MUAYENE KURULUŞLARI, HĐJYEN DENETĐMLERĐ, TÜRKĐYE GERÇEĞĐ VE GELĐŞEN PAZARLAR

MUAYENE KURULUŞLARI, HĐJYEN DENETĐMLERĐ, TÜRKĐYE GERÇEĞĐ VE GELĐŞEN PAZARLAR 12.03.2012 Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 1

AMAÇ: Bu rapor son dönemde Türkiye de popüler olan muayene kuruluşlarının ne olduğu ve geleceği ile ilgili genel değerlendirmeleri ve hijyen denetimleriyle ilgili potansiyel pazarın derinliğini ortaya koymak amacıyla oluşturulmuştur. MUAYENE KURULUŞU NEDĐR? kuruluşu bir uygunluk değerlendirme kuruluşudur. kuruluşları bir ekipmanın veya prosesin referans standartlara&yönetmelik&mevzuat şartlarına uygunluğun denetimini gerçekleştirir. Türkiye de tanınan en ünlü muayene kuruluşu araç muayene istasyonları olan A Tipi Akredite Kuruluşu TÜV TÜRK ler dir MUAYENE KURULUŞU TĐPLERĐ NELERDĐR? kuruluşları A tipi, B Tipi,C tipi olmak üzere 3 gruba ayrılır. A tipi muayene kuruluşu, denetime dâhil olan diğer taraflardan bağımsız olduğunu iddia edebilmek için, denetlenen ürünlerin tasarımı, üretimi, tedariki, montajı, satın alımı, mülkiyeti, kullanım ya da bakımının bir başka tarafa direk olarak bağlı olmadığını göstermek zorundadır. A tipi muayene kuruluşları 3. taraf olarak bağımsız denetim gerçekleştirirler. Diğer tipler; Yukarıdaki şartlardan kimilerini sağlayıp sağlamamasına göre B tipi ve C tipi muayene kuruluşu olarak sınıflandırılırlar. MUAYENE KURULUŞU HANGĐ ALANLARDA HĐZMET VERMEKTEDĐR. Araç muayeneleri Kaldırma iletme ekipmanlarının muayeneleri Asansörlerin muayeneleri Basınçlı kapların muayeneleri Fabrika üretim kontrolü Topraklama muayeneleri Paratoner muayeneleri Aydınlık seviyesi ölçümü Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 2

Yalıtım geçirgenlik muayeneleri Gürültü, titreşim ölçümleri Temiz oda validasyon muayeneleri Hijyen sanitasyon muayeneleri Kazan dairesi, baca uygunluk muayeneleri v.b. çok fazla alanda ve sektöre hizmet vermektedir. lerin kimilerinin yasal zorunluluk olmasından dolayı kuruluşların gerçekleştirmesi zorunludur. Örneğin kaldırma iletme ekipmanlarının ( vinç, forklift, caraskal, platform v.b) işçi sağlığı ile ilgili tüzükler gereği 3 ayda bir muayenelerin yaptırılması, topraklama, paratoner v.b. muayenelerin de aynı şekilde yılda bir muayenelerinin yaptırılması ĐSG ile ilgili tüzükler gereği zorunlu bir uygulamadır. MUAYENE KURULUŞU ĐLE BELGELENDĐRME VE LABORATUVARLARIN FARKLARI NELERDĐR? kuruluşu denetimler sonrasında rapor verirken Belgelendirme kuruluşu ise sertifika verir. kuruluşu ekipmanların veya prosesin anlık uygunluk değerlendirmelerini gerçekleştirir. Belgelendirme kuruluşu ise sistemin sürekliliği ile ilgili uygunluk değerlendirmesi yapar. Bu şekilde belgelendirme kuruluşlarından belgeli firmaların ürettiği ürünler bir sisteme göre üretilir ve deklare edilirler. kuruluşlarının verdiği raporlar ise anlık uygunluk değerlendirmeleri olduğundan muayene günü ve anı için muayenesi yapılan ekipman veya proses şartları için geçerlidir. Örneğin bir asansörün muayenesi yapılıyorsa sadece muayenesi yapılan asansör için rapor düzenlenir. e (ISO/IEC 17020) ve Ürün Sertifikasyonu (ISO/IEC Kılavuz 65) arasındaki bazı farklılıklar Faaliyet Denetleme Ürün Sertifikasyonu Faaliyetin mahiyeti 3. şahıs tarafından yapılması zorunlu olmayan ürünlerin birer birer denetlenmesi işlemi (uygunluğun direk olarak belirlenmesi) Ürün serilerinin her zaman için 3. Bir şahıs tarafından yapılması gereken sertifikasyonu (uygunluğun dolaylı olarak belirlenmesi) Uygunluk Garanti Kararlar Standartlara, ya da diğer normatif dokümanlara ve/veya genel koşullara karşı incelenir Denetleme anındaki durumu gösteren rapor Denetlemeyi gerçekleştiren kişiler ile denetleme ile ilgili kararları alan kişiler aynı kişiler Standartlara ya da normatif dokümanlara göre değerlendirilir Normalde uygunluğun garanti devamlılığını gösteren sertifikasyon Değerlendirmeyi yapan kişi veya kişiler ile sertifika ile ilgili kararları veren kişiler farklı Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 3

olabilir olmalıdır Lisansların düzenlenmesi Hiçbir lisans düzenlenmez Sağlayıcılara sertifika düzenlemeleri için lisans sağlar Ürünlerin işaretlenmesi Sadece denetimden geçen ürünlerin üzerine işaret konur Onaylanmış ürünlerde lisansın hemen altına işaret koyulabilir Gözetim Denetlemeyi desteklemek için gereken yerlerde gerçekleştirilir Normal şartlar altında uygunluğun garantisinin devamlılığını sağlamak için gerçekleştirilir Servis içi muayene Sadece denetleme ile Ürün sertifikasyonu olmaksızın Laboratuarlar ile Kuruluşlarının Đlişkileri Bir muayene birimi tarafından uygulanan testler fonksiyonel ve analitik olmak üzere iki kategoriden birine dâhil olabilir. Örneğin; bir vincin yük testi gibi fonksiyonel testler bir muayene kuruluşunun normal faaliyetlerinden birini oluşturur ve böylelikle ISO/IEC 17020 kapsamında yer alır. Analitik test ise (bir laboratuarda, kontrol altında ve daha sofistike ekipman ve test prosedürleri uygulanarak yapılmalıdır) bir laboratuar faaliyetidir ve böylelikle ISO/IEC 17020 kapsamına girmez. Denetlemelerinin bir parçası olarak bu tip laboratuar uygulamalı analitik testleri uygulamak isteyen denetleme birimleri bu uygulamayı yaparken ISO/IEC 17025 te belirtilmiş olan ilgili koşullara riayet etmek zorundadırlar. Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 4

PERĐYODĐK KONTROLLER VE GELĐŞEN PAZAR TÜRKĐYE Türkiye de kimi sektörlerde veya alanlarda muayeneler yasal zorunluluktur. Đşçi Sağlığı Ve Güvenliği ile ilgili mevzuatlar gereği kaldırma iletme ekipmanlarının ( vinç, forklift, caraskal v.b. ) 3 ayda bir muayenelerin yaptırılması yasal zorunluluktur. Belediyelerinin yılda bir yaptıkları asansörlerin muayenelerinin A Tipi Kuruluşlarına yaptırılmasının 01.01.2012 tarihinden itibaren asansör yönetmeliğine girmesi asansör denetimlerini son dönemin gelişen pazarı haline getirmiştir. Sektör temsilcileri Türkiye de 200 binin üzerinde asansör olduğunu belirtmektedir. Yasal zorunluluk olmasına karşın Belediyelerin personel ve ekipman yetersizliklerinden en fazla %5 ini denetleyebildikleri belirtilmektedir. Bu eksiklikten dolayı 2011 yılı içerisinde yayınlanan yönetmelikler sonrasında bu hizmet özele devredilmektedir. Asansörlerin periyodik kontrolü haricindeki kuruluşların yapması 3 ayda bir zorunlu olan kaldırma iletme ekipmanlarının periyodik kontrolleriyle ilgili pazarın büyüklüğü ise ortadadır. Tek bir fabrikanın bile birkaç yüzden fazla bu tür ekipman barındırabileceği göz önünde tutulduğunda Türkiye genelinde periyodik kontrolü gerçekleştirilebilecek ekipmanların sayısı dikkat çekici boyutlara ulaşmaktadır. Aynı şekilde Kaldırma iletme ekipmanları gibi Basınçlı kapların da yılda bir kere periyodik kontrollerinin yaptırılması yasal zorunluluktur. Bu muayene konusuna giren ekipmanlar kalorifer kazanları, hidrofor, hava tankı gibi 0,5 barda fazla basınç muhteva eden ekipmanlardır. Benzer şekilde işletmelerin yılda bir kez topraklama, paratoner muayeneleri yaptırmaları da yasal zorunluluktur. Farklı bir muayene konusu olan temiz oda validasyon muayeneleri sınırlı firmaların hizmet sunduğu bir muayene alanıdır. Temiz oda muayenesi ilaç üretim tesislerinin, ameliyathanelerin ortam havalarının sağlamaları gereken koşulları ölçüm ve testler yoluyla değerlendirilmesidir. Sağlık bakanlığı gerçekleştirdiği hastane denetimlerinde temiz oda validasyon muayene raporlarını talep edilmekte, ilaç üretim tesisleri ise yaptıkları işlerin hassasiyetleri nedeniyle bu muayeneyi yaptırmak durumunda kalmaktadır. Ancak bu kuruluşların 3. taraf muayenelerini sınırlı sayıda firmadan aldıkları görülmektedir. Bu sektörlerin Türkiye genelindeki boyutu düşünüldüğünde ciddi açık bir pazar oldukları görülmektedir. Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 5

SON GELĐŞME TARIM BAKANLIĞI DENETĐMLERĐNĐ ÖZELLEŞTĐRĐYOR Aralık 2011 de Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı nın, yayınladığı resmi denetleme yönetmeliğinde, gerektiğinde A Tipi Akredite Kuruluşlarına denetleme yetkisini devredebileceğini belirtmesi hijyen denetim sektörünün en çok ilgi çeken alanların başında gelmesine yol açmıştır. Bu alanda akredite muayene kuruluşlarının sayılarının 10 civarında olması Türkiye geneli düşünüldüğünde akredite kuruluşlarının az sayıda olduğunu göstermektedir. 5996 sayılı kanunda gıda üreten servis eden sunan dağıtan tüm kuruluşların denetimlerinin Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığında toplanması nedeniyle bu boyutta bir alanı denetleyebilmesi ve kontrol altında tutulabilmesi için,ab ile ilgili ilişkiler ve zorlamalar nedeniyle de, 2012 içerisinde özelleştirme uygulamaların başlaması beklenmektedir. Denetime ihtiyaç duyulabilecek noktaların sayısı için Türkiye geneli düşünüldüğünde kesin bir rakam verilememektedir. Bu durum bile pazarın boyutunu gözler önüne sermektedir. HĐYEN DENETĐM HĐZMETĐ AKREDĐTE MUAYENE KURULUŞLARININ FAALĐYET ALANINA GĐRMESĐ Teknik yöneticiliğini yaptığım belgelendirme kuruluşu 2009 yılında 17020 muayene kuruluşu faaliyetleri ile ilgili Turkak dan akredite olarak Genel Hijyen Denetimleri ni akreditasyon kapsamına alıp Türkiye de bir ilki gerçekleştirmiştir. Hijyen denetimlerinin(ghp/ghp) akreditasyon kapsamında olması hijyen denetim (GHP/GHP) raporlarının uluslar arası izleme zincirine entegre olduğunu ve raporun uluslararası geçerliliği olduğunu gösterir. Akredite bir muayene kuruluşu olmak; muayene faaliyetlerini gerçekleştirmek için yeterli ekipmana ve personele sahip olmayı, uygun muayene uzmanı atanmasını, kuruluşun muayene faaliyetlerine ilişkin dokümantasyonunun mevcudiyetini ve uygun raporlamayı gerektirir. Akredite bir kuruluş olmak, faaliyet konusunda yeterliği onaylanmış kuruluş olmak demektir. Akredite Bir Hijyen Raporuna Niye Đhtiyaç Var? Gıda güvenliği / Hijyen Denetimleri ( GHP / GMP) Türkiye de çok sayıda firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Buna karşın bu faaliyetleri gerçekleştirmek için gerekli bir yasal düzenleme olmaması, yetkin olmayan çok sayıda kuruluşun bu alanda faaliyet göstermesini mümkün kılmıştır. Gıda Hijyen ve Sanitasyon denetimleri Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 6

konusunda akredite bir kuruluş olmak Gıda Hijyen denetimi hizmetini yetkin bir firma tarafından yapıldığını gösterir. Peki Bu Alanda Hizmet Veren Yetkin Bir Kuruluş Nasıl Anlaşılır? Hijyen denetimleri hizmeti veren kuruluşun akredite bir kuruluş olup olmadığı sorgulanmalıdır. Kuruluş Hijyen Denetimleri konusunda akredite ise nereden akredite olduğu ve bu akreditasyon kapsamında Hijyen Denetimleri veya Gıda Hijyen Sanitasyon si ifadesi geçip geçmediği sorgulanmalıdır. AKREDĐTASYON SÜRECĐ Hijyen Sanitasyon başta olmak üzere, diğer muayene konularının da belirlenmesi sonrasında (kaldırma iletme ekipmanlarının, elektriksel ölçümlerin, fabrika üretim kontrolünün ve benzeri ) akreditasyon için ihtiyaç duyulan eğitimlerin alınması, dokümantasyonun hazırlanması, ihtiyaç duyulan ekipman ve personelin temin edilmesi, akreditasyon ile ilgili başvuruların yapılması ve akreditasyon denetimi olarak özetlenebilir. AKREDĐTASYON YOL HARĐTASI FAALĐYET SORUMLU TERMĐN* 17020 Akreditasyon Eğitimi Verilmesi Danışman Başlangıç 0. gün Akreditasyon ile ilgili kapsamın belirlenmesi Đhtiyaç duyulan sorumluların, organizasyon şemasının, sigorta poliçesinin, kaynakların oluşturulması Đhtiyaç duyulan dokümantasyonların oluşturulması Ekipmanların alınması Ekipman kalibrasyonlarının yapılması TÜRKAK Başvuru dosyasının verilmesi kuruluşu kuruluşu Danışman & Temsilcisi kuruluşu Satın Alma Kuruluşu Danışman & Kuruluşu 12 AY Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 7

Đhtiyaç duyulan kayıtların oluşturulması personelin atanması ve prova muayeneler Akreditasyon başvurusunun yapılması Dokümantasyon tamamlama Akreditasyon Denetimi Danışman & Temsilcisi & Temsilcisi & Danışman Danışman & Temsilcisi & Danışman & Đlgili Bölüm Yöneticileri & temsilcisi kuruluşu & Türkak *Tabloda belirtilen süre kesin olmayıp tahmini süredir. SONUÇ Hijyen denetimlerini saygın ve büyük kuruluşlara sunulmaya devam edilebilmesi, sektör içinde olumlu marka algısının devamlılığının sağlanması akreditasyon olmadan kısa ve orta vadede mümkün görülmemektedir. Bu denetimlerin akredite firmalarının faaliyet alanına girmesinin ilişkili taraflar ( müşteri v.b.) tarafından fark edilmesi için 2-3 yıldır ciddi faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Son dönemlerde ilişkili kesimler tarafından hizmetin bu açıdan talep edilmeye başladığı görülmektedir Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığının özelleştirme ile ilgili yeni uygulamaları da göz önünde bulundurulduğunda kaliteli ve sürdürülebilir hizmet algısının ilişkide olunan kesimler tarafından devamlılığı ve genişleyen Pazar içerisinde yer alabilmek için akreditasyon kaçınılmaz görülmektedir. Saygılarımla; Gökhan ŞĐMŞEK 12.03.2012 Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 8

EKLER MUAYENE KURULUŞU TĐPLERĐ DETAY AÇIKLAMASI 4.2.1a A tipi bir denetleme birimi, denetime dâhil olan diğer taraflardan bağımsız olduğunu iddia edebilmek için, denetlenen ürünlerin tasarımı, üretimi, tedariki, montajı, satın alımı, mülkiyeti, kullanım ya da bakımının bir başka tarafa direk olarak bağlı olmadığını göstermek zorundadır ayrıca diğer karşılaştırılabilir ürünlerde aşağıdaki yollarla gösterebilmelidir; Müşterek mülkiyet (maliklerin bir denetimin sonuçlarını etkileme gücünün olmadığı durumlar dışında), Sayfa 7 IAF/ILAC-A4:2004 ISO/IEC 17020 Başvuru Kılavuzu Organizasyonların yönetim kurullarındaki (ya da buna eşdeğer seviyede) müşterek mülkiyet atamaları (bunların yapılan denetlemenin sonucu üzerinde hiçbir işlevi olmadığı durumlar dışında) Not 2 in daha yüksek bir kademesine direk raporlama Sözleşmeye bağlı düzenlemeler; bir denetimin sonuçlarını etkileyebilecek resmi olmayan anlaşmalar ya da benzeri yollar Yukarıdakilere ek olarak bir Denetim Birimi, eğer aynı organizasyon içerisinde bir başka bölümde, denetlenen ürünlerin ya da benzer karşılaştırılabilir ürünlerin tasarım, üretim, tedarik, montaj, satın alım, mülkiyet, kullanım ya da bakım süreçlerine direk olarak katılıyor ise ve organizasyonun bu diğer bölümünün ayrı bir yasal kimliği yok ise, A Tipi Denetim Birimi olamaz. Denetleme Biriminin bir parçası olduğu yasal kurumun Baş Yöneticisi, Denetleme Biriminin A Tipi statüsünü koruyabilmek için gerekli ilkeleri tanımlamalı ve belgelemelidir. Akreditasyon Birimi bu ilkelerin uygulanışını sermayedeki paylar, yönetim kurulu anayasası, finansman kanalları, karar verme yöntemleri ve A Tipi Denetleme Biriminin tarafsızlığını, bağımsızlığını ve bütünlüğünü etkileyebilecek tüm diğer faktörleri dikkate alarak inceleyecektir. Not 1: Bunun bir örneği, pek çok hissedarın olduğu, ancak denetleme biriminin ilkelerini, stratejilerini ya da işleme şeklini etkileyebilecek (bireysel ya da grup olarak) resmi bir yolu olmayan kooperatif tipi yapıdır. Not 2: Bunun bir örneği olarak, bir şirkete finansman sağlayan bir banka, karar verme süreçlerine katılmadan bu şirketin nasıl yönetildiğini görmek için yönetim kuruluna bir vekil atamak isteyebilir. Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 9

4.2.2a Denetleme Birimlerinin B Tipi olarak sınıflandırılmaları için gerekli olan iki özellik aşağıdaki gibidir: B Tipi denetleme birimleri, denetledikleri ürünlerin tasarımı, üretimi, tedariki, montajı, kullanımı ya da bakımı aşamalarında yer alan organizasyonun açık bir şekilde ayrı ve tanımlanabilir parçasını oluştururlar; B Tipi denetleme birimleri sadece ana kuruluşlarına denetleme servislerine hizmet sağlarlar. B Tipi denetleme birimi kullanıcı organizasyonu ya da tedarikçi organizasyonunun bir parçasını oluşturabilir. Bir tedarikçi organizasyonunun parçasını oluşturan B Tipi bir denetleme birimi, ana organizasyonu için ya da ana organizasyon tarafından üretilmiş olan ürünleri denetler ise ve piyasaya ya da üçüncü bir tarafa verilecek ürünleri denetler ise, birinci taraf denetimi gerçekleştirir. Bir kullanıcı organizasyonunun parçasını oluşturan B Tipi bir denetleme birimi, ana organizasyonun bir parçası olmayan bir tedarikçi organizasyon tarafından ana organizasyonu için ya da ana organizasyon tarafından üretilmiş olan ürünleri denetler ise ikinci taraf denetimi gerçekleştirir. Sayfa 8 IAF/ILAC-A4:2004 ISO/IEC 17020 Başvuru Kılavuzu 4.2.3a C Tipi denetleme birimleri, denetledikleri ürünlerin tasarımına, üretimine, tedarikine, montajına, kullanımına ya da bakımına iştirak ederler. Bu birimler tarafından gerçekleştirilen denetlemeler, B Tipi birimler tarafından gerçekleştirilen denetlemeler ile aynı tip birinci taraf ve ikinci taraf denetlemeleri içerir. Ancak, C Tipi denetleme birimleri B Tipi denetleme birimlerinden aşağıda belirtilmiş olan sebeplerden dolayı farklıdır: C Tipi bir denetleme birimi bir organizasyon içerisinde ayrı olmak zorunda değildir fakat organizasyon içinde tanımlanabilir olmak zorundadır. C Tipi bir birim, denetlediği ürünlerin tasarımcısı, üreticisi, tedarikçisi, montajcısı, kullanıcısı ya da bakımcısı olabilir. C Tipi bir denetleme birimi, denetleme hizmetini serbest piyasada ya da üçüncü bir tarafa ve tedarik denetleme hizmetlerini harici bir organizasyona sunabilir. Örneğin, kendisi ya da ana organizasyonu tarafından tedarik edilen ve başka bir organizasyon tarafından kullanılan ürünleri denetleyebilir. Ayrıca kendisi ya da ana organizasyonu tarafından tasarlanmış, üretilmiş, tedarik edilmiş, montajlanmış, kullanılmış ya da bakımı yapılmış ve böylece rekabetçi olarak kabul edilebilen ürünlere benzer ürünler ile ilgili denetim hizmetlerini diğer organizasyonlara sağlayabilir. Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 10

C Tipi denetleme birimleri tarafından yürütülen denetlemeler üçüncü taraf denetlemeleri olarak sınıflandırılamaz çünkü ISO/IEC 17020 nin Ek A kısmında A Tipi denetleme birimleri için belirtilen bağımsızlık koşullarını karşılamamaktadır. C tipi denetleme birimleri, A Tipi ve B Tipi denetleme birimlerini tanımlayan diğer ekonomik işletmelerin, çelişkili faaliyetlere ve ayırım gözetmeyen işletmelerin bağımsızlık ile ilgili kriterlerinin bazılarına uyum sağlayabilir. Ancak yine de A ve B Tipi denetleme birimlerine uygulanan tüm gereksinimleri karşılamadıkları sürece C Tipi denetleme birimleri olarak kalırlar. Bir kuruluşun C Tipi bir denetim birimi tarafından gerçekleştirilen tasarım/üretim/tedarik/montaj/bakım hizmeti/bakım ve denetleme süreçleri aynı kişi tarafından gerçekleştirilmemelidir. Bu duruma istisna olabilecek tek durum, bir düzenleyici ya da yetkili koşulun C Tipi denetim biriminden bir şâhısa, bir kuruluşun tasarım/üretim/tedarik/montaj/bakım hizmeti/bakım ve denetim görevlerini vermesi durumudur. Haz :Gökhan Şimşek GSM: +90 0532 243 34 59 e-mail: gokhansimsek2002@yahoo.com 11