DEĞİRMENDERE AKARSUYU (TRABZON) TARAFINDAN KARADENİZ E TAŞINAN KİRLETİCİLERİN BELİRLENMESİ

DEĞİRMENDERE AKARSUYU (TRABZON) TARAFINDAN KARADENİZ E TAŞINAN KİRLETİCİLERİN BELİRLENMESİ Uğur SATILMIŞ 1, Adem BAYRAM 2 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidrolik Anabilim Dalı, 61080, Kanuni Kampüs, Trabzon. ugrsatilmis@gmail.com 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidrolik Anabilim Dalı, 61080, Kanuni Kampüs, Trabzon. adembayram@gmail.com ÖZET Bu çalışmanın amacı, akarsuyu (Trabzon) tarafından Karadeniz e taşınan kirleticilerin belirlenmesidir. akarsuyunda ile arasında kalan kesitte seçilen iki istasyonda 2014 ile 2014 tarihleri arasında on beş günlük aralıklarla bir yüzeysel su kalitesi çalışması yürütülmüştür. Su örneklerinde amonyum azotu (NH 4 + N), nitrit azotu (NO 2 N), nitrat azotu (NO 3 N) toplam Kjeldahl azotu (TKN), toplam azot (TN), toplam fosfat fosforu (toplam 3 P), toplam karbon (TC), toplam inorganik karbon (TIC), toplam organik karbon (TOC) ve kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) analizleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen değerler Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne göre irdelenmiştir. Ortalama değerler dikkate alındığında, 0.092 mg NH 4 + N/L, 1.014 mg NO 3 N/L, 0.350 mg TKN/L, 4.78 mg TOC/L ve 8.15 mg KOİ/L lik konsantrasyonlarla akarsuyunun I. sınıf su (yüksek kaliteli su), 0.008 mg NO 2 N/L ve 0.045 mg 3 P/L lik konsantrasyonlarla da II. sınıf su (az kirlenmiş su) kalitesine sahip olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Atıksu,, Su Kalitesi DETERMINATION OF THE POLLUTANTS CARRIED BY THE STREAM DEĞİRMENDERE (TRABZON) INTO THE BLACK SEA The aim of this study is to determine the pollutants carried by the Stream (Trabzon Province) into the Black Sea. Monitoring and sampling studies for the surface water quality of the stream, Eastern Black Sea Basin of Turkey, were semimonthly conducted in two stations selected in the part of during the dates between January and August 2014. The studied water quality indicators are ammonium nitrogen (NH 4 + N), nitrite nitrogen (NO 2 N), nitrate nitrogen (NO 3 N), total Kjeldahl nitrogen (TKN), total nitrogen (TN), total phosphate phosphorus ( 3 P), total carbon (TC), total inorganic carbon (TIC), total organic carbon (TOC), and chemical oxygen demand (COD). The obtained values were used to classify the water quality of the stream with 455

reference to the Turkish Water Pollution Control Regulation. Considering the mean concentrations, it was determined that the stream has high-quality water in terms of 0.092 mg NH 4 + N/L, 1.014 mg NO 3 N/L, 0.350 mg TKN/L, 4.78 mg TOC/L, and 8.15 mg COD/L, however, it has slightly polluted water with regard to 0.008 mg NO 2 N/L and 0.045 mg 3 P/L. Keywords: The stream, Wastewater, Water quality GİRİŞ Kıta içi su kaynaklarımızdan göllerimiz, nehirlerimiz ve yer altı sularımız ile denizlerimiz evsel ve endüstriyel atıklar yanında aşırı gübrelemeden ve bilinçsiz kullanılan zirai mücadele ilaçlarından olumsuz etkilenmektedir. Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde tüm hastalıkların % 80 i ve ölümlerin üçte biri kirli sulardan kaynaklanmaktadır (İleri 2000). 2012 yılı Belediye Atıksu İstatistikleri Veri Tabanı sonuçlarına göre, Trabzon da 589,583 toplam nüfuslu 75 belediyeden 454,306 toplam nüfuslu 49 belediye kanalizasyon şebekesi ile hizmet vermektedir. Kanalizasyon şebekeleri ile toplanan yıllık 23.474 milyon m 3 atıksuyun 20.472 milyon m 3 ü Karadeniz e, 2.912 milyon m 3 ü akarsularla yine Karadeniz e, 30,000 m 3 ü araziye ve 60,000 m 3 ü diğer alıcı ortamlara deşarj edilmektedir (TÜİK 2014a). Literatür incelendiğinde, Havzasında (Trabzon) toplam organik karbon (TOC), toplam azot (TN) ve toplam fosfat fosforu (toplam 3 P) kirliliğinin zamansal ve mekansal değişiminin incelendiği çalışma (Satılmış ve Bayram 2014) dışında tarafından Karadeniz e taşınan kirleticilerin belirlenmesine yönelik yapılmış bir çalışmaya rastlanmamıştır. Ancak, Bakan ve Büyükgüngör (2000) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada, Karadeniz in Türkiye kıyısından denize dökülen 21 akarsuyun askıda katı madde, amonyak azotu (NH 3 N), nitrit azotu (NO 2 N), nitrat azotu (NO 3 N), toplam Kjeldahl azotu (TKN), orto fosfat fosforu (o 3 P), toplam 3 P, deterjan, kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) ve biyokimyasal oksijen ihtiyacı yükleri belirlenmiştir. Altın vd. (2009) evsel ve endüstriyel atık su deşarjının yapıldığı yedi akarsuyun gerek akarsuya gerekse Karadeniz e olan etkilerini incelemişlerdir. Yakın zamanda, Bayram ve Önsoy (2011) tarafından Harşit Çayı (Giresun-Tirebolu) tarafından Karadeniz e taşınan kirleticilerden amonyum azotu (NH 4 + N), NO 2 N, NO 3 N, TKN, TN, o 3 P, anyonik deterjan (MBAS) ve KOİ incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, 758,237 toplam nüfusu (TÜİK 2014b) ile Doğu Karadeniz Bölgesi nin en büyük kenti Trabzon un en önemli yüzeysel su kaynaklarından havzasından Karadeniz e taşınan kirleticilerin belirlenmesidir. akarsuyunun yüzeysel su kalitesi, inorganik ve organik su kalite değişkenlerinden NH 4 + N, NO 2 N, NO 3 N, TKN, TN, toplam 3 P, TOC ve KOİ yönünden tespit edilip Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne (SKKY 2004) göre sınıflandırılmakta, İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik (İTASHY 2005) ve TS 266 ya (2005) göre de yüzeysel ham suyun içme ve kullanma suyu olarak kullanılabilirliği değerlendirilmektedir. 456

ÇALIŞMA ALANI Türkiye nin en önemli doğal kaynaklarından biri olan su kaynaklarını tespit etmek, geliştirmek ve kullanmak amacıyla ülke yüzeyi 26 drenaj havzasına ayrılmıştır. Hidrolojik havzaların 22. si olan Doğu Karadeniz Havzası, Çoruh (23) ve Aras (24) Havzaları ile birlikte, Kafkasya Ekolojik Bölgesi nin Türkiye kısmını oluşturur. Doğu Karadeniz Havzası, Melet Çayı, Harşit Çayı,, Karadere, Pazar Çayı ve Fırtına Deresi gibi birbirine paralel olarak uzanan akarsuların alt havzalarından oluşur (Bayram ve Önsoy 2011). 55 km ana kol uzunluğu ile 1054 km 2 lik drenaj alanına sahip havzası, 3080 m yüksekliğindeki Kalkanlı ve Zigana Dağları ndan başlayıp Trabzon İli nin Karadeniz kıyısında sonlanan, Trabzon un içme suyu ihtiyacının karşılandığı, jeolojik ve topoğrafik şartları nedeniyle bol sedimente sahip bir havzadır (Uçar 2010). akarsuyunun Karadeniz e döküldüğü mevkiinde (Şekil 1) bir ve bu istasyonun 17 km membaındaki mevkiinde (Şekil 2) bir tane olmak üzere iki istasyon seçilmiştir. Havzanın diğer kesimlerine kıyasla bu iki istasyon arasında birçok sanayi tesisi, kömür işletmesi, beton santrali vb. işletme yer almakta ve nüfus da yoğunlaşmaktadır. Şekil 1 istasyonu (40 52'07.2" K 39 36'45.8" D), Şekil 2 istasyonu (40 59'39.5" K 39 45'21.0" D), 457

YÖNTEM Su örneklerinin alınması, muhafazası ve laboratuara nakli standart yöntemlere uygun olarak gerçekleştirilmiştir (APHA 1992). Su örneklerinin alınmasında, 500 ml hacimli plastik numune kapları kullanılmıştır. Su örneklerinin olası kirliliğini önlemek için, numune kapları önce sıcak su ve fırça yardımıyla sonra da 1 M HNO 3 ile temizlenmiş, son olarak da saf su ile durulanmış ve kurutulmuştur. Örnekleme sırasında, su örneklerinin alınacağı numune kapları bu kez akarsuyun suyu ile birkaç kez çalkalanmış, üzerinde hava kalmayacak şekilde doldurulmuş ve kapakları sıkıca kapatılmıştır. Bu şekilde toplam 1 L yüzeysel ham su örneği alınmıştır. Su örneklerinin + 4 ºC de muhafazası için buz kasetleri ile donatılmış büyük hacimli numune kapları kullanılmıştır. Yüzeysel ham su örnekleri laboratuarda çeşitli su kalite değişkenleri için analiz edilmeden önce vakum pompası yardımıyla gözenek büyüklüğü 0.45 μm olan 50 mm çaplı selüloz asetat filtre kağıdı kullanarak filtre edilmiştir. Filtre edilmiş bu yüzeysel ham su örnekleri Hach Lange marka, Dr. 5000 model UVvis spektrofotometre ve ilgili küvet testler (Tablo 1) kullanılarak analiz edilmiştir. TKN ayrıca analiz edilmeyip, TKN = TN - (NO 2 N + NO 3 N) şeklinde hesap edilerek belirlenmiştir. Tablo 1. Çalışmada Kullanılan Küvet Testler Kalite değişkenleri Kod No Ölçüm Aralığı (mg/l) ph Aralığı Sıcaklık Aralığı ( C) NH 4 + N LCK 304 0.015 2.000 4 9 20 NO 2 N LCK 541 0.002 0.030 3 10 15 25 NO 3 N LCK 339 0.230 13.50 3 10 20 24 TN LCK 138 1 16 3 12 15 25 3 P LCK 349 0.050 1.500 2 10 15 25 TC LCK 380 12 75 4 10 15 25 TIC LCK 380 10 73 4 10 15 25 TOC LCK 380 2 65 4 10 15 25 KOİ LCK 414 5 60 BULGULAR ve İRDELEME Çalışma kapsamında takibi yapılan organik ve inorganik su kalite değişkenlerinin zamansal ve mekansal değişimleri sırasıyla Şekil 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve 10 da verilmektedir. 458

Amonyum azotu konsantrasyonu ilk istasyonda 0.016 0.111 mg/l, son istasyonda ise 0.021 0.245 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 3) ortalama değerler 0.039 ve 0.092 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 0.200 mg NH 4 + N/L lik değer dikkate alındığında, akarsuyunun (son istasyonda 1., 11., 12. ve 15. çalışmalar hariç) yüksek kaliteli su sınıfında) olduğu anlaşılmaktadır. 0,250 0,200 NH 4 + N, mg/l 0,150 0,100 0,050 0,000 Şekil 3. Amonyum azotunun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi Nitrit azotu konsantrasyonu ilk istasyonda 0.001 0.014 mg/l, son istasyonda ise 0.002 0.013 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 4) ortalama değerler 0.007 ve 0.008 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 0.002 mg NO 2 N/L lik değer dikkate alındığında, bu değerin üzerinde bir konsantrasyona sahip akarsuyunun az kirlenmiş su (sınıf II) kalitesinde olduğu anlaşılmaktadır. 0,020 0,015 NO 2 N,mg/L 0,010 0,005 0,000 Şekil 4. Nitrit azotunun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi 459

Nitrat azotu konsantrasyonu ilk istasyonda 0.421 1.240 mg/l, son istasyonda ise 0.558 2.060 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 5) ortalama değerler 0.848 ve 1.014 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 5 mg NO 3 N/L lik değer dikkate alındığında, bu değerin oldukça altında bir konsantrasyona sahip akarsuyunun yüksek kaliteli su sınıfında olduğu anlaşılmaktadır. 2,50 2,00 NO 3 N, mg/l 1,50 1,00 0,50 0,00 Şekil 5. Nitrat azotunun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi Toplam azot konsantrasyonu ilk istasyonda 0.706 1.540 mg/l, son istasyonda ise 0.837 2.470 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 6) ortalama değerler 1.138 ve 1.371 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). istasyonuna gözlemlenen TN değişkeninde %20 lik bir artış olduğu ve değişkeninin %74 ünü NO 3 N oluşturduğu belirlenmiştir. SKKY de (2004) toplam azot bakımından herhangi bir değerlendirme yapılmamaktadır. 2,50 2,00 TN,mg/L 1,50 1,00 0,50 0,00 Şekil 6. Toplam azotun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi 460

Toplam Kjeldahl azotu konsantrasyonu ilk istasyonda 0.055 0.484 mg/l, son istasyonda ise 0.083 0.619 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 7) ortalama değerler 0.283 ve 0.350 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 0.500 mg TKN/L lik değer dikkate alındığında, akarsuyunun (son istasyonda 1., 2., 11. ve 15. çalışmalar hariç) yüksek kaliteli su sınıfında olduğu anlaşılmaktadır. 1,000 0,750 TKN, mg/l 0,500 0,250 0,000 Şekil 7. Toplam Kjeldahl azotunun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi Toplam fosfat fosforu konsantrasyonu ilk istasyonda 0.014 0.070 mg/l, son istasyonda ise 0.017 0.080 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 8) ortalama değerler 0.034 ve 0.045 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 0.020 mg 3 P/L lik değer dikkate alındığında, bu değerin üzerinde bir konsantrasyona sahip akarsuyunun az kirlenmiş su (sınıf II) kalitesinde olduğu anlaşılmaktadır. 0,100 0,080 3 P, mg/l 0,060 0,040 0,020 0,000 Şekil 8. Toplam fosfat fosforunun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi 461

Toplam organik karbon konsantrasyonu ilk istasyonda 2.12 4.78 mg/l, son istasyonda ise 2.70 10.0 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 9) ortalama değerler 3.54 ve 4.86 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 5 mg TOC/L lik değer dikkate alındığında, akarsuyunun (son istasyonda 3., 10., 11., 14., 15. ve 16. çalışmalar hariç) yüksek kaliteli su sınıfında olduğu anlaşılmaktadır. 10,00 7,50 TOC, mg/l 5,00 2,50 0,00 Şekil 9. Toplam organik karbonun (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi Kimyasal oksijen ihtiyacı konsantrasyonu ilk istasyonda 4.04 12.1 mg/l, son istasyonda ise 4.27 16.1 mg/l arasında değişmekte olup (Şekil 10) ortalama değerler 6.96 ve 8.15 mg/l olarak hesap edilmiştir (Tablo 2). SKKY de (2004) I. sınıf su kalitesi için izin verilen 25 mg KOİ/L lik değer dikkate alındığında, bu değerin altında bir konsantrasyona sahip akarsuyunun yüksek kaliteli su sınıfında olduğu anlaşılmaktadır. 20 15 KOİ, mg/l 10 5 0 Şekil 10. Kimyasal oksijen ihtiyacının (mg/l) zamansal ve mekansal değişimi 462

Çalışma kapsamında incelenen su kalitesi değişkenleri için elde edilen değerler Tablo 2 de özetlenmektedir. Tablo 2. yüzeysel su kalitesinin zamansal ve mekansal değişimi Kalite değişkenleri Min. Ort. Maks. Min. Ort. Maks. NH 4 + N (mg/l) 0.016 0.039 0.111 0.021 0.092 0.245 NO 2 N (mg/l) 0.001 0.007 0.014 0.002 0.008 0.013 NO 3 N (mg/l) 0.421 0.848 1.240 0.558 1.014 2.060 TN (mg/l) 0.706 1.138 1.540 0.837 1.371 2.470 TKN (mg/l) 0.055 0.283 0.484 0.083 0.350 0.619 3 P (mg/l) 0.014 0.034 0.070 0.017 0.045 0.080 TC (mg/l) 20.20 28.92 39.07 23.80 33.94 45.00 TIC (mg/l) 16.40 25.38 36.70 21.00 29.08 42.30 TOC (mg/l) 2.120 3.540 4.780 2.700 4.860 10.00 KOİ (mg/l) 4.040 6.960 12.10 4.270 8.150 16.10 Buraya kadar elde edilen değerler sadece SKKY ye (2004) göre değerlendirilmiştir. İTASHY (2005) ve TS 266 ya (2005) göre bir değerlendirme yapıldığında ise şunlar söylenebilir: Amonyum için gerek İTASHY de gerekse TS 266 da Sınıf 2 Tip 2 için en çok 0.500 mg/l ye kadar müsaade edilmekte bu da 0.388 mg/l amonyum azotuna karşılık gelmekte ve Avrupa Birliği (EU 1998) gibi uluslararası kabul gören direktifte önerilen değerle birebir örtüşmektedir. Dolayısıyla, nin iki istasyonda da bu değeri aşmadığı görülmektedir (Şekil 3). Nitrit için de gerek İTASHY de gerekse TS 266 da Sınıf 2 Tip 2 için en çok 0.500 mg/l ye kadar müsaade edilmekte bu da 0.152 mg/l nitrit azotuna karşılık gelmekte ve Avrupa Birliği (EU 1998) gibi uluslararası kabul gören direktifte önerilen değerle birebir örtüşmektedir. Dolayısıyla, nin iki istasyonda da bu değeri aşmadığı görülmektedir (Şekil 4). Nitrat için ise hem İTASHY de hem de TS 266 da Sınıf 2 Tip 2 için en çok 50 mg/l ye kadar izin verilmekte bu da 11.295 mg/l nitrat azotuna karşılık gelmekte ve Avrupa Birliği (EU 1998) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO 2004) gibi uluslararası kabul gören standartlarda önerilen değerlerle birebir örtüşmektedir. Dolayısıyla, nin iki istasyonda da bu değerin çok altında bir değere sahip olduğu görülmektedir (Şekil 5). Korelasyon katsayısı (r) iki değişken arasındaki ilişkiyi göstermek için yaygın kullanılan bir ölçüdür. Laboratuarda yapılan analizler neticesinde elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) bilgisayar programı kullanılarak analiz edildi. İncelenen su kalite değişkenlerinin korelasyon katsayıları ve anlamlılık değerleri Tablo 3 te verilmektedir. 463

Tablo 3. Su kalitesi değişkenleri korelasyon matrisleri NH 4 + N NO 2 N NO 3 N TN TKN 3 P TC TIC TOC istasyonu,, Trabzon NO 2 N 0.195 0.470 NO 3 N 0.126 0.643 0.512a 0.043 TN -0.152 0.574 0.457 0.075 0.897b 0.000 TKN -0.107 0.694 0.004 0.990 0.071 0.795 0.504 a 0.047 3 P 0.247 0.357 0.341 0.196 0.309 0.245 0.275 0.303 0.011 0.967 TC -0.050 0.854 0.699b 0.799b 0.746 b 0.111 0.003 0.000 0.001 0.682 0.258 0.335 TIC -0.058 0.832 0.706b 0.795b 0.719 b 0.058 0.002 0.000 0.002 0.831 0.200 0.457 0.990 b 0.000 TOC 0.072 0.791-0.347 0.188-0.333 0.208-0.165 0.541 0.284 0.286 0.263 0.325-0.369 0.159-0.499a 0.049 KOİ 0.006 0.983-0.641b -0.317 0.007 0.232-0.202 0.453 0.180 0.506-0.147 0.586-0.590 a -0.647b 0.623b 0.016 0.007 0.010 istasyonu,, Trabzon NO 2 N 0.678 b 0.004 NO 3 N 0.099 0.716 0.464 0.070 TN 0.296 0.265 0.442 0.086 0.933b 0.000 TKN 0.560 a 0.115 0.024 0.670 0.229 0.394 0.564 a 0.023 PO 3 4 P 0.533 a 0.497 0.033 0.050 0.514a 0.574 a 0.366 0.041 0.020 0.163 TC 0.106 0.695 0.483 0.058 0.751b 0.734 b 0.258 0.001 0.001 0.335 0.253 0.344 TIC 0.018 0.948 0.340 0.197 0.530a 0.535 a 0.230 0.035 0.033 0.392 0.032 0.907 0.943 b 0.000 TOC 0.266 0.320 0.432 0.092 0.665b 0.595 a 0.081 0.005 0.015 0.766 0.657 b 0.184 0.006 0.496-0.153 0.571 KOİ 0.205 0.446 0.414 0.111 0.607a 0.561 a 0.124 0.013 0.024 0.699 0.519a 0.180 0.039 0.504-0.114 0.674 0.868 b 0.000 Hücreler Pearson korelasyon katsayılarını ve P değerlerini göstermektedir. a korelasyon 0.05 düzeyinde önemli (iki uçlu) b korelasyon 0.01 düzeyinde önemli (iki uçlu) 464

SONUÇLAR ve ÖNERİLER Doğu Karadeniz Bölgesi nin 758,237 toplam nüfusu ile en büyük kenti olan Trabzon un en önemli yüzeysel su kaynaklarından 55 km ana kol uzunluğu ile 1054 km 2 lik drenaj alanına sahip akarsuyunun Karadeniz e döküldüğü ve 17 km membaındaki Trabzon Belediyesi İçme Suyu Arıtma Tesislerine regülatörü aracılığıyla suyun temin edildiği mevkilerinde seçilen istasyonlarda 2014 başı itibariyle on beş günlük aralılarla 2014 sonuna kadar olan sekiz aylık sürede bir yüzeysel su kalitesi çalışması gerçekleştirilmiştir. Trabzon İli ile Yomra ve Akçaabat İlçeleri şehir merkezlerinin içme ve kullanma suyu ihtiyacı temininde kısmen yararlanılan akarsuyunun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne göre amonyum azotu (NH 4 + N), nitrat azotu (NO 3 N), toplam Kjeldahl azotu (TKN), toplam organik karbon (TOC) ve kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) bakımından yüksek kaliteli su sınıfında, nitrit azotu (NO 2 N) ve toplam fosfat fosforu (toplam 3 P) bakımından ise az kirlenmiş su kalitesinde olduğu tespit edilmiştir. Karadeniz e taşınan organik ve inorganik kirlilik konsantrasyonlarının ortalama değerleri 0.092 mg NH 4 + N/L, 0.008 mg NO 2 N/L, 1.014 mg NO 3 N/L, 0.350 mg TKN/L, 1.371 mg TN/L, 0.045 mg toplam 3 P/L, 29.08 mg TIC/L, 4.86 mg TOC/L, 33.94 mg TC/L ve 8.150 mg KOİ/L olarak belirlenmiştir. Elde edilen verilerin ortalamaları dikkate alındığında, istasyonlar arasındaki insani faaliyetler sonucunda NO 2 N konsantrasyonunda %15, NO 3 N konsantrasyonunda %20, TKN konsantrasyonunda %24, TN konsantrasyonunda %20, toplam 3 P konsantrasyonda %32, TC konsantrasyonunda %17, TIC konsantrasyonunda %20, TOC konsantrasyonunda %35 ve KOİ konsantrasyonunda ise %17 lik bir artış tespit edilmiştir. En yüksek artış %136 ile NH 4 + N değişkeninde gerçekleşmiştir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen toplam nüfusun 454,306 ve deşarj edilen toplam atıksuyun yıllık 23.474 milyon m 3 olduğu Trabzon da, akarsulara Karadeniz e deşarj edilen kısım %12 düzeyinde kalırken, derin deniz deşarjları ile Karadeniz e taşınan kısım %87 ye ulaşmaktadır. Bu yüksek oran dolayısıyla, ileriki çalışmalarda derin deniz deşarjları ile Karadeniz e taşınan kirleticilerin takip edilmesi önerilmektedir. TEŞEKKÜR Bu çalışmayı, henüz kırk yaşında iken aramızdan ayrılan (19 2013) 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu (21-23 Kasım 2011, Trabzon) Düzenleme Kurulu, Bilim ve Danışma Kurulu Üyesi ve aynı zamanda Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Hidrolik Anabilim Dalı, Kıyı ve Liman Mühendisliği Bilim Dalı Öğretim Üyesi merhum hocamız Doç. Dr. Murat İhsan KÖMÜRCÜ nün aziz anısına adıyoruz. 465

KAYNAKLAR Altin, A., Ozolcer, I.H., Yildirim, Y., Water Pollution in the Southern Coastal Region of the Black Sea, Fresenius Environmental Bulletin, 2009, 18, 2170-2180. Bakan, G., Büyükgüngör, H., The Black Sea, Marine Pollution Bulletin, 2000, 41, 24-43. Bayram, A., Önsoy, H., Harşit Çayı (Giresun Tirebolu) Tarafından Karadenize Taşınan Kirleticilerin Belirlenmesi, 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu, Kasım 2011, Trabzon, Bildiriler Kitabı: 545-555. Council Directive 98/83/EC of 3 November 1998 on the quality of water intended for human consumption, 1998, http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:1998:330:0032: 0054:EN:PDF, (erişim Eylül 16, 2014). Greenberg, A.E., Clesceri, L.S., Eaton, A.D., Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 18th ed., APHA, AWWA, WEF, Washington, D.C., 1992. İleri, R., Çevre Biyoteknolojisi, Değişim Yayınları, 2000, Adapazarı. Satılmış, U., Bayram, A., Spatial and Temporal Variation of Total Organic Carbon, Total Nitrogen, and Total Phosphorus Pollution in the Stream Watershed, Trabzon Turkey, International Environmental Sciences Symposium of Van (IESSV 14), June 2014, Van, Abstract Book: 128-129. T.C. Resmi Gazete, 2004. Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Başbakanlık Basımevi 25687. T.C. Resmi Gazete, 2005. İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik, Başbakanlık Basımevi 25730. TS 266, Sular-İnsani Tüketim Amaçlı Sular, T.S.E., Ankara, 2005. TÜİK, 2014a. Türkiye İstatistik Kurumu, Belediye Atıksu İstatistikleri, http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?cevredb2=&report=cevat24.rdf& p_kod=1&p_yil1=2012&p_il1=61&p_dil=1&desformat=html&envid=cevredb2e nv, (erişim Eylül 16, 2014) TÜİK, 2014b. Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&envid=adnksdb2env& report=wa_turkiye_il_koy_sehir.rdf&p_il1=61&p_kod=2&p_yil=2013&p_dil=1 &desformat=html, (erişim Eylül 16, 2014) Uçar, İ., Trabzon Havzası nda Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Bir Hidrolik Model Yardımıyla Taşkın Analizi Yapılması Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2010, Ankara. World Health Organization, 2004. Guidelines for Drinking Water Quality, 3rd Edition, Geneva, Switzerland. 466