SAYFA NO: 1/10 REV. NO : 0 () İÇİNDEKİLER 1. AMAÇ 2. KAPSAM 3. TANIMLAR 4. SORUMLULUKLAR 5. PROSEDÜR DETAYI 6. İLGİLİ DOKÜMANLAR 7. DOKÜMANTASYON 8. DEĞİŞİKLİKLER 9. EKLER 10. PROSEDÜRÜN DENEY İLE KANITLANMASI
SAYFA NO: 2/10 REV. NO : 0 DEĞİŞİKLİKLER REVİZYON NO REVİZYON TARİHİ REVİZYONU İSTEYEN AÇIKLAMALAR YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
SAYFA NO: 3/10 REV. NO : 0 1- AMAÇ gereklerine göre sıvı penetrant muayenesi proseslerini tanımlamaktır. 2- KAPSAM Bu prosedür, ferritik çelikler, östenitik çelikler, nikel alaşımlı ve manyetik olmayan kaynaklı veya imalat parçalarının ve malzemelerin florışıl yada görülebilen penetrantla yüzeye açık süreksizliklerin tespiti için V Article-6 ya göre tüm gerekleri oluşturmaktadır. Bu prosedür uygulamada ilgili kod ve spesifikasyonlarla birlikte kullanılacaktır. 3- TANIMLAR -American Society of Mechanical Engineers. Yetkili Inspektör (Authorized Inspector)- Yetkili Inspektör Acentası tarafından istihdam edilmekte olup, kodu gereklerine göre bağımsız çalışan gözetmen. Kod- Boiler and Pressure Vessel Code, Section I, Section-VIII Division-1, Section IX, Section-V Article-6, B 31.1 ve B31.3, Penetrant- Muayene prosesi esnasında kullanılan tüm penetrantları, temizleyicileri, solventleri, geliştiricileri v.s. kapsamaktadır. SNT-TC-1A ASNT NDT Personelinin Kalifikasyonu ve Sertifikasyonu için önerilen doküman. Kalifikasyon- Spesifik işlere ait görevleri uygun bir şekilde yerine getirecek olan personel için gerekli olan yetenekler, eğitim ve iş tecrübesi. Eğitim- Kalifikasyon için gerekli olan bilgi ve yeteneklerin verilmesi için geliştirilmiş program. Kısaltmalar: AI TM (NDT/NDE) QA/QC Mühendisi PT EMIC/EMIC : Yetkili İnspektör (Authorized Inspector) : Tahribatsız Muayene : Kalite Temin/Kalite Kontrol Mühendisi : Sıvı Penetrant Muayenesi : EMIC Müh.Tahr.Tahrz.Mua.Hizm.ve En.Danş.
SAYFA NO: 4/10 REV. NO : 0 4- SORUMLULUKLAR 4.1 Bu prosedürün onayından Seviye-II sorumludur. 4.2 Seviye-II operatörü aşağıdakilerden sorumlu olmalıdır: 4.2.1 Muayenenin yapılması ve bu prosedürün uygulanması. 4.2.2 Uygulanan standartlar, kodlar, talimatlar, referanslar ve bu prosedüre göre test sonuçlarının yorumlanması ve değerlendirilmesi. 4.2.3. Teste başlamadan önce, muayenede kullanılacak olan alet ve ekipmanların seçimi ve ayarları. 4.2.4 Muayene raporunun hazırlanması. 4.3. Seviye-I operatör, seviye-ii veya III gözetiminde test yapabilir. Seviye-I hazırlanmış olan spesifik gereklere göre test parçasını ve test malzemelerini hazırlayabilir. 4.4 Teknik Müdür prosedürün kontrolünden sorumludur. 4.5 Referans standartların, müşteri spesifikasyonlarının ve kod gereklerinin yorumlanmasından Kalite Mühendisi sorumludur. 4.6 Bu prosedürün uygulanmasından EMIC müdür sorumludur. 5- PROSEDÜR DETAYLARI 5.1 İş Güvenliği Önlemleri: Sıvı penetrant testinde kullanılan malzemeler, birçok zararlı maddeler içermektedir. Su hariç, kullanılan sıvılar genellikle yanıcıdır. Deri ile teması sonucu, tahriş edici etkisi vardır. Kullanılan toz geliştiriciler, zehirli değildir, ancak, teneffüs edilmesi halinde zararlı olabilir. Florışıl penetrant için kullanılan siyah ışık, ultraviole ışık tayfında olup, doğrudan maruz kalınması halinde vücutta güneş yanığı etkisi yapar. Bu nedenle filtreli UV lamba kullanılmalı, kırık ve çatlak filtreli lamba kullanılmamalıdır. Yukarıda belirtilen zararlı etkiler, iş güvenliği kurallarına uyularak en aza indirgenmelidir. Çoğu penetrant malzemesinin yanma riski olduğundan, test alanı yakınında sigara içilmesi yasaktır. Penetrant malzemesi, sıcaklığa veya açık aleve yakın bölgelerde depolanmamalıdır. Test bölgesinde, açık malzemenin oluşturduğu buharlar, havalandırma sistemi yardımıyla dışarıya atılmalıdır. 5.2 Personel 5.2.1 Sıvı penetrant testi, penetrant uygulaması, yorumlanması ve kriterlere göre değerlendirilmesi ancak bu prosedüre göre gerekli kalifikasyonlara sahip personel tarafından yapılmalıdır. 5.2.2 Sertifikalı olmayan personel, sadece parçanın hazırlanması, temizliği, markalanması gibi yardımcı işleri sertifikalı personelin gözetiminde yapabilir. 5.2.3 EMIC aşağıda verilenlere göre onaylı kurumlardan alınmış olan sertifikalı teknisyenleri seviye-i ve II operatör olarak tanımaktadır
SAYFA NO: 5/10 REV. NO : 0 Sıvı Penetrant Seviye I, II Sıvı Penetrant Seviye I, II Sıvı Penetrant Seviye I, II SNT-TC-1A EN 473 KGSP/3050 K 5.3 Prosedürün Kısıtları 5.3.1 Sıvı penetrant testi geniş anlamda malzemeye bağımlı değildir. Sadece yüzeye açık süreksizliklerin ortaya çıkartılmasında kullanılmaktadır. Hem kaynak hem de ana malzemenin testinde kullanılmaktadır. 5.3.2 Bu prosedür her kalınlıktaki ve şekildeki ferritik ve ferritik olmayan kaynak ve ana malzemelerin muayenesinde uygulanabilmelidir. 5.3.3 Penetrant sıvısının kimyasal reaksiyonla zarar verdiği plastik türü malzemelere panetrant testi uygulanmaz. 5.3.4 Yüzeyi aşırı pürüzlü yüzeylerde iyi bir sonuç alınamadığı için, penetrant testi uygulanmaz. 5.4 Muayenenin Kapsamı - Muayenenin kapsamı, Kalite Kontrol Planında, teknik çizimde ya da uygulama talimatlarından birinde belirtilmelidir. 5.5 Sıvı Penetrant Testi İçin Genel Gerekler 5.5.1 Penetrant Malzemeleri: Penetrant malzemeleri terimi; muayenede kullanılan tüm penetrantları, solvent yada temizleyicileri, geliştiricileri v.s. kapsamaktadır. Bu prosedürle renk kontrastlı (görülebilen) veya florışıl penetrantlar kullanılabilir. 5.5.2 Test parçasının ve penetrantın sıcaklığı Test süresince sıcaklık 10 C ile 52 C arasında olmalıdır. Sıcaklık 10 C ile 52 C arasında olmak kaydıyla bölgesel ısınmalara ve soğumalara izin verilmektedir. Sıcaklık limitleri yukarıda verilenlerin dışında ise, -V article-6 T-653 te verilenlere göre proses kalifikasyonu yapmak kaydıyla teste izin verilmektedir. 5.5.3 Penetrant Test Tekniğinin Kısıtları Florışıl penetrant testinden sonra, renk kontrastlı penetrant testinin yapılmasına izin verilmemektedir. Farklı grupların ve farklı firmaların malzemelerinin karıştırılarak penetrant estinin yapılmasına izin verilmemektedir. Nikel alaşımlı parçaların testinde kullanılacak olan penetrant malzemelerin sülfür oranlarına bakılmalıdır. Tüm penetrant malzemelerindeki sülfür oranı artıkların ağırlık olarak %1 ni geçmemelidir.
SAYFA NO: 6/10 REV. NO : 0 Östenitik paslanmaz çelikler ve titan malzemelerin testinde kullanılacak olan penetrant malzemelerin klor ve flor oranlarına bakılmalıdır. Tüm penetrant malzemelerindeki klor ve flor oranı artıkların ağırlık olarak %1 ni geçmemelidir. 5.6 Penetrant Muayenesi için Talimatlar 5.6.1 Yüzey Hazırlığı Genel olarak kaynaklı, dövme, haddelenmiş yüzeylere herhangi bir işlem yapmadan oldukları gibi penetrant testinin yapılmasına müsaittirler. Kabul edilmeyecek olan yüzey süreksizliklerini kapatma ihtimali olan yüzey düzensizlikleri; taşlama, tornalama, veya benzeri başka bir metotla giderilerek yüzeyin hazırlanması gerekebilir. Penetrant testine alınacak olan yüzeylerin kumlama ile temizlenmesine izin verilmez. Her penetrant testinden önce test edilecek yüzey ile birlikte her kenardan itibaren en az 25 mm lik (1 inç) çevresi aşağıda verilenlerden temizlenmiş ve kuru olmalıdır: gres, yağ, toprak, kir, kaynak curufu, kaynak sıçrantıları, boya, her türlü düzensizlik veya yüzey açıklıklarını kapatacak her türlü madde. Temizlikte kullanılacak olan malzeme; sprey veya sprey olmayan solventler, deterjanlar, pas çözücüler, boya gidericiler olabilir. İhtiyaca göre gres giderme veya ultrasonik temizlik yöntemleri de kullanılabilir. Yüzey Temizliğinden Sonra Kurutma: Ön temizlikten sonra test edilecek yüzey kurutulmalıdır. Parça normal havada buharlaşmaya bırakılarak kurutulabileceği gibi, basınçlı sıcak veya soğuk hava ile de kurutulabilir. Sıcak hava kullanıldığında parça sıcaklığının 52 C yi aşmadığına dikkat edilmelidir. Penetrant uygulamadan önce yüzeydeki ve süreksizliklerin içindeki temizlik sıvılarının buharlaşması için yeterli süre verilmelidir. Bu süre 2 dakikada az olmamalıdır. 5.7 Penetrantın Uygulanması 5.7.1 Penetrant, sprey, fırça veya daldırma yöntemlerinden uygun olan biri ile uygulanmalıdır. 5.8 Penetrasyon Süresi (Dwell time) 5.8.1 Penetrasyon süresi kritiktir. Bu prosedüre göre test edilen tüm parçaların penetrasyon süresi minimum 10 dakika olmalıdır. Not: Penetrasyon süresince penetrant parça yüzeyinde kurumamalıdır. Penetrasyon süresi için, üretici firmanın gerekleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Yukarıda belirtilen penetrasyon süresi 10 C ile 52 C arasındaki sıcaklıklar için geçerlidir.
SAYFA NO: 7/10 REV. NO : 0 5.9 Fazlalık Penetrantın Giderilmesi 5.9.1 Solventle giderilebilen penetrantlarda, penetrasyon süresinin dolmasından sonra silme tekniği kullanılarak fazlalık penetrant lifsiz temiz bez veya emici özelliği olan kağıtla giderilmelidir. Yüzeydeki artık penetrantların çoğu giderilinceye kadar kuru bez veya kağıtla silinmelidir. Kalanları gidermek için solventle nemlendirilmiş bez ya da kağıt kullanılmalıdır. Süreksizliklerin içinden minimum düzeyde penerantın giderilmesi için aşırı solvent kullanımının önlenmesine azami dikkat gösterilmelidir. Fazlalık penetrantı giderirken süreksizliklerin içinden penetrantın giderilmemsine dikkat edilmelidir. Silme tek taraflı ve her seferinde temiz bez veya kağıt kullanılmalıdır. Penetrantın uygulanmasından sonra ve geliştirici uygulanmadan önceki aşamada solventin test yüzeyine doğrudan uygulanması yasaktır. 5.9.2 Eğer fazlalık penetrant su ile giderilecekse, suyun basıncı 50 psi (350 kpa), sıcaklığı ise 43 C geçmemelidir. 5.9.3 Solventle giderilebilen penetrantlarda, fazlalık penetrantın giderilmesinden sonra normal havada kurutma yapılabileceği gibi, basınçlı soğuk/sıcak hava kullanılarak da kurutma yapılabilir. Yaş yüzeylerin kurutulmasında sıcak hava kullanıldığında, parça yüzeyi sıcaklığının 52 C geçmemesine dikkat edilmelidir. 5.10 Geliştiricinin Uygulanması (Developer Application) 5.10.1 Renk kontrastlı penetrantlarla sadece yaş geliştiriciler uygulanmalıdır. Kuru geliştiricilerin renk kontrastlı penetrantlarla uygulanmasına izin verilmez. Florışıl penetrantlarla hem kuru hem de yaş geliştiricilerin kullanımına izin verilmektedir. 5.10.2 Kuru ve susuz yaş (Non-aqueous) geliştirici kullanıldığında, parça yüzeyi kurduktan sonra mümkün olan en kısa sürede geliştirici uygulanmalıdır. Parçanın kurumasından sonra en geç 30 dakika içinde geliştirici uygulanmalıdır. 5.10.3 Bütün yüzeye düzenli bir şekilde uygulamayı sağlamak kaydı ile kuru geliştiriciler; tozlandırma, elle sprey, tabanca ile sprey, daldırma gibi yöntemlerden biri ile uygulanır. 5.10.4 Susuz yaş geliştiriciler (Non-aqueous) kuru yüzeye sprey yöntemi ile uygulanmalıdır. Susuz yaş geliştiriciyi uygulamadan önce iyice çalkalanmalı ve yaklaşık 30 cm lik mesafeden uygulanmalıdır. 5.10.5 Susuz yaş geliştiricinin kalınlığı bütün yüzey boyunca düzenli ve aynı olmalıdır. Yetersiz geliştirici süreksizliklerin içindeki penetrantı yeterince dışarıya çıkaramayabilir veya bunun tersi kalın geliştirici
SAYFA NO: 8/10 REV. NO : 0 tabakası, penetrant belirtilerini maskeleyerek görünmesini engelleyebilir. Susuz yaş geliştiricinin kuruması normal havada yapılmalıdır. 5.11 Geliştirme Süresi (Development Time) 5.11.1 Kuru ve susuz yaş geliştiricilerde geliştirici uygulanır uygulanmaz geliştirme süresi başlar. 5.11.2 Sıcaklık 10 C ile 52 C arasında olduğu sürece geliştirme süresi en az 10 dakika olmalıdır. 5.12 Muayene (Yorumlama) 5.12.1 Penetrant testine alınan parçaların son muayenesi geliştirici uygulandıktan sonraki 10 ile 60 dakika arasında yapılmalıdır. Bu süre içerisinde muayene edilmeyen parçalar başlangıçtan itibaren yeniden test edilmelidirler. 5.12.2 Penetrant kusması muayene sonucunu değiştirmediği sürece daha uzun geliştirme süresine izin verilmektedir. 5.12.3 Muayene edilen yüzeyin çok büyük veya geniş olması durumunda ve de verilen süre içinde muayenenin tamamlanmasının mümkün olamayacağı durumlarda, muayene bölümler halinde yapılmalıdır. 5.12.4 Renk kontrastlı penetrant belirtiler doğal veya suni beyaz ışık altında gerçekleştirilmelidir. İstenilen hassasiyette testin gerçekleştirilmesi için, muayene alanında yeteri şiddette ışık olmalıdır. Muayene yüzeyindeki ışık şiddeti minimum 1000 lux (100 fc) olmalıdır. 5.12. 5 Florışıl penetrant belirtileri siyak ışık (UV) altında gerçekleştirilmelidir. Muayene karanlık alanda gerçekleştirilmelidir. Test operatörü karanlık alanda teste başlamadan önce gözün karanlık ortama uyum sağlaması için en az 1 dakika beklemelidir. Operatör ışığa duyarlı kolormatik gözlük veya lens kullanmamalıdır. Işık şiddetini ölçmeden ve muayeneye başlamadan önce lamba açıldıktan sonra ısınması için en 5 dakika beklenmelidir. Muayene yüzeyindeki siyak ışık şiddeti minimum 1000 W/cm 2 olmalıdır. 5.13 Belirtilerin Değerlendirilmesi 5.13.1 Susuz yaş geliştiricinin uygulanmasından sonra, geliştirme süresince belirtilerin izlenmesi yorumlamada büyük yardım sağlar.
SAYFA NO: 9/10 REV. NO : 0 5.13.2 Tüm belirtilere doğal görünüşleri, şekil ve büyüklükleri yönünden değerlendirilmelidirler. Sahte olarak değerlendirilen belirtiler testin tekrarı ile yeniden değerlendirilmelidirler. Gerçek belirtiler uygulama standardındaki kabul kriterlerine göre değerlendirilmelidirler. 5.14 Section-I A-270.4, Section VIII Div.1 Appendix-8.4, Section VIII Div.2 Art.9 230, B31.1 Parag.136.4.4 Göre Kabul Kriterleri. Yukarıda referans olarak verilen kabul kriterleri söz konusu olduğunda penetrant muayenesinin Section-V article-6 ye göre gerçekleştirilmesi gerekmektedir. 5.14.1 Belirtilerin Değerlendirilmesi. Mekanik işlemlerden dolayı oluşan yüzey süreksizlikleri penetrant belirtilerini oluşturmaktadırlar. Bunun yanında yüzey durumundan veya işlemeden dolayı oluşan bazı izler gerçek olmayan belirtilerin oluşmasına neden olabilirler. Gerçek olmayan süreksizliklerden dolayı oluşan belirtilerin olduğuna inanıldığında, hata gibi değerlendirilerek yeniden test edilip gerçek hata olup olmadıklarından emin olunmalıdır. Yüzey durumunun uygun olmamsı testin yeniden yapılmasını gerektirebilir. Hataları maskeleyerek görülmesine engel olan gerçek olmayan belirtiler veya kusmadan dolayı geniş bir alana yayılan penetrant belirtileri kabul edilmemelidir. 5.14.2 Mekanik işlemlerden dolayı oluşan süreksizlikler gerçek süreksizliklerdir. Uzunluğu eninin 3 katından fazla olan belirtiler doğrusal belirti (linear indication) olarak isimlendirilmektedirler. Uzunluğu eninin 3 kat veya daha az olan yuvarlak veya eliptik belirtiler yuvarlak belirti olarak isimlendirilmektedirler. 5.14.3 Belirtilerin oluşmasına neden olan süreksizliklerin gerçek boyutu belirtilerin boyutundan daha küçük olmakla birlikte, değerlendirme yaparken süreksizliğin değil belirtinin boyutu kabul ret için baz alınmalıdır. 5.14.4 Kabul Standartları Ana boyutları 1,5 mm (1/16 ) ten büyük olan gerçek belirti olarak göz önünde bulundurulmalıdırlar. Aşağıdaki gerçek belirtiler kabul edilmez: Herhangi bir çatlak veya doğrusal belirti. 5 mm (3/16 ) den büyük yuvarlak belirtiler. Uc uca birbirinden 1,5 mm /1/16 ) veya daha az ayrılmış olan bir hat üzerindeki 4 veya daha fazla gerçek yuvarlak belirti. Herhangi bir yetersiz ergime veya soğuk kapama (cold laps). Ana boyutları 150 mm yi (6 ) geçmeyen 3870 mm 2 (6 sq in) lik bir alanda on (10) veya daha fazla yuvarlak belirtinin olması (Bu kriter ASM B31.1 kodu için uygulanmalıdır).
SAYFA NO: 10/10 REV. NO : 0 Not: Şüpheli bir belirti oluştuğunda, gerçek olup olmadığının tespiti için o bölge başlangıçtan itibaren yeniden penetrant testine alınmalıdır. 5.15 Son Temizlik Testi gerçekleştiren operatör muayeneden sonra parçanın uygun bir şekilde temizliğinden sorumludur. Standartların ve müşteri gereklerine göre penetrant testinin tamamlanmasından sonra, yüzeydeki tüm penetrant artıklarının giderilmesi için son temizlik yapılmalıdır. 5.16 Raporlandırma 5.16.1 Testi gerçekleştiren NDT personeli sıvı penetrant muayene raporunu doldurmakla sorumludur. 1. İLGİLİ DOKÜMANLAR EN 473 SNT-TC-1A SECTION V ARTICLE 6 SECTION VII DIV.1+DIV.2 SECTION I SECTION II A,B,C,D SECTION VIII DIV.1&2 SECTION IX B31.1 B31.3 API-1104 : Qualification &Certification of NDT Personnel : Qualification &Certification of NDT Personnel : Non Destructive (Liquid Penetrant) Examination : Rules for Construction of Pressure Vessels : Rules for Construction of Power Boilers : Materials : Rules for Construction of Pressure Vessels : Qualification Standard for Welding & Brazing Procedure : Power Piping : Process Piping : Welding of Pipe Lines & Related Facilities
2. DOKÜMANTASYON SAYFA NO: 11/10 REV. NO : 0 EMIC malzemelerin ve kaynak bağlantılarının sıvı penetrant testi ile ilgili evraklar, tüm belgeler, dokümanlar açılan iş dosyasında muhafaza edilir. 3. DEĞİŞİKLİKLER Bu prosedürde yapılacak değişiklikler Teknik Müdür ün izni ile yapılır ve yayınlanır. 4. EKLER Sıvı Penetrant Test Raporu 10. PROSEDÜRÜN DENEY İLE KANITLANMASI- Bu prosedür -V article-1, T-150 de belirtilen kurallara göre deneyi yapıldıktan sonra uygulamaya alınacaktır.