GEL R VERG S REHBER Haz rlayan Tuncel ATABEY Gelirler Kontrolörü
Haz rl k ve Bask : KURT ½ MATBAACILIK Tel.: (0.212) 518 11 28-517 40 10 Sultanahmet - STANBUL
SUNU½ Son y llarda vergi kanunlar nda yap lan düzenlemeler, özellikle Gelir Vergisi mükelleflerinin beyanda bulunurken dikkate almalar gereken hususlarda önemli de i¾ikliklere yol açm ¾t r. Yap lan bu düzenlemeler neticesinde göz önünde bulundurulmas gereken hususlar daha büyük bir önem kazanm ¾ bulunmaktad r. Bu amaçla Gelir Vergisi mükelleflerinin y ll k Gelir Vergisi beyan nda bulunurken kar¾ la¾abilecekleri sorunlara cevap verebilecek ¾ekilde Gelir Vergisi Rehberi haz rlanm ¾ bulunmaktad r. Bu çal ¾mam zda konular okura ayr nt - ya bo ulmaks z n sunulmu¾, ayr ca 4444, 4684, 4697 ve 4710 say l yasalar ile yap lan düzenlemelerin 2002 y l içerisinde verilecek beyannamelerde dikkate al nmas gereken hükümleri de öncelikle aç klanm ¾ bulunmaktad r. Kat ld m z günden bu yana mensubu olmaktan her daim gurur duydu um Gelirler Kontrolörlü ü mesle inin engin bilgi birikiminden yararlanarak haz rlanan bu çal ¾man n tüm okurlara yararl olmas öncelikli dile imdir. zmir, 01.03.2002 Tuncel ATABEY Gelirler Kontrolörü
Ç NDEK LER GEL R VERG S REHBER B R NC BÖLÜM YILLIK BEYANNAMEDE BEYAN ESASI I. GENEL AÇIKLAMA.................................................... 13 2. GELiR N TOPLANMASI VE BEYAN ESASI............................. 15 2.1. MAH YET........................................................... 15 2.2. YILLIK BEYANNAME LE BEYAN ED LMES ZORUNLU OLAN GEL RLER............................................................ 16 2.2.1. Tam Mükellefiyette............................................... 16 2.2.1.1. Yabanc Memleketlerde Elde Edilen Kazanç ve ratlar......... 16 2.2.1.2. Kazanç Elde Etmemi¾ Olsalar Dahi Y ll k Beyanname Vermek Zorunda Olanlar..................................... 17 2.2.1.2.1. Ticari Kazanç Sahipleri.................................... 17 2.2.1.2.2. Basit Usulde Vergilendirilen Mükellefler.................. 18 2.2.1.2.3. Zirai Kazanç Sahipleri.................................... 21 2.2.1.2.4. Serbest Meslek Kazanc Sahipleri......................... 22 2.2.1.3. stisna Haddini A¾an ve Tevkif Suretiyle Vergilendirilmemi¾ Kazanç ve ratlar.............................................. 23 2.2.1.3.1. Menkul Sermaye rad Elde Edenler...................... 23 2.2.1.3.2. Gayrimenkul Sermaye rad Elde Edenler................. 24 2.2.1.3.3. Ücret Geliri Elde Edenler................................. 25 2.2.1.3.4. Di er Kazanç ve rat Elde Edenler........................ 26 2.2.2. Dar Mükellefiyette................................................ 28 2.2.3. Y ll k Beynname Verilmesi ve Gelirin Toplanmas yla lgili Esaslar....................................................... 28 5
6 2.2.4. Gelirin Toplanmas ve Beyan nda Aile Bireylerinin Durumu...... 29 2.3. YILLIK BEYANNAME VER LMEYECEK VE BEYANNAMEDE TOPLANMAYACAK GEL RLER..................................... 29 2.3.1. Tam Mükellefiyette............................................... 29 2.3.1.1. Ücretler....................................................... 30 2.3.1.2. Menkul Sermaye ratlar...................................... 31 2.3.1.3. Gayrimenkul Sermaye ratlar................................. 33 2.3.1.4. Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazançlar........... 34 2.3.1.5. Di er Ücretler................................................. 34 2.3.1.6. Basit Usulde Vergilendirilen Mükellefler...................... 35 2.3.1.7. Kazanç ve ratlar n stisna Hadleri çinde Kalan K s mlar.... 36 2.3.2. Dar Mükellefiyette................................................ 36 2.4. GEL R VERG S KANUNUNDA YER ALAN ND R M VE ST SNALAR......................................................... 37 2.4.1. Menkul Sermaye rad le lgili stisna ve ndirimler.............. 37 2.4.1.1. Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye ratlar.................. 37 2.4.1.1.1. Gelir Vergisi Kanununun Geçici 55 inci Maddesi Gere ince Beyan Edilmeyecek M.S....................... 37 2.4.1.1.2. ½ah s Sigorta Poliçeleri Dolay s yla Elde Edilen Menkul Sermaye ratlar.................................. 38 2.4.1.2. ndirim Oran na Tabi Menkul Sermaye ratlar................ 39 2.4.1.3. Devlet Tahvili ve Hazine Bonolar ndan Elde Edilen Gelirlerde stisna Uygulamas................................. 42 2.4.1.4. Di er Menkul Sermaye ratlar................................ 44 2.4.1.4.1. Hisse Senetleri Kar Paylar................................ 44 2.4.1.4.2. ¾tirak Hisselerinden Do an Kazançlar................... 47 2.4.1.4.3. Kurumlar n dare Meclisi Ba¾kan ve Üyelerine Verilen Kar Paylar............................. 48 2.4.1.4.4. Off Shore (K y Bankac l )............................... 49 2.4.2. Gayrimenkul Sermaye rad ile lgili stisna....................... 49 2.4.2.1. GMS stisnas ndan Yararlanamayacak Olanlar............... 50 2.4.2.2. Basit Usule Tabi Mükelleflerin Gayrimenkul Sermaye rad stisnas ndan Yararlan p Yararlanamayaca.................. 52 2.4.3. Di er Kazanç ve ratlar le lgili stisnalar......................... 52 2.4.3.1. De er Art ¾ le lgili stisnalar................................ 53 2.4.3.1.1. Menkul K ymetlerin Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar........................................... 53 2.4.3.1.1.1. Hisse Senetlerinin Elden Ç kar lmas ndan Sa lanan Kazançlar n Vergilendirilmesi........................ 57
2.4.3.1.1.1.1. Hisse Senetlerinin ktisap Tarihi................... 57 2.4.3.1.1.1.1.1. Sermaye Art r mlar Dolay s yla Sahip Olunan Hisse Senetlerinin ktisap Tarihi............... 58 2.4.3.1.1.1.1.2. Ayn Hisse Senedinden Y l çinde Birden Fazla Al m Yap lmas Halinde Sat lan Hisse Senedinin ktisap Tarihinin Belirlenmesi................. 58 2.4.3.1.1.1.2. Hisse Senetlerinin Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazanc n Tespiti................................... 59 2.4.3.1.1.1.2.1. De er Art ¾ Kazanc n n Tespitinde Esas Al nacak Maliyet Bedeli.................. 59 2.4.3.1.1.1.2.2. ktisap Bedelinin Tevsik Edilememesi......... 59 2.4.3.1.1.1.2.3. Hisse Senetlerinin Maliyet Bedelinin Endekslenmesi................................ 60 2.4.3.1.1.1.2.4. Sermaye Art r mlar Dolay s yla Sahip Olunan Hisse Senetlerinin Maliyet Bedeli.............. 60 2.4.3.1.1.1.2.5. Hisse Senetlerinin Elden Ç kar lmas ndan Do an Zararlar n Mahsubu................... 62 2.4.3.1.1.1.2.6. ndirim Oran Uygulanmak Suretiyle Kazanc n Tespiti.............................. 62 2.4.3.1.1.1.2.7. Kazanc n Tespitinde Dikkate Al nacak Giderler 63 2.4.3.1.1.1.3. Beyan Edilecek Kazanc n Tespitinde Dikkate Al nacak stisna Tutar..................... 63 2.4.3.1.1.1.4. Geçici lmühaberler................................ 64 2.4.3.1.1.2. Devlet Tahvili ve Hazine Bonosunun Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar................... 64 2.4.3.1.2. Gayrimenkullerin Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar 67 2.4.3.1.2.1. Beyan Edilmeyecek Olanlar........................... 67 2.4.3.1.2.2. Gayrimenkullerin Elden Ç kar lmas nda Safi Kazanc n Tespiti................................. 68 2.4.3.1.3. Telif Haklar ve htira Beratlar n n Elden Ç kar lmas..... 69 2.4.3.1.4. Ortakl k Haklar n n veya Hisselerinin Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar.......................................... 70 2.4.3.1.5. Di er Haklar n Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar. 71 2.4.3.1.6. Faaliyeti Durdurulan Bir ¾letmenin K smen veya Tamamen Elden Ç kar lmas ndan Do an Kazançlar...... 72 2.4.3.2. Ar zi Kazançlarla lgili stisnalar.............................. 72 2.4.4. Ücretler ile lgili ndirim ve stisnalar............................. 73 2.4.4.1. Elçilik ve Konsolosluklarda Çal ¾an Hizmetlilerde Ücret stisnas................................................. 73 2.4.4.2. Bireysel Emeklilik Sisteminden ve Sigorta ½irketlerinden Yap lan Ödemelere li¾kin stisna............................. 74 7
2.4.4.3. Türk Uluslararas Gemi Siciline Kay tl Gemilerde Çal ¾an Gemi Adamlar na Ödenen Ücretlere li¾kin stisna............ 74 2.4.4.4. Ücretlerde stisnalar........................................... 75 2.4.4.5. Gider Kar¾ l klar nda stisnalar................................ 80 2.4.4.6. Tazminat ve Yard mlarda stisnalar........................... 82 2.4.4.7. Vatan Hizmetleri Yard mlar nda stisnalar.................... 85 2.4.4.8. Teçhizat ve Tay n Bedellerinde stisnalar...................... 86 2.4.4.9. Tahsil ve Tatbikat Ödemelerinde stisnalar.................... 86 2.4.4.10. Te¾vik kramiye ve Mükafatlar nda stisnalar................. 87 2.4.4.11. Özel ndirim ve Sakatl k ndirimi............................. 87 2.4.4.12. 17.08.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Meydana Gelen Depremlerden Zarar Gören llerde Özel ndirim Tutar....... 89 2.4.5. Ticari Kazançla lgili stisnalar.................................... 89 2.4.5.1. PTT Acentalar nda Kazanç stisnas........................... 89 2.4.5.2. Sergi ve Panay r stisnas...................................... 90 2.4.5.3. Yat r m ndirimi Uygulamas.................................. 90 2.4.5.3.1. Yat r m ndiriminden Yararlanacak Olanlar............... 90 2.4.5.3.2. Yat r m ndiriminden Yararlanman n ½artlar............. 90 2.4.5.4. Basit Usulde Vergilendirilenlerde Sakatl k ndirimi........... 91 2.4.5.5. Türk Uluslararas Gemi Siciline Kay tl Gemilerin ¾letilmesinden ve Devrinden Elde Edilecek Kazançlara li¾kin stisna.................................................. 92 2.4.6. Zirai Kazançla lgili ndirim ve stisnalar.......................... 93 2.4.6.1. Te¾vik kramiyesi............................................. 93 2.4.6.2. Yat r m ndirimi stisnas...................................... 93 2.4.7. Serbest Meslek Kazanc le lgili ndirim ve stisnalar............. 93 2.4.7.1. Serbest Meslek Kazançlar stisnas............................ 93 2.4.7.1.1. Kanun Hükmü............................................ 93 2.4.7.1.2. stisna Kapsam........................................... 94 2.4.7.1.3. stisnadan Yararlanma ½artlar............................ 95 2.4.7.2. Sergi ve Panay r stisnas...................................... 96 2.4.7.3. Özürlü Serbest Meslek Erbab ile Bakmakla Yükümlü Oldu u Özürlü Ki¾i Bulunan Serbest Meslek Erbab nda Sakatl k ndirimi....................................................... 96 2.4.8. Ola anüstü Hal Bölgesinde ve Kalk nmada Öncelikli Yörelerde Bulunan llerdeki Mükelleflere Uygulanan Gelir Vergisi stisnas. 96 2.5. BEYANNAME VER LMEYEN HALLER LE LG L ÖRNEKLER.... 99 3 HAYAT STANDARDI ESASI............................................ 108 8
3.1. HAYAT STANDARDI ESASINA TAB OLAN MÜKELLEFLER...... 108 3.2. HAYAT STANDARDI ESASINA TAB OLMAYAN MÜKELLEFLER 109 3.3. HAYAT STANDARDI ESASINA GÖRE T CAR VE MESLEK KAZANCIN TESP T................................................. 109 3.3.1. Temel Gösterge Tutar n n Tespiti................................. 110 3.3.2. Temel Gösterge Tutar n n Uygulanmas........................... 111 3.3.2.1. Ticari Kazanç Sahiplerinde Temel Gösterge Tutarlar n n Uygulanmas.................................................. 112 3.3.2.1.1. Bir Tek ¾yerinde Faaliyette Bulunan ve Adi Ortakl k veya Kollektif ½irket ile Komandit ½irkete Ortak Olmayan Ticari Kazanç Sahiplerinde Temel Gösterge Tutarlar n n Uygulanmas.............................................. 112 3.3.2.1.2. Birden Fazla ¾yerinde Faaliyette Bulunan ve Adi Ortakl k veya Kollektif ½irket ile Komandit ½irkete Ortak Olmayan Ticari Kazanç Sahiplerinde Temel Gösterge Tutarlar n n Uygulanmas.............................................. 113 3.3.2.1.3. Adi Ortakl klar ve Kollektif ½irketlerde Ortaklara, Komandit ½irketlerde de Komandite Ortaklara Uygulanacak Olan Temel Gösterge Tutar.................................... 117 3.3.2.1.4. Birden Fazla ¾yeri Olan Adi Ortakl klar, Kollektif ½irketler ile Komandit ½irketlerde Temel Gösterge Tutar.......... 119 3.3.2.1.5. ½ahsi ¾letmesi Olan Ticari Kazanç Sahiplerinin Ayr ca, Adi Ortakl k ve Kollektif ½irket Orta veya Komandit ½irketlerde Komandite Ortak Olmas Halinde Uygulanacak Temel Gösterge Tutar...................... 121 3.3.2.1.6. Basit Usulde Vergilendirilen Mükelleflerin Beyan........ 122 3.3.2.2. Serbest Meslek Kazançlar nda Temel Gösterge Tutar......... 125 3.3.2.3. Ticari Kazanç ve Serbest Meslek Kazanc n Birlikte Elde Edenlerin Temel Gösterge Tutar.............................. 126 3.3.3. Hayat Standard lave Gösterge Tutarlar......................... 127 3.3.3.1. Özel Ta¾ tlar.................................................. 128 3.3.3.2. Bizzat Kullan lan Birden Fazla Binalar........................ 129 3.3.3.3. Özel Hizmetlerde Çal ¾t r lan Ki¾iler.......................... 131 3.3.3.4. Turistik Amaçl yurt D ¾ Seyahatler.......................... 131 3.3.3.5. Yar ¾ At Yeti¾tirenler......................................... 131 3.3.3.6. Hayat Standard lave Gösterge Tutarlar n n Uygulanmas.... 131 3.4. HAYAT STANDARDI ESASINDA ZAH UYGULAMASI............ 133 3.4.1. zah Nedeni Olan Gelirler......................................... 133 3.4.1.1. Emekli, Maluliyet, Dul ve Yetim Ayl....................... 133 3.4.1.2. Y ll k Beyannameye Dahil Edilmeyen Gelir Vergisine Tabi Gelirler................................................... 133 9
3.4.1.3. Beyannameye Dahil Edilen Gelir Vergisine Tabii Gelirler..... 134 3.4.2. zah Uygulamas.................................................. 134 3.4.3. zah Nedeni Kabul Edilmeyecek Olan Gelirler.................... 137 3.4.4. Faaliyetin K st Dönemde Olmas Halinde zah Nedeni Gelir Uygulamas................................................. 137 3.5. ÖZELL K ARZ EDEN DURUMLAR.................................. 137 3.5.1. 11 ve Daha Yukar Ya¾ta Olan Bir Ta¾ tla Münhas ran Nakliyecilik Yapan Mükelleflerle lgili Temel Gösterge Tutarlar.............. 137 3.5.2. lk ¾e Ba¾layan Mükelleflerde Hayat Standard Uygulamas...... 139 3.5.3. Tasfiye Halinde Bulunan Kollektif ½irketlerin Ortaklar ile Adi ve Eshaml Komandit ½irketlerin Komandite Ortaklar n n Hayat Standard Esas Kar¾ s ndaki Durumu............................ 140 3.5.4. Hac Seyahatleri ile Tedavi Amac yla Yap lan Yurt D ¾ Seyahatlerin Hayat Standard Kar¾ s ndaki Durumu........................... 141 3.5.5. Miras Ortakl klar nda Hayat Standard........................... 141 3.5.6. Hayat Standard Esas na Göre Zarar Mahsubu ve ndirim Uygulamas....................................................... 142 3.5.6.1. Zarar Mahsubu............................................... 142 3.5.6.2. ndirimlerin Yap lmas........................................ 143 3.6. KALKINMADA ÖNCEL KL YÖRELER L STES..................... 143 4. YILLIK BEYANNAMEDE MAHSUP ED LECEK ND R MLER VE GEÇM ½ YIL ZARARLARI.............................................. 144 4.1. ZARAR MAHSUBU.................................................. 144 4.1.1. Geçmi¾ Y l Zararlar............................................... 144 4.1.2. Kazanç ve ratlardan Mahsup Edilemeyecek Zararlar............. 144 4.1.3. Yurt D ¾ Zararlar n ndirimi...................................... 145 4.1.3.1. Yurt D ¾ Zararlar n Tevsiki................................... 145 4.1.3.2. Her Y l çin Denetim Yapt rma Zorunlulu u.................. 146 4.1.3.3. Yurt D ¾ nda Zarar Mahsubu.................................. 147 4.2. MAHSUP ED LECEK ND R MLER.................................. 147 4.2.1. Y ll k Beyanname ile Bildirilen Gelirlerden Sigorta Primi ile Ba ¾ ve Yard m ndirimleri............................................. 147 4.2.1.1. Sigorta Primi ve Bireysel Emeklilik Katk Pay................ 147 4.2.1.2. Ba -Kur Primleri.............................................. 149 4.2.1.3. Ba ¾ ve Yard mlar n ndirimi................................. 150 4.2.2. Deprem Bölgesine Yap lan Ba ¾ ve Yard mlar.................... 151 4.2.3. Basit Usulde Vergilendirilen Mükellefler ile Serbest Meslek Erbab nda Sakatl k ndirimi....................................... 154 10
4.3. MATRAH VE GEL R UNSURLARINDAN ND R LEMEYECEK G DERLER............................................................ 155 5. VERG B LD R M....................................................... 155 5.1. GEL R UNSURLARININ TOPLANMASI............................. 155 5.1.1. Beyan Edilen Kazanc n, Esas Al nacak Hayat Standard Temel ve. lave Gösterge Tutar ndan Dü¾ük Olmas......................... 156 5.1.2. Beyan Edilen Kar n, Esas Al nacak Hayat Standard Temel ve lave Gösterge Tutar ndan Fazla Olmas................................ 157 5.1.3. Hayat Standard Esas na Tabi Gelir Unsurunun Bulunmamas.... 158 5.2. GEL R VERG S N N HESAPLANMASI.............................. 158 5.2.1. 2001 Y l nda Elde Edilen Gelirlere Uygulanacak Vergi Nispetleri. 158 5.2.1.1. Genel Vergi Nispeti........................................... 159 5.2.1.2. Ücret Gelirlerinin Beyan nda Vergi Nispeti................... 159 5.2.2. 2002 Y l nda Elde Edilen Gelirlere Uygulanacak Vergi Nispetleri. 159 6. MAHSUP VE ADE...................................................... 160 6.1. VERG ALACA¼ININ MAHSUBU................................... 161 6.2. KES NT YOLU LE ÖDENEN VERG LER............................ 162 6.2.1. Y llara Yayg n n¾aat ve Onarma ¾inde Mahsup ve ade.......... 162 6.2.2. Zirai Kazançta Vergilerin Mahsubu............................... 164 6.2.3. ndirim Oran Uygulanan Menkul Sermaye ratlar nda Mahsup ve ade................................................... 164 6.2.4. Di er Kesinti Yoluyla Ödenen Vergiler............................ 165 6.3. GEÇ C VERG N N MAHSUBU...................................... 166 6.4. YABANCI MEMLEKETLERDE ÖDENEN VERG LER N MAHSUBU 167 7. FON PAYI............................................................... 168 7.1. FON PAYI HESAPLAYIP ÖDEYECEK GERÇEK K ½ LER............ 168 7.1.1. Y ll k Beyanname Veren Gelir Vergisi Mükelleflerinin Fon Pay na li¾kin Mükellefiyetleri............................................ 169 7.1.2. Vergi Tevkifat Yapmak Zorunda Olan Sorumlular n Fon Pay na li¾kin Mükellefiyetleri............................................ 169 7.2. D ¼ER HUSUSLAR................................................... 170 8. YILLIK BEYANNAMEDE TARH MUAMELELER...................... 170 8.1. TARH YER........................................................... 170 8.2. TARH YATIN MUHATABI........................................... 170 8.3. VERG LEND RME DÖNEM......................................... 171 8.4. TARH ZAMANI...................................................... 171 9. YILLIK BEYANNAMEN N VER LMES................................. 172 11
9.1. BEYANNAMEN N VER LECE¼ YER................................ 172 9.2. BEYANNAMEN N VER LECE¼ SÜRE.............................. 173 9.2.1. Gayr menkul Sermaye rad Elde Edenlerin Y ll k Beyan......... 173 9.2.2. Ticari Kazanc n Basit Usulde Tespit Edenlerin Y ll k Beyan....... 173 9.2.3. Di er Haller....................................................... 173 9.2.4. Özellik Arz Eden Durumlar....................................... 174 9.2.4.1. Ölüm Hali...................................................... 174 9.2.4.2. Memleketi Terk Hali........................................... 174 10. YILLIK BEYAN ESASINDA VERG N N ÖDENMES................... 175 10.1. GAYR MENKUL SERMAYE RATLARINDA........................ 175 10.2. T CAR KAZANCIN BAS T USULDE TESP T ED LMES HAL NDE. 175 10.3. D ¼ER HALLER...................................................... 175 10.4. D ¼ER ÜCRETLERDE ÖDEME....................................... 176 11. YILLIK BEYANNAMEN N DOLDURULMASI VE EKLENECEK BELGELER.............................................................. 176 11.1. YILLIK BEYANNAMEN N DOLDURULMASI....................... 176 11.1.1. Y ll k Gelir Vergisi Beyannamesinin Doldurulmas nda Dikkat Edilecek Hususlar................................................ 177 11.1.2. Y ll k Beyannamenin Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Mü¾avirlerce mzalanmas.................................. 178 K NC BÖLÜM BEYANNAME DÜZENLEME ÖRNEKLER I. MENKUL SERMAYE RADI BEYANINA L ½K N ÖRNEKLER........ 181 2. GAYR MENKUL SERMAYE RADI BEYANINA L ½K N ÖRNEKLER. 188 3. ÜCRET GEL RLER N N BEYANINA L ½K N ÖRNEK................. 193 4. D ¼ER KAZANÇ VE RATLARIN BEYANINA L ½K N ÖRNEKLER.. 195 5. Z RA KAZANCIN BEYANINA L ½K N ÖRNEK...................... 198 6. SERBEST MESLEK KAZANÇLARININ BEYANINA L ½K N ÖRNEKLER............................................................. 200 7. T CAR KAZANÇ BEYANINA L ½K N ÖRNEKLER................... 203 12
B R NC BÖLÜM YILLIK BEYANNAMEDE BEYAN ESASI 1. GENEL AÇIKLAMA 4369 Say l Kanunla anla¾ lmas zor, karma¾ k bir sistematik çerçevesinde bulunan, bu nedenle de uygulamada s kça yanl ¾l klar n yap lmas na yol açan gelirin toplanmas ve beyan ile ilgili düzenleme basit ve uygulamas kolay bir yap ya dönü¾türülmü¾, te¾ebbüs gelirlerini ve ücretleri gözeten bir sistem olu¾turulmaya çal ¾ lm ¾t r. 4369 say l yasa ile yap lan bu de i¾iklikler sonucunda Gelir Vergisi Kanunu nun 2 nci maddesinin 1-6 numaral bentlerinde yaz l gelir unsurlar ile ili¾kilendirilemeyen gelirlerin, kayna ne olursa olsun di er kazanç ve irat olarak vergilendirilece i hüküm alt na al nm ¾ ve gelir kavram içerisine giren di er kazanç ve iratlar n say larak belirtilmesi uygulamas ndan vazgeçilmi¾tir. Ancak, 4369 say l kanunun haz rl klar s ras nda ve yasalla¾ma sürecinde mevcut olan ekonomik ko¾ullar, 1997 y l ortalar nda Tayland da ba¾layan sermaye ve mal hareketleri ile Güneydo u Asya y etkisi alt na alan finansal kriz, 1998 y l n n ortalar nda Rusya y da etkisi alt na alarak tüm dünyada ekonomik krize yol açm ¾t r. Dünya ekonomisini sarsan bu kriz Türk ekonomisini de etkilemi¾ ve ekonomik daralmaya neden olmu¾tur. Vergi sistemini ekonomik ko¾ullardan ba ms z olarak dü¾ünmek mümkün olmad ndan, yeni düzenlemelere gi- 13
dilmi¾ ve 4444 say l yasa ile 4369 say l kanunla yap lan köklü de i¾iklerin bir k sm 01.01.2003 tarihine kadar ertelenmi¾tir. 4444 say l kanunla Gelir Vergisi Kanunu nun 85 ve 86 nc maddelerinde yap lan de i¾iklik sonucu her gelir unsurunun kendi içerisinde ayr olarak ele al nmas ve de erlendirmeye tabi tutulmas imkan sa lanm ¾t r. Söz konusu gelir unsurunun beyan edilmesi gerekmiyor ise di er gelirler nedeniyle verilmesi gereken y ll k beyannameye dahil edilmemesi sa lanm ¾t r. Buna göre, 86 nc maddede say lan kazanç ve iratlar için hiç bir ¾ekilde beyanname verilmeyecek; ticari, ziraî ve mesleki kazançlar nedeniyle zorunlu olarak verilmesi gereken y ll k beyannamelere, bu kazanç ve iratlar ithal edilmeyecektir. Böylece, gelirin toplanmas bak m ndan ticari, zirai ve mesleki kazanç sahiplerini cezaland r c bir mahiyet ta¾ yan ve bu mükelleflerin fazla vergi ödemelerine yol açan önceki düzenleme yürürlükten kald r lm ¾t r. Ayr ca Gelir Vergisi Kanunu nun 93 üncü maddesinde yer alan "Aile reisi beyan " da 4369 say l kanunla 29.07.1998 tarihinde geçerli olmak üzere yürürlükten kald r lm ¾t r. Bu ¾ekilde, e¾lerin ve velayet alt ndaki çocuklar n y ll k beyanname ile bildirmesi icap eden gelirlerinin aile reisi taraf ndan beyan edilmesi uygulamas na (1998 y l içinde geçerli olmak üzere) son verilmi¾tir. E¾ler ve velayet alt ndaki çocuklar y ll k beyanname ile beyan edilmesi gereken gelirlerini ayr ayr verecekleri beyannameler ile beyan edeceklerdir. Bu ¾ekilde aile bireylerine ait gelirlerin bir tek beyannamede toplanarak vergi dilimlerindeki artan oranl l k nedeniyle daha fazla vergi ödenmesine neden olan uygulamaya son verilmi¾tir. Aile reisi beyan kalkm ¾ olmakla beraber velayet alt ndaki çocuklar n kanuni temsilcileri için 213 say l Vergi Usul Kanunu nun 10 uncu maddesinde yer alan sorumluluk devam etmektedir. Konu ile ilgili olarak yap lan son yasal düzenleme ise, 4605 say l yasa ile hayata geçirilmi¾ bulunulmaktad r. Bu çerçevede daha önce uygulamadan kald r lan hayat standard esas, 01.01.2000 tarihinden geçerli olmak üzere yeniden uygulamaya konulmu¾tur. 14
Ayr ca, 2001 y l nda kanunla¾an 4697 say l kanun ile Gelir Vergisi Kanununa, Bireysel Emeklilik Sistemine ili¾kin hükümler eklenerek, ¾ah s sigorta primlerinin indirilmesine ili¾kin yeni düzenlemeler yap lm ¾t r. Bunun yan s ra 4710 say l kanun ile Gelir Vergisi Kanununa eklenen geçici 59 uncu madde ile hazine bonosu ve devlet tahvili faiz gelirlerinin ve bu menkul k ymetlerin al m sat m kazanc n n vergilendirilmesinde belirli ¾artlar dahilinde istisna getirilmi¾tir. K saca genel esaslar na de inilen bu yasal düzenlemeler do rultusunda, mükelleflerin 2001 takvim y l nda elde ettikleri gelirlerin beyan esaslar izleyen bölümlerde ayr nt l olarak aç klanm ¾ bulunulmaktad r. 2. GEL R N TOPLANMASI VE BEYAN ESASI 2.1. MAH YET Beyan esas, mükellefin kendi mali gücünü bizzat kendisinin bildirmesidir. Gelir vergisi uygulamas bak m ndan mali gücün en iyi tespit kriteri ise y ll k gelirdir. Hilaf na hüküm olmad kça, gelir vergisi mükellefin veya vergi sorumlusunun beyan üzerine tarh olunur. Gelir vergisine tabi bulunan ve kanunun 2 nci maddesinde say lan kazanç ve iratlar n vergilenmesinde temel prensip, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyan edecekleri gelir üzerinden verginin tarh olunmas d r. Beyan esas nda, beyan edilecek gelir mükellef veya vergi sorumlusu taraf ndan bir beyanname ile beyan edilir. Ancak Gelir Vergisi Kanunu ile Vergi Usul Kanunu baz hallerde beyan n mükellef veya vergi sorumlusu d ¾ ndaki kimseler taraf ndan yap lmas n da öngörmü¾tür. Bunlar kanuni temsilciler ve mirasç lar olarak s ralayabiliriz. Gelirin toplanmas ise mükelleflerin çe¾itli kaynaklardan bir takvim y l içinde (vergilendirme dönemi) elde ettikleri vergiye tabi kazanç ve iratlar için y ll k beyanname vermeleri ve bu kazanç ve iratlar n y ll k beyannamede birle¾tirmeleri anlam na gelmektedir. 15
Bu nedenle mükelleflerin, Gelir Vergisi Kanunu nun 2 nci maddesinde yaz l kaynaklardan bir takvim y l içinde elde ettikleri kazanç ve iratlar için Gelir Vergisi Kanunu nda aksine hüküm olmad kça y ll k beyanname vermeleri gerekmektedir. Ayr ca Gelir Vergisi Kanununa göre beyan gereken gelirlerin y ll k beyannamede toplanmas zorunludur. Temel prensip yukar da aç kland üzere bir takvim y l içinde elde edilen gelir unsurlar n n bir beyannamede toplanarak beyan edilmesidir. Tabi ki söz konusu temel prensip Gelir Vergisi Kanununda aksine bir hüküm olmad sürece geçerlidir. Gelir Vergisi Kanunu nun 85 ve 86 nc maddelerinde ise hangi gelir unsurlar n n verilecek y ll k gelir vergisi beyannamesine dahil edilmesinin zorunlu oldu u hangi gelir unsurlar için beyanname verilmeyece i veya verilecek beyannameye dahil edilmeyece i aç kça hüküm alt na al nm ¾t r. Beyanname verilmesi zorunlu olan gelir unsurlar ile beyanname verilmeyecek veya verilen beyannameye dahil edilmeyecek gelirlerin neler oldu u a¾a da aç klanm ¾t r. 2.2. YILLIK BEYANNAME LE BEYAN ED LMES ZORUNLU OLAN GEL RLER Yukar daki bölümde de aç kland üzere, a¾a da yaz l olan gerçek ki¾iler bir takvim y l içinde elde ettikleri a¾a da belirtilen kazanç ve iratlar için y ll k beyanname vermeye ve bu kazanç ve iratlar n y ll k beyannamelerinde toplamaya mecburdurlar. 2.2.1. Tam Mükellefiyette 2.2.1.1. Yabanc Memleketlerde Elde Edilen Kazanç ve ratlar Tam mükellefiyet esas nda vergilendirilen mükellefler Türkiye içinde ve d ¾ nda elde ettikleri gelirlerini y ll k beyannamelerinde toplamak zorundad rlar. Türkiye d ¾ nda elde edilen gelirlerin y ll k beyannamede toplanabilmesi için ise bu gelirlerin elde edilmesine ba l d r. 16
Gelir Vergisi Kanunu nun 85 inci madde hükmüne göre, yabanc memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar a¾a da belirtilen hallerde elde edilmi¾ say l r ve y ll k beyannamedeki di er gelirlerle toplan r. Bunlar; Mükellefin bu gelirlerini Türkiye'de ki hesaplar na intikal ettirdi i y lda, veya Mükellefin bu gelirlerini Türkiye'de ki hesaplar na intikal ettirilmemesinin iradesi d ¾ ndaki sebeplerden ileri geldi i tevsik olunan hallerde, mükellefin bu kazanç ve iratlara tasarruf edebildi i y lda elde edilmi¾ say l r. Söz konusu gelirleri elde eden tam mükellefler, bu gelirleri y ll k beyannameye dahil ederek veya di er gelirleri ile toplamak zorundad rlar. 2.2.1.2. Kazanç Elde Etmemi¾ Olsalar Dahi Y ll k Beyanname Vermek Zorunda Olanlar Baz gelir unsurlar vard r ki kazanç elde edilmemi¾ olsa dahi y ll k gelir vergisi beyannamesinin verilmesi zorunludur. Gelir Vergisi Kanununun 85 inci maddesinin ikinci f kras nda say lan gelir unsurlar için mükellefler kazanç elde etmemi¾ olsalar dahi y ll k gelir vergisi beyannamesi vermek zorundad rlar. Söz konusu gelir unsurlar Ticari Kazanç, Zirai Kazanç ve Serbest Meslek Kazançlar d r. Bu gelir unsurlar n n d ¾ nda yer alan di er gelir unsurlar nda da birtak m kazançlar vard r ki, bunlar içinde elde edilmesi halinde mutlak suretle y ll k gelir vergisi beyannamesi verilmesi gerekmektedir. Yap lan aç klamalar do rultusunda gelir unsurlar itibariyle mutlak suretle y ll k gelir vergisi beyannamesi verilmesi gereken haller a¾a - daki ¾ekilde olacakt r. 2.2.1.2.1. Ticari Kazanç Sahipleri Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri ile kollektif ¾irket ortaklar ve komandit ¾irketlerin komandite ortaklar kazanç temin etmemi¾ olsalar dahi y ll k beyanname vermek zorundad rlar. 17
Söz konusu mükelleflerin, ticari ve s nai faaliyetleri sonucu bir kar elde edip etmemeleri, zarar etmi¾ olmalar, beyan edilecek bir gelirin bulunmamas vb. durumlarda olmalar y ll k beyanname verme zorunlulu unu ortadan kald rmamaktad r. Ayr ca kollektif ¾irketler ile komandit ¾irketlerinin tasfiye dönemlerine girmi¾ olmalar, kollektif ¾irket ortaklar ile komandit ¾irketlerin komandite ortaklar n n söz konusu dönemler için de y ll k beyannamelerini vermelerini gerektirmektedir. 2.2.1.2.2. Basit Usulde Vergilendirilen Mükellefler 4369 say l yasa ile yap lan düzenlemeler neticesinde Götürü Usulde vergilendirme uygulamas na son verilmi¾ 01.01.1999 tarihinden itibaren Basit Usul uygulamas na geçilmesi öngörülmü¾tür. Bu düzenlemelerin amac ve uygulama esaslar Bakanl kça yay mlanan 215 seri no lu Gelir Vergisi Genel Tebli i ile aç klanm ¾ olup, bahse konu bu tebli ile Bakanl k a¾a da yer alan usul ve esaslar belirlemi¾ bulunmaktad r. Temel prensip Basit Usulde vergilendirilen mükelleflerin ticari faaliyetinden elde ettikleri gelirleri y ll k gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmeleridir. Söz konusu mükelleflerin, ticari ve s nai faaliyetleri sonucu bir kar elde edip etmemeleri, zarar etmi¾ olmalar, beyan edilecek bir gelirin bulunmamas vb. durumlarda olmalar y ll k beyanname verme zorunlulu unu ortadan kald rmamaktad r. Bunun tek istisnas n Gelir Vergisi Kanunu nun Geçici 44 üncü maddesinin üçüncü f kras olu¾turmakta olup bu konu ilerleyen bölümlerde ele al nm ¾t r. 4369 Say l kanunla, götürü usulden basit usule geçen mükelleflere ilave vergi yükü getirilmemi¾ ve 1999, 2000 ve 2001 y llar nda vergilendirilecek kazançlar na üst s n r konulmu¾tur. Gelir Vergisi Kanunu nun Geçici 44 üncü maddesi hükmüne göre, basit usule tabi mükelleflerin 2001 y l sonuna kadar, ilgili vergilendirme dönemleri için beyan edecekleri safi kazanç tutar n n, Gelir Vergisi Kanunu nun 4369 Say l Kanunla de i¾meden önceki 46 nc maddesine göre intibak ettikleri 18
derecelerin bulunduklar yöreler itibariyle belirlenen ve 1998 y l nda uygulanan götürü safi kazanç tutar n n 1999, 2000 ve 2001 y llar nda yeniden de erleme oran nda art r lan tutarlar a¾mas halinde; beyan edilen tutarlar yerine bu tutarlar vergilemeye esas al n r. Ancak 4605 say l kanun ile Gelir Vergisi Kanununa eklenen Geçici 58 inci madde ile Basit Usulde vergilendirilen mükellefler için Hayat Standard Esas getirilmi¾tir. Buna göre, kazanc basit usulde tespit edilen ticari kazanç sahipleri zarar beyan da dahil olmak üzere, bu faaliyetleri ile ilgili olarak beyan edecekleri kazançlar, hayat standard temel gösterge tutar ndan dü¾ük oldu u takdirde, temel gösterge tutar vergi tarh na esas kazanç tutar olarak esas al n r. Konu ile ilgili ayr nt l aç klamalar yaz m z n Hayat Standard bölümünde yap lm ¾t r. Yukar da yap lan aç klamalar özetlenecek olur ise; kazanc basit usulde tespit edilen ticari kazanç sahipleri taraf ndan beyan edilen safi kazanç tutar ; -Hayat standard temel gösterge tutar n n alt nda ise hayat standard temel gösterge tutar n n, -Hayat standard temel gösterge tutar n n üzerinde, ancak götürü safi kazanç tutar n n alt nda ise beyan n n, -Götürü safi kazanç tutar n n üzerinde ise götürü safi kazanç tutar n n, vergi tarh na esas al nmas gerekmektedir. 1998 y l nda uygulanan götürü matrahlar n yeniden de- erleme oran olan %52,1 ile art r lmas sonucu bulunan tutarlar yöreler ve götürülük dereceleri itibariyle 230 nolu Gelir Vergisi Genel Tebli inde aç klanm ¾t r.ayn ¾ekilde 238 Seri nolu Gelir Vergisi Genel Tebli inde 2000 y l için uygulanacak götürü matrahlar aç klanm ¾ olup en son 244 nolu gelir vergisi tebli inde ise 2001 takvim y l için uygulanacak götürü matrahlar aç klanm ¾t r. Söz konusu 244 nolu gelir vergisi genel tebli inde aç klanan tutarlar a¾a da tablo halinde belirtilmi¾tir. 19
Diyarbak r Kalk nmada Öncelikli Erzurum ve Samsun Di er Büyük¾ehir Yöreler Di er Yöreler Büyük¾ehir Belediye Belediye S n rlar Derece (TL) (TL) S n rlar çinde (TL) çinde (TL) 3 386.000.000 772.500.000 463.200.000 927.100.000 2 772.500.000 1.545.400.000 927.100.000 1.854.700.000 1 1.159.100.000 2.318.200.000 1.545.400.000 3.091.500.000 Yukar da belirlenen safi kazanç tutarlar, 98/10885 say l Bakanlar Kurulu Karar uyar nca, münhas ran belediye te¾kilat bulunmayan köylerde (belediyelerin mücavir alan s n rlar hariç) i¾yeri bulunan ve faaliyet gösteren mükelleflere %70 oran nda indirimli olarak uygulanacakt r. Buna göre, belediye ve belediyelerin mücavir alan s n rlar d ¾ nda kalan yerlerde (yani köylerde) faaliyette bulunan ve i¾yeri olan mükelleflere uygulanacak safi kazanç tutar a¾a daki gibi olacakt r. Derece Kalk nmada Öncelikli Yöreler (TL) Di er Yöreler (TL) 3 115.800.000 231.700.000 2 231.700.000 463.600.000 1 347.700.000 695.400.000 Temel prensip, basit usulde vergilendirilenlerin ticari kazançlar n y ll k gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmesidir. Bunun tek istisnas n Gelir Vergisi Kanunu nun Geçici 44 üncü maddesinin üçüncü f kras olu¾turmaktad r. Söz konusu madde hükmüne göre, basit usulde vergilendirilen mükelleflerden münhas ran belediye te¾kilat bulunmayan köylerdeki (belediyelerin mücavir alan s n rlar hariç) i¾yerinde faaliyet gösterenler 01.01.1999-31.12.2003 tarihleri aras nda elde ettikleri ve 103 üncü madde de yaz l tarifenin birinci gelir diliminin yar - s n a¾mayan söz konusu kazançlar için beyanname vermeyeceklerdir. Belirtilen mükelleflerin 2001 y l kazançlar için beyanname vermeyecekleri kazanç s n r 1.400.000.000 TL d r. Söz konusu tutar Gelir Vergi Kanunu nun Geçici 44 üncü madde 20
hükmü gere ince beyan edecekleri safi kazanc n çok üzerinde olmas nedeniyle münhas ran belediye te¾kilat bulunmayan köylerdeki (belediyelerin mücavir alan s n rlar hariç) i¾yerlerinde faaliyet gösteren ve basit usulde vergilendirilen mükellefler 2001 y l vergilendirme dönemi ile ilgili olarak beyanname vermemeleri gerekmektedir. 2.2.1.2.3. Zirai Kazanç Sahipleri Zirai kazançlarda temel prensip, çiftçilerin elde etti i zirai kazançlar n Gelir Vergisi Kanunu nun 94 üncü maddesine göre has latlar üzerinden tevkifat yap lmak suretiyle vergilendirilmesidir. Bunun yan s ra Gelir Vergisi Kanunu nun 53 üncü maddesi belirli ¾artlar dahilinde çiftçilerin gerçek usulde vergilendirilmesini kabul etmi¾tir. Buna göre çiftçilerden; Ziraat gruplar na göre belirlenen i¾letme büyüklü ü ölçüsünü a¾anlar (G.V.K madde 54 de i¾letme büyüklü ü ölçüleri belirtilmi¾tir.), Bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca sahip olanlar, On ya¾ na kadar ikiden fazla traktöre sahip olanlar (Traktörün kendi i¾inde kullan lmas ¾art yla söz konusu ¾art on y l süre (2007 y l sonuna kadar.) ile dikkate al nmaz.) (G.V.K. Geçici Madde 45/2), Ziraat gruplar n n birkaç tanesi içine giren zirai faaliyetlerin bir arada yap lmas halinde, en fazla iki gruba ait i¾letme büyüklüklerinde bu gruplar için tespit olunan hadlerin yar s n a¾anlar, Kendi i¾letmesi ve dahil bulundu u ortakl klar müstakilen i¾letme büyüklü ü ölçüsünün alt nda kald halde,kendi i¾letmesinin ve ortakl klardaki paylar n n toplam belirlenen i¾letme büyüklü ü ölçüsünü a¾anlar, Kendi iste iyle gerçek usulde vergilendirilmek isteyenler, 21