Geli ş Tarihi:

TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, 9 (4) 373-380 Çank ı r ı İ li K ızı l ırmak ilçesi Bayanp ınar Köyü Arazilerinin Potansiyel Kullan ım Durumlar ı Mahmut YÜKSEL Orhan DENGIZ 1 Nazik ÖZDOĞAN 1 Ceyhun GÖL2 Geli ş Tarihi: 24.02.2002 Özet: Arazi değerlendirmesi ve arazi kullan ım planlamas ı çal ışmalar ı, potansiyellerine göre arazi kaynaklar ı n ı n kullan ı m ı bak ı m ı ndan büyük önem ta şı maktad ı rlar. Bu çal ışman ı n amac ı Çank ı r ı İ li K ız ı l ı rmak ilçesi Bayanp ı nar köyünde, arazi kaynaklar ı n ı n kullan ı m ı bak ı m ı ndan uygunluklar ı n ı n belirlenmesidir. Bu amaçla ilk önce çal ışma alan ı na ait daha önce yap ı lm ış 1: 25.000 ölçekli temel toprak haritas ı ndan yararlan ı larak arazi karakteristikleri ve kaliteleri ile haritalama üniteleri tan ımlanm ışt ı r. Daha sonra de ğerlendirmeye al ınacak arazi kullan ı m türleri ve onlar ı n arazi istekleri belirlenmi ştir, Bir sonraki a şamada arazi kullan ım türlerinin arazi istekleri ile arazi haritalama birimlerinin arazi karakteristik ve nitelikleri kar şı la şt ı nlm ışt ı r. Arazi haritalama birimlerinin arazi kullan ım türleri ile kar şı laşt ı r ı lmas ıyla elde edilen sonuçlar ekonomik, sosyal ve ekolojik verilerle birle ştirilerek her bir arazi haritalama birimi için uygun olan arazi kullan ı m türleri ve uygunluk s ı n ıflar ı belirlenmi ştir. Son olarak ta potansiyel arazi kullan ım haritas ı haz ı rlanm ışt ı r. Elde edilen sonuçlara göre çal ışma alan ı n ı n en geni ş alana sahip toprak serisi % 32.5 ile drenaj ve tuzluluk problemi olan Çorakdere serisi, bunu takiben s ı ras ıyla Pekmezcitepe ( % 21.2), Aliosmana ğı l ı (% 18.5) ve K ız ı larkaç ( % 12.7) serileridir. Ayr ıca, çal ışma alan ı n ı n % 51'i tar ı ma uygun olmayan araziler iken işlenebilir tar ım arazilerin miktar ı ise % 49 (3245.4 da) d ı r. Anahtar Kelimeler: arazi de ğerlendirmesi, arazi kullan ım türü, arazi karakteristikleri ve kaliteleri, arazi uygunluk s ı n ıflamas ı Land Use Potential of Bayanp ı nar Village of K ız ı l ı rmak District in Çank ı r ı Abstract: Land evaluation and land use planning have great importance on the use of land resources based on their potential. The aim of this research was to determine a land use potential of Bayanp ı nar Village of K ı z ı l ı rmak District in Çank ı r ı. Initally, land mapping units, land characteristics and qualities were described from 1:25.000 base soil map of the study area. After words, Land use types to be considered and land requirement of land use types were determined. After words land characteristics and land qualities of land mapping units were compared with the land requirements of the land use types. The result of the matching process combined with those of assessment, environmental impact, economic and social analysis, produced a classification, showed the suitability of each land mapping unit for each relevant land use type. Finally, potential land use map was prepared. According to results, it was found that the largest soil series of study area is Çorakdere ( 32.5%) that has salinity and drainage problems and following it Pekmezci, Aliosmanagili and Kizilarkac Series are 21.2 %, 18.5 % and 12.7 % respectively. In addition that, while 51 percentage of study area is not suitable for agricultural land the amount of arable land is % 49 (3245.4 da). Key Words: land evaluation, land use type, land characteristics and land qualities, land suitability classification Giriş Insanlar ın, en önemli ya şamsal gereksinmeleri olan tar ımsal ürünlerin miktar ı n ın ve kalitesinin art ı r ılmas ı, doğal kaynaklar ı m ız olan topraklar ı m ız ın ayr ı nt ı l ı bir şekilde tan ı mlanmalar ı ve temel özelliklerine göre kullan ı lmas ı ile mümkün olmaktad ır (Yüksel ve Dengiz 2001). Türkiye'de doğal kaynaklar ı n kullan ı m ında önemli yanl ış l ıklar yap ılmakta ve bunun sonucunda da kaynaklar ı m ız geriye dönü şü mümkün olmayacak şekilde kaybedilmektedir (Özbek ve ark. 1979). Bunun en önemli nedenlerinden birisi ayr ı nt ı l ı toprak etüdlerine dayanan arazi kullan ım planlamas ı çal ışmalar ının bulunmamas ıdır. Bu nedenle arazi kullan ım ına ilişkin kararlar ın; iklim, bitki örtüsü, toprak ve di ğer karakteristiklerin yorumlanarak en uygun kullan ırnlann saptanmas ı ve farkl ı araziler aras ında k ıyaslamalar yaparak do ğru kullan ımlann belirlenmesi amac ıyla yap ılan arazi de ğerlendirme ve arazi kullan ım planlamas ı çal ışmalar ı n ın sonuçlar ına göre al ınmas ı art ık zorunlu hale gelmi ştir. Arazi kullan ım haritalar', bir bölgede mevcut durumu gösteren önemli veri kaynaklar ından birisidir. Özellikle yanl ış kullan ı mlar ın belirlenmesinde ve zamanla arazi kullan ı m ında meydana gelen de ğ işikliklerin izlenmesinde arazi kullan ı m haritalar ına öncelikle ihtiyaç duyulmaktad ı r (Anonymous 1989). Doğal kaynaklar ın, özellikle topraklar ı n karakteristiklerine uygun olarak dengeli ve planl ı bir şekilde kullan ı m ı n ı ve yönetimini, ayr ıca çevre sorunlar ı n ı da çözmeye yönelik rehber olmak amac ıyla Anonymous (1984)'de bir Framework haz ı rlam ışt ır. Daha sonra yine FAO te şkilat ı arazi kullan ı m planlamas ı yap ı lmas ı nda sadece toprak özelliklerinin de ğerlendirilmesinin yeterli olmad ığı n ı anlayarak sosyal, ekonomik, hukuki, ve çevresel yönlerinde ele al ı nmas ı gerekti ği kan ısı ile daha ayr ı nt ı l ı bir rehber geli ştirmi ştir (Anonymous 1989). 'Ankara Üniv. Ziraat Fak. Toprak Bölümü-Ankara 2 Ankara Üniv. Çank ı r ı Orman Fak.-Çank ı r ı

374 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 4 Bu çal ışma Çank ı r ı ilinin Bayanp ınar ı köyünde yap ılm ışt ır. Bayanp ı nar ı köyü, Türkiye'de Tar ım Bakanl ığı taraf ından ilk defa planl ı olarak uygulamaya al ınan mer'a projesinin tatbik edildiği bir k ırsal aland ır. Türkiye tar ım ında önemli bir yeri olan hayvanc ı l ığın gelişmesi, yem bitkileri ve çay ır ve mer'a kültürüne verilecek önemle çok yak ından ilişkilidir. Çünkü hayvanc ı l ık ile yem bitkileri ve çay ır-mer'a kültürü birbirinden ayr ı dü şünülemeyecek organik bir ba ğ içerisindedir. Şüphesiz gerek çay ır ve mer'alar ım ız ın gerek yem bitkileri ekim alan ı m ız ın etkin bir düzeye ç ıkar ılmas ı, hayvansal ürünlerimizde kalite ve miktar art ışına, dolay ıs ıyla ülkemiz insan ın ın beslenme seviyesinin dünya standartlar ına ulaşmas ına katk ı sağlayacakt ır (Anonim 2001). Çal ışma alan ının daha önce Özdo ğan ve Yüksel (2001) taraf ından yap ılm ış olan detayl ı toprak etüd çal ışmas ına ilaveten, toprak, iklim ve bitki özellikleri dikkate al ınarak topraklar ın yukar ıda belirtilen konular aç ısından en iyi şekilde değerlendirilmesi amac ıyla bölgenin arazi kullan ım planlamas ı yap ılm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Çal ışma, Çank ı r ı ilinin 75 km güney do ğusunda, K ız ı l ırmak ilçesinin kuzeyine dü şen Bayanp ınar köyünün 9574.2 da'l ık alan ı nda yürütülmü ştür. Özdo ğan ve Yüksel (2001) taraf ından haz ı rlanm ış olan 1:25.000 ölçekli çal ışma alan ı n ın Temel Toprak Haritas ı materyal olarak kullan ılm ışt ı r (Şekil 1 ve Şekil 2). Buna göre 6 farkl ı toprak serisi, Çorakdere, Aliosmana ğı l ı (Entisol), Pekmezci Tepesi, Mehmetbey Çiftli ği, Karacatape (Inceptisol) ve K ız ılarkaç (Alfisol) serileri ve bunlar ı n fazlar ından olu şan 9 haritalama birimi yer almaktad ı r. Arazilerin potansiyellerine göre kullan ı mlar ın ı n belirlenebilmesi için öncelikle tar ım ve tar ım d ışı arazi kullan ım türleri (AKT) belirlenmi ştir (Anonymous 1977). Belirlenen arazi kullan ı m türlerinin tan ı mlanmas ı ve arazi istekleri ile ilgili bilgiler için Anonymous (1977 ve 1984), Özbek (1978), Ürgenç (1998), Kantarc ı (1990) ve Anonim (1994) den yararlan ı lm ışt ır. 1:25.000 ölçekli toprak haritas ından, tan ımlanan haritalama birimlerinin (HB) sahip oldu ğu arazi karakteristik ve nitelikleri ve bunlar ı n farkl ı düzeyleri ç ıkart ılm ışt ır. Ayr ıca her bir arazi karakteristi ğinin de ğ işen düzeyleri için arazi kullan ı m türlerinin arazi istekleri göz önünde bulundurularak 0.00-1.00 aras ında değ işen oransal beklenen ürün de ğerleri (OBÜ) belirlenmi ştir. Bunlar ın yan ı s ıra ara şt ı rma alan ı için belirlenen arazi kullan ım türlerinin ekonomik analizi yap ılarak 0.00-1.00 aras ında değ işen karl ı l ık endeksi (KE) de ğerleri oluşturulmuştur. Haritalama birimlerinin arazi karakteristikleri, AKT'lerinin farkl ı arazi karakteristiklerinin her bir düzeyi için belirlenmiş olan OBÜ de ğerleri ve arazi kullan ım' türlerinin KE de ğerleri 1LSEN paket program ı ile (Şenol ve Tekeş 1995) arazi kullan ım türlerinin arazi istekleri ve arazi karakteristik ve niteliklerinin kar şılaşt ı r ı lmas ı yap ılarak her bir haritalama biriminin de ğerlendirmeye al ınan arazi kullan:m türlerine uygunlu ğunu yans ıtan fiziksel haritalama birimi endeksi (FHBE) de ğerleri hesaplanm ışt ı r. Fiziksel haritalama birimi endeks de ğerleri Çizelge 1'de belirtildi ğ i şekilde grupland ı r ılarak arazi kullan ım türlerine göre serilerin uygunluk s ın ıflamas ı yap ılm ışt ı r (Anonymous 1977). 1: 25 000 ölçekli temel toprak haritas ında ay ı rt edilmiş HB'lerinin her biri için en ideal kullan ı mlar ı n belirlenmesi ve potansiyel arazi kullan ı m ı n ın ortaya konmas ı için arazi kullan ım türleri, Kuru Tar ı m, Mera ve Ağaçland ı rma şeklinde üç s ı n ıfa ayr ı lm ışt ır. Her bir s ı n ıf için uygun ve orta uygun arazi kullan ım türleri kullan ı m gruplar ı halinde verilmi ş ve yine her bir haritalama birimi için uygun olan kullan ım s ın ıflar ı ayr ı ayr ı belirlenerek çal ışma alan ı n ı n 1:25.000 ölçekli potansiyel arazi kullan ı m haritas ı oluşturulmu ştur (Şekil 2 ve Şekil 3). Son olarak tar ımsal amaçl ı AKT'leri için FBE de ğerlerinin karl ı l ı k endeksleri (KE) ile çarp ı m ı sonucu hesaplanm ış olan HBE değerlerinin toplam ı al ı narak HB'lerinin herbiri için toplam haritalama birim endeksi (THBE) bulunup, bu de ğerler çal ışma alan ındaki en yüksek THBE de ğerlerine oranlanarak oransal haritalama birim endeksi (OHBE) değerleri bulunmu ştur. OHBE de ğerlerine göre araziler Çizelge 2'de belirtildi ğ i şekilde grupland ı r ılarak tar ı msal kullan ıma uygunluk yönünden s ı n ıfland ı r ı lmas ı yap ı lm ışt ı r. Bulgular Arazi kullan ım türlerinin (AKT) tan ımlanmas ı : Çal ışma alan ı topraklar ın ın değerlendirilmesi ve potansiyel arazi kullan ım' planlamas ı n ı n olu şturulmas ı için bölgeye ait 21 farkl ı arazi kullan ım türü belirlenerek ekolojik ko şullar ve toprak istekleri ile birlikte tan ı mlar ı yap ı lm ışt ı r. Bunlardan 4 tanesi tar ımsal amaçl ı arazi kullan ı m türü, 8 tanesi yem-mer'a bitkileri ve 9 tanesinin de bölgenin ağaçland ı r ılmas ına yönelik kullan ı mlar ı amaçlayan arazi kullan ı m türleridir (Çizelge 3). Haritalama birimlerinin ve arazi karakteristiklerinin belirlenmesi: Çal ışma alan ına ait temel toprak haritas ında toplam 8 adet HB belirlenmi ştir. Bu HB'lerini olu şturan toprak serilerinin fiziksel, kimyasal ve morfolojik özellikleri ile birlikte e ğim, derinlik, ta ş l ı l ık ve kayal ı l ık gibi fular ı incelendi ğinde tan ı mlanm ış olan AKT'lerinin uygulanabilirli ği ile verim üzerinde etkili olabilecek arazi karakteristikleri (e ğim, derinlik, yüzey Çizelgel. Fiziksel haritalama birim endeksi (FHBE) de ğerlerine göre oluşturulan arazi kullan ım türlerinin uygunluk s ı n ıflar ı Fiziksel haritalama birim endeksi Sembol Uygunluk s ı n ıf ı 1.00-0.90 S1 Uygun 0.89-0.75 S2 Orta Uygun 0.74-0.50 S3 Az Uygun 0.49-0.25 N1 Uygun değ il (geçici) 0.24-0.00 N2 Uygun değil ( devaml ı ) Çizelge 2. Oransal haritalama birim endeksi s ı n ı r değerlerine göre haritalama birimlerinin tar ı msal kullan ı ma uygunluk s ı n ıflamas ı OHBE S ı n ıf 1.00-0.90 1. Seçkin tar ı m arazileri 0.89-0.75 2. Oldukça iyi tar ım arazileri 0.74-0.50 3. Sorunlu tar ım arazileri 0.49-0.20 4. Tar ımda kullan ı m ı s ı n ı rl ı araziler 0.19-0.00 5. Tar ı m d ışı araziler

YÜKSEL, M., O. DENG İZ, N. ÖZDOĞAN ve C. GÖL, "Çank ı r ı ili K ızı l ı rmak ilçesi Bayanp ı nar köyü arazilerinin potansiyel 375 kullan ı m durumlar ı " taş l ı l ığı, tekstür, organik madde, kireç, drenaj, tuzlulukalkalilik ve kayal ı l ık) ve bunlar ın de ğerlendirmeye esas al ı nan farkl ı düzeyleri belirlenmi ştir. AKT'lerinin OBÜ değerleri ve KE'leri: Arazi karakteristiklerinin farkl ı düzeylerine göre de ğerlendirmeye al ınan her bir AKT'ü için 0.00-1.00 aras ında belirlenen OBÜ değerleri verilmi ştir. Bunlar, AKT'lerinin arazi istekleri esas al ı narak belirlenmiştir. Arazi karakteristi ği veya bunun belli bir düzeyi AKT'ünün uygulanmas ı n ı s ı n ı rlam ıyorsa OBÜ değeri 1.00, imkans ız k ı l ıyorsa 080 de ğeri 0.00 ve s ı n ırlama düzeyine ba ğ l ı olarak 1.00 ile 0.00 aras ında değerler al ınm ışt ır. Her bir AKT'ünün kabaca oransal karl ı l ığın ı yans ıtan KE değerleri verilmi ş ve AKT'lerinin Çizelge 3. Arazi kullan ı m türleri Tarla bitkileri K1: Buğday K2: Arpa K3: Nohut- Mercimek K4: Ayçiçeğ i Mer'a-yem bitkileri K5: Yonca K6: Korunga K7: Fi ğ K8: Yalanc ı brom K9: Brom cinsi K10: Köpek di şi K11: Koyun yumağı K12: Yumrulu salk ı m otu Ağaç türleri K13: Kavak K14: Akasya K15: I ğde K16: Akçaağaç K17: Badem K18: Bişbudak K19: Ard ıç K20: Gladiçya K21: Söğ üt çal ışma alan ına uyumu ve karl ı l ığına göre 1.00-0.50 aras ında de ğerler al ı nm ışt ı r. HB' lerinin AKT'lerine uygunlu ğ u: Çal ışma alan ı temel toprak haritas ında ay ı rdedilmi ş olan 8 farkl ı Haritalama Biriminin (HB) de ğerlendirmeye al ınan 21 farkl ı kullan ı ma uygunluğunu yans ıtan FHBE değerleri ve buna göre belirlenen uygunluk s ın ıflar ı oluşturulmu ştur (Çizelge 4). Uygunluk s ın ıfı S1 olan kullan ı mlar o haritalama birimi için fiziksel olarak çok uygun, S2 olan kullan ımlar orta uygun, S3 olan kullan ımlar az uygun, N1 olan kullan ımlar uygun de ğil (geçici olarak ), ve N2 olan kullan ı mlar hiç uygun olmayan arazi kullan ı m türleridir. Potansiyel arazi kullan ım planlamas ı : Çal ışma alan ı n ın Potansiyel Arazi Kullan ım Haritas ı n ı n oluşturulmas ı amac ıyla değerlendirmeye al ınan AKT'leri Tarla Bitkileri, Yem - Mer'a Bitkileri ve A ğaç Türleri olmak üzere 3 gruba ayr ılm ış, HB'lerinin FHBE de ğerlerine göre her grup kendi içinde s ınıfland ı r ı lm ışt ır. Kullan ım gruplar ı ve alt s ınıflar ı aşa ğıda verilmi ştir. Potansiyel Arazi Kullan ım Haritas ı haz ırlamak amac ıyla İ LSEN program ı yard ı m ıyla bilgisayarda olu şturulan a şağıdaki gruplamalarda, her haritalama birimi için çok uygun ve orta uygun s ın ıf ına giren kullan ımlar al ınarak 1:25.000 ölçekli potansiyel kullan ım haritas ı oluşturulmu ş ve potansiyel uygunluk s ı n ıflar ı Çizelge 5'de verilmi ştir. Çizelge 4. Çal ıma alan ında yer alan HB'lerinin de ğerlendirmeye al ınan AKT'lerine uygunlu ğunu yans ıtan FHBE değerleri HB KO1 K02 K03 K04 K05 K06 K07 K08 K09 A1.C21t1d1 N2 0.24 N1 0.27 N2 0.18 N2 0.07 N2 0.03 S3 0.72 N1 0.27 S1 1.00 S1 1.00 K2.A1it1d4 S1 1.00 S1 1.00 S1 1.00 S1 1.00 S1 0.95 S1 1.00 S1 1.00 S3 0.70 S2 0.76 K11.C2It1d4 N1 0.40 N1 0.42 S2 0.76 N1 0.42 N1 0.42 S1 0.90 S1 0.95 S1 1.00 S1 0.95 M2.C21t1d4 N1 0.40 N1 0.42 S2 0.76 N1 0.42 N1 0.42 S1 0.90 S1 0.95 S1 1.00 S1 0.95 P2.A1It1d4 S1 1.00 S1 1.00 S1 1.00 S1 1.00 S1 0.95 S1 1.00 S1 1.00 S3 0.70 S2 0.76 P1.B11t1d3 S1 0.95 S1 0.95 S1 1.00 S1 0.98 S1 0.90 S1 1.00 S1 1.00 S1 1.00 S1 0.95 C2.A1Ft1d3 N2 0.16 N1 0.30 N2 0.09 N2 0.03 S3 0.57 S3 0.57 S1 0.95 N2 0.14 N2 0.09 Ç2.A1Ft1d4 N2 0.16 N1 0.30 N2 0.09 N2 0.04 S3 0.57 S3 0.57 S1 0.95 N2 0.14 N2 0.09 Çizelge 4 (Devam ı). Çal ıma alan ında yer alan HB'lerinin de ğerlendirmeye al ınan A/Menne uygunlu ğunu yans ıtan FHBE değerleri HB K10 K11 K12 K13 K14 K15 K16 K17 K18 A1.C21t1d1 S1 1.00 S1 1.00 S3 0.50 N2 0.12 N2 0.10 N1 0.30 N1 0.45 N2 0.21 S2 0.83 K2.A1It1d4 N2 0.09 S1 1.00 S1 1.00 S1 0.98 S1 1.00 S2 0.80 S1 0.90 S1 1.00 S1 0.90 Kt1.C21t1d4 N1 0.47 S1 1.00 S1 1.00 N1 0.25 S3 0.56 S1 1.00 S3 0.65 S2 0.76 S2 0.79 M2.C21t1d4 N1 0.25 S1 1.00 S1 1.00 N1 0.36 S3 0.58 S1 1.00 S3 0.67 S2 0.80 S2 0.79 P2.A1It1d4 N2 0.09 S1 1.00 S1 1.00 S1 0.98 S1 1.00 S2 0.80 S1 0.90 S1 1.00 S1 0.90 P1.B1it1d3 N2 0.18 S1 1.00 S1 1.00 S2 0.86 S1 0.95 S1 1.00 S2 0.81 S1 0.95 S2 0.85 Ç2.A1Ft1d3 N2 0.00 N2 0.20 N2 0.16 S1 0.96 N2 0.22 S3 0.64 S1 1.00 N1 0.25 S2 0.78 Ç2.A1Ft1d4 N2 0.00 N2 0.20 N2 0.16 S1 0.98 N2 0.22 S3 0.64 S1 1.00 N1 0.25 S2 0.83 Çizelge 4 (Devam ı). Çal ıma alan ında yer alan HB'lerinin değerlendirmeye al ınan AKT'lerine uygunlu ğunu yans ıtan FHBE değerleri HB K19 K20 K21 A1.C21t1d1 N1 0.45 S2 0.16 N1 0.26 K2.A1it1d4 S1 1.00 S1 0.95 S1 1.00 Kt1.C21t1d4 S1 0.95 S2 0.85 S3 0.53 M2.C21t1d4 S1 0.95 S2 0.85 S3 0.60 P2.A11t1d4 S1 1.00 S1 0.95 S1 1.00 P1.B1It1d3 S2 0.85 S1 0.95 Si 0.90 _ C2.A1Ft1d3 S2 0.86 S1 0.95 S1 1.00 Ç2.A1Ft1d4 S2 0.85 S1 0.95 S1 1.00

376 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 4 Çal ışma alan ı n ı n kullan ı m gruplar ı ve alt s ınıflar ı 1. Tarla bitkileri kullan ım grupları (K01, K02, K03, K04 nolu kullan ımlar) TO: Bu grup için de ğerlendirmeye al ınan kullan ı m türlerinin hiçbirine uygun de ğ il T1 : nohut-mercimek T2 : bu ğday, arpa, mercimek, nohut, ayçiçe ğ i 2. Yem-mer'a bitkileri kullan ım gruplar ı (K05, K06, K07, K08, K09, K10, K11, K12, nolu kullan ımlar) Yl: fi ğ Y2: korunga, yalanc ı brom, köpekdi şi, brom cinsleri, koyun yuma ğı Y3: korunga, fi ğ, yalanc ı brom, koyun yuma ğı, yumrulu salk ı m otu Y4: yonca, korunga, fığ, yalanc ı brom, koyun yuma ğı, yumrulu salk ı m otu 3. Ağaç türleri arazi kullan ı m gruplar ı (K13, K14, K15, K16, K17, K18, K19, K20, K21 nolu kullan ımlar) Al : di şbudak, gladiçya A2 : i ğde, badem, di şbudak, ard ıç, gladiçya A3 : i ğde, akça ğaç, badem, di şbudak, ard ı ç, gladiçya, A4 : i ğde, akça ğaç, badem, di şbudak, ard ı ç, gladiçya, sö ğ üt A5 : kavak, akasya, i ğde, akça ğaç, badem, di şbudak, ard ıç, gladiçya, sö ğ üt Tar ımsal kullan ı ma uygunluk s ı n ıflamas ı : FHBE'lerinin AKT'lerinin KE'leri ile çarp ı ld ıktan sonra elde edilen HBE değerleri toplam ı n ın de ğerlendirmeye al ı nan tar ımsal amaçl ı AKT'lerinin tümüne uygun oldu ğ u varsay ılan arazi için elde edilen toplama bölünmesi sonucu hesaplanan oransal haritalama birim endeksleri (OHBE) ve Çizelge 2'ye göre olu şturulan tar ı msal kullan ıma uygunluk s ı n ıflar ı (TKUS) Çizelge 6'da verilmi ştir. Çizelge 5. Çal ışma alan ı nda yer alan HB'lerinin potansiyel kullan ı m gruplar ı Haritalama birimleri Potansiyel kullan ı m guruplar ı (HB) A1.C2 İtldl TO Y2 Al K2.Alltld4 T2 Y4 A5 Ktl.C21t1d4 T1 Y3 A2 M2.C21t1d4 T1 Y3 A3 P2.A11t1d4 T2 Y4 A5 P2.B11t1d3 T2 Y4 A5 C2.A1Ft1d3 TO Y1 A4 C2.A1Ft1d4 TO Y1 A4 Çizelge 6. Çal ışma alan ı ndaki HB' lerinin OHBE de ğerleri ve tar ı msal kullan ı ma uygunluk s ı n ıflar ı (TKUS) Haritalama OHBE TKUS Alan Oran birimleri (HB) (da) (%) Al.C21t1d1 0.454 4 1774.2 18.5 K2.A11t1d4 0.905 1 1212.3 12.7 Ktl.C21t1d4 0.714 3 796.2 8.3 M2.C21t1d4 0.716 3 653.1 6.8 P2.Allt1d4 0.905 1 409.5 4.3 P2.B11t1d3 0.913 1 1623.6 16.9 C2.A1Ft1d3 0.479 4 1712.2 17.9 C2.A1Ft1d4 0.475 4 1393.1 14.6 Sonuç ve Öneriler Çal ışma alan ı toplam 9574.2 da olup her bir haritalama biriminin kaplad ığı alan Çizelge 6 da verilmi ştir. Buna göre en fazla yay ı l ım gösteren toprak serisi 3105.3 da (%32.5) ile Çorakdere serisi, en az alan ise %6.8 ile Mehmetbey Çiftli ği serisidir. Tar ı msal kullan ıma uygunluk yönünden bak ıld ığı nda çal ışma alan ı içerisinde oldukça iyi tar ı m arazileri olan 2. s ı n ıf ve tar ım d ışı olarak de ğerlendirilen 5. s ı n ıf araziler bulunmamaktad ı r. Ara şt ı rma alan ı n ı n büyük bir bölümünü kaplayan Çorakdere serisi özellikle tuzluluk ve drenaj yetersizli ği nedeniyle (Özdo ğan ve Yüksel 2001) 4. s ı n ıf olan tar ımda kullan ı m ı s ı n ı rl ı araziler olarak s ı n ıfland ı r ı lm ışt ır. Bu s ı n ıfa giren arazilerin toplam alana göre miktarlar ı 4879.5 da olup %51.0 d ır. Fakat gerekli drenaj ve di ğer amenajman tedbirlerinin al ınmas ı durumunda bu araziler 2. veya 3. s ın ıf olarak geri kazan ılabilir. Ara şt ırma alan ı nda ikinci büyük yay ı l ı m gösteren s ı n ıf seçkin tar ı m arazileridir (3245.4 da). Bu s ı n ı f topraklarda Pekmezcitepe ile K ız ı larkaç serilerinde yer almaktad ır. Ta ş l ı l ık, e ğim ve erozyon nedeniyle 3. s ı n ıf olarak görülen Mehmetbey Çiftli ği serisi ve Karacatepe serisinin baz ı alanlar ında gerekli koruma tedbirlerinin al ı nmas ı ndan sonra tar ı m yap ı lmas ı gerekmektedir. Potansiyel kullan ı m yönünden incelendi ğ inde Çorakdere serisinin drenaj ve tuzluluk problemi nedeniyle tar ımsal kullan ımlar için uygun olmad ığı, buna kar şı l ı k tuza dayan ı kl ı mer'a-yem ve a ğaç türlerinin yeti ştirilmesi gerekti ği görülmektedir (Çizelge 4 ve Çizelge 5). Gerek eğimli alanlarda erozyon tedbirlerinin al ınmas ı amac ıyla gerekse de merac ı l ık veya yem bitkilerinin yeti ştirilmesi dü şünülen alanlar ın canl ı çit ve canl ı gölgelik tesisi için seçilecek a ğaç türlerinin alandaki da ğı l ı mlar ına bak ı ld ı - ğı nda taban arazilerde, taban suyu yüksek, a ğı r bünyeli ve hafif tuzluluk problemi görülen Çorakdere serisinde A4 grubu türlerin, e ğimli, yamaç, s ığ derinlik ve ta ş l ı l ı k problemi görülen Mehmet Bey çiftli ği serisi ve Karacatepe serilerinin yay ı l ı m gösterdi ği alanlara A2 ve A3 grubu ağaçlar ın dikilmesi uygun görülmektedir. Aliosmana ğı l ı serisinin yamaç, çok s ığ topraklar ı ile Çorakdere serisinin fena drenajl ı, hafif ve orta tuzlu alanlar ı tar ı msal amaçl ı kullan ımlar bak ı m ından uygun olmay ıp di ğer seri topraklar ı n ın " bu amaç için daha uygun oldu ğ u görülmüştür. Mera ve yem bitkilerine bak ı ld ığı nda sadece tuzlu ve alkali ko şullara dayan ı kl ı türlerin Çorakdere serisi topraklar ına, diğerlerinin ise tüm çal ışma alan ı içerisinde yay ı l ı m gösteren topraklar için uygun oldu ğ u bulunmu ştur. Kaynaklar Anonim, 1994. Türkiye'de Kavakç ı l ık. Orman Bakanl ığı Kavak ve H ızl ı Gelişen Tür Orman A ğaçlar ı Araşt ı rma Müdürlü ğ ü. Izmit. Anonymous, 1977. A Framework for Land Evaluation. Publication 22 Wageningen, The Nederland. Anonymous, 1984. Land Evaluation for Forestry, FAO Forestry paper 48, Rome.

YÜKSEL, M., O. DENGiZ, N. ÖZDO ĞAN ve C. GÖL, "Çank ı r ı ili K ız ı l ı rmak ilçesi Bayanp ı nar köyü arazilerinin potansiyel 377 kullan ım durumlar ı" N 7 Ölçek: 1 : 25.000 Şekil 1. Çal ışma alan ı n ı n temel toprak haritas ı (Özdo ğan ve Yüksel 2001)

378 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 4 Temel toprak haritas ı Toprak serileri (P) Pekmezcitepe serisi (K) K ız ı larkaç serisi (Ç) Çorakdere serisi (M) Mehmetbey Çiftli ğ i serisi (Kt) Karacatepe serisi (A) Aliosmcna ğı l ı serisi Üst toprak tekstürü Seri ad ı -4 1---00. 1 tc14 li Erozyon Drenaj Ta ş l ı l ık ;41 opıperiniiiik Üst toprak tekstürü Drenal İ - İyi Erozyon Derinlik (cm) 1-2- Siltli kil (SiC) Kil (C) Y- Yetersiz F- Fena 1 Çok az erozyonlu 2 Orta erozyonlu d1- çok s ığ (0-20) d2- s ığ (20-50) d3- derin (50-90) E ğ im Ta ş l ı l ı k d4- çok derin (90+) A Düz, düze yak ı n ( % 0-2) B Hafif e ğ imli ( % 2-6) C Orta eğimli (% 6-12) Hafif ta ş l ı (% O 1 ) t2 Orta ta ş t ı ( % 3-15) Potansiyel kullan ı m haritas ı T2 Y3 A4 1 Tarla bitkileri Mer'a Yem bitkileri Ağ aç türleri 1--pp. Tar ı msal kullan ı ma uygunluk s ı n ıf ı Şekil 2. Haritalama lejand ı

YÜKSEL, M., O. DENG İZ, N. ÖZDOĞAN ve C. GÖL, "Çank ı r ı ili K ı z ı l ı rmak ilçesi Baypnp ı nar köyü arazilerinin potansiyel 379 kullan ı m durumlar ı " Şekil 3. Çal ışma alan ı n ı n potansiyel kullan ı m ve tar ı msal kullan ı ma uygunluk haritas ı

380 TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say ı 4 Anonymous, 1989. Gidelines for Land Use Planning. Interdepartmental Working Group on Land Planning, FAO, Rome. DPT, 2001. Sekizinci Be ş Y ı ll ı k Kalk ı nma Plan ı Hayvanc ı l ık Özel ihtisas Komisyon Raporu. Yay ı n No: DPT: 2574-ök: 587. Kantarc ı, M. D. 1990. Türkiye'de Sedir Ormanlar ı n ı n Yay ı l ış Alan ı nda Ekolojik İ lişkile. Uluslararas ı Sedir Sempozyumu. Orm. Arş. Enst. Muhtelif Yay ı n No: 59, s: 12-25. Özdo ğan, N. 2001. Çank ı r ı İ li K ız ı l ı rmak Ilçesi Bayanp ınar Köyü Arazilerinin Detayl ı Etüd ve Haritalanmas ı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Özbek, H., U. Dinç, A. Berkman, S. Şenol, S. Kapur, 1979. Tar ı m Topraklar ı ve Endüstri Ili şkileri. I. Çukurovada Endüstrinin Kaplad ığı Tar ı m Topraklar ı ve Sorunlar ı Üzerine Bir Araştırma. Toprak İlmi Derneği 7. ve 8. Bilimsel Toplant ı Tebli ğleri. Yay ı n no :3, Ankara. Özbek, S. 1978. Özel Meyvecilik. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Yay ı nlar ı, 128. Ders Kitab ı. Adana. Şenol, S ve Y. Teke ş, 1995. Arazi Değerlendirme ve Arazi Kullan ı m Planlamas ı amac ıyla Geliştirilmiş Bir Bilgisayar Modeli. İ. Akalan Toprak ve Çevre Sempozyumu, Ankara. Ürgenç, S. İ. 1998. Ağaç ve Süs Bitkileri Fidanl ı k ve Yeti ştirme Tekniğ i. İstanbul Üniv. Orman Fak. Peyzaj Mimarl ığı Bölümü. Il. Bask ı. Fakülte No: 442, İstanbul Yüksel, M. ve O. Dengiz, 2001. Tarla Bitkileri Merkez Ara şt ı rma Enstitüsü lkizce Ara şt ı rma Çiftliğinin arazi değerlendirmesi. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tar ı m Bilimleri Dergisi, 7 (4) 129-135 Iletişim adresi: Mahmut YÜKSEL Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi, Toprak Bölümü-Ankara Tel: O 312 317 05 50/1183 Fax: O 312 317 84 65 E-mail: yuksel@agri.ankara.edu.tr