İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI DOKTORA TEZİ Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL Anabili m Dalı : ŞEHİ R VE BÖLGE PLANLAMA Progra mı : PEYZAJ PLANLAMA EKİ M25
İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİTÜSÜ KENT PARKLARI İ LE İ LGİ Lİ KALİ TE KRİ TERLERİ Nİ N OLUŞTURUL MASI DOKTORA TEZİ Peyzaj Y. Mi marı Gökçen Fi rdevs YÜCEL (5299222) Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 24 Şubat 25 Tezi n Savunul duğu Tari h : 12 Eki m25 Tez Danış manı : Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Ahmet Cengi z YI LDI ZCI Prof. Dr. Ahsen ÖZSOY (İ. T. Ü.) Prof. Dr. Gül den ERKUT (İ. T. Ü.) Prof. Dr. Adnan UZUN (İ. Ü.) Doç. Dr. Hakan ALTI NÇEKİ Ç(İ. Ü.) EKİ M25
ÖNS ÖZ Bu t ez çalış ma m da, araştır mal arı mı destekleyen ve yardı mcı olan değerli danış manı m Sayı n Prof. Dr. Ah met C. Yıl dızcı başta ol mak üzere, Sayı n Pr of. Dr. Ahsen Özsoy ve Sayı n Pr of.dr. Gül den Er kut a, çalış mal arı m sırası nda bana her konuda destek ol an anne me, baba ma ve kardeşi me sonsuz teşekkür ederi m. Eki m, 25 Gökçen Firdevs YÜCEL
Ġ ÇĠ NDEKĠ LER TABLO LĠ STESĠ ġekġ L LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY v ix xiii xv 1. GĠ RĠ ġ 1 1. 1. ÇalıĢ manı n Amacı 1 1. 2. ÇalıĢ manı n Kapsa mı 1 1. 3. ÇalıĢ mada Ġzlenen Yönte ml er 2 2. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ 3 2. 1. Akti vite ve Kull anı ml ar 7 2. 1. 1. Park alanları nda yer alan kullanıcı grupları 8 2. 1. 2. Park alanları ndaki akti viteler 1 2. 1. 3. Çeşitlilik alt kriteri 13 2. 2. Ul aģıl abilirli k 15 2. 2. 1. Park Girişleri 17 2. 2. 2. Park alanları nda yer alan yollar 18 2. 2. 2. 1. Yolları n tasarı mı 18 2. 2. 2. 2. Yol kenarlarını n bitkilendiril mesi 29 2. 2. 2. 3. Yolları n gece kullanı mı 31 2. 2. 3. Okunaklılık alt kriteri 31 2. 2. 3. 1. İşaretle me ve park bil gilendir mesi 32 2. 3. Konf or ve Ġ maj 37 2. 3. 1. Tasarı mda konfor 39 2. 3. 1. 1. Yapısal tasarı mda konfor 39 2. 3. 1. 2. Bit kisel tasarı mda konfor 53 2. 3. 1. 3. İkli msel konf or 61 2. 3. 2. Güvenli k alt kriteri 62 2. 3. 2. 1. Yardı ma ulaşı m 65 2. 3. 2. 2. Gör ül ebilirlik 66 2. 3. 3. Bakı malt kriteri 73 2. 3. 3. 1. Park alanlarıyla ilgili genel bakı mkuralları 73 2. 3. 3. 2. Yeşil alanları n bakı mı 75 2. 3. 3. 3. Yolları n bakı mı 77 2. 3. 3. 4. Çocuk oyun alanları nı n bakı mı 77 2. 4. Sosyalli k 79 2. 4. 1. Sahi pli k hissi alt kriteri 82 2. 5. Böl üm Sonucu 83 ii
3. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ NĠ N DEĞERLENDĠ RĠ LMESĠ 85 3. 1. AraĢtır manı n Yönte mi 85 3. 1. 1. Anket for ml arını n hazırlanması 85 3. 1. 2. Ör nekl e m modeli 85 3. 1. 3. Araştır manı n hipotezi 87 3. 1. 4. Verileri n analizi 88 3. 2. ÇalıĢ ma Al anl arı nı n Özelli kleri 9 3. 2. 1. Maçka Parkı 9 3. 2. 2. Ul us Parkı 96 3. 2. 3. Zeyti nburnu Parkı 11 3. 3. Kull anı cıları n Sosyo- de mografi k Özelli kleri 16 3. 4. Kalite Kriterleri Ġle Ġl gili Sorul arı n Değerlendi ril mesi 19 3. 4. 1. Akti vite ve kullanı ml arla ilgili soruları n değerlendiril mesi 19 3. 4. 1. 1. Akti vitelerin yeterliliği ile ilgili düşüncel er 19 3. 4. 1. 2. Park içerisindeki akti viteleri n çeşitliliği 19 3. 4. 1. 3. Parkl arda gerçekl eştirilen akti viteler 19 3. 4. 1. 4. Parkl arda yet ersiz bul unan akti viteler 11 3. 4. 1. 5. Parkl ara kiml erle gel di kleri 11 3. 4. 1. 6. Parkl ara geliş sı klı kları 111 3. 4. 1. 7. Parkl arı kullanma saatleri 111 3. 4. 1. 8. Parkl ara hangi günl erde gel di kleri 111 3. 4. 1. 9. Parkl ara hangi mevsi ml erde gel di kleri 112 3. 4. 1. 1. Parkl arda ne kadar süre kal dı kları 112 3. 4. 2. Ul aşılabilirlik ile ilgili soruları n değerlendiril mesi 113 3. 4. 2. 1. Yolları n yeterliliği ile ilgili düşünceler 113 3. 4. 2. 2. Parkl ar içerisindeki yolları n okunaklılığı 113 3. 4. 2. 3. Parkl ara hangi araçla gel di kleri 113 3. 4. 2. 4. Parkl ara erişi msüreleri 114 3. 4. 2. 5. Parkl ara hangi se mtten gel di kleri 114 3. 4. 3. Konf or ve İ maj ile ilgili soruları n değerlendiril mesi 116 3. 4. 3. 1. Park konf oru ile ilgili düşünceler 116 3. 4. 3. 2. Park i majı ile ilgili düşünceler 116 3. 4. 3. 3. Parkl arı n güvenli ği 116 3. 4. 3. 4. Aydı nlat ma ve bit kilendir meni n yeterliliği 119 3. 4. 3. 5. Parkl arı n bakı mı 12 3. 4. 4. Sosyallik ile ilgili soruları n değerlendiril mesi 121 3. 4. 4. 1. Parkı n sosyalliği ile ilgili düşünceler 121 3. 4. 4. 2. Kendileri ni parkı n bir parçası olarak hissedi p hisset medi kleri 121 3. 4. 4. 3. Parkl arda tanı dı k ki msel erle karşılaşılıp karşılaşıl madı ğı 121 3. 4. 4. 4. Parkl arda diğer insanl arla iletişi mkur mak isteyi p iste medi kleri 122 3. 4. 5. Genel beğeni ile ilgili soruları n değerlendiril mesi 123 3. 4. 5. 1. Genel beğeni ile ilgili düşüncel er 123 3. 4. 5. 2. Parkl arda en çok neden hoşlandı kları 123 3. 4. 5. 3. Parkl arda en az neden hoşlandı kları 124 3. 4. 5. 4. Parkı hangi keli me ile tanı ml adı kları 125 3. 5. Kalite Kriterleri ile Ġl gili Hi potezleri n Testi 126 3. 5. 1. Genel Beğeni ve Akti vite Yet erliliği 126 3. 5. 1. 1. Genel Beğeni ve Çeşitlilik 127 3. 5. 2. Genel Beğeni ve Ul aşılabilirlik 128
3. 5. 2. 1. Genel Beğeni ve Okunaklılık 129 3. 5. 3. Genel beğeni ve Konf or / Genel Beğeni ve İ maj 13 3. 5. 3. 1. Genel Beğeni ve Güvenli k 132 3. 5. 3. 2. Genel Beğeni ve Bakı m 133 3. 5. 4. Genel Beğeni ve Sosyallik 134 3. 5. 4. 1. Genel Beğeni ve Sahi pli k Hissi 135 3. 6. Sosyo- de mografi k Özelli klere Göre Kalite Kriterleri ve Genel Beğeni ni n Değerlendi ril mesi 136 3. 6. 1. Ci nsi yete göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 136 3. 6. 2. Medeni durumgöre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 138 3. 6. 3. Yaş dağılı mı na göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 14 3. 6. 4. Ot urduğu ev tipi ne göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 142 3. 6. 5. Eğiti mdurumuna göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 145 3. 6. 6. Gelir durumuna göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 146 3. 6. 7. Meslekl ere göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendirilmesi 147 3. 6. 8. İstanbul da yaşa ma süreleri ne göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi 149 3. 7. AraĢtır ma Bul guları nı n Değerl endi ril mesi 151 4. SONUÇ 168 KAYNAKLAR 176 EKLER 183 A Sosyo-de mografi k Özelliklere Göre Kalite Kriterleri ve Genel Beğeni nin Değerlendiril mesi 183 B Anket Soruları 191 ÖZGEÇMĠ ġ 196 iv
Tabl o Listesi Sayfa No Tabl o 2. 1. Kalite Kriterleri... 6 Tabl o 2. 2. Yaya yolları içi n kapl a ma mal ze mel eri... 23 Tabl o 2. 3. Dı ş mekan mer di venleri ve ra mpal arı i çin trabzan yüksekli kleri. 26 Tabl o 2. 4. Par k alanları içi n mal zeme seçi mi... 39 Tabl o 2. 5. - 5 yaş gr ubu çocukl arı n oyun yeri eki pmanl arı i çin yakl aşı k boyutlar ve mekan gereksi ni ml eri... 44 Tabl o 2. 6. 6-1 yaş gr ubu çocukları n oyun yeri eki pmanl arı i çi n yakl aşı k boyutlar ve mekan gereksi ni ml eri... 46 Tabl o 2. 7. 1-14 yaş gr ubu çocukl arı n spor sahal arı i çin yakl aşı k boyutlar ve mekan gereksi ni ml eri... 47 Tabl o 2. 8. Yetişki nler içi n spor sahaları boyutları... 48 Tabl o 2. 9. Açı k al anlarda kullanılması nda sakı nca ol abilecek bit ki türleri 57 Tabl o 2. 1. Çocuk oyun alanları nda kullanılabilecek bit kiler... 58 Tabl o 2. 11. Par klar ve ot opark alanları içi n aydı nlat ma... 68 Tabl o 2. 12. Yeşil alanları n bakı mprogra mı... 76 Tabl o 2. 13. Oyun alanı kontrolleri... 78 Tabl o 3. 1. Anketleri n yapıl dı ğı za manki hava durumu... 87 Tabl o 3. 2. Kullanıcıları n sosyo-de mografi k özellikleri... 18 Tabl o 3. 3. Tabl o 3. 4. Kullanıcıları n parkl ar i çerisi ndeki akti viteleri n yet erliliği ile ilgili düşüncel eri... 19 Kullanıcıları n parklar i çerisi ndeki akti viteleri n çeşitiliği ile ilgili düşüncel eri... 19 Tabl o 3. 5. Kullanıcıları n parklarda gerçekl eştirdi kleri akti vitel er... 11 Tabl o 3. 6. Kullanıcıları n parklarda yet ersiz bul dukl arı akti viteler... 11 Tabl o 3. 7. Kullanıcıları n parklara kimi nl e gel di kleri... 11 Tabl o 3. 8. Kullanıcıları n parklara geliş sı klıkları... 111 Tabl o 3. 9. Kullanıcıları n parkları kullanma saatleri... 111 Tabl o 3. 1. Kullanıcıları n parklara hangi günl erde gel di kleri... 112 Tabl o 3. 11. Kullanıcıları n parklara hangi mevsi ml erde gel di kleri... 112 Tabl o 3. 12. Kullanıcıları n parklarda ne kadar süre kal dı kları... 112 Tabl o 3. 13. Kullanıcıları n parklar i çeri ndeki yolları n yet erliliği ile il gili düşüncel eri... 113 Tabl o 3. 14. Kullanıcıları n park i çerisindeki yolları n okunaklılığı ile il gili düşüncel eri... 113 Tabl o 3. 15. Kullanıcıları n park i çerisi ndeki harita ve yönl endir me işaretleri ni n yeterliliği ile ilgili düşüncel eri... 113 Tabl o 3. 16. Kullanıcıları n parklara hangi araçla gel di kleri... 114 Tabl o 3. 17. Par klara özel araçları ile gel en kullanı cıların ot opar k al anl arı nı yeterli bul up bul madı kları... 114
Tabl o 3. 18. Kullanıcıları n parklara erişi msüreleri... 114 Tabl o 3. 19. Kullanıcıları n parklara hangi se mtten gel di kleri... 115 Tabl o 3. 2. Kullanıcıları n parkları n konf orları ile ilgili düşüncel eri... 116 Tabl o 3. 21. Kullanıcıları n parkları n imajları ile ilgili düşünceleri... 116 Tabl o 3. 22. Kullanıcıları n parkları n güvenli ği ile ilgili düşünceleri... 117 Tabl o 3. 23. Kullanıcıları n parklarda güvensiz hissettikleri zamanl ar ol up ol madı ğı... 117 Tabl o 3. 24. Kullanıcıları n parklarda güvensiz hissettikleri zamanl ar... 117 Tabl o 3. 25. Kullanıcıları park içerisinde rahatsız eden akti viteler... 118 Tabl o 3. 26. Kullanıcıları n park i çerisinde acil bir dur umda gerekebilecek yardı ma ulaşı mile ilgili düşüncel eri... 118 Tabl o 3. 27. Kullanıcıları n yardı ma ulaşı miçi n istedi kleri olanakl ar... 118 Tabl o 3. 28. Kullanıcıları n park i çerisi ndeki aydı nlat manı n yet erliliği ile ilgili düşüncel eri... 119 Tabl o 3. 29. Kullanıcıları n park i çerisi ndeki bit kilendir meni n yet erliliği ile ilgili düşüncel eri... 119 Tabl o 3. 3. Kullanıcıları n parkları n bakı mı ile ilgili düşüncel eri... 12 Tabl o 3. 31. Kullanıcıları n park alanlarında gördükl eri bakı msor unl arı... 12 Tabl o 3. 32. Kullanıcıları n parkları insanlar i çi n i yi birer t opl anma mekanı olarak görüp görmedi kleri... 121 Tabl o 3. 33. Kullanıcıları n kendileri ni parkı n bir parçası ol arak hissedi p hisset medi kleri... 121 Tabl o 3. 34. Kullanıcıları n parka gel di kleri nde t anı dı k ki msel erle karşılaşı p karşılaş madı kları... 122 Tabl o 3. 35. Kullanıcıları n parka gel di kleri nde etrafları ndaki di ğer insanlarla iletişi mkur mak isteyi p iste medi kleri... 122 Tabl o 3. 36. Par ktaki di ğer insanlarla iletişi mkur manı n kol aylığı... 122 Tabl o 3. 37. Kullanıcıları n parklarla ilgili genel değerlendir meleri... 123 Tabl o 3. 38. Kullanıcıları n parkl arla il gili ol arak en çok neden hoşlandı kları... 123 Tabl o 3. 39. Kullanıcıları n parklarla il gili ol arak en az neden hoşlandı kları... 124 Tabl o 3. 4. Kullanıcıları n parkı hangi keli mel erle tanı ml adı kları... 125 Tabl o 3. 41. Genel beğeni ve akti vite yet erliliği arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Par kı nda irdelenmesi... 126 Tabl o 3. 42. Genel beğeni ve akti vite çeşitliliği ni n yet erliliği arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nburnu Par kı nda irdelenmesi... 127 Tabl o 3. 43. Genel beğeni ve ul aşılabilirlik arası ndaki ilişkini n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeytinburnu Parkı nda irdelenmesi... 128 Tabl o 3. 44. Genel beğeni ve okunaklılık arası ndaki ilişkini n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeytinburnu Parkı nda irdelenmesi... 129 Tabl o 3. 45. Genel beğeni ve konf or arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Parkı nda irdelenmesi... 13 Tabl o 3. 46. Genel beğeni ve i maj arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nburnu Parkı nda irdelenmesi... 131 Tabl o 3. 47. Genel beğeni ve güvenlik arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Parkı nda irdelenmesi... 132 vi
Tabl o 3. 48. Genel beğeni ve bakı m arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Parkı nda irdelenmesi... 133 Tabl o 3. 49. Genel beğeni ve sosyallik arası ndaki ilişki ni n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeyti nburnu Parkı nda irdelenmesi... 134 Tabl o 3. 5. Genel beğeni ve sahi pli k hissi (kendileri ni parkı n bir parçası ol arak hissedi p hisset medi kleri) arası ndaki ilişkini n Maçka Par kı, Ul us Parkı ve Zeytinburnu Parkı nda irdelen mesi... 135 Tabl o 3. 51. Ci nsi yet ile kalite kriterleri ve genel beğeni arasındaki i kili ki -kare analizi... 136 Tabl o 3. 52. Maçka Par kı nda ci nsi yete göre i maj kriteri ni n değerlendiril mesi... 137 Tabl o 3. 53. Ul us Par kı nda ci nsi yet e göre sahi pli k hissi kriteri ni n değerlendiril mesi. 137 Tabl o 3. 54. Zeyti nburnu Par kı nda ci nsi yete göre güvenlik kriteri ni n değerlendiril mesi. 137 Tabl o 3. 55. Me deni dur um ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki ikili ki-kare analizi... 138 Tabl o 3. 56. Ul us Par kı nda medeni dur uma göre sahi pli k hissi kriteri ni n değerlendiril mesi. 139 Tabl o 3. 57. Zeyti nburnu Par kı nda medeni dur uma göre sosyalli k kriteri ni n değerlendiril mesi.. 139 Tabl o 3. 58. Zeyti nburnu Par kı nda medeni dur uma göre sahi pli k hissi kriteri ni n değerlendiril mesi...... 139 Tabl o 3. 59. Yaş ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki i kili kikare analizi... 14 Tabl o 3. 6. Ul us Par kı nda yaş dağılı mı na göre sahi pli k hissi kriteri ni n değerlendiril mesi. 141 Tabl o 3. 61. Zeyti nburnu Par kı nda yaş dağılı mı na göre akti vite ve kullanı ml ar kriteri ni n değerlendiril mesi.. 141 Tabl o 3. 62. Zeyti nburnu Par kı nda yaş dağılı mı na göre güvenli k kriterleri ni n değerlendirilmesi. 142 Tabl o 3. 63. Ot ur duğu ev ti pi ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki ikili ki-kare analizi... 142 Tabl o 3. 64. Maçka Par kı nda ot urduğu ev ti pi ne göre güvenlik kriteri ni n değerlendiril mesi. 143 Tabl o 3. 65. Ul us Par kı nda ot urduğu ev ti pi ne göre güvenlik kriteri ni n değerlendiril mesi. 143 Tabl o 3. 66. Zeyti nburnu Par kı nda ot urduğu ev ti pi ne göre akti vite ve kullanı ml ar kriteri ni n değerlendiril mesi.. 144 Tabl o 3. 67. Zeyti nburnu Par kı nda ot urduğu ev ti pi ne göre çeşitlilik kriteri ni n değerlendiril mesi.. 144 Tabl o 3. 68. Zeyti nburnu Par kı nda ot urduğu ev ti pi ne göre sosyalli k kriteri ni n değerlendiril mesi.. 144 Tabl o 3. 69. Eğiti m dur umu ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki ikili ki-kare analizi... 145 Tabl o 3. 7. Maçka Par kı nda eğitim dur umuna göre i maj kriteri ni n değerlendiril mesi. 145 Tabl o 3. 71. Maçka Par kı nda eğiti m dur umuna göre sahiplik hissi kriteri ni n değerlendiril mesi.. 146 vii
Tabl o 3. 72. Ul us Par kı nda eğitim dur umuna göre ulaşılabilirlik 146 kriteri ni n değerlendiril mesi.. Tabl o 3. 73. Gelir dur umu ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki 147 ikili ki-kare analizi... Tabl o 3. 74. Maçka Par kı nda gelir dur umuna göre ulaşılabilirlik 147 kriteri ni n değerlendiril mesi.. Tabl o 3. 75. Mesl ekl er ile kalite kriterleri ve genel beğeni arasındaki i kili ki -kare analizi... 148 Tabl o 3. 76. Zeyti nburnu Par kı nda mesl eklere göre güvenlik kriteri ni n değerlendiril mesi. 148 Tabl o 3. 77. Zeyti nburnu Par kı nda mesl ekl ere göre sahiplik hissi kriteri ni n değerlendiril mesi.. 149 Tabl o 3. 78. İstanbul da yaşa ma süreleri ile kalite kriterleri ve genel beğeni arası ndaki ikili ki-kare analizi... 149 Tabl o 3. 79. Maçka Par kı nda İstanbul da yaşa ma süreleri ne göre çeşitlilik kriteri ni n değerlendiril mesi.... 15 Tabl o 3. 8. Maçka Par kı nda İstanbul da yaşa ma süreleri ne göre güvenli k kriteri ni n değerlendiril mesi.... 15 Tabl o 3. 81. Kullanıcıları n kalite kriterleri ve genel beğenileri ile il gili düşüncel eri... 153 Tabl o 3. 82. Genel beğeni ile kalite kriterleri arası ndaki i kili ki-kare analizi... 159 Tabl o 3. 83. Kalite kriterleri ile ilgili hi pot ezleri n test sonuçl arı... 16 Tabl o 3. 84. Sosyo- de mografi k özellikl eri n ilişkili ol duğu kalite kriterleri ve genel beğeni değerlendir mel eri....... 161 viii
ġekil Listesi Sayfa No ġekil 2. 1. : Par k kalitesi ni et kileyen fakt örler... 6 ġekil 2. 2. : Emeklileri n ol uşt urduğu bir kullanıcı grubu ( Wal es, United Ki ngdo m)... 8 ġekil 2. 3. : Prest on Park, Bri ngt hon... 9 ġekil 2. 4. : Akti viteleri n yerleştiril mesi... 11 ġekil 2. 5. : İnsanl arı n mekanl arı al gılamal arı... 13 ġekil 2. 6 : Det ayl ar, mobil yalar ve t asarı m el e manl arı nda çeşitliliği n sağlanması... 13 ġekil 2. 7. : Me kan içerisi nde birliği n bozul ması... 14 ġekil 2. 8. : Ağaçl arı n mevsi ml ere göre değişen f or ml arı ile bit kisel tasarı mda çeşitlilik sağl anabilir... 14 ġekil 2. 9. : Bal on akti vitesi, Bour nemout h Centre Gardens... 15 ġekil 2. 1. : Sarat oga Spri ngs, Ne w Yor k... 16 ġekil 2. 11. : Bi r park girişi tasarı mı... 17 ġekil 2. 12. : Br yant Park, Ne w Yor k Cit y... 18 ġekil 2. 13. : Aynı giriş, daha davet edi ci ve açı k bi çi mde yeni den tasarlanmı ştır... 18 ġekil 2. 14. : Yollar farklı böl gelere ulaşı msağla malı dırlar... 19 ġekil 2. 15. : Ana ve yan yollar t ekst ür, genişlik ve bit kilendirmel eri ndeki farklılıklar ile ayırtedilebilirler... 19 ġekil 2. 16. : Yaya bağl antıları boyunca yer al an zayıf gör ünü ml er suç işle mek içi n fırsatlar yaratırlar... 2 ġekil 2. 17. : Bi r kavşakt an di ğeri ne gör ünü ml er, yayal arı alternatif yollardan haberdar ederler ve hangi yol dan gi debilecekl eri ne dair seç me şansı verirler... 2 ġekil 2. 18. : Çi m ve di ğer bit kilendiril miş yüzeyl erde yer alan kestir me yollar... 21 ġekil 2. 19. : Phoeni x, Arizona... 22 ġekil 2. 2. : Luxe mbur g Gar dens, Paris, France... 22 ġekil 2. 21. : Yol un yüzey mal zemesi ndeki değişi kli k, kullanı m değişi kliği ni kuvvetlendirir... 23 ġekil 2. 22. : Köpr ül er park i çerisi ndeki dol aşı m modeli ni n ta ma ml ayı cı el e manl arı dırlar... 24 ġekil 2. 23. : Mer di ven genişlikleri... 24 ġekil 2. 24. : Mer di ven tasarı mı... 25 ġekil 2. 25. : Ti pi k ra mpa görünüşleri... 26 ġekil 2. 26. : İki yönl ü özürl ü ra mpası boyutları... 26 ġekil 2. 27. : Çok fazla düz ze mi n monot onl uk yaratır... 27 ġekil 2. 28. : Düz yüzeyli geniş al anl ar farklı t ekst ür ve bi çi ml erle dağıl dı kları nda daha ilginçtirler... 27
ġekil 2. 29. : Yollar boyunca yer al an düz ze mi nl er al gılanan genişli ği artırırlar... 27 ġekil 2. 3. : Yol boyunca yer al an odak nokt aları, örneği n; bir şel ale, yön bul maya yardı medebilirler... 28 ġekil 2. 31. : Yollar boyunca yer al an ot ur ma el e manl arı, dinl enmek ve doğayı gözl e ml e mek içi n öne mli dirler... 29 ġekil 2. 32. : Yol kenarları nı n bit kilendiril mesi... 29 ġekil 2. 33. : He m yol sı nırı nı t anı ml amak he m de yol a göl ge ver mek i çi n yol kenarları nı n bit kilendiril mesi nde yapraklı ağaçl ar kullanılabilir (Fisher Adası, Fl ori da)... 29 ġekil 2. 34. : Yolları n terci h edil me dereceleri... 3 ġekil 2. 35. : Yolları n aydı nlatıl ması... 31 ġekil 2. 36. : Yollarda yönl endir mede Land mar k ın öne mi... 32 ġekil 2. 37. : Yol boyunca yer al an bir ça m ağacı ayırt edi ci bir özelli k gösterirken, pekçoğu arası ndaki bir ça m ağacı ayırt edi ci özelliği ni kaybeder... 32 ġekil 2. 38. : Bi r park girişi nde yer alan işaretleri n yerleri... 34 ġekil 2. 39. : Par kı ilk kez kullanacak zi yaretçiler içi n haritaların tasarı mı... 35 ġekil 2. 4. : Haritalar yukarı daki kat egorilere ait bil gileri vur gul a malı dırlar... 35 ġekil 2. 41. : The Louvre, Paris, France... 37 ġekil 2. 42. : Pal ey Park, Ne w Yor k... 38 ġekil 2. 43. : Su fiski yeleri, Park Théodore Monod, Le Mans, France... 38 ġekil 2. 44. : Br yant Park, Ne w Yor k... 39 ġekil 2. 45. : Özürl üler içi n park yeri tasarı mı... 41 ġekil 2. 46. Par k et me şekilleri... 42 ġekil 2. 47. : Ol d Al varado Park, Uni on Cit y, Canada... 43 ġekil 2. 48. : Heykeller ve su el e manından ol uşan ko mpozisyon çocukl arı oyuna teşvi k et mekt edir (Fukuoka Şehri, Japonya)... 45 ġekil 2. 49. : Ku m ve su i çeren yükseltil miş oyun al anları tekerlekli sandal ye kullanıcıları nı n ul aşı mı na olanak sağlarlar... 47 ġekil 2. 5. : Özürl üler içi n basket bol pot ası yüksekli ği... 48 ġekil 2. 51. : Dekoratif Perdele me, Kuzey Idaho Cent enni al Yol u... 49 ġekil 2. 52. : Bank t asarı mı kullanı cıları n fizi ksel sı nırlamal arı nı gözönünde bul undur malıdır... 5 ġekil 2. 53. : Ot ur ma ele manl arı boyutları... 5 ġekil 2. 54. : Bank ve tekerlekli sandalyeni n bir arada düşünül mesi... 51 ġekil 2. 55. : Çöp kut uları... 51 ġekil 2. 56. : Çeş meni n boyutları... 52 ġekil 2. 57. : Üst ört ü ögel eri... 52 ġekil 2. 58. : Bit kiler göl ge sağlayabilirler... 54 ġekil 2. 59. : Bit kiler rüzgarı engelleyebilirler... 54 ġekil 2. 6. : Köt ü kokul ara karşı tampon görevi yapabilirler... 54 ġekil 2. 61. : Bit kiler gürült ü kontrol ünde kullanılabilirler... 54 ġekil 2. 62. : Bit kiler erozyon kontrol ünde kullanılabilirler... 54 ġekil 2. 63. : Far klı for mdaki bit kileri n bir arada kullanıl ması... 55 ġekil 2. 64. : Bi r grup bit kilendir mesi ör neği... 56 ġekil 2. 65. : Küçük mekanl arı n doğru bit kilendir me ile daha büyük hissettiril mesi... 56
ġekil 2. 66. : Çocukl ara açı k çi m alanl ar üzeri nde güneşlenmek, yazı n güneşli haval arda göl gede oyna mak ve di nlen mek i çi n fırsatlar veril meli dir... 59 ġekil 2. 67. : İkli msel kontrol... 59 ġekil 2. 68. : Yaşlı kullanıcılar içi n bahçel er... 6 ġekil 2. 69. : Özürl üler içi n yükseltil miş bitkilendir mel er... 6 ġekil 2. 7. : Yukarı daki şekil de gör ülen ot ur ma al anı yanlış yönl endir me sonucu uygun i kli msel koşulları sağl a ma ması nedeni yl e az kullanılacaktır... 61 ġekil 2. 71. : Ot ur ma yeri, fazladan gel en soğuk kış rüzgarları nı n perdelenmesi i çi n bazı bit kileri n ekl enmesiyl e güneye yönl endiril meli dir... 61 ġekil 2. 72. : Central Park ı n sı nırları gerek gör ünür gerekse fizi ksel açı dan erişi mi engelle mekt eydi... 67 ġekil 2. 73. : Central Park ı çevreleyen duvarları n ve duvar kenarları ndaki bit kileri n uzakl aştırıl ması ile park yaya kal dırımı yönünde açıl mış ve parkı n gör ünü mü ve kullanı mı artırıl mıştır... 67 ġekil 2. 74. : Yoğun bit kilendir meni n göz sevi yesi nde budan ması daha i yi bir görül ebilir ulaşı msağlar... 7 ġekil 2. 75. : Yol kenarları ndaki bitkilendir meni n görünürl üğe et kisi... 7 ġekil 2. 76. : Central Park ın yol sistemi nden tipi k bir görünüm.... 71 ġekil 2. 77. : Central Park t a yer al an al çak bit kileri n uzakl aştırıl ması ile gör üş sahaları açıl mıştır... 71 ġekil 2. 78. : Bit kilendir me ve aydı nlat manı n park i çerisi ndeki güvenli k içi n öne mi... 72 ġekil 2. 79. : Yol kenarları nda bit kilendir me ile beraber düşünül erek kullanılabilecek bazı aydınlat ma ar mat ürleri yüksekli kleri... 72 ġekil 2. 8. : Sohbet eden bir grup, Laguna Beach, California... 79 ġekil 2. 81. : Bankl arı n yerleştiril mesini n sosyal et kileşi me et kisi... 8 ġekil 2. 82. : Sosyal mekanl ar ol uşt urmada tasarı möne mli bir rol oynar... 81 ġekil 2. 83. : St Ja mes Park, London... 81 ġekil 3. 1. : Kalite kriterleri kavra msal modeli.... 89 ġekil 3. 2. : Par k girişleri nden görünüml er... 9 ġekil 3. 3. : Par k sı nırı, teleferi k ve park i çerisi nde i ki yakayı birbiri ne bağl ayan köprü... 91 ġekil 3. 4. : Kafeler ve tuval et alanı ndan görünü ml er... 92 ġekil 3. 5. : Yer satrancı, halı saha ve koşu parkurundan görünü ml er... 92 ġekil 3. 6. : Çocuk oyun alanı ndan gör ünü ml er... 93 ġekil 3. 7. : Su ele manl arı ndan görünü ml er... 93 ġekil 3. 8. : Donatı ele manl arı... 93 ġekil 3. 9. : Maçka Parkı planı... 94 ġekil 3. 1. : Maçka Parkı hava fot oğrafı... 95 ġekil 3. 11. : Par k manzarası ndan bir gör ünü m... 96 ġekil 3. 12. : İspanyol mer di venl er... 96 ġekil 3. 13. : Par k girişleri nden görünüml er... 97 ġekil 3. 14. : Kafelerden görünü ml er... 98 ġekil 3. 15. : Tuval et alanı... 98 ġekil 3. 16. : Çocuk oyun alanı ndan gör ünü ml er... 98 ġekil 3. 17. : Su ele manı ndan görünüml er... 99 xi
ġekil 3. 18. : Di nl enme ve seyir ceplerinden görünüml er... 99 ġekil 3. 19. : Donatı ele manl arı ndan gör ünü ml er... 99 ġekil 3. 2. : Ul us Parkı planı... ġekil 3. 21. : Ul us Parkı hava fot oğrafı... 11 ġekil 3. 22. : Ot opark al anları ve parka ul aşı mı kol aylaştıran üst geçitten gör ünü ml er... 12 ġekil 3. 23. : Çay bahçesi nden görünüml er... 12 ġekil 3. 24. : Spor alanı ve tuvalet alanından görünüml er... 13 ġekil 3. 25. : Anfitiyatrodan bir görünü m... 13 ġekil 3. 26. : Donatı ele manl arı ndan gör ünü ml er... 13 ġekil 3. 27. : Zeyti nburnu Parkı planı... 14 ġekil 3. 28. : Zeyti nburnu Parkı hava fot oğrafı... 15 xii
KENT PARKLARI Ġ LE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ NĠ N OLUġTURUL MASI ÖZET Kentlerde yaşayan i nsanlar, kentli ol manı n getirdiği t opl umsal, sosyol oji k, ekono mi k ve psi kol oji k baskıları üzerleri nde hissederler. Yaşa ml arı nı kenti n kendileri ne sunduğu kentsel orta ml arda sürdürürler. Apart man bl okl arı, trafi k yükü, kirlilik vb. gi bi fakt örler kentsel orta mı n bileşenl eri ndendir. Kent orta mı nı n kırsala bakan yüzü ol an kentsel yeşil alanlar, kentte yaşa manı n getirdi ği ol umsuz koşulları iyileştirici et ki ye sahi ptirler. Kentsel yeşil alanlar bi na, mahalle, se mt, kent ve bölge öl çeği ne kadar değişi k kade mel ere sahi ptir. Kentsel yeşil al anl ar i çerisi nde öne mli bir yere sahi p ol an kent parkları kentsel yaşa m kalitesi ni n artırıl ması nda öne mli bir et kendirler. Kaliteli Kent Parkı çevreleri kentsel yaşa m kalitesi ni n artırıl ması i çi n zorunl udurlar. Kaliteli Kent Par kı çevreleri ni n başarısı; pl anl a ma, t asarı m, uygul a ma ve bakı mkoşulları ndan etkilenecektir. Bu çalış manı n a macı kent parkl arı nda kullanıcılar i çi n kaliteli bir yaşam çevresi ol uşt ur mada et ki n ol an kalite kriterleri ni n belirlenmesi dir. Bu a maçl a öncelikle dört ana kalite kriteri ve alt kriterleri belirlenmi ştir. Bunl ar; Akti vite ve Kullanı ml ar ( Alt kriteri: Çeşitlilik), Ul aşılabilirlik ( Alt kriteri: Okunaklılık), Konf or ve İ maj ( Alt kriterleri: Güvenli k ve Bakı m) ve Sosyallik ( Alt kriteri: Sahi pli k hissi) dir. Belirlenen bu kriterler, ör nekl e m al anl ar ol arak seçilen İstanbul un üç ayrı böl gesi ndeki Maçka Parkı, Ul us Par kı ve Zeytinburnu Par kı nda kullanıcılarla yapılan anketlerle irdelenmi ştir. Anket çalış ması, kişileri n rast gele seçil mesi yol uyl a, hafta i çi ve hafta sonl arı nda eşit oranl arda dağıtılarak, birebir gör üşül erek yapıl mıştır. Her bir ör nekl e m al anda, 2 er adet ol mak üzere, t opl a m 6 anket yapıl mıştır. Topl anan bilgiler istatiksel analiz pr ogra mı ol an SPSS (PC) paket pr ogra mı kullanılarak analiz edil miş, anketlerle edi nilen bil giler Ki - Kare anl a mlılı k sı na ması ndan geçiril miştir. Çalış ma, 4 böl ümden oluş makt adır. Biri nci böl ümde, çalış manı n a macı, çalış manı n kapsa mı ve i zlenen yönte ml er açı klanmı ştır. İki nci böl ümde, Kent Parkları ile il gili Kalite Kriterleri ni n belirlenmesi ne yöneli k t eori k çalış ma yapıl mıştır. Üçüncü böl ümde, belirlenen kalite kriterleri ni n değerlendiril mesi aşa ması na geçilmi ştir. Bu böl ümde sırası yla; araştır manı n yönt e mi, çalış ma al anl arı nı n özellikleri, kullanıcıları n sosyo- de mografi k özellikleri, kalite kriterleri ile il gili hi pot ezleri n t esti, sosyo-de mografi k özelliklere göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi il gili konul arda analizler yapıl mıştır. Dör düncü böl ümde de ör nekl e m al anl ar ol arak seçilen Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti burnu Par kı nda yapılan anketler sonucunda el de edilen bil giler ışı ğı nda ol uşt urulan kalite kriterleri ni n genel bir değerlendiril mesi yapıl mıştır. Ar aştır ma sonuçl arı na bakıl dı ğı nda; ki-kare t esti sonuçl arı na göre; belirlenen kalite kriterleri nden Konf or, İmaj, Güvenli k, Bakı m ve Sosyallik kriterleri ni n kullanıcıları n
parkl arı kaliteli ol arak al gıla mal arı nda et kili öne mli kriterler ol duğu, Çeşitlilik kriteri ni n kullanıcıları nın genel beğenileri ni dol ayısı yla da parkı kaliteli ol arak al gıla mal arı nı et kile meyen bir kriter ol duğu tespit edil miştir. Çalış manı n son aşa masında ise, anket e katılan kullanıcıları n sosyo- de mografi k özellikleri ndeki farklılıklara göre kalite kriterleri ve genel beğeni değerlendir mel eri arası nda ilişki ol up ol madı ğı na bakıl mış; sosyo- de mografi k özelliklerdeki farklılaş manı n genel beğeni al gıla mal arını et kile medi ği, kalite kriterleri al gıla mal arı nı et kiledi ği belirlenmi ştir.
SETTI NG QUALI TY CRI TERI AS I N CI TY PARKS SUMMARY The peopl e li vi ng i n cities feel t he social, soci ologi cal, econo mi c and psychol ogi cal pressures as cit y dwellers. They l ead t heir li ves i n the ur ban settings wit hi n the cities. Apart ment bl ocks, traffic l oad, poll uti on et c. are t he co mponents of urban setti ng. The ur ban green areas as t he facets of t he countrysi de have i mpr ovi ng effects on t he negati ve aspects of ur ban life. It is a must t o f orm cit y park environments wit h hi gh quality i n or der t o i mprove t he ur ban life quality. Ur ban green areas are f ound i n s mall areas as well as i n bi g areas, na mel y, buil dings, nei ghbor hoods, districts, cities and regi ons. Cit y parks whi ch have an i mportant pl ace i n ur ban gren areas have a si gnificant i mpact on the i mpr ove ment of t he quality of t he ur ban life. The achi eve ments of quality of cit y parks environments will be affected pl anning, desi gn, practice and mai ntenance conditions. The ai m of t his st udy i s t o set t he quality criteria effecti ve i n setting a life environment wit h hi gh quality f or t he users. In order t o achi eve t his, first four mai n quality criteria and sub criterias were set. These are Acti vit y and Uses ( Sub criteria: Variet y), Accessi bility (Sub criteria: Legi bility), Co mf ort and I mage ( Sub criterias: Safet y and Mai nt enance), and Soci ability ( Sub criteria: Feeli ng of ownership). These set criteria were anal yzed t hrough t he surveys applied on t he users of Maçka Par k, Ul us Par k and Zeyti nburnu Par k, whi ch have been sel ected as t he sa mpl e areas i n t hree different regi ons of Ist anbul. The sur vey was conduct ed t hr ough r ando m sa mpli ng on weekdays and at weekends all ocated on an equal basis and t hrough face to face i nteracti on. In each sa mpl e 2 surveys were carried out, whi ch equals t o 6 in sum. The collected dat a were anal ysed t hrough SPSS ( PC), a st atistical anal ysis pr ogra mand t he Chi Square test was carried out to fi nd si gnificant differences. The st udy consists of f our parts. In t he first part, t he ai m and scope of t he st udy as well as t he met hods devised are descri bed. The second part i nvol ves a theoretical st udy on setting t he quality criteria f or cit y parks. In t he t hird part t he set qualit y criteria are assessed. In this part t here are anal yses on t he met hod of t he st udy, t he qualities of t he st udy area, t he soci o-de mographic qualities of t he users, tests of t he hypot heses about t he quality criteria, eval uati ons of t he quality criteria accor di ng t o the soci o-de mographi c characteristics and t he general satisfacti on. In t he fourt h part there is t he general assess ment of t he quality criteria set i n t he li ght of t he dat a collected t hrough t he surveys conduct ed i n Maçka Par k, Ul us Par k and Zeyti nbur nu Par k, selected as the sa mpl e areas. The fi ndi ngs of t he study reveal t hat according t o t he Chi Square test results Co mf ort, I mage, Security, Mai nt enance and Soci ability criteria were f ound t o i mportant criterias i n percei vi ng t he parks as t he ones wit h hi gh quality. The Chi Square t est results also showed t hat t he Variability criteria is t he one whi ch not affect the general satisfacti on, thus percepti ons of the parks as this wit h hi gh quality.
In t he l ast part of t he st udy t he atte mpt was t o fi nd whet her t here were relations i n t he eval uati ons of t he users about t he quality criteria and t heir general satisfacti on accordi ng t o t he variances i n t heir soci o-de mographi c qualities. It was f ound out t hat the variability i n t he soci o-de mographi c qualities di d not affect t he general satisfacti on percepti ons but affected t he percepti ons about the quality criterias.
1. GĠ RĠ ġ 1. 1. ÇalıĢ manı n Amacı Kentlerde yaşayan i nsanlar, kentli ol manı n getirdiği t opl umsal, sosyol oji k, ekono mi k ve psi kol oji k baskıları üzerleri nde hissederler. Yaşa ml arı nı kenti n kendileri ne sunduğu kentsel orta ml arda sürdürürler. Apart man bl okl arı, trafi k yükü, kirlilik vb. gi bi fakt örler kentsel orta mı n bileşenleri ndendir. Kent orta mı nı n kırsala bakan yüzü ol an kentsel yeşil alanlar, kentte yaşa manı n getirdi ği ol umsuz koşulları iyileştirici et ki ye sahi ptirler. Kentsel yeşil alanlar bi na, mahalle, se mt, kent ve bölge öl çeği ne kadar değişi k kade mel ere sahi ptir. Kentsel yeşil al anl ar i çerisi nde öne mli bir yere sahi p ol an kent parkları kentsel yaşa m kalitesi ni n artırıl ması nda öne mli bir et kendirler. Kaliteli Kent Parkı çevreleri yaşa m kalitesi ni n artırılması i çi n zorunl udurlar. Kaliteli Kent Parkı çevreleri; pl anla mada, t asarı mda, uygula mada ve bakı mda kaliteni n başarılması yla gerçekl eşir. Bu çalış manı n a macı kent parkl arı nda kullanıcılar i çi n kaliteli bir yaşam çevresi ol uşt ur mada et ki n ol an kalite kriterleri ni n belirlenmesi dir. Bu a maçl a dört ana kalite kriteri ve bu ana kriterlerle il gili alt kriterler oluşt urul muşt ur. Bunl ar; Akti vite ve Kullanı ml ar ( Alt kriteri: Çeşitlilik), Ul aşılabilirlik ( Alt kriteri: Okunaklılık), Konf or ve İ maj ( Alt kriterleri: Güvenli k ve Bakı m) ve Sosyallik ( Alt kriteri: Sahiplik hissi) ol arak belirlenmi ştir. Belirlenen bu kriterler, ör nekl e m al anl ar ol arak seçilen İstanbul un üç ayrı böl gesi ndeki Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti nburnu Par kı nda kullanıcılarla yapılan anketlerle irdelenmi ştir. 1. 2. ÇalıĢ manı n Kapsa mı Çalış ma, dört böl ümden ol uş makt adır. Biri nci böl ümde, çalış manın a macı, çalış manı n kapsa mı ve i zlenen yönt e ml er açıkl anmı ştır. İki nci böl ümde, Kent 1
Par kları ile il gili Kalite Kriterleri ni n belirlen mesi ne yöneli k t eorik çalış ma yapıl mıştır. Üçüncü böl ümde, belirlenen kalite kriterlerini n değerlendiril mesi aşa ması na geçil miştir. Bu böl ümde sırası yla; araştır manı n yönt e mi, çalış ma al anl arı nı n özellikleri, kalite kriterleri ile il gili soruları n değerlendiril mesi, kalite kriterleri ile ilgili hi pot ezleri n t esti, sosyo-de mografi k özelliklere göre kalite kriterleri ve genel beğeni ni n değerlendiril mesi ilgili konul arda bil gi veril miştir. Dör düncü böl ümde de örnekl e m al anl ar ol arak seçilen Maçka Par kı, Ul us Par kı ve Zeyti burnu Par kı nda yapılan anketler sonucunda el de edilen bil giler ı şı ğı nda araştır ma sonuçl arı nı n genel bir değerlendiril mesi yapıl mıştır. 1. 3. ÇalıĢ mada Ġzlenen Yönte ml er Kalite Kriterleri ni n Ol uşt urul ması: Kent parkları ile il gili kalite kriterleri ni n ol uşt urul ması i çi n yapılırken küt üphane kaynakları ndan ve i nternet üzerindeki konu ile ilgili çalış mal ardan faydal anıl mıştır. Kalite Kriterleri İle ilgili Anket Çalış masını n Hazırlanması: Kriterleri n ol uşt urul ması ndan sonra bunl arı doğr udan öl ç meye yöneli k sorul ar hazırlanarak, dene me anketleri yapıl mıştır. Anket çalış ması, farklı sosyo- de mografi k özellikli kullanıcılara sahi p, İstanbul un üç ayrı se mt inde yer al an üç ayrı par kt a gerçekl eştiril miştir. Anket Çalış ması nı n Kapsa mı: Anket çalış masında, önceli kle her üç parkt aki kullanıcıları n sosyo- de mografi k özellikleri belirlen mi ş, ardı ndan kalite kriterleri ile il gili soruları n değerlendiril mesi ve kalite kriterleri ile il gili hi pot ezlerin t esti yapıl mıştır. Son ol arak anket e katılan kullanıcıları n sosyo-de mografi k özellikleri ndeki farklılıkl ara göre kalite kriterleri ve genel beğeni değerlendir mel eri arasında ilişki ol up olmadı ğı na bakıl mıştır. Anket çalış ması ndan el de edilen veriler, açı klayıcı ve bil gilendirici t abl o ve şekillerle sunul muş ve değerlendiril miştir. 2
2. KENT PARKLARI ĠLE Ġ LGĠ LĠ KALĠ TE KRĠ TERLERĠ Bi r park kendi başı na kar maşı k bir siste mdir. İçerisi nde yer al an bir çok fakt ör - bit kiler, t oprak, su, hava, r enk ve koku, mevsi ml er, görünür ve duyu msal tecrübel er, zi yaretçiler - bu kar maşık siste mi biçi ml endir mek içi n bir araya gelirler [35, s. 31]. Par klar pozitif çevresel kaliteni n işaretleri nden biri dir [85, s. 169]. Par k ve onu çevreleyen al anl ar, i nsanlara doğayl a baş başa kalma fırsatları sunmal arı nın yanısıra, oyun oyna ma, pat en kay ma, yür üyüş yap ma gibi fizi ksel akti vitelere, sanat ve topl ul uk ol ayl arı gi bi kült ürel akti vitelere, arkadaşları ile t opl anmak gibi sosyal akti vitelere katıl ma ol anakl arı da verirler. Böyl ece i nsanl arı n doğal ve sosyal çevre ile iletişi ml eri ni sağl arlar. Par klar i nsanl ara sundukl arı farklı ti pteki akti vitelere katıl ma ol anakl arı ile, kent orta mı nı daha yaşanabilir kılarlar. Yaşa m kalitesini artırırlar. Mori Sosyal Ar aştır ma Enstitüsünün 21 yılında İ ngiltere de yaşam kalitesi ile il gili yaptı ğı bir araştır mada konuşul an her beş kişi den biri parklar ve açı k al anl arı en öne mli ka mu hi z metleri olarak gördükleri ni belirt mişlerdir [52, s. 39]. Par kları n daha yaşanabilir çevreler ol uşt ur mada insanl ara sağl adı kları faydal arı beş başlı k altında t oplayabiliriz: Sosyal faydal arı: Doğayla ve t opl umun di ğer üyeleri yle bir araya gel me fırsatları sunarlar. Sağlı k faydal arı: He mfiziksel he mpsi kol oji k yönden faydal ar sunarlar. Eğitici faydal arı: Res mi ve res mi ol mayan eğiti miçi n kaynak ol uşt ururlar. Çevresel faydal arı: Hava kalitesi, kor uma ve çeşitliliği n artırıl ması na kat kı da bul unurlar. Ekono mi k faydal arı: Doğr udan istihda m yaratma, yatırı mı al ana çekme ve yenile meyi destekle me gibi olanakl ar yaratırlar [52, s. 39]. 3
Par klar şehir çevresi nde en i yi bilinen ve kullanılan açı k mekanl ardır [88, s. 69]. Çağdaş t opl uml ar i çi n sosyal açı dan öne mli dirler; faklı kült ürler, ırklar, ci nsi yetler, yaşlar, inanışlar arası ndaki sı nırları kıran en öne mli şehir ele manl arı dırlar [67]. Eğer kent parkl arı, bugünkü önceli kli rekreasyonel r olleri nden sı yrılıp t opl umun gelişi mi i çi n bir kat alizör ol arak yeni bir rol e bür ünebilselerdi, kentleri mi zi zengi nleştiren ve biçi ml endiren öne mli bileşenl er ol acakl ardı. 19. yy da t asarlanan ilk f or mal parklar, Ne w Yor k t aki Central Park ör neği nde ol duğu gi bi kent yaşa mı nı n yoğunl uğu ve kirliliği gerçeği ne zıt ol arak pasif ve güzel al anl ar ol arak pl anl anmışlardır. Daha sonraları öne mli t opl anma yerleri hali ne gel mi şlerdir. Central Park t aki yel kenli havuz, he m doğadan keyif alı nan he m de insanları bu alana çeken güzel bir örnektir [58]. Daha sonraları parkl ar, meydanl ar, pl azalar, yeşilyollar ve di ğer farklı çeşitlerdeki mekanl arı i çeren birbiriyl e bağl antılı ve daha geniş Açı k Al an Siste ml eri ol arak pl anlanmı şlardır. Bu duru m açı k al anları n kent e faydal arı nı n anl aşıldı ğı nı n göstergesi ol muşt ur. Par k al anları t asarla mada il k adı m hitap edilecek t opl ul uğun i hti yaç ve talepl eri ni n belirlenmesi dir. Daha sonra t opl ul uğun özellikleri ni n, park pl anl a ması ve düzenl enmesi ni geliştirmek i çi n nasıl kullanılacağı na karar verilir. Bütün bunl ar topl ul uğun park ile ilgili gör üşleri ni n geliş mesi ni sağlayacaktır. Par k i çi n yer seçi mi parkı n başarısı nı öne mli derecede et kileyecektir. Pek çok akti viteye sahi p çok güzel bir park bile eğer köt ü konu ml andırıl mış ise boş veya kullanı msı z kal abilir. Parklar yakı n çevreleri nden beslenirler. Park çevresi ndeki konut ve ticari alanl arı n çeşitliliği, günün farklı za manl arı nda parka gel ecek pek çok farklı kullanıcı yı parka çekecektir. Eğer park çevresi, pot ansi yel kullanıcı kaynağı sağla mazl ar ise parklar pot ansi yel değerleri ni kor uya mayabilirler. Jane Jacobs parkl arı n ol duğu yerlerde i nsanl arı n ol madı ğı ndan, i nsanl arı n ol duğu yerl erde de parkl arı n ol madı ğı ndan şikayet et mekt edir [ 4]. Jacobs un ifade et mek istedi ği farklı kullanı ml ar içerisi ndeki yer seçi mi n, parkı n başarısı içi n öne mli bir fakt ör ol duğudur. Par kı n nasıl kullanıl dığı nı n gözl e ml enmesi ve i nsanl arı n park ile il gili al gıla mal arı nı n öl çül mesi de, parkı başarılı bir yer hali ne getir mek içi n hangi 4
değişi klikleri n yapılabileceği ni anl a mada önemli dirler. İyi park t asarı ml arı; kullanıcılara katılabilecekl eri değişi k akti viteler sağl a malı, farklı yaş grupl arı ve farklı ti plerdeki i nsanl arın kullanı mı i çi n çeşitli akti viteler sun malı dır - Akti viteler ve Kull anı ml ar. Parka ulaşı m kol ay ol malı dır ve çevreleri ndeki yerleşi ml erle ilişkili ol malı dır - Ul aģıl abilirlik. Güvenli, bakı mlı ve çeki ci ol malı dır, parkt a otur mak i çi n yerler ol malı dır - Konf or ve Ġ maj. Park i nsanl ara di ğer i nsanl arla bir arada ol ma fırsatı ver meli dir - Sosyalli k. Bu süreci n sonuncu ve öne mli kıs mı park i çi n bir şeyler yap maktır: Park i çerisi nde değişi kli kler yap mak, parkı kullan mak ve değişi klikleri n kullanı mı nasıl et kiledi ği ni değerlendir mek. Bu nokt ada başarılı bir par k t asarla mak i çi n dört öne mli kriteri n göz önünde tut ul ması gerekir di yebiliriz. Bunl ar: Akti vite ve Kullanı ml ar, Ul aşılabilirlik, Konf or ve İ maj, Sosyallik tir. Bu değişkenl eri et kileyen sezgi yol uyl a anl aşılan veya niteli ğe ait gör ünü ml er ile istatistik veya araştır malarla öl çül en ni celi ğe bağlı ol an gör ünü ml er Tabl o 2. 1 de veril miştir. Tabl o 2. 1 de verilen kalite kriterleri ni dol ayısı yla da bir parkı n kalitesi ni et kileyen birçok fakt ör vardır ( Şekil 2. 1). Bir parkı n büt çesi, bakı mı, t asarı mı, düzenl e mesi, parkt a yer al an fizi ksel dur uml ar ve suç akti viteleri, park kullanıcıları nın par k ile al gıla mal arı park kalitesi ni et kileyen fakt örlerdir. Parkı n fizi ksel dur uml arı, al gıl a mal arı n şekillenmesi nde ve par k i çerisi nde ol uşabil ecek suçun deva m ettiril mesi nde öne mli bir rol oynayabilir. Bakı msı z eki pmanl ar ve çöpl eri n biri kmesi, parkı n pot ansi yel kullanıcıları üzeri nde negatif fikirler ol uşt urarak parkı n başarısı nı öne mli derecede azaltabilirler. İnsanl ar, köt ü eki pmanl arı ve çöpü, kendileri ni n veya çocukl arı nı n fizi ksel güvenli ği ni t ehdit eden dur uml ar ol arak görebilirler. Köt ü dur umdaki oyun al etleri tehli keli ol arak düşünül ebilir, çöp; ca m kırı kları nı ve di ğer tehli keli mal ze mel eri i çerebilir [4]. Sonuç ol arak, i nsanl arı n parkı nasıl algıladı kları, onl arı n park ile il gili fikirleri ni et kileyecek ve bu parkı n kaderi ni belirleyecektir. Negatif al gıla mal ar parkın kullanı mı nı azaltabilecek, az kullanı m par kta var ol an pr obl e ml eri artırabilecektir. İnsanl ar ol madı ğı nda, park fizi ksel bozulmal ara ve istenmeyen akti vitelere mar uz kal abilecek, i nsanlar koşull ar köt üleştikçe par kı daha az kullanmak isteyecektir. 5
Tabl o 2. 1. Kalite Kriterleri [4, s. ] Kalite Kriterleri Al gıl anabilir Niteli kler Akti vite ve Gerçekli k Eğl ence Kull anı ml ar Sür dürülebilirlik Kullanışlılık Özellik Kutlama Eşsizli k Canlılık Ödenebilirlik Yerellik Akti vite Ul aģıl abilirli k Okunaklılık Yakı nlık Yür ünebilirlik Bağl antısızlık Güvenilirlik Uygunl uk Süreklilik Ul aşılabilirlik Konf or ve Ġ maj Güvenli k Çeki cilik Ot ur ulabilirlik Manevilik Et kileyici Yeşillik Yür ünebilirlik Te mi zli k Tari h Sosyalli k İlişkiler içerisi nde ol ma İşbirliği Sohbet et me Ko mş ul uk Çeşitlilik Hi z met Dostluk Hoş karşıla ma Gur ur Öl çüml er Ar azi değerleri Ki ra düzeyl eri Ar azi kullanı mı biçi ml eri Parekende satışlar Yerel iş sahi pli kleri Tr afi k bilgileri Ayrıl ma modelleri Geçiş kullanı mı Yaya akti vitesi Par k et me kullanı mı modelleri Suç istatistikleri Sağlı k koşulları nı n iyileştiril mesi Bi na duruml arı Çevresel veri Sokak yaşa mı Sosyal ağlar Gece kullanı mı Gönüll ül ük Kadı n, çocuk ve yaşlıların sayısı ġekil 2. 1. Park kalitesi ni et kileyen fakt örler [4] 6
2. 1. Akti vite ve Kull anıml ar Akti viteler mekanl arı n t e mel yapı t aşları dırlar ve i nsanl arı parklara çeken sebepl erdirler. Her hangi bir yerleşi m i çerisi nde yer al an parkı özel veya eşsiz kılan, parkt a yer alan arazi kullanı ml arı veya akti vitelerin tipleri dir [1, s. 19]. Her hangi bir parkla il gili Akti vite ve Kullanı ml ar ı n değerlendiril mesi süreci nde aşağı daki soruları n gözönünde t ut ul ması gerekli dir. İnsanl ar parkı kullanı yorlar mı yoksa park boş mu? İ yi bir park, haftanın her günü, günün her saati ve yılın büt ün mevsi ml eri boyunca çeki ci ol malı dır [83]. Par klar öğl e vakitleri nde ( Whyt e, 198) ve hafta sonl arı öğl eden sonraları (Mor e, 1985) yoğun ol arak kullanılırlar. Bost on ve Harrtford parkl arı nda yapılan bir çalış manı n sonuçl arı na göre; her i ki parkta da öğlen saatleri nde yoğun aktiviteni n ol duğu gör ül müşt ür. Yine öğl en saatleri nde sosyal akti viteleri n ve kadı n kullanıcıları n az ol duğu belirlenmi ştir. Öğl en saatleri nde ye mek ye me ve sohbet et me baskı n ol an akti vitelerdir. Park kullanıcıları nı n öğl eden sonraya doğr u, sohbet et me, i nsanl arı seyret me, fot oğraf çekme gi bi akti vitelere katıldı ğı t espit edil miştir [45, s. 15]. Par k değişi k yaş gr upları t arafı ndan kullanılmakt a mı dır? Parkta; bankl arı kullanan yaşlılar, salı ncakl arı n çevresi ne dağıl mış çocukl ar; parkı n girişi nde vakit geçiren gençl er var mı dır? Emekliler ve çocukl u insanlar di ğer i nsanl ar işleri nde çalışırlarken, parklarda gün boyu vakit geçirebilirler. İnsanl ar gr upl ar hali nde mi dirler? ( Şekil 2. 2) Ne çeşit grupl ar vardır? (Çi ftler, arkadaşlar, işçiler, aileler, küçük veya geniş gruplar gi bi). Değişi k kullanı cı gr upl arı, değişi k kullanım modelleri ol uşt ururlar. Kullanıcı grupl arı nı n par kl ar içerisi ndeki akti vite modelleri ne baktı ğı mı zda, bireysel akti viteleri n çoğunl ukl a sabahl arı, aile akti vitelerini n öğl eden sonraları ve arkadaş gr upl arı nı n ise geceleri gör ül düğünü söyl eyebiliriz [ 64]. Bekarlar ve i nsan gr upl arı t arafı ndan kullanılan parkl ar, yal nız başı na gelen kullanıcılar t arafı ndan kullanılanl ardan daha i yidirler. Çünkü bu, parkta i nsanları n arkadaşları ile ot urabilecekl eri yerleri n bul unduğu, parkı n daha sosyal ve eğlenceli bir yer ol duğu anlamı na gelir. 7
ġekil 2. 2. Emeklileri n ol uşt urduğu bir kullanıcı grubu ( Wal es, United Ki ngdo m) [1, s. 81] Par kta kaç ti p akti vite vardır? Farklı ti plerde aktiviteler - yür üyen, ye mek yi yen, spor yapan, di nl enen, kitap okuyan i nsanl ar var mı dır? Daha çok akti vite daha çok kullanıcı katılı mı nı getirir. Daha çok kullanı mda antisosyal akti viteleri engeller. Par kı n hangi kısı ml arı kullanıl makt a hangi kısıml arı kullanıl ma makt adır? Par k içerisi nde di kkate değer kullanı m modelleri var mıdır? Par k içerisi nde bir yerden başka bir yere git mek kol ay mı dır? Par kı n t asarı mı i nsanl arın mekanl arı kullanı ml arı ile nasıl ilişkilendirilmi ştir? Ör neği n, girişler ve yollar, bankl ar ve çöp kut uları doğru yerleştiril mişler midir? Kadı n ve er kekl er arası nda i yi bir denge var mı dır? Kadı nlar erkekl ere nazaran kullandı kları mekanl ara karşı daha duyarlıdırlar. Par kta bir yöneti m varlığı var mı dır? Parkla görevli herhangi bir kims eyi tanı ml ayabilir misi niz? [1, s. 86]. 2. 1. 1. Park al anl arı nda yer al an kull anı cı grupları Par kları n farklı kısı ml arı farklı kullanıcı grupl arı tarafı ndan kullanılırlar ve far klı insan gr upl arı farklı tipteki parkları kullanırlar [8, s. 32]. Parklarla il gili kullanı ml arı n belirlenmesi nde, park çevresindeki yerleşi mi n i htiyaçl arı ve de mografi k özellikleri en öne mli et kenl erdir. Park al anları nda yer al an kullanı cı gr upl arı üzeri ne yapılan çalış mal ar, kullanıcıları n par k al anları nda gerçekleştirdi kleri akti viteleri ve yetersiz buldukl arı akti viteleri belirle mede öne mli dirler. 8
Far klı yaşlara, sosyo-ekono mi k dur uml ara ve kült ürlere sahi p i nsanları n farklı rekreasyon t erci hleri olacaktır. Kadı nlar, çocuklar, yaşlılar ve özürl üler parkları kullanan ana gr upl ardır. Kadı nlar parklarda daha konf orl u mekanl ar isterlerken, yaşlılar ot ur mak i çi n göl ge yerler isteyecekl er, özürl üler parklar i çerisi nde ol abil di ği nce hareket özgürl üğü isterlerken, çocukl ar oyun oynayabilecekl eri mekanl ar isteyecekl erdir. Parkt a yer al an kull anıcı grupl arı çatıģ mal arı Far klı kullanıcı gr upl arı günün ve haftanı n farklı za manl arı nda farklı kullanı m modelleri gösterirler. Özellikle gençl er, sosyal et ki nli kler yapabilecekl eri ve sahi plenebilecekl eri mekanl arı arayı p, bul urlar. Eğer i hti yaçları na hitap eden uygun mekanl ar pl anlanma mı şsa, sı k sı k di ğer gr upl ar içi n t asarlanmı ş al anl ara yönelirler. Ve onl arı n varlı ğı çocukl ar ve yetişki nler gi bi di ğer kullanıcı grupl arı nı rahatsız edebilir. Bu nedenl e park al anl arı i çerisi nde gençl eri n vakit geçir mel eri içi n ayrı al anl ar sağl anmalı dır. Parklara köpekl eri ni gezdir mek i çi n gel enler ( Şekil 2. 3) de bazen etrafları ndaki di ğer kullanı cı grupl arı na rahatsızlık verebilirler. Bu nedenl e köpekl eri n kullanı ml arı içi n park i çeri nde serbest alanl arı n ol uşt urul ması faydalı ol acaktır. ġekil 2. 3. Prest on Park, Bri ngt hon [37]. 9
2. 1. 2. Park al anl arı ndaki aktiviteler Dünyanı n dört bir yanı ndaki parklar, kullanıcılara sağl adı kları geniş akti vite sunu ml arı ile her yaştan i nsanl arı n il gisi ni çekmekt edirler. Ameri ka da yer al an Bost on ve Hartford şehir parkları nda yapılan bir çalış maya göre; haftanı n farklı günl eri nde ve farklı zamanl arı nda 2. ni n üzeri nde kullanıcı nı n bu parkları kullandı kları kaydedil mi ştir. Bir başka çalış maya göre; 19. Yüzyıl da i nşa edilen, günü müzde de yoğun ol arak kullanılan ve hal a i nsanl arı kendisi ne çeken Ne w Yor k taki Central Park ve San Francisco daki Gol den Gat e Par k; 2 yılı içerisi nde 3 mil yonun üzeri ndeki kişi t arafı ndan koşu yap mak, kuşları seyret mek, ye mek ye mek veya sadece di nlenmek amaçl arı yla kullanıl mıştır [3]. Akti viteler veya akti viteyi ol uşt uran el e manl arı n varlı ğı, park i çerisi ndeki pozitif kullanı mı artırırlar. Parkı n mevkisi ne, büyükl üğüne ve par k çevresi ndeki gör ünü ml ere bağlı ol arak düzenl e me; rekreasyonel sunuml arı, çeşitli t urları, sergileri, kült ürel festi valleri veya müzi k, dans, ti yatro gibi özel ol ayları i çerebilir. Yi yecek satış yerleri ve kafeleri n varlığı da kullanı cıları teşvi k edebilir. Park al anl arı nda yer alacak aktivitelere karar verilirken daha öncede belirtildi ği gi bi f arklı yaş grupl arını n f arklı rekreasyonel terci hleri ol acağı göz önünde tut ul malı dır. Chi esura (22) ı n Vondel park (Amst erda m, Hollanda) t a yaptı ğı çalış manı n sonuçl arı na göre; gençl eri n parkı spor yapmak ve di ğer i nsanl arla bir araya gel mek i çi n kullandı kları, yetişki nleri n ve yaşlıları n ise parkı di nlenmek, çocukl arı yla vakit geçirmek, doğayl a başbaşa kal mak i çi n kullandı kları belirlenmi ştir [71]. Park al anı nda hangi aktiviteleri n var ol acağı na karar verilirken parkı n büyükl üğü de öne mli bir rol oynar. Park t asarlanırken t enis, basket bol gi bi aktif rekreasyon ol anakl arı nı n yanı nda; otur mak, kitap oku mak gibi pasif rekreasyon ol anakl arı da düşünül meli dir. Aktif rekreasyon al anları nı n pasif rekreasyon al anları nı n sessizliği ni boz ması na i zi n veril memeli dir. Eğer parka evcil hayvanl arı n gir mesi ne müsaade edilecekse doğabilecek çöp pr obl e mi göz önünde t ut ul malı dır. Parkt a konserler ve gösteriler olacaksa bu aktiviteler içi n uygun yerlerin ol uşt urul ması da gerekecektir. 1