OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OTTO 206 MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş. KAVRAM HARİTALARI / İSLAM HUKUKU 01 İSLAM HUKUKUNUN 100'ü Aytaç Aydın İSLAM HUKUKUNUN Editör: Bülent Akot Son Okuma: Mehmet Aknar Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım ve Uygulama: TAVOOS Baskı: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti. ISBN 978-605-9621-87-8 Sertifika No: 33205 Aytaç Aydın İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

AYTAÇ AYDIN Karabük te doğdu (1973). Lise öğrenimini İstanbul Kadıköy İmam- Hatip Lisesi nde (1988) gördü. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi nden mezun oldu (1988-1992). Yüksek lisans (1992-1995) ve doktorasını (1995-2002) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde İmam hatip lisesi meslek dersleri öğretmeni olarak görev yaptı (1992-2014). Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslam Hukuku Anabilim Dalı öğretim üyesi olarak başladığı görevini hâlen aynı fakültede devam ettirmektedir (2014). Yazarın yayımlanmış kitapları; İslam Hukuku Açısından Mali Piyasa ve Mali Piyasa Araçları (2015); İslam Hukukunda Kıymetli Evrak Kambiyo Senetleri Hise Senedi ve Borsa (2015); Tedrici Arapça Dil Bilgisi 1 (2014); el Muhtâr, Ta lik (Orhan Çeker ile birlikte) (2009).

Önsöz Fıkıh sözlükte; anlamak ve ince anlayış anlamına gelir. Terim olarak ise kişinin hak ve sorumluluklarını bilmesidir. Günümüzde fıkıh İslam hukuku kavramıyla eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Bu tanım çerçevesinde İslam hukuku hem ibadetler hem de muamelat konularını kapsamaktadır. İslam Hukuku nun 100 ü adıyla hazırlanan kavramlar sözlüğü; üç seri hâlinde yayımlanması planlanan tedrici İslam hukuku kavramları serisi nin ilk basamağını teşkil etmektedir. Bu kavramların birçoğu günlük konuşmalarımızda kullanılmaktadır ve dinî pratiklerimizde önemli bir yere sahiptir. Dolayısı ile doğru anlaşılması ve uygulanması büyük bir önem arz etmektedir. Bu eserde; İslam hukukunun hem ibadetler hem de muamelat konularına dair teori ve pratikte en çok kullanıldığı düşünülen kavramlar aşağıdaki usule göre açıklanmaya çalışılmıştır: Başlıklar yazılırken parantez içinde Arapça yazılışı da verilmiştir. Her bir kavram için iki sayfa ayrılmıştır. Birinci sayfada, ilgili kavram kendi ifadelerimiz ile kısaca açıklanmış; ikinci sayfada ise kavram ile ilgili açıklama ve örneklere yer verilmiştir. Kavramlar sıralanırken alfabetik sıra değil, önemine göre öncelik sırası esas alınmıştır. Kaynak gösterme ve yazım kuralları olarak daha çok sosyal bilimler alanında kullanılan APA yöntemi tercih edilmiştir. İslam hukuku kavramlarının doğru anlaşılması ve doğru kullanımı dinimizin teori ve pratikte doğru olarak anlaşılması ve uygulanması için de son derece önemlidir. Bu kavramların birçoğu hem günlük konuşmalarımıza girmiş hem de dini pratiklerimizde önemli bir yere sahiptir. İslam Hukuku nun 100 ü adıyla hazırladığımız bu çalışmanın ilgililere faydalı olması ve hayırlara vesile olması dileğiyle... Aytaç Aydın Ankara 2017

Fıkıh فقه Kişinin günlük hayatta haklarını ve sorumluluklarını bilmesidir. Şer i-amelî hükümleri tafsili delillerinden çıkararak bilmektir. diye de tarif edilir. Hz. Peygamber (sas.) döneminde bu kavram bir bütün olarak dinin doğru biçimde anlaşılması olarak kullanılmıştır. Daha sonraki dönemlerde anlam daralmasına uğrayarak şer i-amelî hükümler alanı ile sınırlı kalmıştır. Mü minlerin hepsinin toptan sefere çıkmaları doğru değildir. Onların her kesiminde bir grup, dinde fıkhetmek (geniş bilgi elde etmek) ve kavimleri (savaştan) döndüklerinde onları ikaz etmek için geride kalmalıdır. Umulur ki sakınırlar. (9/Tevbe, 122) Kişinin; rabbiyle, diğer insanlarla ve toplumla ilişkilerini düzenleyen fıkıh, hayatın tüm aşamalarının kapsar. Günümüzde fıkıh ilminin konusunu aşağıdaki şekilde ifade etmek mümkündür (Karaman, 1996: 2): İbadetler (İbâdât), Aile hukuku (munâkehâtmufârakât), Sosyal ilişkiler (muâmelât), Ceza hukuku (ukûbât) ve Miras hukuku (ferâiz). KAVRAM HARİTALARI / İSLAM HUKUKUNUN YÜZÜ 11

Haram حرام Yapılması kesin bir delil ile yasaklanan fiildir. Özündeki bir özellikten dolayı haram olan şey liaynihi haramdır; leş ve şarap gibi. Aslında helal olduğu hâlde başkasının hakkından dolayı haram olan şey liğayrihi haramdır; başkasının bahçesindeki elmayı çalıp yemek gibi. Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. (5/Mâide, 90) Haram işlemek günahtır, cezayı gerektirir; terk etmek ise sevaptır. Zinaya yaklaşmayın. Zira o, bir hayâsızlıktır ve çok kötü bir yoldur. (17/İsrâ, 32) Dinin kesin bir dille yasakladığı fiilleri yapmak haram olduğu gibi farz olan fiillerin terkedilmesi de haramdır. Farzın inkârı kişiyi dinden çıkarır (Şa ban, 2012: 237) KAVRAM HARİTALARI / TEFSİRİN YÜZÜ 13

Telbiye تلبية Telbiye, ibadete başlama anını temsilen belli sözlerin söylenmesidir. Sözleri şöyledir: Lebbeyk Allâhumme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnne l-hamde ve n-ni mete leke ve lmulk, lâ şerîke lek. Telbiye, ihramın iki farzından biridir. İhrama giren kimseler, hacca niyet eder ve yukarıdaki telbiye duasını okurlar. Telbiye sözlerinin anlamı: Davetine sözüm ve özümle geldim. Allah ım, emrin baş üstüne. Davetine sözüm ve özümle geldim ey ortaksız olan sen! Emrin baş üstüne. Hamd senin, nimet senin, mülk de senin. Yoktur senin ortağın. Telbiyeyi ihrama girerken bir defa söylemek farz, zaman zaman yüksek sesle tekrarlamak ise sünnettir. Kadınlar gerek telbiye gerekse diğer duâ, zikir ve tesbihlerde seslerini fazla yükseltmezler. (Heyet, 2014: 519). KAVRAM HARİTALARI / İSLAM HUKUKUNUN YÜZÜ 209

Kaynaklar Aktan, H. (2001), İstisnâ, DİA, XXIII, 388-390, İstanbul: TDV. Apaydın, H. vd. Heyet (2014) Heyet, İlmihal II İslâm ve Toplum, Ankara: TDV. Apaydın, H. Y. (2000), İctihat, DİA, XXI, 432-445, İstanbul: TDV. Atar, F. (1988), Fıkıh Usulü, İstanbul: İFAV. Atar, F. (1995), Fetva, DİA, c. 12, 486-496. İstanbul: TDV. Atar, F. (2006), Nâfile, DİA, XXXII, 290-292, İstanbul: TDV. Aybakan, B. (2005), Muâmelât, DİA, XXX, 318-319, İstanbul: TDV. Baktır, M. (1991), Azîmet, DİA, IV, 330, İstanbul: TDV. Bardakoğlu, A. (1993), Ceza, DİA, VII, 470-478, İstanbul: TDV. Bardakoğlu, A. (1994), Delil, DİA, IX, 138-140, İstanbul: TDV. Bilmen, Ö. N. (2005), Büyük İslam İlmihâli, Ankara: Akçağ. Buhârî, E. (1981), el-câmiu s-sahîh, İstanbul. Çeker, O. (1997), Havâic-i asliyye, DİA, XVI, 504-507, İstanbul: TDV. Çeker, O. (2014), İslâm Hukukunda Akitler, Konya: Tekin. Çetin, A. (2012), Tilâvet Secdesi, DİA, XLI, 157-159, İstanbul: TDV. Doğan, D. M. (1990), Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Rehber. Dönmez, (2000), İcmâ, DİA, XXI, 417-431, İstanbul: TDV. Dönmez, İ. K. ve Köksal, A. C. (2012), Usûl-i fıkıh, DİA, XLII, 201-210, İstanbul: TDV. Dönmez, İ. K. (1995), Farz, DİA, XII, 184, İstanbul: TDV. Dönmez, İ. K. (2008), Ruhsat, DİA, XXXV, 207-210, İstanbul: TDV. Dönmez, İ. K. (2008), Sahur, DİA, XXXV, 458-539, İstanbul: TDV. Durusoy, A. (2002), Kıyas, DİA, XXV, 525-529, İstanbul: TDV. Ebû Dâvûd, (1981), es-sunen, İstanbul. Erdoğan, M. (1998), Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet. Erkal, M. (2006), Nemâ, DİA, XXXII, 549-550, İstanbul: TDV. Erkal, M. (2006), Nisab, DİA, XXXIII, 138-139, İstanbul: TDV. Erkal, M. (2007), Öşür, DİA, XXXIV, 97-100, İstanbul: TDV. Ferruh, Ö. (1978), İslam Aile Hukuku, İstanbul: Sebil. Heyet (2014), İlmihal I İman ve İbadetler, Ankara: TDV. İbn Mâce, E. (1981), es-sunen, İstanbul. Kahraman, A. (2010), Ta dîl-i erkân, DİA, XXXIX, 366, İstanbul: TDV. Karadaş, C. (2009), Sevap, DİA, XXXVI, 581-582, İstanbul: TDV. Karagöz, İ. (2007), Huşû, Dini Kavramlar Sözlüğü, s. 242, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Karagöz, İ. vd. 2004, Hac İlmihali, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Karaman, H. (1996), İslam Hukukunda İctihat, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. Karaman, H. (1996), İslâm İbadet ve Hukuk İlmi, DİA, XIII, 1-14, İstanbul: TDV Karaman, H. (2009), Günlük Hayatımızda Helâller ve Haramlar, İstanbul: İz. Karaman, H. (2013), Mukayeseli İslam Hukuku (I-III), İstanbul: İz. Kardavi, Y. (1997), İslam Hukuku, Evrensellik-Süreklilik, İstanbul: Marifet. Katar, H. M. (2002), Kefâret, DİA, XXV, 177-179, İstanbul: TDV. Koca, F. (2004), Mendup, DİA, XXIX, 128-130, İstanbul: TDV. el-koğî, A. H. (2009), Büyük Şafiî İlmihali, İstanbul: Dua. Köse, S. (2011), Teheccüd, DİA, XL, 323-325, İstanbul: TDV. Köse, S. (2013), İslam Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi. Kur an-ı Kerim. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, (1985), İstanbul: Hikmet. Mevlânâ, Mesnevi. Muslim, E. (1981), el-câmiu s-sahîh, İstanbul. Necip Fazıl Kısakürek (1944), (Dua Şiiri). Öğüt, S. (2009), Sa y, DİA, XXXVI, 206-207, İstanbul: TDV. Özek, A. vd. (1984), İbadet ve Müessese Olarak Zekât, İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı. Özel, A. (1996), Gayri müslim, DİA, XIII, 418-427, İstanbul: TDV Paçacı, İ. (2007), Fetva, Dinî Kavramalar Sözlüğü, s. 181-182, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Ramazan, S. (1988), İslam Hukuku, İstanbul: Saff. Sifil, E. (2002), Kıraat, DİA, XXV, 433-435, İstanbul: TDV. Sinanoğlu, M. (2011), Teklif, DİA, XL, 385-387, İstanbul: TDV. Şa ban, Z. (2012), İslam Hukuk İlminin Esasları, Ankara: TDV. Şener, M. (2000), İmsak, DİA, XXII, 238-239, İstanbul: TDV. Şener, M. (2001), İ tikâf, DİA, XXIII, 457-459, İstanbul: TDV. Şeriati, A. (1999), Hacc, İstanbul: Özgün Yayıncılık. Türcan, T. (2010), Şûra, DİA, XXXIX, 230-235, İstanbul: TDV. Uzunpostalcı, M. (1996), Hukuk ve İslam Hukuku II, Konya: Damla Ofset. Ünal, H. (1993), Cem, DİA, VII, 276-277. İstanbul: TDV. Ünsal, A. (2006), İslam Hukukunda Fayda İlkesi, Ankara: Nüans. Üzüm, İ. (2004), Mezhep, DİA, XXIX, 526-532, İstanbul: TDV. Yaman, A. ve Çalış, H. (2015), İslâm Hukukuna Giriş, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Yaran, R. (2002), Kefâret, DİA, XXV, 179-180, İstanbul: TDV. Yavuz, Y. (1996), Fitre, DİA, XIII, 160-161, İstanbul: TDV. Yavuz, Y. Ş. (1994), Delil, DİA, IX, 136-138, İstanbul: TDV. Zuheylî, V. (1996), Fıkıh Usûlü, İstanbul: Risale. KAVRAM HARİTALARI / İSLAM HUKUKUNUN YÜZÜ 211

KAVRAM HARİTALARI 100 LÜK KİTAPLAR 1. Tefsir 2. Hadis 3. Fıkıh 4. Kelam 5. Siyer 6. İslam Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 8. Arap Dili 9. Tasavvuf 10. Mantık 11. İslam Edebiyatı 12. İslam Sanat Tarihi 13. İslam Felsefesi 14. Dinler Tarihi 15. Din Eğitimi 16. Din Psikolojisi 17. Din Sosyolojisi 18. Türk Dinî Musikisi 200 LÜK KİTAPLAR 1. Tefsir 2. Hadis 3. Fıkıh 4. Kelam 5. Siyer 6. İslam Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 8. Arap Dili 9. Tasavvuf 10. Mantık 11. İslam Edebiyatı 12. İslam Sanat Tarihi 13. İslam Felsefesi 14. Dinler Tarihi 15. Din Eğitimi 16. Din Psikolojisi 17. Din Sosyolojisi 18. Türk Dinî Musikisi 300 LÜK KİTAPLAR 1. Tefsir 2. Hadis 3. Fıkıh 4. Kelam 5. Siyer 6. İslam Tarihi 7. Mezhepler Tarihi 8. Arap Dili 9. Tasavvuf 10. Mantık 11. İslam Edebiyatı 12. İslam Sanat Tarihi 13. İslam Felsefesi 14. Dinler Tarihi 15. Din Eğitimi 16. Din Psikolojisi 17. Din Sosyolojisi 18. Türk Dinî Musikisi