Ayşe Eser Baransel Yeni Endüstri Devrimini Hazırlayan Koşullar ve Sanayi Sonrası Toplumlar Dördüncü Endüstriyel Devrime Hazırlanan Oyuncular Dünya Ticaretinde Yeni Gelişmeler, Sayısal Platformlar Ve Türkiye 1
Ayşe Eser Baransel 1982 TED Ankara Koleji 1986 Hacettepe Üniversitesi, Bilgisayar Bilimleri Mühendisliği 1986- Bilişim AŞ Türkiye nin önemli YBS projelerinde Sistem Çözümleme, Tasarım, Proje Yöneticiliği Ar-Ge TÜBİTAK-TEYDEB destekli 9 proje, biri ERP diğeri İş Zekası olmak üzere 3 ticari yazılım ürünü Kalite Yönetim Sistemleri Lideri, bilişimakademi Koordinatörü Endüstri 4.0 yeni bir devrim, bir toplumsal dönüşüm modeli. Dünyanın bütün toplumlarını değiştirecek, yeni bir dünya düzeni kurulmak üzere. 4.0, gelir düzeyini artırmak ya da köle/sömürge olarak yaşayıp yaşamamakla ilgili. 2
1973 de bir sosyolog, DanielBell, post endüstri toplumunu tanımlar. Üretime dayalı ekonomiden hizmet ekonomisine dönüşme Thatcher-İngiltere-Özelleştirme 1986 Big Bang, Finans piyasalarının liberalleşmesi Endüstriyel metamorfoz 2008 Küresel finans krizi Gelişmiş ülkelerin sanayi sonrası toplum vizyonu ana hatlarıyla aşağıdaki gibidir. Her alanda temel ve uygulamalı bilimsel araştırma, yeni ürün geliştirme, ileri mühendislik hizmetleri gibi geleceğe dönük işlevlerin gelişmiş ülkelerce yürütülmesi. Sanayi üretiminin, küçük getiriler karşılığında emeğin ucuz olduğu ülkelere kaydırılarak, çevre kirliliği, enerji bağımlılığı, çok sayıda vasıfsız ya da az vasıflı eleman istihdamı gibi sorunların bu ülkelere yıkılması. Gelişmiş ülkelerce kontrol edilen ve gelişmekte olan ülkelerde dış borçlanmaya dayalı büyümeyi özendiren global bir finans sistemi. 3
Bu vizyon, 2008 krizine kadar 20 yıldan fazla bir süre dünyada egemen oldu. 1990 larda küresel mal, hizmet ve finans akışı, 5 trilyon dolardı (Küresel GSH nin %24 ü). 2007 de 30 trilyon dolar (Küresel GSH nin %53 ü). Bunun içinde sınır-ötesi finans akışının (doğrudan yatırım, borçlanma, yabancı tahvil ve hisse senedi alımları, yabancı borsa yatırımları) payı 12 trilyon dolardır (Küresel GSH nin %21 i). Küresel kriz sonrası finans akışı 5.2 trilyon dolara(kriz öncesinin yarısına) düştü (2014). Sanayi üretimi hızla geriledi Başlıca gelir kaynağı sanayideki uzun süreli ve yüksek ücretli işler olan orta sınıf büyük ölçüde küçüldü. ABD de çalışanların 1980 lerde %20 si, 2016 da da %8 i sanayide istihdam edildi. 1990-2008 arasında sanayideki işler, Almanya da %8, Fransa da %20, İngiltere de %29 küçüldü, buna karşılık Çin de %39, Brezilya da %23 arttı. 4
Orta sınıfın zayıflamasıyla gelir dağılımında zengin ve fakir arasındaki uçurum derinleşti. İş güvencesi olan üretime dayalı işlerin azalmasıyla, sendikalar zayıfladı, ırkçılık ve yabancı düşmanlığı yaygınlaştı. Sağlık hizmetleri, işsizlik sigortası ve diğer sosyal yardımların hükümetler üzerindeki mali yükleri arttı. Yaşlanan nüfus bu sorunları daha da ağırlaştırdı. Gelişmiş toplumlar bu sorunları çözmek için sanayi üretimini yeniden kendi topraklarına taşımak istiyor. Bunu yaparken çevre-dostu ve enerjiyi etkin kullanan ileri teknolojiyi kullanmayı planlıyorlar. Temel amaç, düşük işçi ücretlerini önemli bir rekabet unsuru olmaktan çıkarmak. Vizyonun kalanında bir değişiklik yok: (Trump vizyonu): A new U.S. tariff will leave certain dead-end assembly and agricultural jobs with our trading partners, yet create more high-value-added jobs in the United States. 5
Küresel ekonomide büyüme hızı düşük, ekonomik durgunluk aşılamıyor. Bu durum sürerse, yeni ve çok daha derin bir küresel ekonomik krizin kaçınılmaz olduğunu öngörenlerin sayısı az değil. Dünya kendisini geleceğe taşıyacak sürdürülebilir bir ekonomik oyun planı arayışında: Dördüncü ( kimilerine göre üçüncü) Endüstriyel Devrim. Bu devrim gerçekleşeceği önceden haber verilen ilk sanayi devrimi. Bu devrimin gelişmiş ülkeler için Trump vizyonuna uygun biçimde gerçekleşmesi, gelişmekte olan ülkelerin çok daha uzun süre yoksul, ekonomik sömürge/uydu ülke olarak kalmasına yol açacak. INDUSTRIE 4.0 Alman devletinin başlattığı bir dizi girişim (High-Tech Strategy in 2006, High-Tech Strategy 2020 in 2010, and High-Tech Strategy 2020 Action Plan in 2012) Temel ağırlık: akıllı üretim ve akıllı fabrika. Siber-fiziksel sistemler, akıllı makineler ve depolar kendi aralarında iletişim kurarak, daha verimli, hurdası en aza indirgenmiş ve enerjiyi çok verimli kullanan bir üretim ve tedarik zinciri içinde birleşecek. Amaç, yalnızca üretilen malı değil, akıllı üretim çözümlerini ve bunların kullanılmasına yönelik hizmetleri de dünyaya pazarlamak. 6
ÜÇÜNCÜ SANAYİ DEVRİMİ: INDUSTRIAL INTERNET ICC (Industrial Internet Consortium) tarafından destekleniyor (General Electric tarafından 2014 de kuruldu. AT&T, Cisco, Intel, and IBM en büyük katılımcılar). Yalnızca akıllı üretimle sınırlı değil. Enerji, sağlık, üretim, ulaşım, güvenlik başta olmak üzere internete bağlanabilecek her hizmet ve ürünü kapsıyor. Konsorsiyum üyeleri, iletişim, üretim ve veri işleme konularında dünya devleri ve her alanda insan-makine birlikteliğini sağlamak üzere iyi konumlanmış durumda. Alman ve ABD şirketleri ile yakın işbirliği içerisinde. 2015 de devlet destekli iki girişim başlattı: Internet Plus: Ana hedef küçük ve orta boy şehirlerde e-ticareti geliştirmek ve yerel işletmelerin geleneksel üretim yöntemlerini modernleştirerek ülkedeki kırkent ayrımını azaltmak. 60 e-ticaret merkezi örneği ve 150 yeni e-ticaret firması kurulması planlanmış. Made in China 2025: Ana hedef büyük işletmeleri küresel katma değerli üretim zincirinde daha yukarı taşımak. Öncelikli alanlar, IT, modern taşımacılık ekipmanları, ileri düzey mühendislik ve biyo-tıp. Büyük Alman firmalarıyla ortak kurdukları akıllı fabrikalar var. 7
Fransa: Industrie du Futur İngiltere: Catapult (High Value Manufacturing) Hollanda: Smart Industry İspanya: Industria Connectada İtalya: La Fabbrica del Futuro Dünyanın üçüncü büyük ekonomisi. Dünyada en çok sayıda üretim robotuna sahip ülke: 306,700.(Kuzey Amerika 237,400, Çin 182,300, Güney Kore 175,600,ve Almanya 175,200). Karanlık fabrika endüstrisine en yakın ülke. İlk aşamada, ülkedeki tüm fabrikaları ve KOBİ lerin üretim tesislerini birbirine bağlamayı planlıyor (Monozdukuri felsefesi). Birbirinden bağımsız çok sayıda girişim başlattı. Pek çok ülkede yatırımları ve üretim tesisleri var. Üretim teknolojisi açısından diğer ülkelerin çok önünde. Ancak sayısal platformlar üzerinde hizmet ve ticarette zayıf. Özellikle, yeni iş modelleri geliştirmek, tedarik zincirini güçlendirmek ve robotik alanındaki liderliğini yapay zeka teknikleriyle daha da ileri taşımak istiyor. 8
Chaeboldiye adlandırılanbüyükaile şirketlerine sıkıca bağlı, 3 milyon kadar KOBİ. (ing.conglomerate). KOBİ lerin bağımsız iş yapabilme yetenekleri yok denecek kadar az. Bu nedenle 2008 krizinden sonra toparlanma beklenenden daha yavaş ve sancılı oldu. Ağır sanayisinin kısıtlı olması nedeniyle, Güney Kore Endüstri 4.0 çözümleri sağlayan bir ülke olmak yerine Akıllı Şehir çözümlerinde uzmanlaşmaya yöneldi. Dünyanın ilk akıllı kenti olan 22,000 nüfuslu Songdo, 2012 den bu yana çözüm geliştiren 2000 KOBİ tarafından deneme sitesi olarak kullanılıyor. Uzun vadede amaç, KOBİ leri sayısal ticarette küresel anlamda kendi başlarına rekabet edebilir düzeye taşımak. Bunun için, Japon, Alman, Amerikalı, Çinli ve Rus firmalarla ortaklaşa projeler başlatıldı. Uygulamalar Alman Industrie 4.0 yaklaşımına daha yakın. 2.2 milyon işletme; toplam iş hacmi > 6trillion. 2.2 milyon işletmenin %99 u KOBİ. KOBİ ler toplam istihdamın %60 ını sağlarken, toplam iş hacminin %34 ünü üretiyor. Sayıca %1 olan büyük işletmeler istihdamın %40 ını ve iş hacminin %66 sını sağlıyor. Özellikle istihdam açısından KOBİ ler çok önemli. KOBİ ler Industry 4.0 konusunda isteksiz ve ilerleme beklenen düzeyde değil. 9
Industry4.0 ın özellikle kendi iş kollarında sağlayabileceği gelir artışını doğrudan gözlemleyebilecekleri örneklerin eksikliği (ne kadar yatırım, ne kadar gelir artışı?) Üretim, Ar-Ge, Finans, Satış ve IT departmanları arasındaki yönetimsel duvarlar (silo sistemler ve çözümler) Özellikle veri bilimci ve IT konusunda teknik eleman eksikliği Siber-güvenlik endişeleri Industry 4.0 a göre düzenlenmiş, yeterlik geliştirme merkezleri (Competence centers): Deneme/öğrenme/test için özel düzenlenmiş tesisler önce denemelerini burada yap, elemanlarını burada eğit yaklaşımı. Industry 4.0 proje destekleri. E-ticaret, bulut bilişim, sayısal üretim teknolojileri ve süreç yönetimi ve uluslararası üretim standartları konularında altyapı ve teknik danışmanlık. Şu anda 26 merkez, hedef 40 (Aralık 2016). 10
20 yıllık kesintisiz hızlı artıştan sonra, küresel mal, hizmet ve finans akışı artık artmıyor. Buna karşılık, sınır-ötesi veri akışı 2005 e göre 2014 de 45 kat arttı (2005: 4.7 Terabit/sn, 2014: 211.3 Terabit/sn) 2013 Şubatında, en büyük veri akış yoğunluğu (ABD-AB: 20 Terabit/sn) el değiştirdi (Çin, Japonya, Kore arasındaki akış > 20 Terabit/sn). Bugün küresel internet trafiğinin yalnıza ¼ ü Kuzey Amerika ile Avrupa arasında gerçekleşiyor. İnternet artık yalnızca İngilizce konuşmuyor. Küresel mal ticaretinin %12 si, e-ticaret üzerinden yapılıyor (2015 de $2.2 Trilyon). Alibaba, Amazon, ebay, Flipkart, verakuten platformları milyonlarca satıcıya hizmet veriyor. 18 ülkedeki ebay satıcılarının %88-100 ü KOBİ. Alibaba 2015 de bir günlük promosyonda $14 Milyar satış yaptı. Airbnb, Agoda, vetripadvisormilyarlarca doların harcanmasında yönlendirici rol oynuyor. 11
Taobao da satış yapmak isteyen küçük bir işletme: Ödemelerini Alipay üzerinden alıyor, Alibaba nın onayladığı kurye şirketlerinden birini kullanarak mal gönderiyor, Alimama üzerinden seçilmiş müşterilere sattığı malların reklamını yapıyor, Alibaba mikro-finans sisteminden kredi kullanabiliyor. Alibabaüzerinden kendi ihtiyaç malzemelerini sağlayabiliyor, profesyonel hizmet alabiliyor. Ana, küçük aletler satan orta boy işletmesini bulut ortamındaki hizmetlerden yararlanarak yönetir. Aklına yeni bir ürün fikri gelir ve patentini alır. İnternetten yeni yazılım indirir. Çalışanları yeni ürünün tasarımını yapar, 3-D printing kullanarak prototipler oluştururlar. Müşteriler, çevrimiçi ürünler için olumlu yorumlar gönderirler. Bu da yeni satışlara yol açar. Ana ve satış takımı ürünlerini online platform kullanarak dünyanın her yanındaki müşterilere satar. Ana yeni ürünlerini sosyal medyadan tüm dünyaya duyurur. Üretici yeni ürünleri Ana ya yollar. Ana, kargoyu RFID etiketleriyle izler, kargonun durumuyla ilgili denizden ve karadan mağazasına ve deposuna mobil uyarılar gelir. Bulut kaynaklı online platformları kullanarak küresel yatırımcılardan fon sağlar. Ana tasarımını, üreticilerine elektronik ortamda yollar. Üretim sürecinde iletişim kurmak ve işbirliği için online araçları kullanır. Ana üreticilerine bankasının elektronik ödeme hizmetleriyle ödeme yapar. 12
Sayısal platform devrimi bugün yaşanıyor. Yeni sanayi devrimi kapımızda. Dünya da 125 Milyon KOBİ var ve küresel istihdamı ağırlıklı olarak bu işletmeler sağlıyor. Teknolojik gelişmeler ve robot kullanımının yaygınlaşması nedeniyle, 10-20 yıl içinde günümüzdeki işlerin %9 unun ortadan kalkacağı, ve %20-50 sinin yapılış biçiminin tamamen değişeceği öngörülüyor. Bu, daha nitelikli iş gücü demek! IoT Standart Tanımlama Organizasyonları- Yatay ve Dikey Bütünleşme Konut/İnşaat Üretim/ Otomasyon Taşıtlar / Ulaşım Sağlık Enerji Şehirler Giyilebilir Teknoloji Çiftçilik / Tarımsal Gıda Yatay / İletişim 13
T.C. Bilim ve Sanayi Bakanlığı koordinasyonunda yürütülen bir çalışma çerçevesinde Sanayi 4.0 teknoloji başlıklarını belirledi. 1. Siber fiziksel sistemler 2. Endüstriyel Yazılım ve Yatay-Dikey Entegrasyon 3. Büyük Veri ve Analitik 4. Robotlar / Otonom Robotlar 5. Otomasyon Sistemleri 6. Sensörler 7. Yapay Zeka ve Akıllı Sistemler 8. Bulut teknolojileri 9. Nesnelerin Interneti(IoT) 10. Artırılmış Gerçeklik 11. Eklemeli Üretim 12. Siber Güvenlik KOBİ lerin sayısallaşarak gelişmesi ERP Kurumsal bütünleşik veri tabanı, izlenirlik ERP + RFID, mobil vb teknolojilerle, gerçek zamanlı üretim verilerinin izlenirliği İş Zekası, Karar Destek Sistemleri verimlilik, maliyetler, süreç optimizasyonu, BigData Uluslararası Standartlar İşgücünün Eğitimi Dünya ile Bütünleşik yenilikçi iş modeli ve ürünler Pazar, müşteri ve ürün bilgisini derinleştirme 14
İşbirlikleri - Ekosistemler devletin eşgüdümünde, stratejik amaçlara uygun yerli çözüm üretimi bölgesel, sektörelkümeler, sonuç odaklı destek ve eğitim programları Meslek Odaları Üniversiteler Büyük Endüstriyel Kuruluşlar Kalkınma Ajansları KOBİ ler Devletin Liderliği, Stratejik Planı, Eşgüdüm Devletin stratejik inisiyatifi öncülüğünde iyi planlanmış ilerleme politikaları gerekli Altyapı Büyük Projeler Destekler Yasal Düzenlemeler Hızlı, yüksek kapasiteli iletişim ağı KOBİ lerle büyük şirketleri birleştiren, değer zinciri oluşturan stratejik amaçlara uygun, sonuç odaklı, uzun soluklu. Kısıtlayıcı ve yasaklayıcı değil, gelişmeyi hızlandırıcı, uluslar arası standartlara uygun 15
Teknik eleman eğitim ve öğretimi (Yeni müfredat gerekiyor) Uluslar arası standartların oluşturulması Veri güvenliğinin sağlanması Hızlı iletişim altyapısı Uzun dönemli stratejik Ar-Ge Rekabetçi yasal düzenlemeler Vergi düzenlemeleri ve finans destekleri Standartlar ve nitelikli iş gücü eğitimi Eğitim Endüstride çalışan kişilerin gelişmiş ülkelerdeki yetkinlik merkezlerine eğitim için gönderilmesi Eğitime giden kişilerin yurtdışı ile ortak proje geliştirmelerinin özendirilmesi ve desteklenmesi Eğitim alan kişilerin kurumlarında yeni proje başlatmaları, deneyimin ve geribildirimin paylaşılabileceği yayınlar ve platformların kurulması Üniversiteler, kalkınma ajansları, sanayi odaları ve büyük sanayi kuruluşları öncülüğünde atölye, test/öğrenme fabrikalarının kurulması Yeni müfredat 16
Tüm ülkeler KOBİ lerin sayısal platformlar üzerinde etkinliğinin artmasını, işsizliği azaltmak/önlemek, küresel ticaretteki durgunluğu aşmak, yeni sanayi devrimine hazırlanmak ve bu devrimden en büyük ölçüde yaralanmak için bir fırsat olarak görüyorlar. Bu fırsattan yararlanabilmek için devletin stratejik inisiyatifi öncülüğünde, devlet-üniversite-sanayi işbirliği, kalite, standartlar ve üst düzey teknik eğitim/öğretim konularında iyi planlanmış ilerleme politikaları gerekli. 17