Ô Gülder DEMİR Editör gulder.demir@dunya.com AVRUPA NIN ORTASINDA GELİŞEN EKONOMİSİYLE MACARİSTAN Macaristan iç pazarı küçük olmasına rağmen ekonomik büyüklük bakımından bölge ülkeleri arasında Polonya ve Çek Cumhuriyeti nden sonra üçüncü sırada yer alıyor. Doğrudan uluslararası sermaye yatırımları ülkenin üretiminin modernleşmesinde ve ihracatının doğudan batıya kaymasında önemli rol oynuyor. Ö nemli sektörlerinin yanı sıra Orta Avrupa da en açık ekonomiye sahip olan Macaristan, serbest piyasa ekonomisine geçişmesiyle birlikte uygulanan liberal politikaların ülkenin ekonomik gelişiminde etkili olduğunu gözlemleniyor. Başka bir ifadeyle, serbest piyasa ekonomisi ve demokrasiye geçilmesi bağlamında büyük bir ilerleme sağlamış olan Macaristan da, özellikle ülkede eğitim, sağlık, ulaşım, belediye hizmetleri gibi alanlara önemli miktarda devlet kaynağının aktarılması ve bu kaynakların et42 kinlikten uzak kullanımı, ortaya yüksek bütçe açığı çıkarıyor. Bunun sonucunda Macaristan ekonomisi yavaşlama eğilimi gösterirken, büyüme hızı düşüyor ve ülkenin ekonomik büyümesi de yavaşlıyor. Ayrıca Macaristan, dış ticaretinin büyük kısmını ülkede üretim yapan uluslararası şirketler tarafından gerçekleştirilmesi, ülkenin dış ticaret hacminin, uluslararası piyasalarda yaşanan değişikliklerden daha çabuk etkilenmesine yol açıyor. Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı Sıralaması nda 54 üncü ülke olan Macaristan da GSMH nin sektörel
Ekonomik Göstergeler (2013) GSYİH (Nominal Milyar $) GSYİH BÜYÜME (Reel %) Kişi Başına GSYİH ($) 122,4-0,4 20.105 İhracat (Milyar $) 90,2 İthalat (Milyar $) 87,4 Enflasyon Oranı (%) 2,2 Toplam İş Gücü (Milyon) 3.85 İşsizlik Oranı (%) 11,5 Kaynak: Economist Intelligence Unit&Budapeşte Ticaret Müşavirliği dağılımı, sanayi %31,3 tarım %3,7 ve hizmetler %65 olarak sıralanıyor. Macaristan ekonomisinin nasıl bir seyir izleyeceği, büyük ölçüde bağımlı olduğu AB ekonomilerinin göstereceği performans ve iç talepteki artışın büyüklüğüyle yakından ilgili olduğu gibi, ihracata yönelik üretim yapan imalat sektörünün göstereceği performansın da bu hususta belirleyici olacağı tahmin ediliyor. GENEL EKONOMIK YAPI Macaristan, ekonomik büyüklük bakımından bölge ülkeleri arasında Polonya ve Çek Cumhuriyeti nden sonra üçüncü sırada yer alıyor. Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkenin üretiminin modernleşmesinde önemli rol oynadığı Macaristan da iletişim, bankacılık, altyapı, imalat sektörlerinin büyük bölümü uluslararası yatırımcıların mülkiyetinde bulunuyor. Özel sektörün GSYİH içindeki payı bölge ülkeleri içinde de en yüksek oranlardan biri olan %80 düzeyinde. Son yıllarda özelleştirme kadar önemli olan bir diğer gelişmenin de kırsal bölgelerde küçük üretim tesislerinden büyük fabrikalara kadar yapılan çeşitli yabancı yatırımlar olduğu görülüyor. Küresel krizden en fazla etkilenen ülkelerden biri olan Macaristan ekonomisi, 2009 yılında %6,8 oranında küçülürken, ekonomide 2010 ve 2011 yılları arasında %1 in üzerinde büyüme gerçekleştirdiği, 2012 yılında %1 civarında küçülme yaşandığı ve henüz beklenen canlanmanın henüz sağlanamadığı gözlemleniyor. Macaristan ekonomisinde görülen daralma, küresel krizle doğrudan ilintili olduğu kadar, 2006 yılı son çeyreğinden bu 43i
yana ülkede uygulanmakta olan, sıkı para ve maliye politikaları öngören ekonomik istikrar paketleriyle de ilişkilendiriliyor. Ülkede son yıllarda uygulanan mali programlar sayesinde, finansal sürdürülebilirlik ve ekonomik istikrarın temini yönünde önemli gelişmeler yaşanıyor. Bu kapsamda, bir taraftan, kamu harcamaları azaltılarak şeffaf bir hale getirilirken bir taraftan da finansal sektörde, bankacılık faaliyetleri takibe alınarak, piyasaları güçlendirmeye yönelik bankacılık düzenlemelerinin çerçevesi oluşturuluyor. Ekonominin harcamalar tarafında, ekonomik performansı büyük ölçüde iç talep etkiliyor. 2013 yılında kaydedilen temel makroekonomik verilere bakıldığında; gayrisafi yurt içi hasıla (GSYİH) 122 milyar dolar, enflasyon oranı da %2,2, işsizlik oranı ise %11,5 olurken, 15-64 yaş arası iş gücüne katılım oranı ise %55,4 olarak gerçekleşti. 2012 yılında ihracatı 98,8 milyar dolar olan Macaristan ın 2013 yılındaki ihracat rakamının 90,2 milyar dolar olduğu, ithalatının 2012 yılında 95,2 milyar dolardan 2013 yılında 87,4 milyar dolara düştüğü görülüyor. Macaristan ın ihracat ve ithalatında %25 lik payla Almanya ilk sırada yer alırken, bu ülkeyi Romanya, Avusturya, Slo44 Macaristan Dış Ticaret Göstergeleri (Milyar $) GSYİH GSYİH Büyüme (Reel) Kişi Başına Gelir İhracat 2006 112.8 3.3 18,120 73.5 2007 136.1 0.1 18,798 93.1 2008 154.2 0.9 19,416 2009 126.6-6.8 2010 128 2011 138.7 Yıl İthalat Hacim Denge 76 149.5-2.5 94 187.1-0.9 106.3 108 214.3-1.8 18,286 80.1 76.8 156.9 3.3 1.3 18,806 91.4 87.2 178.6 4.3 1.6 19,578 98.8 95.2 194 3.6 2012 125.6-1.7 19,639 90.2 87.4 177.6 2.9 2013* 122.4-0.4 20,105 95.7 91.9 187.6 3.9 Kaynak: Economist Intelligence Unit (*) EIU öngörülerine dayanmaktadır. vakya, İtalya, Fransa İngiltere, Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu izliyor. Rusya, Macaristan ın ithalatında petrol ve gaz gibi enerji ürünleriyle önemli bir yer tutuyor. Macaristan ın önemli ticari ortaklarından biri haline gelen Çin, AB pazarına girebilmek için üretim tesislerini Macaristan da açıyor. SEKTÖRLERİN DAĞILIMI Macaristan ın imalat sektörü büyük değişikliğe uğradı. Bunun temel sebebi de telekomünikasyon ve diğer ileri teknoloji ekipmanı gibi yeni alanlarda yatırım yapan uluslararası yatırımcıların ülkeyi belirli sektörler için bir merkez haline getirmesi olarak değerlendiriliyor. Uluslararası sermaye girişine bağlı olarak etkin ve modern bir yapıya kavuşan Macaristan da, elektrikli ve optik cihazlar üretimi %30 luk payla ima-
lat sanayinin temelini oluşturuyor. Ulaşım ekipmanı üretimi, otomotiv endüstrisi öncülüğünde %15 lik bir pay ile ikinci önemli sektör konumunda. Diğer önemli sektörler ise yüksek ihracat düzeyleri ve ülke ekonomisindeki uzun geçmişleriyle önem kazanan ve yeniden yapılanmayla modernizasyon sürecinde olan kimyasallar ve gıda ürünleri. İnşaat sektörünün Macaristan ın GSYİH sı içindeki payı çoğunluğu yol yapım projeleri olmak üzere büyük çaplı kamu ihalelerinin sayısına göre dalgalanma göstermekle beraber genellikle %5 civarında seyrediyor. Tarım ve bağcılık, uygun iklim ve bereketli topraklara sahip Macaristan ın ekonomisinde geleneksel olarak önemli bir yer tutuyor. Tarımsal üretimde kendi kendine yeten bir ülke olan Macaristan, tarım ürünleri ihracatında da düzenli ve sağlam bir artış gösteriyor. Temel tarımsal ürünleri arasında buğday, mısır, arpa, ayçiçeği tohumu, şeker pancarı, patates, çeşitli meyve ve sebzeler başi çekiyor. Macaristan da tarımsal ürünler kadar hayvancılık ve süt mamulleri üretimi de ekonomide belirli bir yer tutuyor. Macaristan turizm alanındaki gelirlerini artırmak için, Batı Avrupa ya göre daha ucuz alternatif olma imajını değiştirmeye çalışıyor. Macaristan ın turizm gelirlerinin GSYİH ye oranı %2,7 olurken, ev veya oda kiralama şeklindeki faaliyetlerle bu rakam %9-10 a kadar yükseliyor. Başkent Budapeşte, modern otelleri, gelişmiş konferans salonlarıyla uluslararası bir konferans merkezi olarak değerlen 45i
diriliyor. Turizm tesislerini geliştirmek, SPA turizmi gibi alternatif alanlara yönelmek hükümetin temel politikaları arasında yer alıyor. YABANCI YATIRIMLAR AÇISINDAN MACARİSTAN Yabancı yatırım odaklı büyüme politikasını benimsemiş olan Macaristan için ülkeye doğrudan yabancı sermaye çekilmesi büyük önem taşıyor. Macaristan AB üyesi olduktan sonra, yatırım teşviklerini AB normlarına uygun hale getirerek, bu kapsamda birçok doğrudan destek, vergi ve off-shore desteğini yürürlükten kaldırdı. Macaristan AB müktesebatına uygun yeni teşvik yöntemlerini uygulamaya sokarak ülkeye sermaye akışını devam ettirmeye çalışıyor. Macaristan a doğrudan giriş yapan uluslararası sermayenin dağılımına bakıldığında %79 luk kısmın AB kaynaklı olduğu görülüyor. Macaristan da doğrudan uluslararası sermayeli yatırımların en yoğun olduğu sektörlerin başında imalat sanayi geliyor. Bu kapsamda dünyadaki en büyük 15 otomotiv üreticisi, üretimlerini 46 Macaristan da gerçekleştiriyor. Bu alanda faaliyet gösteren uluslararası sermayeli firma sayısı 121. Ayrıca elektronik ve optik donanımla ilgili toplam 470 uluslararası firma faaliyet gösteriyor. Bazı uzmanlar, ülkedeki pazar ekonomisinin önümüzdeki 10 yıl içinde daha belirgin bir hale gelmesi ve başta sağlık sektörü olmak üzere yapılacak kamu reformlarıyla çok uluslu şirketlerin yeniden belirlenmesinin, ülke ekonomisini olumlu
Türkiye-Macaristan Arasındaki Ticari Veriler (Bin $) Yıllar İhracat Değişim (%) İthalat Değişim (%) Hacim Denge 2001 170,230 54.8 186,673-13.7 356,903-16,444 2002 200,934 18 325,902 74.6 526,836-124,967 2003 284,647 41.7 416,863 27.9 701,509-132,216 2004 349,938 22.9 705,407 69.2 1,055,345-355,469 2005 379,092 8.3 946,238 34.1 1,325,330-567,146 2006 486,440 28.3 1,286,433 36 1,772,872-799,993 2007 775,656 59.5 1,423,629 10.7 2,199,286-647,973 2008 684,088-11.8 1,286,114-9.7 1,970,202-602,027 2009 445,727-34.8 987,290-23.2 1,433,017-541,563 2010 440,766-1.1 1,382,213 40 1,822,979-941,447 2011 508,648 15.4 1,494,488 8.1 2,003,135-985,840 2012 517,922 1.8 1,184,452-20.7 1,702,374-666,530 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı yönde etkileyeceğini öngörüyor. Ayrıca Macaristan da göreli olarak ucuz olduğu belirtilen nitelikli iş gücünün, yabancı firmaların telekomünikasyon merkezleri, teknoloji merkezleri ve Ar-Ge alanlarında ülkeye yatırım yapma kararı almalarında önemli bir itici güç olmaya devam edeceği tahmin ediliyor. Macaristan a yatırım yapılması durumunda ödenecek verginin maksimum %80 i vergiden düşülüyor. Vergi teşviklerinin uygulanmasında maksimum süre 10 yıl olup, bu süre teşvik yatırımının gerçekleştirildiği yıl başlayarak, dokuz yıl devam ediyor. Teşviklere uygulanan oranlar bölgelere göre değişiklik gösteriyor. Bölgelere göre uygulanan maksimum muafiyet oranları şöyle: Budapeşte %25, Pest Bölgesi %30, Batı Trans Tuna %50, diğer bölgeler %50. Bu oranlara orta büyüklükteki firmalar için %10, küçük firmalar için %25 ilave yapılabiliyor. TÜRKİYE-MACARİSTAN ARASINDAKİ TİCARİ İLİŞKİLER Macaristan ın 1 Mayıs 2004 te AB üyeliğine girmesiyle birlikte Türkiye-Macaristan dış ticaretinde tamamıyla AB-Türkiye Gümrük Birliği mevzuatı uygulanıyor. Türkiye nin Macaristan a 2013 yılı ihracatı 653 milyon dolar, ithalatı ise 1,2 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu rakamların iki ülke arasındaki ticaretin mevcut potansiyelini yansıtmadığı belirtiliyor. Türkiye nin Macaristan a ihracatında başlıca kalemleri otomotiv ve yan sanayi, elektrikli makineler, hava taşıtları, kazanlar, makineler, demir-çelik eşya, plastikler, örme giyim eşyası ve pamuk oluşturuyor. Türkiye nin ithal ettiği başlıca ürünler arasında ise elektrikli makineler, organik ve inorganik kimyasallar ve plastikler yer alıyor. AB üyeliğiyle birlikte Macaristan daki ticari mevzuat, AB mevzuatına uyumlaştırıldığından dolayı ticari, ekonomik ve mali alanlardaki mevzuatın karmaşıklığı Türk yatırımcılar için dezavantaj oluşturabilir. Macar tüketicilerinin kaliteli ve ucuz ürünleri tercih etmeleri nedeniyle, pazarda kalıcı olmak isteyen Türk firmalarına uzun vadeli bir pazar stratejisi izlemeleri tavsiye ediliyor. 47i