Mersin Limonlu (Lamos) Çayı Malakofaunası

Araştırma Bülteni 2016 (1): 19-25 www.yunus.gov.tr ISSN 1303-4456 DOI: 10.17693/yunus.09993 Araştırma Makalesi Research Article Mersin Limonlu (Lamos) Çayı Malakofaunası 1* 2 3 Mustafa Emre GÜRLEK, Ümit KEBAPÇI, Manuel LOPES-LİMA 1 Süleyman Demirel Üniversitesi, Su Enstitüsü, Isparta, Türkiye. 2 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Burdur, Türkiye. 3 Porto Üniversitesi, Disiplinler arası Deniz ve Çevre Araştırmaları Merkezi (CIIMAR), Porto, Portekiz. *Sorumlu yazar tel: +90 246 211 86 51 e-posta: malacoturk@gmail.com Geliş Tarihi: 28.05.2015 Kabul Tarihi: 03.11.2015 Öz Bu çalışmada, Limonlu çayının mollusk faunasının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bütün mollusk türleri çay havzasında seçilen 5 istasyondan toplanmıştır. Çalışma sonucunda Gastropoda sınıfına ait 7 (Theodoxus anatolicus, Melanopsis buccinoidea, Physella acuta, Galba truncatula, Radix labiata, Gyraulus piscinarum, Oxyloma elegans) ve Bivalvia sınıfına ait 1 (Unio bruguierianus) tür olmak üzere toplam 8 mollusk türü tespit edilmiştir. Bulunan tüm türler araştırma alanından ilk defa bildirilmektedir. Anahtar Kelimeler: Malakofauna, Gastropoda, Bivalvia, Limonlu çayı, Mersin. Abstract The Malacofauna of Limonlu (Lamos) Stream, Mersin The main aim of the present study is to identify the mollusk fauna of Limonlu (Lamos) Stream. All mollusc species were collected from 5 stations chosen on the stream basin. As a consequence of the study, in total 8 mollusc species were determined, 7 Gastropoda (Theodoxus anatolicus, Melanopsis buccinoidea, Physella acuta, Galba truncatula, Radix labiata, Gyraulus piscinarum, Oxyloma elegans) and 1 Bivalvia (Unio bruguierianus). All these species are new records for the research area. Keywords: Malacofauna, Gastropoda, Bivalvia, Lamos stream, Mersin. Giriş Mollusk şubesi dünya üzerinde yaklaşık sıraları, farklı iklim çeşitleri ve Avrupa ile Asya 35000 karasal tür, 5000 tatlısu türü ve 95000 arasındaki önemli bir biyocoğrafik geçiş denizel tür olmak üzere toplam 135000 tür ile bölgesinde bulunmasıyla (Demirsoy, 1999) temsil edilmektedir (Van Bruggen vd., 1995). mollusklar için önemli yaşam alanları sun- Sucul molluskların dağılımları, coğrafik maktadır. Mollusklar, sucul ekosistemlerin bölgeler, bu bölgelerdeki sucul ortamları ve makrobentik faunasında sık rastlanan canlısucul ortamlarındaki habitatlar olmak üzere üç lardır. Biyoindikatör canlılar olmaları sebebiyfarklı değişkene bağlıdır (Lodge vd., 1987; le çeşitli ekolojik çalışmalarda belirleyici rol Crowl ve Schnell, 1990). Ülkemiz, çeşitli dağ üstlenmektedirler (Öktener, 2004). Sudaki kal- Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Trabzon

20 Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 siyum, sıcaklık, oksijen konsantrasyonu ve ph lüğü, 2014). Ülkemizde konu ile ilgili birçok özellikle sucul mollusk habitatları için çok çalışma yapılmış fakat bu bölgede yapılan önemlidir (Kerney, 1999; Russel-Hunter, 1978). malakolojik bir çalışmaya rastlanmamıştır Bazı türler oksijence zengin suları tercih (Schütt, 1965; Geldiay ve Bilgin, 1969; Bilgin, ederken (Prosobranch), bazılarıda zengin oksi- 1980; Bilgin ve Şeşen 1991; Yıldırım, 1999; jene çok ihtiyaç duymazlar (Pulmonat). Yine Yıldırım vd., 2006a; Yıldırım vd., 2006b). Bu bazı Prosobranch türleride soğuk suları tercih çalışma ile Limonlu çayının mollusk faunasının ederler (Aldridge, 1983; McMahon, 1983; belirlenmesi amaçlanmıştır. Cantrell, 1981). Gastropod'lar bu ekolojik özelliklerinin dışında birçok parazit trematoda Materyal ve Metot konakçılık yapmaktadır ve yüksek tıbbi öneme sahiptirler (Şeşen ve Yıldırım, 1993). Limonlu çayı malakofaunasını belirlemek Limonlu çayı Karaydın yöresinin kuze- amacıyla çay üzerinde kanyon şartlarının elveryindeki Toroslar üzerinden kaynağını alır ve diği farklı lokalitelere gidilmiş ve 5 istasyonda 130 km'yi bulan uzunluğuyla, çeşitli karstik örnek tespit edilmiştir. Örnekleme yapılan istaspınarlar ve eriyen kar sularıyla beslenerek yonlar Şekil 1'de gösterilmiştir. Akdeniz'e dökülür (ÇED ve İzin Şube Müdür- Şekil 1. Araştırma bölgesinin genel görünümü ve çalışma yapılan istasyonlar.

Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 21 Mollusk örnekleri çamurlu habitatlarda Türlerin teşhisleri için; Schütt, 1965,1983; dip çamurunun sudan alınıp eleklerden Bilgin, 1980; Bilgin ve Şeşen, 1991; Glöer, geçirilmesi suretiyle, diğer habitatlardan ise el 2002 literatürlerinden yararlanılmıştır. ile toplanmıştır. Toplanan örnekler plastik şişeler içerisinde %70 lik alkolde tespit Bulgular edilerek laboratuvara getirilmiştir. Burada örneklerin morfometrik ölçümleri 0.01 mm Çalışma sonucunda, 5 istasyonda 8 hassasiyetli dijital kumpas ile ölçülmüş, mollusk örneği tespit edilmiştir (Çizelge 1, fotoğrafları ise stereo mikroskopta çekilmiştir. Şekil 2). Çizelge 1. Tespit edilen türlerin istasyonlara göre dağılımı Şekil 2. Araştırma sonunda bulunan türler; a- Theodoxus anatolicus, b- Melanopsis buccinoidea, c- Physella acuta, d- Galba truncatula, e- Radix labiata, f- Gyraulus piscinarum, g- Oxyloma elegans, h- Unio bruguierianus.

22 Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 Tespit edilen türler aşağıda verilmiştir. mm, mak:8.41 mm. n:28. Familia: Lymnaeidae Phylum: Mollusca Galba truncatula (Müller, 1774) Classis: Gastropoda Subclassis: Prosobranchia İstasyon no: 3 Ordo: Archaeogastropoda Habitat: Ana kol üzerinden sızan su sızıntısının Familia: Neritidae oluşturduğu bol vejetasyonlu kanal. Theodoxus anatolicus (Recluz, 1841) Türkiye'deki dağılımı: Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu, İstasyon no: 1 Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Habitat: Kaynak suyu. Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi (Bilgin, 1967; Türkiye'deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Paydak, 1976; Yıldırım ve Şeşen, 1994; Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Schütt, Yıldırım vd., 2006a; Gürlek vd., 2013). 1965; Bilgin, 1967, 1980; Schütt ve Şeşen Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:3.19 1989b; Yıldırım, 1999). mm, mak:4.62 mm. n:10. Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:1.72 Radix labiata (Rossmassler, 1835) mm, mak:7.35 mm. n:17. Familia: Melanopsidae İstasyon no: 3, 4, 5 Melanopsis buccinoidea (Olivier, 1801) Habitat: Ana kol üzerinden sızan su sızıntısının oluşturduğu bol vejetasyonlu kanal (3). Bol İstasyon no: 2,3 vejetasyonlu, dip kısmı kum, çamur (4). Çayın Habitat: Kaynak suyu ve ana kol üzeri (2). Ana denize döküldüğü son vejetasyonlu bölge (5). kol üzerinden sızan su sızıntısının oluşturduğu Türkiye'deki dağılımı: Marmara Bölgesi, Ege bol vejetasyonlu kanal (3). Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Karadeniz Türkiye'deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Bölgesi ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi Anadolu Bölgesi (Bilgin, 1967; Paydak, 1976; (Paydak, 1976; Bilgin, 1967; Bilgin, 1980; Bilgin, 1980; Soylu, 1990; Bilgin ve Şeşen, Yıldırım, 1999). 1991; Öktener, 2004; Yıldırım vd., 2006a; Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:13.46 Gürlek vd., 2013). mm, mak:21.66 mm. n:15. Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:5.19 Subclassis: Pulmonata mm, mak:15.09 mm. n:14. Ordo: Basommatophora Familia: Planorbidae Familia: Physidae Gyraulus piscinarum (Bourguignat, 1852) Physella acuta (Draparnaud, 1805) İstasyon no: 3 İstasyon no: 3 Habitat: Ana kol üzerinden sızan su sızıntısının Habitat: Ana kol üzerinden sızan su sızıntısının oluşturduğu bol vejetasyonlu kanal. oluşturduğu bol vejetasyonlu kanal. Türkiye'deki dağılımı: Akdeniz Bölgesi (Bilgin Türkiye'deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz ve Şeşen, 1991;Yıldırım vd., 2006a). Bölgesi, İç Anadolu, Karadeniz Bölgesi, Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:2.20 Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Bilgin, 1980; mm, mak:3.20 mm. n:3. Schütt ve Şeşen 1989a; Bilgin ve Şeşen, 1991; Ordo: Stylommatophora Yıldırım, 2004; Yıldırım vd., 2006a). Familia: Succinidae Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:3.95 Oxyloma elegans (Risso, 1826)

Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 23 İstasyon no: 3 istasyonda, Physella acuta 3. ve 4. istasyonda, Habitat: Ana kol üzerinden sızan su sızıntısının Radix labiata ise 4. ve 5. istayonlarda tespit oluşturduğu bol vejetasyonlu kanal. edilmiştir. Physella acuta, Radix labiata ile Türkiye'deki dağılımı: Ege Bölgesi, Marmara birlikte 4. istasyonda suyun ana gövdeden Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, sızıntı yaptığı çamurlu ve vejetasyonlu bir Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu habitatta yaşamaktadır. Yine Radix labiata 5. Bölgesi (Schütt, 2005). istasyonda sucul bitkilerin üzerinden toplan- Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği; 9.06 mm. mıştır. Galba truncatula ve Gyraulus piscinan:1. rum 3. istasyonda Stylommatophora'dan Classis: Bivalvia Oxyloma elegans ile birlikte yaşamaktadır. Ordo: Unionoida Oxyloma elegans ülkemizde geniş bir dağılım Familia: Unionidae göstermektedir (Schütt, 2005; Gürlek vd., Unio bruguierianus (Bourguignat, 1853) 2014). Bulundukları habitatlarda su kenarında nemli taş ve su bitkilerinin üzerinde yaşarlar. 3. İstasyon no: 4 istasyon ana kolun kenarında oluşan bir Habitat: Bol vejetasyonlu, dip kısmı kum, kanaldır. Bentos çamurlu ve vejetasyonludur. çamur. Pulmonat salyangozlar genellikle ötrofik şart- Türkiye'deki dağılımı: Ege Bölgesi, Akdeniz ları taşıyan habitatlarda yaşadıkları bilinmek- Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi (Bilgin, 1980; tedir (Yıldırım, 2004). Bahsedilen bu 3 Dügel ve Kazancı, 2004; İlhan d., 2004; Arslan istasyonda oksijence zengin olmayan ve bu vd., 2015) canlıların yaşayabileceği habitatlardır. Kavk ölçümleri: Kabuk yüksekliği min:29.5 Limonlu çayında Bivalvia sınıfından mm, mak:36.6 mm. N:4. yalnızca Unio bruguierianus tespit edilmiştir. Daha önce Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Tartışma Doğu Anadolu Bölgesi'nden kaydı olan tür (Bilgin, 1980; Dügel ve Kazancı, 2004; İlhan Prosobranch'lardan Theodoxus anato- vd., 2004; Arslan vd., 2015) çalışma alanımızlicus, temiz suların belirleyici türlerindendir. da suyun aşırı akıntısı olmayan ve sazlıkların Genellikle kaynak sularında veya hızlı akan bulunduğu lokalitede (4. istasyon) dip çamuru kolların üzerinde yaşar (Schütt ve Şeşen, içerisinde bulunmuştur. 1989b; Gürlek, 2009). Çalışma alanımızda ise Mersin ili ve Erdemli-Silifke ilçe sınırları çayın üst kısmında bulunan 1. istasyonda, arasından geçen Limonlu çayı, tarih boyunca, kaynak suyunda bulunmuştur. Çalışma alanın- çevresinde yaşamış birçok uygarlığın su ihtiyada bulunan diğer bir prosobranch tür olan cını karşılamıştır (İzmirligil, 1979; Taşkıran, Melanopsis buccinoidea ise 2. ve 3. istasyon- 1987; Öziş, 1984). Günümüzde de yüksek larda akıntılı bölgelerde bulunmuştur. Bu türde debisi ve soğuk temiz su pınarlarıyla beslenen oksijence zengin göl veya akarsu sistemlerini Limonlu çayı doğal güzelliği ve insanlara tercih etmektedir (Gürlek vd., 2012). sağladığı faydalarıyla önemli bir sulak alandır. Pulmonat salyangozlardan Galba trun- Havzanın üst kesimlerinde açılan piknik catula, Gyraulus piscinarum yalnızca 3. alanları ve buna bağlı kirlilik gözle görülebilir

24 Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 boyutlardadır. Aynı havzada çay üzerine Dügel, M. ve Kazancı, N. 2004. Assessment of Water Quality of the Büyük Menderes River (Turkey) kurulan hidroelektrik santralleri de, kurulumu by Using Ordination and Classification of ve işletimi sırasında verdiği zararlar sebebiyle Macroinvertebrates and Environmental Variables. çay üzerinde baskı unsurudur. Journal of Freshwater Ecology. 19 (4): 605-612. Yapılan bu çalışma ile çayda yaşayan Geldiay, R. ve Bilgin, F. H. 1969. Türkiye'nin bazı bölgemolluskların güncel durumu ortaya konulmuş, lerinden tespit edilen tatlı su molluskleri. Ege yapılacak yeni çalışmalara öncü olması ve Üniversitesi, Fen Fakultesi, İlmi Raporlar Serisi. korunması için gerekli tedbirlerin alınmasına 90: 1-34. katkı sağlaması amaçlanmıştır. Glöer, P. 2002. Die Süβwassergastropoden nord und mitteleuropas, Bestimmungsschlüssel, Lebensweise, Vebreitung. Die Tierwelt Deutschlands. Teşekkür ConchBooks. Hackenheim. Gürlek, M. E. 2009. Kahramanmaraş bölgesi tatlı Çalışma bölgesinin haritası ve türlerin sularındaki Mollusca türleri üzerine faunistik bir araştırma. K.S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek fotoğraflarının çekiminde emeği geçen Lisans Tezi. 50 sf. Balıkesir Üniversitesi Coğrafya bölümünden Gürlek, M. E., Kara, C. ve Kebapçı, Ü. 2012a. Kahramanmaraş Kumaşır Gölü'nde yaşayan Arş. Gör. Serkan Köksal'a ve Kahramanmaraş Melanopsis buccinoidea buccinoidea (Olivier, Sütçü İmam Üniversitesi ÜSKİM'den uzman 1801)'nın (Gastropoda:Melanopsidae) konkometrik Gökhan Coşkun'a teşekkür ederiz. ve sistematik özellikleri. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 2 (1) 17-25. Kaynaklar Gürlek, M. E., Kebapçı, Ü., Kara, C., Korkmaz, M. ve Güneş, H. 2013. Ağrı İli malakofaunası üzerine bir ön çalışma. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilgin, F. H. 1980. Batı Anadolu`nun bazı önemli tatlı Bilimleri Dergisi. 3 (1) 1-19. sularından toplanan Mollusca türlerinin siste- Gürlek, M. E., Kara, C. ve Kebapçı, Ü. 2014. Oxyloma matiği ve dağılışı. T.C. Diyarbakır Univ. Tıp elegans'ın (Stylommatophora: Pulmonata) Fakültesi Dergisi, 8 (2), Suplement, pp. 1-64. Seyhan nehir sistemindeki dağılımı. 22. Ulusal Diyarbakır. Biyoloji Kongresi. Bildiri Özet Kitabı. Sf.1110. Bilgin, F. H. ve Şeşen, R. 1991. The distribution of 23-27 Haziran, Eskişehir. Molluscs in some freshwaters of the Mersin, İlhan, R., Gökoğlu, M. ve Gülyavuz, H. 2004. Nehir Adana and Antakya regions of Turkey, with Midyesi (Unio crassus Phlipsson, 1788)'nin Et morphometric Notes. Proceedings of the Tenth Verimi ve Kimyasal Kompozisyonu. 1. Ulusal International Malacological Congress. (Tübingen Malakoloji Kongresi (Uluslararası katılımlı) 1-3 1989), pp. 593-597. Eylül 2004 İzmir. Türk Sucul Yaşam Dergisi. Yıl Cantrell, M. A. 1981. Bilharzia snails and water level 2, Sayı 2. fluctuations in a tropic swamp. Oikos 36, 226- İzmirligil, O. 1979. Die wasserversorgungsanlagen von 232. Side. Braunschweig Leichtweiss-İnstitut für Crowl, T. A. ve Schnell, G. D. 1990. Factors determining Wasserbau, Mitteilungen, Technische Univerpopulation density and size distribution of a sitat, H 64. freshwater snail in streams: effect of spatial scale. Kerney, M. P. 1999. Atlas of land and freshwater Oikos 59, 359-364 Molluscs of Britain and Ireland. Harley Books, ÇED ve İzin Şube Müdürlüğü. 2014. Mersin ili 2013 yılı Colchester, 264 pp. çevre durum raporu. T.C. Mersin Valiliği Çevre Lodge, D. M., Brown, K. M., Klosiewski, S. P., Stein R. ve Şehircilik İl Müdürlüğü. A., Covich, A. P., Leathers, B. K. ve Brönmark, C. Demirsoy, A. 1999. Genel ve Türkiye zoocoğrafyası 1987. Distribution of freshwater snails: spatial Hayvan Zoocoğrafyası. Meteksan A.Ş. Üçüncü scale and the relative importance of physicoc- Baskı, 965 sf. Maltepe-Ankara, ISBN: 975-7746- hemical and biotic factors. American Malaco- 26-6. logical Bulletin 5(1), 73-84.

Gürlek vd./ Yunus Arş. Bül. 2016 (1): 19-25 25 McMahon, R. F. 1983. Physiological ecology of Schütt, H. ve Şeşen, R. 1989b. Theodoxus in Southfreshwater Pulmonates. in: ecology Volume 6, Eastern Anatolia, Turkey (Gastropoda Prosob- The Mollusca. Russell-Hunter, W.D. (ed). ranchia, Neritidae). Basteria, 53: 39-46. Academic Press, New York, 359-430. Soylu, E. 1990. Sapanca gölü mollusk faunası. İstanbul Öktener, A. 2004. A preliminary research on Mollusca Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi. 4 (1): 73-88. species of some freshwaters of Sinop and Bafra. Şeşen, R. ve Yıldırım, M. Z. 1993. Parazitolojik Önemi G.U. Journal of Science (Gazi Üniversitesi Fen Olan Türkiye Tatlısu Salyangozları Üzerine Bir Bilimleri Dergisi), 17 (2): 21-30. ISSN 1303- Ön Araştırma. T. Parazitol. Dergisi. 17 (3-4): 138-9709. 147. Öziş, Ü. 1984. Su mühendisliği tarihi açısından Taşkıran, C. 1987. Uzuncaburç, Guide book for tourists. Anadolu'daki eski su yapıları. İzmir Dokuz Eylül Silifke, 32 sf. Üniversitesi, Müh. Mim. Fakültesi, No 73. Van Bruggen, A. C., Wells, S. M. ve Kemperman, T. C. Paydak, F. 1976. Diyarbakır, Urfa, Mardin illeri tatlısu M. 1995. Biodiversity and conservation of the gastropodlarının sistematik incelenmesi. D.Ü. Mollusca. Backhuys, Oegstgeest-Leiden, Tıp Fakültesi Dergisi, Vol. 5 Sayı 1-2, 243-263. Netherlands. Russell-Hunter, W. D. 1978. Ecology of freshwater Yıldırım, M. Z. 1999. Türkiye Prosobranchia (Mollusca: Pulmonates: in: Pulmonates, Volume 2A, Gastropoda) türleri ve zoocoğrafik yayılışları. 1. systematics, evolution and ecology. Fretter, V. & tatlı ve acı sular. Turkish Journal of Zoology. 23: Peake, J. (eds). 335-384 Academic Press, New 877-900. York. Yıldırım, M. Z. 2004. The Gastropods of lake Eğrirdir. Schütt, H. 1965. Zur systematik und ökologie türkischer Turkish Journal of Zoology. 28: 97-102. süßwassergastropoden. Zoologische Medede- Yıldırım, M. Z. ve Şeşen, R. 1994. Parazitolojik önemi lingen, Rijksmuseum van naturlijke Historie te olan Galba truncatula (Müller 1774) (Pulmonata: Leiden, 41 (3): 43-72. Gastropoda)'nın Diyarbakır il sınırları içinde Schütt, H. 1983. Die molluskenfauna der süßwässer im dağılımı ve populasyonlarda enfeksiyon araştırıleinzugsgebiet des orontes unter berücksichtigung ması. Türkiye Parazitoloji Dergisi. 18 (3): 341- benachbarter flußsysteme. Archiv für Mollusken- 345. İzmir. kunde der Senckenbergischen Naturforschenden Yıldırım, M. Z., Gümüş, B. A., Kebapçı, Ü. ve Koca, S. Gesellschaft, 113: 17-91, 225-228. Frankfurt am B. 2006a. The Basommatophoran Pulmonate Main. species (Mollusca: Gastropoda) of Turkey. Schütt, H. 2005. Turkish land snails 1758-2005. 4th, Turkish Journal of Zoology 30: 445-458. Revised and Enlarged Edition. Solingen, Verlag Yıldırım, M. Z., Koca, S. B. ve Kebapçı, Ü. 2006b. Natur & Wissenschaft. 559 pp. Supplement to the Prosobranchia (Mollusca: Schütt, H. ve Şeşen, R. 1989a. The freshwater Molluscs Gastropoda) fauna of fresh and brackish waters of of Ceylanpınar. Zoology in the Middle East. 3: Turkey. Turkish Journal of Zoology. 30: 197-204. 55-58. Heidelberg.