 Arkaçmapulluğu 1596 443 440 2479 54421 4,56 Disklitraktörpulluğu 1852 445 256 2553 64076 3,98 Disklitraktörpulluğu (Vanvey) 1036 805 69 1910 37960 5,03 Kulaklıanızpulluğu 768 192 35 995 26536 3,75 Dipkazan 191 13 41 245 15993 1,53 Toprakşrezesi (Rotovatör) 1576 687 213 2476 33413 7,41 Rototiller 5 29 43 77 7187 1,07 Kültüvatör 5950 1604 2420 9974 421455 2,37 Merdane 1179 469 349 1997 64195 3,11 Disklitırmık(Diskaro,Goblediskvb) 12602 798 1010 14410 190739 7,55 Dişlitırmık 479 692 2879 4050 348911 1,16 Kombikürüm(Karmatrmık) 367 40 109 516 20604 2,50 Ottırmığı 197 395 305 897 63944 1,40 Taştoplamamakinesi 3 3-4 330 1,82 Topraktesviyemakineleri 370 20 856 1246 13177 9,46 Setyapmamakinesi 340 338 23 701 11582 6,05 Toprakburgusu 20 33 15 68 2388 2,85 Hayvanvetraktörleçekilenara çapamakinesi 9527 878 380 10785 141315 7,63 Tarımsal Alet ve Makineler Antalya Isparta Burdur Hayvanileçekilenhububatekim makinesi Traktörleçekilenhububatekim makinesi TR61 Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye TR61/Türkiye 5 20-25 1619 1,54 1179 1182 373 2734 89441 3,06 Kombinehububatekimmakinesi 784 1207 477 2468 162763 1,52 Pnömatikekimmakinesi 27 12 14 53 15908 0,33 Universalekimmakinesi 3082 46 45 3173 66216 4,79 Anızaekimmakinesi 140-12 152 2154 7,06 Patatesdikimmakinesi 23 10 5 38 11830 0,32 Şidedikimmakinesi - 2 6 8 10727 007 Çiştlikgübresidağıtmamakinesi 2 40-42 1717 2,45 Kimyevigübredağıtımmakinesi 8362 1901 3980 14243 314660 4,53 Orakmakinesi 1254 1309 3715 6278 64434 9,74 Biçerbağlarmakinesi 9 12 5 26 5072 0,51 Balyamakinesi 55 34 94 183 8999 2,03 Sapdöverharmanmakinesi(Batöz) 2498 2721 4368 9487 193963 4,89 Saptoplamalısamanyapma makinesi Samanaktarma- Boşaltmamakinesi 32-217 249 10084 2,47 235 309 42 586 9218 6,36 Tınazmakinesi 64 6 32 102 16627 0,61 Döven 125 247 105 477 46417 1,03 26 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 27
Tarımsal Alet ve Makineler Antalya Isparta Burdur TR61 Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye TR61/Türkiye Patatessökmemakinesi 29 1 2 32 15794 0,20 Kombinapataeshasatmakinesi - - 3 3 515 0,58 Pancarsökmemakinesi 89 132 444 665 9606 6,92 Kombinapancarhasatmakinesi 86 13 6 105 3056 3,44 Tarımsal Alet ve Makineler Antalya Isparta Burdur TR61 Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye TR61/Türkiye Yemhazırlamamakineleri 501 282 473 1256 18508 6,79 Yemdağıtıcırömork - - - 0 354 0,00 Sapparçalamamakinesi 132-250 382 12170 3,14 Sırtpülverizatörü 29360 10194 8179 47673 580927 8,21 Hayvanlaçekilençayırbiçme makinesi - - - 0 2155 0,00 Sedyelipulvarizatör,kombineata mizör 5611 506 65 6182 16281 37,97 Traktörleçekilençayırbiçme makinesi 64 43 177 284 39682 0,72 Kuyrukmilindenhareketli pülverizatör 10288 4532 2982 17802 229497 7,76 Motorlutırpan - - - 0 6134 0,00 Otsilajmakinesi 24 18 30 42 1984 3,63 Mısırsilajmakinesi 52 37 88 177 6327 2,80 Yerfıstığıhasatmakinesi 4 - - 4 164 2,44 Pamuktoplamamakinesi 1 - - 1 31 3,23 Yerfıstığıharmanmakinesi 1 - - 1 174 0,57 Fındıkharmanmakinesi - - - 0 5603 0,00 Ürünkurutmamakinesi - - 0 303 0,00 Mısırdanelememakinesi 41-4 45 5766 0,78 Mısırhasatmakinesi 5 1-6 542 1,11 Meyvehasatmakinesi - - - 0 122 0,00 Motorlupülverizatör 6925 1543 801 9269 72618 12,76 Tozatar 1752 37 180 7969 34671 5,68 Atomizör 8968 1012 931 10911 103812 10,51 Santrişüjpompa 4767 1432 1133 7332 92359 7,94 Motopomp(Elektrikmotorlu) 13532 1133 1746 16411 147909 11,10 Motopomp(Termikmotorlu) 5005 1745 1897 8647 197888 4,37 Derinkuyupompa 8222 310 852 9384 95604 9,82 Yağmurlamatesisi 4485 1318 850 6653 188258 3,53 Damlasulamatesisi 59617 285 147 60049 124036 48,41 Kremamakinesi 7510 615 1962 10087 253086 3,99 Yayıkmakinesi 3125 510 75 3710 234950 1,58 Ürünsınıflandırmamakineleri (Selektörhariç) 1 10-11 5972 0,18 Kuluçkamakinesi 4-4 8 978 0,82 Civcivanamakinesi 4-3 7 1511 0,46 Selektör(Sabitveyaseyyar) 35 41 52 128 4092 3,13 Sütsağmamakinesi(Sabit) 65 162 37 264 5618 4,70 28 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 29
Tarımsal Alet ve Makineler Antalya Isparta Burdur TR61 Batı Akdeniz Bölgesi Türkiye TR61/Türkiye Sütsağmamakinesi(Seyyar) 1944 2511 6615 11070 109728 10,09 Tarımarabası(Römork) 23675 10704 12064 46443 966596 4,80 Sutankeri(Tarımdakullanılan) 4984 431 428 5843 171469 3,41 Kepçe(Tarımdakullanılan) 85 105 155 345 21441 1,61 Tarımsalmücadeleuçağı 4 - - 4 57 7,02 4,71 SONUÇ VE ÖNERİLER Yukarıdaki tablo incelendiğinde bölgede kullanılan bütün tarıma aletlerinin tüm Türkiye de kullanılan tarım alet ve makinelerine oranlarına ulaşılabilir. Bölge damla sulama tesis bakımından yaklaşık Türkiye deki tüm tesislerin yarısını içinde barındırmaktadır. Bölge içinde de Antalya 59.617 damla sulama tesisi ile esasen Türkiye içinde açık ara önde bulunmaktadır. Yine sedyeli pulvarizatör, kombine atamizör rakamları incelendiğinde bölgenin tüm Türkiye de yaklaşık %40 lık bir paya sahip olduğu görülmektedir. Fakat en dikkat çekici ve üzerinde durulması gereken nokta; bölgedeki tarımsal istihdam oranı yüksek olmasına rağmen, yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi, TR61 Bölgesinin tarım alet ve makineleri toplamı, Türkiye nin toplamına göre, sadece %4,71 lik bir orana sahip olduğu gözükmektedir. Tarım Makineleri imalatı Batı Akdeniz Bölgesinde öne çıkan sektörlerden birisidir. Bölgede tarım ve hayvancılığın güçlü olması, tarım makineleri imalatını da güçlendirmiştir. Sektör daha çok Burdur ve Isparta da yoğunlaşmıştır. Antalya Türkiye de tarımın başkenti konumundaki illerden biri olmasına rağmen, tarım makineleri imalatına yönelik sektör ilde hiç varlık gösterememiştir. Antalyalı üreticiler ihtiyaç duydukları makine ve ekipmanları başta Konya olmak üzere Türkiye nin diğer bölgelerden temin etmektedirler. Burdur, bölgenin bu sektörde en çok öne çıkan ilidir. Sektörde faaliyet gösteren büyük ve küçük çapta 17 firma vardır. Bu firmalardan iki tanesi başta Orta Asya ülkeleri olmak üzere Mısır ve Libya ya ihracat gerçekleştirmektedir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ürettikleri ürünler de çeşitlilik arz etmektedir. Hasat ve harman makineleri, mısır silaj makinesi, balya makinesi, ot silaj makinesi, yem kırma ve karma makinesi, nohut biçme makinesi, çapa makinesi çayır biçme makinesi, traktör römorku bunlardan bazılarıdır. Bölgenin bu alanda öne çıkan diğer ili Isparta da ise altı firma faaliyet göstermektedir. Sadece bir firma ürünlerini yurtdışına ihraç etmektedir. Tarım makineleri ihraç edilen ülkeler arasında İran, 30 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 31
Irak, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan ve Bulgaristan yer almaktadır. Isparta da üretilen ürünlere baktığımızda ise yine çok çeşitlilik olduğu göze çarpmaktadır. Meyve boylama makinesi, pülverizatör, atomizör, püverizatör, tesviye küreği, çayır biçme makinesi, gübre serpme makinesi, çapa makinesi ve traktör römorku bunlardan öne çıkanlarıdır. Aşağıdaki tabloda bölgede faaliyet gösteren firmaların isimleri verilmiştir: Bölge Tarım Makineleri Üreticileri Burdur Kayhan Ertuğrul Makine Çokcanlar Makine Teknik İş Zirai Makine Güzeliş Tarım Makineleri Makersan Makine Isparta Gençgüç-San Tarım Makineleri Gülsan Tarım Aletleri Basmacıoğlu Özdemir Tarım Makineleri Çanakoğlu Metal Batı Akdeniz Bölgesinde en önemli sektörlerin başında tarım sektörünün gelmesi Batı Akdeniz Bölgesinde tarımsal istihdamın yüksek olmasına karşı bölgedeki tarım makineleri üreticilerin azlığı Antalya bölgesinde yoğun şekilde seracılık faaliyetlerinin yapılıyor olması Burdur da yoğun şekilde yapılan tıbbi ve aromatik bitki ve ceviz yetiştiriciliği Isparta bölgesindeki özellikle elma ve kiraz başta olmak üzere yoğun meyvecilik faaliyetleri Son yıllarda tarım faaliyetlerine verilen devlet teşvikleri ile tarımsal faaliyetlerin her geçe gün artması Bölgedeki üniversite ve teknokent altyapısının güçlü olması Bölgenin lojistik imkanları ve liman kullanımı ile yurtdışı piyasalara, özellikle Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesine ihracat kolaylığı Batı Akdeniz Bölgesi nde tarım makineleri yatırımlarını cazip hale getirmektedir. Ormak Tarım Makineleri Levent Tarım Makineleri Batmaz Tarım Makineleri Uslumak Makine Aca Metal Makine Ali Özçelik Aytaçlar Tarım Makineleri Başkal Tarım Makineleri Hastarım Tarım Makineleri Kocapınar Mühendislik Çok Tarım Makineleri Özteknik Zirai Makine İnci Gün Metal 32 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 33
KAYNAKLAR DTM - Dış Ticaret Müsteşarlığı TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu CAD/CAM Araştırma ve Uygulama Merkezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Tarım Makineleri Sektörü Sunumu Elif Çakır, Tarımsal Aletler ve Makineler Sektör Profil Araştırması, İstanbul Ticaret Odası, 2005 Hakan Köse, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Tarım Alet ve Makineleri, 2010 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı( 2010-2013), Ankara, 2011 Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, TR6 Akdeniz Bölgesi Tarım Master Planı, 2007 Türk Tarım Alet ve Makineleri İmalatçıları Birliği (Tarmakbir) - Sektör Raporu VDMA (Almanya Mühendislik Federasyonu) Ekonomik Raporu 2007 Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, AR-GE Şubesi, Tarım makineleri ihracatı %92 oranında arttı Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, AR-GE Şubesi, Tarım ve Ormancılıkta Kullanılan Makineler Sektör Raporu, Kasım 2007 www.batem.gov.tr/yayinlar/kitapciklar/mekanizasyon/mekanizasyon.pdf 34 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA)