Fen ve Teknoloji 7 Sosyal Bilgiler
KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE DAİRESİ MÜDÜRLÜĞÜ ORTAOKUL (TEMEL EĞİTİM ıi. KADEME) FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETİM PROGRAMI TASLAĞI (7. SINIFLAR) Danışmanlar: Prof.Dr. Ali YILDIRIM Doç.Dr. Ercan KİRAZ Yrd. Doç.Dr. Kemal Akkan BATMAN Komisyon Üyeleri: Uzm. Salih SARPTEN Hülya ŞENOL 2008 2
MADDE VE DEĞİŞİM 1. Model üzerinde, bir elementin bütün atomlarının aynı olduğunu fark eder. 2. Model ve şekilleri kullanarak farklı elementlerin atomlarının farklı olduğunu sezer. 3. Periyodik sistemdeki ilk 20 elementi ve günlük hayatta karşılaştığı yaygın element isimlerini listeler. 4. Elementleri sembollerle göstermenin bilimsel iletişimi kolaylaştırdığını fark eder. 5. İlk 20 elementin ve yaygın elementlerin sembolleri verildiğinde isimlerini, isimleri verildiğinde sembollerini belirtir. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma AÇIKLAMLAR Demir, bakır, altın, gümüş, çinko, kalay, kurşun, civa ve iyot yaygın elementlerin başlıcalarıdır. [ Elementlerin numaralandırılması, atom numarası kavramına bir hazırlıktır. Yaygın kullanılan elementlerin isimlerinden sembollerinin türetilmesine örnekler verilir. Proton, elektron ve nötronun kütlesi verilmeyecektir. Sadece, proton ve nötronun kütleleri birbirine çok yakındır ; proton ve nötron tartılamayacak kadar küçük taneciklerdir ; elektron kütlesi, proton kütlesinin yaklaşık 1/2000' i kadardır ifadeleri yeterlidir. Sembol Kullanmak Ne Rahat Öğretmen, kitapta tanıtımı yapılan 30 elementin sembol ve isimlerini içeren çizelgenin öğrencilerce gözden geçirilmesini ister. Bu çizelgeyi kullanarak, oksijen atomu 2 hidrojen atomuna bağlanarak su molekülü oluşturur cümlesini kısa yoldan göstermeyi teklif eder. Gösterim sırasında, oluşturur ifadesi yerine işareti kullanılacağını belirtir. Su molekülünde hidrojen atomlarının sayısını belirtmek için 2 sayısını nereye yazmanın uygun olacağı öğrencilerce irdelenir; öğretmen irdelemeyi yönlendirip geleneksel yazım tarzını gösterir. O + 2 H H2O gösteriminin, ilk cümleye göre daha kısa olduğu vurgulanır. Elementlerin sembollerinin dünyanın her tarafında aynı olmasının faydası ve farklı olmasının sakıncaları öğrencilerce tartışılır. Sembolü söyle Öğrenciler, bir yüzüne elementin ismini, diğer yüzüne ise sembolünü yazarak küçük kartlar hazırlarlar. Takım-oyun-turnuva yöntemiyle isim ve sembol pekiştirmesi yaparlar. Hadi bulmaca hazırlayalım Öğrenciler, element isimlerini ve sembollerini içeren bulmaca hazırlarlar. Bu bulmacaları arkadaşlarına sunarak, element isimleri ile sembolleri pekiştirirler. Elektronlar Nasıl Ayrı Durur? Öğrenciler, küçük bir silgiyi veya düğmeyi iple bağlayarak bunu hızlı bir şekilde çevirirler. Öğrencinin ipi tutan elinin çekirdeği, silginin veya düğmenin elektronu simgelediği, ipin de + ile arasındaki çekim kuvvetine karşı geldiği vurgulanarak elektronların neden çekirdekten uzaklaşmadığı tartışılır. Öğrenciler, elektronların çekirdekten belli uzaklıkta hızlı ve dairesel hareket ettiğini, hareketleri nedeniyle çekirdeğe düşmediklerini, elektronların çekirdek tarafından çekildiğini çıkarım yoluyla kavrarlar. Öğrenciler, zihinlerinde oluşan atom modelini resmeder ve bu modeli arkadaşlarına açıklayarak sunar Eylül - Ekim ÜN TE 1 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ ELEMENTLER ATOMUN YAPISI ELEKTRON DİZİLİMİ VE KİMYASAL ÖZELİKLER KİMYASAL BAĞ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ 6-KARIŞIMLAR Atom Proton Nötron Elektron Element Molekül Bileşik Çekirdek Periyodik Tablo Açık uçlu soru, Kelime ilişkilendirme, Bulmaca, Kes-yapıştır-İsimlendir-Keşfet 3
MADDE VE DEĞİŞİM Eylül - Ekim ÜN TE 1 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ ELEMENTLER ATOMUN YAPISI ELEKTRON DİZİLİMİ VE KİMYASAL ÖZELİKLER KİMYASAL BAĞ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ 6-KARIŞIMLAR Atom Proton Nötron Elektron Element Molekül Bileşik Çekirdek Periyodik Tablo 6. Maddeyi oluşturan atomları, bağlı atomları ve molekülleri model ve temsili resim üzerinde gösterir. 7. Bağ ile atomların veya moleküllerin uzaklığıyakınlığı arasında ilişki kurar. 8. Atomun çekirdeğini, çekirdeğin temel parçacıklarını ve elektronları temsili resimler üzerinde gösterir. 9. Elektronu, protonu ve nötronu kütle ve yük açısından karşılaştırır; atomun kütlesinin esasta proton ve nötronlardan geldiği sonucuna ulaşır. 10. Nötr atomlarda proton ve elektron sayıları arasında ilişki kurar. 11.Aynı elementin atomlarında proton sayılarının (atom numarası) hep sabit olduğunu, nötron sayısının az da olsa değişebileceğini belirtir. 12. Aynı atomda elektronların çekirdekten farklı uzaklıklarda olabileceğini belirtir. 13. Çizilmiş atom modelleri üzerinde elektron katmanlarını gösterir; katmanlardaki elektron sayılarını içten dışa doğru sayar. 14. Proton sayısı bilinen hafif atomların (Z 20) elektron dizilim modelini çizer. 15. Atom modellerinin tarihsel gelişimini kavrar; elektron bulutu modelinin en gerçekçi algılama olacağını fark eder. 16. Bilimsel modellerin, gözlenen olguları açıkladığı sürece ve o ölçekte geçerli olacağını, modellerin gerçeğe tıpatıp uyma iddiası ve gereği olmadığını fark eder. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma AÇIKLAMLAR Katman kavramı, yörünge kavramına tercih edilmelidir. Her atomun dış katmanını neden 8'e tamamlamak istediği sorusunu burada ele almak gerekmez; zaten kolay ifade edilir bir cevabı da yoktur. Ancak atomların elektron dizilimlerini soygazlarınkine benzetme eğiliminden bahsedilebilir. Oktet kuralı, aslında bir kural değil, istisnası var olan bir düzenliliktir. Bu seviyede istisnalarına girmek de gereksizdir. Açık uçlu soru, Kelime ilişkilendirme, Bulmaca, Kes-yapıştır-İsimlendir-Keşfet 4 Elektronlar Nasıl Ayrı Durur? Öğrenciler, küçük bir silgiyi veya düğmeyi iple bağlayarak bunu hızlı bir şekilde çevirirler. Öğrencinin ipi tutan elinin çekirdeği, silginin veya düğmenin elektronu simgelediği, ipin de + ile arasındaki çekim kuvvetine karşı geldiği vurgulanarak elektronların neden çekirdekten uzaklaşmadığı tartışılır. Öğrenciler, elektronların çekirdekten belli uzaklıkta hızlı ve dairesel hareket ettiğini, hareketleri nedeniyle çekirdeğe düşmediklerini, elektronların çekirdek tarafından çekildiğini çıkarım yoluyla kavrarlar. Öğrenciler, zihinlerinde oluşan atom modelini resmeder ve bu modeli arkadaşlarına açıklayarak sunar Atom Modelleri Aşağıdaki gibi atom modelleri ilk 20 element için küçük kartlara hazırlanır ve öğrencilere verilir. Öğrenciler, her bir atomda, çekirdeğin, elektronların, protonların ve nötronların yerini, sayısını ve yükünü inceler ve bir çizelgeye kaydeder. Öğretmen, elektron, proton ve nötronun genel olarak atom altı tanecikler olduğunu vurgular. Öğrenciler, bu tanecikleri görmenin atomdan da zor olacağını tartışarak çıkarır. Protonun ve nötronun kütlelerinin birbirine yakın, elektron kütlesinin proton kütlesinden çok daha küçük (yaklaşık 1/2000'i) olduğu öğretmence verilir. Öğrenciler, atom modellerli üzerinde proton ve elektronları sayarak sayılarının hep eşit olduğunu görür. Nötrallik kavramı ile + ve yük sayılarının eşitliği arasında ilişki kurulur. Öğrenciler, atomlar birbirine sürtünürken, önce elektronların temasa geleceğini tahmin ederler. Sürtünme ile elektriklenmede alınıp-verilen yüklü taneciğin ne olması gerektiği irdelenir. Elektron kaybeden atomun +, elektron kazananın - yükleneceği, öğretmence öncülük edilen bir tartışma sonucu vurgulanır. Sürtünme ile elektriklenme konusu, bu şekilde atomun yapısı ile ilişkilendirilir.
MADDE VE DEĞİŞİM 17. Dış katmanında 8 elektron bulunduran atomların elektron alıp-vermeye yatkın olmadığını (kararlı olduğunu) belirtir. 18. Elektron almaya veya vermeye yatkın atomları belirler. 19. Bir atomun, yörünge-elektron diziliminden çıkarak kaç elektron vereceğini veya alacağını tahmin eder. 20. Atomların elektron verdiğinde pozitif (+), elektron aldığında ise negatif (-) yük ile yüklendiği çıkarımını yapar. 21.Yüklü atomları iyon olarak adlandırır. 22. Pozitif yüklü iyonları katyon, negatif yüklü iyonları ise anyon olarak adlandırır. 23.Çok atomlu yaygın iyonların ad ve formüllerini bilir(karbonat, nitrat, sülfat, fosfat, hidroksit ve amonyum). 24.Atomlar arası yakınlık ile kimyasal bağ kavramını ilişkilendirir. 25.İyonlar arası çekme/itme kuvvetlerini tahmin eder; çekim kuvvetlerini iyonik bağ olarak adlandırır. 26. Bazı element atomlarının, bağ yaparken, elektron alış-verişi yerine elektron ortaklaşma yolunu seçtiğini; bu da mümkün değilse bağ oluşmayacağını tahmin eder. 27.Elektron ortaklaşma yoluyla oluşan H 2, O 2, N moleküllerinin modelini çizer. 2 28. Molekül yapılı katı element kristal modeli veya resmi üzerinde molekülü ve atomu gösterir. 29.Kovalent bağlar ile moleküller arasında ilişki kurar. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma Açık uçlu soru, Kelime ilişkilendirme, Bulmaca, Kes-yapıştır-İsimlendir-Keşfet. Aynı / Farklı Atomlar Öğrenciler, ilk 20 element için yukarıdaki gibi hazırlanmış iki modeli inceleyip, element adları ile onlara ait atom(lar)daki proton, nötron ve elektron sayılarını bir çizelgeye kaydederler. Çizelgelerindeki proton, elektron ve nötron sayılarını karşılaştırarak, aynı elementin atomlarında nötron sayısının değişebileceğini, proton sayısının hep sabit kaldığını; farklı atomlarda ise proton sayılarının hep farklı olduğunu kavrarlar. Öğretmen, proton sayısını atom numarası olarak adlandırır; atom numarasının atomun kimliğini belirlediğini vurgular. Eylül - Ekim ÜN TE 1 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ ELEMENTLER ATOMUN YAPISI ELEKTRON DİZİLİMİ VE KİMYASAL ÖZELİKLER KİMYASAL BAĞ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ 6-KARIŞIMLAR Atom Proton Nötron Elektron Element Molekül Bileşik Çekirdek Periyodik Tablo 5
MADDE VE DEĞİŞİM Eylül - Ekim ÜN TE 1 MADDENİN YAPISI VE ÖZELİKLERİ ELEMENTLER ATOMUN YAPISI ELEKTRON DİZİLİMİ VE KİMYASAL ÖZELİKLER KİMYASAL BAĞ BİLEŞİKLER VE FORMÜLLERİ 6-KARIŞIMLAR 30. Farklı atomların bir araya gelerek yeni maddeler oluşturabileceğini fark eder. 31. Farklı atomların bir araya gelmesiyle oluşan maddeleri bileşik olarak adlandırır. 32. Her bileşikte en az iki element bulunduğunu fark eder. 33. Molekül yapılı maddelerin model veya resmi üzerinde atomları ve molekülleri gösterir. 34. Günlük hayatta sıkça karşılaştığı NaCl, CaO gibi basit iyonik ve H2O, CO 2, SO 2, NH 3, C6H12O6 gibi kovalent bileşiklerin formüllerini yazar. 35.Element ve bileşiklerin hangilerinin moleküllerden oluştuğuna örnekler verir. Son üç asırda Atoma bakış Öğrenciler, Dalton, Thomson, Rutherford, Bohr ve Modern atom modelleri ile ilgili bir araştırma yaparak öğrendiklerini bir poster halinde sunar. Bu sunumdan, Dalton atom modelinin berk bir küre, Thomson modelinin içi üzümlü pastaya benzeyen berk küre, Rutherford modelinin merkezinde çekirdek bulunan, elektronların gezegenler gibi dolandığı bir daire, Bohr modelinin, aynı yörüngede birden çok gezegen bulunabilen Güneş sistemine benzer bir küre gibi düşünüldüğü bilgileri türetilir. Tek tek elektronlardan bulut oluşumu, asılı lambanın çevresinde dönen sinekler, yılkı halinde uçan kuş sürüleri, döner pervane gibi farklı benzetimlerle sezdirilir. Elektron bulutunun bir küre oluşturacağı fikri vurgulanır. Öğrenciler, hacimli atom gerçeğine en uygun atom modelinin hangi model olduğunu irdeler. Eski model otomobillerin işimizi gördüğü sürece kullanılması gerçeğinden hareketle, eski atom modellerinin de bir çok olguyu açıklayabildikleri için halen kullanıldığı vurgulanır. Bohr modeliyle iyon oluşumunun açıklanması buna örnek verilir. Atom Proton Nötron Elektron Element Molekül Bileşik Çekirdek Periyodik Tablo İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Eleştirel Düşünme, Değişim ve Sürekliliği Algılama, Sosyal Katılım, Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma Açık uçlu soru, Kelime ilişkilendirme, Bulmaca, Kes-yapıştır-İsimlendir-Keşfet Benim Atom Modelim Daha Güzel Öğrenciler, boş bir atom modelini büyük bir kartona, proton, nötron ve elektron taneciklerini küçük kartonlara hazırlayarak, He, Ne ve Ar atomlarının modellerini yaparlar. Modeller hazırlanırken, her atom için kaç elektron kullanacaklarını ve her katmana kaç elektron gireceğini tartışırlar. Atomlarda elektron alış-verişinin hangi katmana veya hangi katmandan olacağını öğrenciler tartışarak keşfeder. Öğretmen, He, Ne ve Ar atomlarının, elektron almaya ve vermeye hiç yatkın olmadığını vurgular. Bu üç atomun ortak yönlerini tartışırlar. Helyumdaki dolu katman ve diğer iki atomdaki 8'li elektron takımı = oktet öğretmen tarafından vurgulanır. Atomların elektron alıp-verirken ya 8'e tamamlamayı ya da elektron verip 8'li bir katmanla kalmayı tercih ettikleri belirtilir. Lityum ve berilyum için oktet yerine dublet tercih edileceği, yönlendirilmiş bir tartışma ile öğrenciler tarafından keşfedilir. Elektron almaya yatkın O, F, S, Cl gibi atom modelleri üzerinde, her atomun kaç elektron alacağı; Li, Na, Mg, K, Ca gibi atomlarında kaç elektron vereceği öğrencilerce tartışılır. 2- - Öğretmen, elektron alanları O, F, elektron + 2+ verenleri, Na, Ca, şeklinde gösterip iyon kavramını sunar. Katyon ve anyon kavramları verildikten sonra öğrenciler, Na sembolünü, nötral sodyum atomu, Na+ sembolünü de sodyum katyonu şeklinde okuyup, diğer elementler için benzer alıştırmalar yaparlar. F, O gibi elementler için de, benzer alıştırma yapılır. Her iyonun yükü oktet kuralı ile ilişkilendirilir. Karbonat, sülfat, nitrat, fosfat, hidroksit anyonlarının ve amonyum katyonunun çok atomlu fakat hep bir bütün olarak düşünülmesi gereken iyonlar olduğu, bu iyonların formülleri ve yükleri ile birlikte verilir. 6
FİZİKSEL OLAYLAR 36. Bir cisme hareket doğrultusuna dik olarak etki eden kuvvetin, fiziksel anlamda iş yapmadığını ifade eder. 37. Enerjiyi iş yapabilme yeteneği olarak tanımlar. 38. Hareketli cisimlerin kinetik enerjiye sahip olduğunu fark eder. 39. Kinetik enerjinin sürat ve kütle ile olan ilişkisini keşfeder. 40. Cisimlerin konumları nedeniyle çekim potansiyel enerjisine sahip olduğunu belirtir. 41.Çekim potansiyel enerjisinin cismin ağırlığına ve yüksekliğine bağlı olduğunu keşfeder. 42. Bir kuvvetin yönünün nasıl değiştirilebileceği hakkında tahminlerde bulunur ve tahminlerini test eder. 43. Bir kuvvetin yönünü ve/veya büyüklüğünü değiştirmek için kullanılan araçları basit makineler olarak isimlendirir ve basit makine çeşitlerini eğik düzlem, kaldıraç, makara ve dişliler olarak listeler. 44.Basit makine kullanarak uygulanan giriş kuvvetinden daha büyük bir çıkış kuvveti elde edilebileceğini fark eder. 45. Bir işi yaparken basit makine kullanmanın enerji tasarrufu sağlamayacağını sadece iş yapma kolaylığı sağlayacağını belirtir. 46. Belirli bir giriş kuvvetini, en az üç basit makineden oluşan bir bileşik makineye uygulayarak çıkış kuvvetinin büyüklüğünü arttıracak bir tasarım yapar. 47. Farklı basit makine çeşitlerini araştırarak basit makinelerin geçmişte ve günümüzde insanlığa sunduğu yararları değerlendir İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Değişim ve Sürekliliği Algılama,Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma, Öğrenciler kütle (m) ve yerçekimi ivmesinin (g) çekim potansiyel enejisine etkisini ayrı ayrı değil onlara tanıdık gelen ve kütle ile yerçekimi ivmesinin çarpımlarının yerine geçen ağırlık olarak incelemelidir.vb. Öğrenci Gözlem Formu,Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu, Ne biliyorum? Ne öğrenmek istiyorum? Ne öğrendim? Basit Bir Dinamometre Yapalım Öğrenciler, bir yaya farklı büyüklükte ağırlıklar asarak yayda meydana gelen uzamaları dikkatlice ölçer ve ölçüm sonuçlarını tablo halinde kaydeder. Tablodaki verileri çizgi grafik halinde göstererek grafiği yorumlarlar. Herhangi bir ağırlık için yayadaki uzama miktarını ve herhangi bir uzama miktarı için yaya asılan ağırlığı grafiği kullanarak tespit ederler. Bir yayın uzama miktarının yaya uygulanan kuvvete bağlı olduğu sonucunu çıkarır. Öğrenciler, yayların bu özelliklerini kullanarak bir dinamometre tasarlar ve yapar. Basit Makineler İşlerimizi Kolaylaştırır Öğrenciler ağır bir cismin nasıl hareket ettirebilecekleri veya bu cismi daha yüksek bir yere çıkarabilecekleri vb. konular hakkında tartışarak tahminlerde bulunur. Tahminlerini basit deneylerle test ederler. Cisimlere etki eden kuvvetlerin yönlerini, uyguladıkları kuvvetlerin yönleri ile karşılaştırırlar. Kullandıkları basit makinelerin uygulanan kuvvetlerin yönlerini değiştirebileceğini fark ederler. Daha sonra öğrenciler bir basit makine ile yapılan bir işi, basit makine kullanmadan yapmaya çalışırlar. Basit makine kullandıkları ve kullanmadıkları durumları karşılaştırarak ve sonuçları tartışırlar. Basit makinelerin uygulanan kuvvetin yönünü değiştirerek ve genellikle daha küçük bir kuvvetle aynı işi yapmaya yardım edebilecekleri sonucuna ulaşırlar. Basit makinelere örnekler vererek günlük hayattaki uygulamalarını belirtirler. 7 Ekim - Kasım ÜN TE 2 KUVVET HAREKET KUVVET,İŞ VE ENERJİ BASİT MAKİNELER SÜRTÜNME KUVVETİ HAREKET Hız ve Sürat KUVVET Kaldırma Kuvveti Elektriksel Kuvvet Manyetik Kuvvet Yerçekimi - Ağırlık - -Dinamometre HAREKET Hız - Sürat
FİZİKSEL OLAYLAR Ekim - Kasım ÜN TE 2 KUVVET HAREKET KUVVET,İŞ VE ENERJİ BASİT MAKİNELER SÜRTÜNME KUVVETİ HAREKET Hız ve Sürat 48. Sürtünen yüzeylerin ısındığını deneyerek gösterir. 49. Sürtünme kuvvetinin, kinetik enerjide bir azalmaya sebep olacağını fark eder. 50. Kinetik enerjideki azalmayı enerji dönüşümüyle açıklar. Sürtünmenin etkisiyle kinetic enerjinin ısı, ses ve ışık enerjilerine dönüşümünden bahseder. 51.Hava ve su direncinin de kinetik enerjide bir azalmaya neden olacağı genellemesini yapar. 52. Sürtünme kuvvetinin az veya çok olmasının gerekli olduğu yerleri araştırır ve sunar. 53.Tasarladığı bileşik makinenin uzun süre kullanımı sonucu en çok hangi kısımlarının ne şekilde aşınacağını tahmin eder. Kinetik Enerjide Neden Azalma Oldu? Öğrenciler bir eğik düzlemi öncelikle beton zemin üzerine koyarak, eğik düzlemin en üst noktasından bir oyuncak arabayı serbest olarak bırakırlar. Sonra oyuncak arabanın eğik düzlemi terk ettikten sonra ne kadar yol aldığını ölçerler. Öğrenciler daha sonra bu işlemi aynı oyuncak araba ve eğik düzlemi kullanarak farklı zeminlerde (toprak, halı vb.) tekrar ederek sonuçları karşılaştırır. Eğik düzlemi aynı süratle terk eden oyuncak arabanın farklı zeminlerde neden farklı yollar aldığını tartışırlar. KUVVET Kaldırma Kuvveti Elektriksel Kuvvet Manyetik Kuvvet Yerçekimi - Ağırlık - -Dinamometre HAREKET Hız - Sürat İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Değişim ve Sürekliliği Algılama,Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma, Basit makinelerin bize enerji ekstra bir sağlamadığı yani enerji üretmedikleri vurgulanmalıdır. Aksine basit makineler sürtünmeden dolayı enerjide bir kayba yol açar. Öğrenci Gözlem Formu,Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu, Ne biliyorum? Ne öğrenmek istiyorum? Ne öğrendim? 8
FİZİKSEL OLAYLAR 54. Bir cisme birden fazla kuvvetin etki edebileceğini gözlemler. 55. Bir cisme etki eden kuvvetlerin yönlerini gösteren çizimler yapar. 56. İki veya daha fazla kuvvetin bir cisme yaptığı etkiyi tek başına yapan kuvveti net kuvvet (bileşke kuvvet) olarak tanımlar. 57. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfır olması durumunda cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir. 58. Bir cisme etki eden net kuvvetin sıfırdan farklı olması durumunda cismin dengelenmemiş kuvvetler etkisinde olduğunu belirtir. 59. Bir cisme etki eden dengelenmemiş kuvvetlerin, cismin süratinde ve/veya hareket yönünde değişiklik meydana getirebileceğini deneyle gösterir. 70. Bir veya daha fazla kuvvet etkisindeki bir cismin durgun kalabilm. 71. Durgun bir cismin dengelenmiş kuvvetler etkisinde olduğu sonucuna varır 72. Bir cismin seçilen bir noktaya gore zamanla yer değiştirmesini; bir cismin son konum ile ilk konumu arasındaki uzaklığı yer değiştirme olarak tanımlar. 73. Cismin aldığı yolu ve bu yolu ne kadar zamanda aldığını ölçer hareket olarak tanımlar. 74. Sürati birim zamandaki yer değiştirme olarak tanımlar ve alınan yolu ve geçen zamanı kullanarak cismin süratini hesaplar. 75. Sürat birimlerini km/s, m/s olarak ifade eder,kullanır. 76. Alınan yol, geçen zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi açıklar ve farklı durumlar için uygular. 77. Bir cismin aldığı yol ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi grafikle gösterir ve grafiği yorumlar. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Değişim ve Sürekliliği Algılama,Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma, Sürati Hesaplayalım Öğrencilerden biri sınıf içerisinde bir doğru boyunca aynı tempo ile yürür ve diğer öğrenciler bu öğrencinin çeşitli zaman aralıklarında aldığı yolları bir tablo halinde kaydeder. Öğrenciler tablodaki verileri kullanarak, alınan yol ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizer. Daha sonra, tablodaki verileri kullanarak, çeşitli zaman aralıklarında öğrencinin süratini hesaplar ve aynı tabloya kaydederler. Bu defa sürat ile geçen zaman arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafik çizerler. Her iki grafiği yorumlayarak alınan yol, geçen zaman ve sürat arasındaki ilişkiyi fark ederler Ekim - Kasım ÜN TE 2 KUVVET HAREKET KUVVET,İŞ VE ENERJİ BASİT MAKİNELER SÜRTÜNME KUVVETİ HAREKET Hız ve Sürat KUVVET Kaldırma Kuvveti Elektriksel Kuvvet Manyetik Kuvvet Yerçekimi - Ağırlık - -Dinamometre HAREKET Hız - Sürat Öğrenciler hareket etmeyen cisimlerin hiçbir enerjiye sahip olamayacağı yanılgısına düşünebilir. Sadece hareketli cisimlerin hareket enerjisine sahip olacağından bahsedilmeli fakat bununla ilgili matematiksel bağıntılara girilmemelidir. Konu sonunda ağırlık ve kütle ile ilgili açık uçlu değerlendirme yapılır. Etkinlikte hazırlanan sürat tabloları sınıfta sergilenir. 9
FİZİKSEL OLAYLAR Kasım - Aralık ÜN TE 3 IŞIK ve SES IŞIK KAYNAKLARI RENKLER IŞIĞIN İZLEDİĞİ YOL SES IŞIK SES 78. Maddelerin ışığı geçirebileceğini, soğurabileceğini ve/veya yansıtabileceğini ifade eder. 79. Işığın madde ile karşılaştığında yansıyabileceğini keşfeder. 80. Düz yüzeylerden yansıyan ışığın izleyeceği yolu tahmin eder. 81. Işık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemizi, ışığın yansımasıyla açıklar. 82. Düzlem ayna kullanarak, yansıma olayında; gelen ışın, yansıyan ışın ve yüzeyin normalinin aynı düzlemde olduklarını keşfeder. 83. Düzlem ayna kullanarak, yansıma olayında; gelme ve yansıma açılarının birbirine eşit olduğunu keşfeder. 84. Düzgün ve dağınık yansımayı keşfeder. 85. Düzgün ve dağınık yansımayı ışınlar çizerek gösterir. 86. Renklerin; yansıyan ışığın özeliğine gore belirlendiğini keşfeder. 87. Işığın düz, çukur ve tümsek aynalarda nasıl yansıdığını keşfeder. 88.Bir yüzeyden yansıyan ışınları gözlemleyerek, ışığı yansıtan yüzey hakkında tahminlerde bulunur. 89. Çevresinde kullanılan ayna çeşitlerini gözlemleyerek aynaların kullanım alanlarına örnekler verir. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Değişim ve Sürekliliği Algılama,Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma, Bazı öğrenciler, ışığın gözden çıkıp cisimlere çarptığını ve böylece görme olayının gerçekleştiğini düşünebilir. Konu sonunda ağırlık ve kütle ile ilgili açık uçlu değerlendirme yapılır. Etkinlikte hazırlanan sürat tabloları sınıfta sergilenir. Işığı Yönlendirelim Öğrenciler, bir düz ayna kullanarak güneş (veya sınıftaki herhangi bir ışık kaynağının) ışığını istenen hedefe doğru yönlendirir. Örneğin bir hedef tahtası hazırlayarak, hedefi yansıtılan ışık demetiyle aydınlatmaya çalışır. Hedefi aydınlattıktan sonra gelen ve yansıyan ışınların izlediği yolu tahmin ederler. Işığın gelme ve yansıma doğrultularını ip kullanarak gösterirler. Gelme ve yansıma doğrultuları ile ilgili tahminlerini gözlem yaparak test ederler. Işık Kaynağı Değil Ama Görebiliyoruz Öğrenciler, Neden karanlık ortamda göremediğimiz bir cismi aydınlık ortamda görebiliyoruz? sorusuna cevap arar. Bir gözlemci, ışık kaynağı ve cismin (ışık kaynağı olmayan) bulunduğu bir ortamın resmini inceleyerek, ışık ışınlarının gözlemcinin gözüne gelmeden önce izlediği yolları tahmin ederler. Tahminlerini yansıyan ışık ışınlarını çizerek gösterirler. Tahminlerini gözlemleriyle ilişkilendirerek ışık kaynağı olmayan cisimleri görebilmemizi ışığın yansımasıyla açıklar. Pürüzlü ve Pürüzsüz Yüzeylerde Yansıma Öğrenciler, bir el fenerinin (veya bir ışık kaynağının) önüne üzerine paralel yarıklar açılmış bir karton (veya saydam olmayan bir tarak) yerleştirilerek birbirine paralel ışık demetleri elde eder. Paralel ışık demetlerini düz, eğri, pürüzlü ve pürüzsüz yüzeyli çeşitli cisimlerin (örneğin alüminyum folyo, metal kaşık, düzlem ayna, saman kağıt, kuşe kağıt, tahta, durgun su yüzeyi vb.) yüzeylerine tutarak yansıyan ışık demetlerini inceler. Öğrenciler bu cisimlerin ışığı yansıtma durumlarını öğretmen rehberliğinde tartışırlar. Öğretmen düzgün ve dağınık yansıma olarak adlandırılan durumlar hakkında bilgi verir. Öğrenciler hangi yüzeylerin düzgün, hangi yüzeylerin dağınık yansımaya neden olduğunu tartışır. Cisimlerin daha parlak veya daha mat görünme sebepleri örnekler verilerek (örneğin yeni bir otomobilin neden daha parlak göründüğü sorusuna cevap aranabilir) ve ışığı yansıtma biçimleriyle ilişkilendirilerek tartışılır. Daha sonra öğrenciler, yansıma yasalarının sadece düz yüzeyler için değil tüm yüzeyler için geçerli olduğundan yola çıkarak, pürüzlü ve pürüzsüz yüzeylerde yansıyan ışık ışınlarını gösteren basit çizimler yapar. Aynalar Her Yerde Öğrenciler, hangi tür aynanın nerede kullanılmasının daha uygun olacağına ilişkin görüşlerini öne sürer. Alışveriş merkezlerinde, lunaparklarda, aydınlatma araçlarında, trafikte, berberlerde vb. alanlarda, günlük hayatlarında aynaların kullanım alanlarına örnekler verirler 10
FİZİKSEL OLAYLAR 90. Sesin her yönde dalgalar halinde yayıldığını fark eder. 91. Sesin bir engel ile karşılaştığında yansıdığını deney ile keşfeder. 92. Yankı olayının sesin yansıması sonucu oluştuğunu ifade eder. 93. Bilim ve teknolojide sesin yansıması olayından nasıl yararlanıldığına örnekler verir. 94. Farklı maddelerin sesi farklı soğurduğunu fark eder. 95. Ses yalıtımında ve yankı oluşumunu önlemede kullanılan malzemelerin sesi iyi soğurduklarını fark eder. 96. Sesin yayılabilmesi için neden maddesel bir ortama gerek olduğunu, ortamın tanecikli yapısıyla açıklar. 97. Sesin, madde ile karşılaştığında geçme, soğurulma ve yansıma olaylarının maddelerin özelliklerine bağlı olarak, farklı oranlarda birlikte gerçekleşebileceğini geneller. 98. Tiyatro, konser salonu gibi mekanlarda ve tarihi yapılardaki akustik uygulamalara örnekler verir. 99. Kapalı mekanlarda yankı oluşumunu engelleyebilecek projeler geliştirir ve sunar. İletişim ve Empati, Yaratıcı Düşünme, Araştırma Yapma, Karar Verme, Girişimcilik, Bilgi Teknolojilerini Kullanma, Gözlem Yapma, Değişim ve Sürekliliği Algılama,Türkçeyi Doğru, Güzel ve Etkili Kullanma, Bazı öğrenciler sesin boşlukta da yayılabileceğini düşünebilir. Akustiğin; sesin meydana gelişi, yayılması, duyulması ve özellikleriyle ilgilenen bilim dalı olduğu belirtilmelidir Ses de Yansıyor Öğrenciler, sınıfa getirdikleri ağzı açık derince bir cam kavanoz içerisine tıkırtıları işitilebilen bir saat koyar. Bir gözlemci kavanozdan belirli bir uzaklıkta saatin sesini dinler. İkinci aşamada kavanozun ağzına bir cam levha eğik olarak tutulur, gözlemci cam levhanın karşısında aynı uzaklıkta durarak sesi duymaya çalışır. Birinci ve ikinci durumlardaki işitilen sesler karşılaştırılarak ne gibi farklılıkların olduğu tartışılır. Öğrenciler sesin levhadan yansıyarak doğrultu değiştirdiğini keşfederler. Sınıfın kapısı açılır. Bir öğrenci koridora çıkarılır ve koridordan sınıfa seslenmesi istenir. Öğrenciler seslenen arkadaşlarını göremedikleri halde sesini nasıl duyabildiklerini tartışırlar ve bu olayı sesin duvarlardan yansıması ile açıklarlar. Sesimizi Tekrar Duyabilir miyiz? Öğrenciler koridor, eşyasız bir oda, spor salonu, vadi gibi uygun bir yerde bağırarak seslerinin nasıl duyduklarını gözlemler. Öğretmen, sesin bir engelden yansıyıp belirli bir süre sonra tekrar duyulması olayına yankı adı verildiğini belirtir. Öğrenciler gözlemlerini yankı olayı ile ilişkilendirir. Ses Dalgasının Yayılabilmesi İçin Maddesel Ortam Gereklidir Öğrenciler ilkokulda Işık ve Ses ünitesinde, sesin çeşitli ortamlarda yayılması ile ilgili olarak yapılan; su içerisinde taşları birbirine vurarak ses çıkarma, masa üzerine kulağı dayayıp masaya elle yavaşça vurup çıkan sesleri dinleme, havası boşaltılmış bir fanustaki kaynağın seslerini dinleme etkinliklerini tekrar ederler. Daha sonra öğrenciler, beş adet metal parayı aralarında biraz mesafe bırakarak yatay olarak yan yana dizer. En baştaki metal paraya yavaşça vurarak diğer paraların hareketini gözlemler. Birbirini iten paralar titreşen madde taneciklerine benzetilerek, titreşen taneciklerin sesi nasıl ilettiği model üzerinde tartışır. Maddelerin tanecikli bir yapıda oldukları bilgisinden hareketle sesin; katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma durumları karşılaştırmalı olarak incelerler. Sesin yayılabilmesi için neden bir maddesel ortama ihtiyaç olduğunu tartışırlar. Kasım - Aralık ÜN TE 3 IŞIK ve SES IŞIK KAYNAKLARI RENKLER IŞIĞIN İZLEDİĞİ YOL SES IŞIK SES Konu sonunda ağırlık ve kütle ile ilgili açık uçlu değerlendirme yapılır. Etkinlikte hazırlanan sürat tabloları sınıfta sergilenir. 11
CANLILAR VE HAYAT Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri 100. Vücudumuzdaki tüm sistemlerin birlikte ve eşgüdümlü olarak çalıştığına örnekler verir. 101.Besinleri organik ve inorganik olarak sınıflandırır ve bu besinlerin görevlerini ifade eder. 102. Sindirim sistemini oluşturan yapı ve organları model, levha ve/ veya şema üzerinde gösterir. 103. Besinlerin kana geçip vücuda yararlı hale gelmesi için nasıl değişime uğraması gerektiğini tahmin eder. 104 Besinlerin kana geçebilmesi için mekanik ve kimyasal sindirime uğraması gerektiğini belirtir. 105. Enzimin kimyasal sindirimdeki işlevini açıklar. 106. Sindirim sistemi sağlığını olumluolumsuz etkileyecek etkenleri özetler ve tartışır. Midedeki Asitlerin Besinlere Etkisi Öğrenciler midedeki asitlerin besinleri nasıl etkileyeceğini tahmin eder. Öğretmen gösteri etkinliği olarak yarım bardak sütün içine iki kaşık hidroklorik asit (HCl) dökerek sütü 10 dakika sıcak bir yerde bekletir. Deney sonunda tahminlerin doğruluğu tartışılır. Öğrenciler yapılan deney ile bağlantı kurarak midedeki asitlerin etkisini açıklar. Yediğim Besinlere Neler Oluyor? Sindirim sistemi ile ilgili video kaset izlenir. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Midedeki Asitlerin Besinlere Etkisi etkinliği öğretmen tarafından yapılır. Kimyasal madde muhafazası ve kullanımına dikkat edilmelidir. Kimyasal ve mekanik sindirim tanımları verilerek, kimyasal sindirim basit düzeyde ( protein aminoasit) verilir. Öğrenciler sindirimin sadece midede gerçekleştiğini düşünebilirler. Sindirimde görevli sindirim enzimlerinin isimleri verilmez. Sindirim sistemi sağlığını olumlu etkileyen etkenlerden lifli besinler, dengeli beslenme vb.; olumsuz olarak etkileyen etkenlerden stres, dengesiz ve yetersiz beslenme vb. vurgulanmalıdır. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 12
CANLILAR VE HAYAT 107. Dolaşım sistemini oluşturan yapı ve organları model, levha ve/veya şema üzerinde gösterir. 108. Kalbin yapısı ve görevini açıklar. 109. Kan damarlarının çeşitlerini (atardamar, toplardamar ve kılcal damar) ve görevlerini belirtir. 110. Kanın yapısı (plazma ve kan hücreleri) ve görevlerini açıklar. 111. Büyük ve küçük kan dolaşımını şema üzerinde göstererek açıklar. 112. Kan grupları arasındaki kan alışveriş şemasını çizer. 113. Kan bağışının insan vücudu ve toplum açısından önemini fark eder Kalbin İçine Bakalım Öğrenciler, memeli hayvan kalbinin yapısını incelemek amacıyla getirdikleri memeli hayvan kalbini diseksiyon küvetine koyarak önce dış yapısını, damarlarla bağlantısını inceler. Daha sonra makas yardımı ile en büyük damardan başlayıp sol kısmından başlayarak keser. Kalbin iç yapısını inceler ve gözlemlerini çizerek insan kalbinin yapısı ile ilişkilendirirler. Kanımda Neler Var? Öğrenciler daimi kan prepatını mikroskopta inceleyerek gözlemlerini defterlerine çizer. Kime Kan Verebilirim, Kimden Kan Alabilirim? Öğretmen öğrencilere kan gruplarını sorar. Kan gruplarını bilen öğrencilerin isimlerini ve kan gruplarını tahtaya yazar. Öğrencilere 'Kan alışverişi hakkında ne biliyorsunuz?' sorusunu yöneltir. Sınıftaki öğrenciler bu öğrencilerden hangilerinin birbirine kan verebileceğini tartışır ve doğru cevaplar tahtaya yazılır. Aynı işlem kimlerin birbirinden kan alabileceği içinde tekrarlanır. Öğrenciler elde edilen bu verileri kullanarak kan grupları arasındaki kan alış-veriş şemasını oluştururlar. Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Kan Bağışı Yapmalıyız Öğretmen öğrencilere kan bağışı ile ilgili olarak kan bağışının hastalara faydası, kan veren kişilere faydası gibi konularını araştırma ödevi olarak verir ve öğrenciler topladıkları bilgileri sınıfta sunar ve kan bağışı ile ilgili sloganlar hazırlar. Kalp kaslarının ve kapakçıklarının isimleri verilmez. Kan damarlarının yapısı verilmez. Kan hücrelerinin isimleri alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları olarak verilir. Alyuvarlarda hemoglobinle gaz taşıma mekanizması verilmez. Büyük ve küçük kan dolaşımı, damarların özel isimleri verilmeden basit olarak şema üzerinde açıklanır. Kan gruplarında moleküler temellere girilmez. Kan alış-verişinde Rh faktörünün de önemi kısaca belirtilir. Kan grubunu bilmenin önemi vurgulanır. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 13
CANLILAR VE HAYAT Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri 114. Lenfin dolaşım sisteminin öğesi olduğunu belirtir, lenf sisteminin elemanlarını ve görevlerini açıklar. 115. Kalp ve damar sağlığını korumak amacıyla öneriler sunarak, bu konuda dikkatli davranır. 116. Teknolojik gelişmelerin dolaşım sistemi ile ilgili hastalıkların tedavisinde kullanımına örnekler verir. 117. Virüs ve bakteriler hakkında bilgi toplar ve sunar. 118. Vücudun zararlı mikroorganizmalara karşı doğal engelleri (deri,gözyaşı,tükrük, mukus) olduğunu fark eder. 119. Bağışıklığın vücudu zararlı mikroorganizmalara (mikrop) karşı koruduğunu belirtir. 120. Bağışıklığın doğal ve sonradan kazınılan bağışıklık olarak sınıflandırır. Aşı ve serum arasındaki farkları yorumlar. Aşı, serum ve ilaçların önemini belirterek bunları teknolojik gelişmelerle ilişkilendirir.bilinçsiz ilaç kullanımının etkilerinin farkına vararak doğru ilaç kullanımı konusunda olumlu tutum sergiler. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Poster Hazırlama Öğretmen öğrencilere sınıfta biri grip olduktan sonra bu gribin kişiden kişiye nasıl bulaştığını sorar ve verilen cevaplar kullanılarak bulaşıcı kelimesinin anlamı açıklanır. Öğrenciler kendi seçecekleri virütik ve bakteriyel hastalıklardan bir tanesi hakkında (hastalık etkeni, bulaşma, korunma yolları) bilgi toplar. Çeşitli kurum ve kuruluşlardan temin ettikleri poster, broşür vb. yayınları da kullanarak resim ve yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sınıfa sunar. Benimde Aşı Takvimim Var Öğretmen öğrencilere aşı, serum, ilaçlar hakkında ne bildiklerini sorar. Aşı ve serumun bağışıklık için önemi tartışıldıktan sonra öğrenciler bebeklikten itibaren rutin olarak yapılan aşılarla ilgili araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını broşür haline getirip okul veya sınıf panosunda sergilerler. Her öğrenci ailelerinden bu yaşına kadar olduğu aşıları ve yaşlarını öğrenerek kaydeder ve kendine ait bir aşı takvimi oluşturur. Bu aşı takvimi ile araştırma sonuçlarını karşılaştırarak varsa eksik olduğu aşıları tespit eder. Ayrıca aşı takviminde olması gereken aşıları ve yaşını da ekleyerek aşı takvimini tamamlar. Aşı takviminin önemi tartışılır. Aşı Olmasaydı Ne olurdu? Öğretmen öğrencilerden aşıların hem bireylerin hem de başkalarının sağlığını nasıl koruduğuna ilişkin araştırma yapmalarını ister ve bir hafta süre verir. Bu araştırmada yazılı ve görsel kaynakları kullanması, uzmanlarla röportaj yapılması vb. öneriler verilir. Öğretmen yazı tahtasını ikiye bölerek bir tarafa aşı ve birey sağlığı, diğer tarafa da aşı ve toplum sağlığı temalarını yazar. Öğrenciler, bu temalardan yola çıkarak okların üzerine yaptıkları araştırma sonuçlarından uygun gördükleri cümleleri, duygularını yazarak yada resimlerini çizerek hep birlikte bir zihin haritası oluştururlar. Bağışıklık sisteminin güçlenmesinde anne sütünün önemini vurgular. Virüs ve bakterilerin yapısı basit düzeyde işlenir ve sık rastlanan ( grip, AIDS, uçuk, suçiçeği, kolera, hepatit B vb.) virütik ve bakteriyel hastalıklara örnekler verilir. Antibiyotiklerin her hastalığı tedavi etmeyeceği, zamanında alınması ve başlandığında bitirilmesi gerektiği vurgulanır. Ecza Dolabımız Öğrenciler bir ecza dolabında bulunması gereken malzemeleri araştırır ve sınıfta bir liste oluşturulur. Bu listedeki malzemelerin hangi amaçlarla kullanılacağı sınıfta tartışılır. Öğretmenin desteğiyle bu malzemeler temin edilerek sınıf için bir ecza dolabı hazırlanır. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 14
CANLILAR VE HAYAT 121. Solunum sistemini oluşturan yapı ve organları model, levha ve/veya şema üzerinde göstererek görevlerini açıklar. 122. Akciğerlerin yapısını açıklayarak, alveol- kılcal damar arasındaki gaz alışverişini şema ile gösterir. 123. Soluk alıp verme mekanizmasını gösteren bir model tasarlar. 124. Teknolojik gelişmelerin solunum sistemi sağlığına olumlu- olumsuz etkilerini tartışır. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Solunum sistemini olumsuz etkileyen etmenler için; sigara, havayı kirleten maddeler, asbest vb. örnek olarak verilebilir. Öğretmen ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla soluk alıp- verirken havanın izlediği yolu sorar ve doğru cevap tahtaya yazılır. Öğrenciler burun, yutak, gırtlak, soluk borusu, bronş, akciğer, soluk-alıp verme kavramlarını cümle içinde kullanırlar. Soluğumda Ne Var? Öğrenciler bir deney tüpüne veya bir bardağın içine metilen mavisi veya kireç suyu koyar. Bir pipeti bu sıvının içine batırır ve soluk alıp pipetten üfler. Sıvıda meydana gelen değişim ve sebebi tartışılır (Karbondioksit etkisiyle kireç suyu bulanır, metilen mavisi sarıya dönüşür). Akciğer Kapasitem Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup büyük bir kap, cam kavanoz, plastik boru getirir. Kap su ile doldurulur. Kavanoz tamamen su ile dolacak şekilde kabın içine ters olarak konur. Plastik borunun bir ucu kavanozun içine diğer ucu dışarı gelecek şekilde yerleştirilir. Gruptan bir öğrenci derin soluk alır ve plastik borunun açıkta olan ucundan soluğunu verir. Hava kavanozun içindeki borunun diğer ucundan çıkar. Kavanozdaki suyun yerini hava alacağından su seviyesi düşecektir. Su seviyesindeki değişim ölçülür. Aynı öğrenci bu işlemi 3 kez tekrarlayıp ortalamasını alır. Gruptaki diğer öğrencilerde bu etkinliği yapar ve grup elemanlarının akciğer kapasiteleri bir tablo üzerinde gösterilir. Grupların sonuçları tahtaya yazılır. Akciğer kapasitelerinin farklılık sebepleri sınıfta tartışılır. Akciğer Modeli Öğrenciler derin derin soluk alıp verir. Soluk alıp verirken hangi yapı ve organların görev yaptığını tahmin ederler. Bu yapı ve organlar tahtada listelenir. Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup 2,5 lt. boş pet şişe, 3 balon, delikli mantar tıpa, Y borusu, iplik, makas getirir. Pet şişenin dip kısmı makasla kesilir.y borusunun alt ucu delikli mantar tıpaya geçirilir. Y borusunun diğer iki ucundan her birine şişirilmemiş birer balon bağlanır. Bu düzenek pet şişenin kesilen alt ucundan tıpa kısmı şişenin ağzına gelecek şekilde şişenin içine yerleştirilir. 3. balonun alt kısmı açılarak pet şişenin açık olan alt tabanına yerleştirilerek pet şişeye iplikle bağlanır. Şişenin hiçbir yerinden hava almamasına dikkat edilmelidir. Pet şişenin altındaki balon aşağı doğru çekilir ve gözlemler kayıt edilir. Balon bırakılır ve yine gözlemler kayıt edilir. Balon çekilip bırakıldığında meydana gelen bu değişimlerin sebepleri tartışılır. Bu modelin kısımları ile solunum sisteminin yapı ve organlarını ilişkilendirilir. Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 15
CANLILAR VE HAYAT Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri 125.İskelet sisteminin görevlerini açıklar 126. İnsan iskeletini oluşturan uzun,kısa ve yassı kemikleri sınıflandırır. 127. Uzun bir kemik üzerinde kemiğin yapı ve görevlerini belirtir. 128. İskelette kıkırdağın önemini açıklar. 129. Eklemin yapısını oynar eklem şekli üzerinde açıklar. 130. Eklemleri oynar, oynamaz, yarı oynar olarak sınıflandırarak örnekler verir. 131. Kas sisteminin görevlerini açıklar. 132. Kasları çizgili, düz ve kalp kası olarak sınıflandırarak örnekler verir. 133 Zıt çalışan kasların hareketteki önemini belirtir. 134 Destek ve hareket sistemi sağlığını etkileyecek olumlu-olumsuz davranışları sorgular. 135. Destek ve hareket sistemine teknolojik gelişmelerin katkısına örnekler verir. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Bir oynar eklem üzerinde eklemin yapısı basit olarak verilir. Kemiğe Ne Olacak?'' etkinliği bekleme süresi sebebiyle konu işlenişinden 3 gün önce hazırlatılır. Etkinlikten sonra temizliğe dikkat edilmelidir. Kavram Haritası Yapalım Öğretmen ön bilgileri belirlemek ve hatırlatmak amacıyla kemik, kas, eklem, hareket, iskelet kavramlarının öğrencilere neler çağrıştırdığını sorar. Bu kavramlar ve çağrıştırdığı kelimeler tahtada listelenir. Öğrenciler bu kavramları kullanarak bir kavram haritası hazırlar. Öğretmen bu aşamada kavram yanılgılarına ve eksikliklerine müdahale etmez, fakat ders işlenişinde dikkate alır. Bu haritalar ürün seçki dosyalarında saklanır. Ünite bitiminde öğrenciler yeni öğrendiği kavramları da kullanarak yeni bir kavram haritası hazırlar ve iki kavram haritasını karşılaştırırlar. İki kavram haritası arasındaki farklılıklar tartışmaya açılır. Kemiğe Ne Olacak? Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup etlerinden iyice temizlenmiş pişmemiş iki tavuk kemiği (bacak kemiği), kapaklı iki cam kavanoz, bir bardak sirke, bir bardak su getirir. Öğrenciler kemikleri elleri ile bükmeye çalışır, büyüteçle inceler ve gözlemlerini kayıt ederler. Sonra cam kavanozlardan birinin içine sirke ve kemik, diğer kavanoza ise su ve kemik konularak kavanozlar kapatılır, 2-3 gün beklemeye bırakılır. Öğrenciler iki kavanozdaki kemiklerde neler olabileceğine ilişkin tahminlerini kayıt ederler. Bu süre sonunda kemikler sirke ve sudan çıkarılır, yıkanır. Öğrenciler her iki kemiği tekrar elleri ile bükmeye çalışırlar. Tahminler ve gözlem sonuçları sınıfta tartışılır. Öğrenciler bu etkinlikten sonra halk arasında bilinen 'Büyümek için süt içmelisin.' sözünü tartışırlar. Elimde Kaç Kemik Var? Öğrenciler gruplara ayrılır. Gruplardaki öğrenciler ellerine bakarak eklemleri, kemikleri inceleyerek ellerinde bilekten itibaren kaç kemik olduğunu sayar ve tahminlerini kayıt ederler. Sonra öğretmen her gruba birer el röntgeni verir. Öğrenciler bu röntgendeki kemikler ve eklemleri inceleyerek elimizde kaç tane kemik olduğunu sayar. Tahminler ve sayım sonuçları karşılaştırılır. Öğrenciler destek ve hareket sistemi sağlığını olumlu veya olumsuz etkileyebilecek davranışları ayrı ayrı listeler. Olumsuz davranışların sebep olabileceği sorunları araştırarak sınıfta tartışırlar. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 16
CANLILAR VE HAYAT 136. Boşaltım sistemini oluşturan yapı ve organları model, levha ve/veya şema üzerinde gösterir. 137. Boşaltım sisteminde böbreklerin görevini ve önemini açıklar. 138. Boşaltımda deri, akciğer ve karaciğerin görevlerini açıklar Öğrenciler ön bilgilerin yoklanması ve hatırlanması amacıyla boşaltımda görevli yapı ve organları uygun malzemeleri kullanarak kartona çizilmiş boş insan modeli üzerine yerleştirerek boşaltım sistemi şeması/ levhası oluşturur. Bir koyun böbreği diseksiyonu yapılarak böbreğin iç yapısı incelenir. Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Böbreğin temel birimi nefron vurgulanır, yapısına girilmez. Böbrek yetmezliği, böbrek taşı, böbrek nakli, diyaliz, yüksek frekanslı ses dalgaları ve lazer gibi teşhis/tedavi yöntemleri vurgulanır. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 17
CANLILAR VE HAYAT Aralık - Ocak ÜN TE 4 VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER Sindirim Sistemi Solunum Sistemi Dolaşım Sistemi Boşaltım Sistemi İskelet Sistemi Sinir Sistemi ve İç Salgı Bezleri 139.Denetleyici ve düzenleyici sistemin vücudumuzdaki sistemlerin düzenli ve birbiriyle eşgüdümlü olarak çalışmasını sağladığını belirtir. 140.Sinir sisteminin bölümlerini model, levha ve/veya şema üzerinde gösterir. 141.Sinir sisteminin bölümlerini merkezi (beyin, omurilik, beyincik omurilik soğanı) ve çevresel (sinirler) sinir sistemi olarak sınıflandırır ve görevlerini açıklar. 142.Refleksi tanımlar ve refleksi gözlemleyecek bir deney tasarlar. 143.İç salgı bezlerini (hipofiz, pancreas, tiroit, böbreküstü bezleri ve eşeysel bezler) model, levha ve/veya şema üzerinde göstererek görevlerini açıklar. 144. Hormonu tanımlar ve günlük hayatta bilinen tiroksin, büyüme hormonu, insulin, glukagon, ve adrenalini salgılayan iç salgı bezinin adını ve bu hormonların görevlerini tanımlar. Öğrenciler sinir sisteminde görevli yapı ve organları bir kartona çizilmiş boş insan şemasına yerleştirir ve sinir sisteminin görevlerini tartışır. Refleks Öğretmen öğrencilere günlük hayatlarında hangi olaylara düşünmeden hızla tepki verdiklerini sorar. Öğrencilerin verdiği cevaplardan refleks örneklerine ilgiyi çekerek bunlarla ilgili sorular sorar ve öğrencilerin 'refleks' kavramına ulaşmasını sağlar (3.4). Hormonlar Öğretmen öğrencilere Herhangi bir sebeple korktunuz veya heyecanlandınız. Vücudunuzda ne gibi değişimler olur? sorusunu sorar. Öğrencilerin cevaplarından çoğu kişide benzer olan değişimler tahtaya yazılır. Öğrencilerin heyecan veya korku anındaki bu değişimlerin sebebinin bu sırada vücutta üretilen bazı maddeler olduğu sonucuna ulaşmaları sağlanır. Sonra Bu maddeler vücudumuzda nerelerde üretilir? sorusundan yola çıkarak iç salgı bezleri, bunların ürettiği hormonlar, bu hormonların işlevleri listelenir. Öğrenciler uygun malzemeleri kullanarak kartona çizdikleri boş insan modeli üzerinde iç salgı bezleri şema/levhası oluşturur. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Sinir sisteminin bölümlerinin isimleri verilir fakat yapılarına girilmez. İç salgı bezleri olarak hipofiz, pankreas, tiroit, böbrek üstü bezleri ve eşeysel bezler verilir, yapılarına girilmez.. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 18
CANLILAR VE HAYAT 145. Çevremizdeki uyartıları algılamamızda duyu organlarının rolünü fark eder ve duyu organlarını listeler. 146.Duyu organlarının yapılarını şekil ve/veya model üzerinde açıklar. Duyu organlarında bulunan özel almaçların (duyu reseptörleri) deride sıcaklık, dokunma, acı, basınç; gözde ışık; burunda koku; dilde tat; kulakta ses uyarılarını aldığı vurgular. Duyu almaçlarının uyarıları, duyu-sinir yolu ile beyindeki özel merkezlere ilettiğini belirtir. 147.Duyu organlarının hangi tür uyarıları aldığını ve bu uyarıların beyindeki duyu merkezlerine nasıl iletilip bunlara nasıl cevap verildiğini açıklar. 148.Kulağın vücudumuzun dengesinin sağlanmasına yardımcı olduğunu belirtir 149. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişkiyi deneyle gösterir. 150. Duyu organlarındaki aksaklıklara ve teknolojinin bu aksaklıkların giderilmesinde kullanımına örnekler verir. 151. Duyu organlarının sağlığını korumak amacı ile alınabilecek önlemlere günlük hayatından örnekler verir. 152. Kendini görme, işitme engelli kişilerin yerine koyarak onları anlamaya çalışır. Dokunma Öğrenciler iki kişilik gruplara ayrılır. Öğrencilerden biri arkadaşının gözlerini kapatır. Diğer öğrenci iki kalemi bir araya getirerek arkadaşının dudak, kol, parmak, bacak ve ayaklarına hafifçe bastırır. Arkadaşının ne zaman iki kalem, ne zaman tek kalem hissettiğini tahtaya çizilen bir tabloya işaretler ve en duyarlı bölgelerini belirlemeye çalışır. Tek Göz Yanılır Öğrenciler bir gözlerini kapatır. Bir eli ile bir tükenmez kalemi diğeriyle de kalemin kapağını tutarak göz hizasına getirir, kapağı kapatmayı dener. Öğretmen 'Kapağın kalemin önünde mi yoksa arkasında mı olduğunu anlayabiliyor musunuz?' sorusunu sorar. Öğrenciler kapalı olan gözlerini açarak tekrar kapağı kapatmayı dener. Farkın nedeni tartışılır Nasıl Tat Alırız? Öğrenciler temiz bir kağıt mendil ile dilinin üstünü kurutur ve kesme şekeri koyar. Öğretmen öğrencilere 'Tat alabildiniz mi?' sorusunu yöneltir. Öğrenciler dillerini ağızlarının içine alır, dillerini kurutmadan şekeri tekrar dillerinin üzerine koyarlar. Öğretmen 'Tat alabildiniz mi?' sorusunu tekrar yöneltir. Sonuçlar sınıfta tartışılır Poster Hazırlama Öğrenciler gruplara ayrılır. Her grup organ nakline yönlendirici birer slogan, poster veya drama etkinliği hazırlar ve sınıfa sunar. En ilgi çekici olan slogan ve poster sınıfta seçilerek okul panosunda sergilenir. Şubat - Mart ÜN TE 5 DUYU ORGANLARIMIZ VE DUYULARIMIZ Göz Kulak Deri Dil Burun Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Aksaklıklar tanım düzeyinde verilir. Teknolojik örneklere lens, gözlük, işitme cihazı, kornea nakli vb. örnek verilir. Etkinlikte seyredilen video kaset hakkında öğrencilerin fikir ve ne hissettiklerini içeren kısa bir kompozisyon istenir. Kompozisyon sınıfta diğer öğrencilerle paylaşılır. Konus sonunda açık uçlu değrlendirme 19
FİZİKSEL OLAYLAR Nisan ÜN TE 6 MADDE VE ISI MADDE CİSİM Isı Enerjisinin Yayılması Genleşme 153. Katılarda ısı iletimini deney ile gösterir. 154.Isıyı iyi ileten katıları ısı iletkeni şeklinde adlandırır ve bakır, alüminyum gibi örnekler verir. 155. Isıyı iyi iletmeyen katıları ısı yalıtkanı şeklinde adlandırır ve cam yünü, plastik köpük, asbest, çift camlı pencerelerde hava boşluğu, termoslardaki iç dış çeper arası vakumu örnek olarak verir. 156. Gündelik gözlemlerinden doğrudan temas olmadan ısı aktarımı olabileceği çıkarımını yapar. 157. Isının ışıma yoluyla (görünmez ışınlarla) yayılabileceğini belirtir. 158.Yeryüzünün geceleri neden soğuduğunu sorgulayıp açıklar. 159. Yüzeyi koyu renkli cisimlerin, açık renklilerden daha hızlı ısınmasının sebebini açıklar. 160. Isı yalıtım kaplarının yüzeylerinin neden parlak kaplandığını izah eder. 161. Sıvılarda konveksiyon ile ısı yayılmasını deneyle gösterir ve su ısındıkça mürekkebin hızlı yayılmasını, radyatör üzerindeki havanın yükselmesini örnek olara verir. 162. Isının, iletim, konveksiyon ve ışıma yolu ile yayıldığı durumları ayırt eder. Elestirel dusunme becerisi Yaratici dusunme becerisi Iletisim becerisi Arastirma sorgulama becerisi Bilgi teknolojilerini kullanma becerisi Girisimcilik becerisi Konu sonunad öğretmen yalıtkanlarla ilgili öğrencilere akran değerlendirmesi yaptırır.yapılır. Isı Telde Yayılır Öğrenciler, metal bir telin bir ucundan tutarken diğer ucunu küçük bir aleve tutarak yavaş yavaş ısıtırlar. Telin bir ucu ısındıkça diğer ucunun da ısınıp ısınmadığını gözlemleyip sonucu not ederler. Isının telde iletim yolu ile yayıldığı vurgulanır. Ayrıca öğrenciler, bir beher içerisinde bulunan kaynar su içine biri ahşap diğeri metal iki kaşık koyarlar. Bir süre sonra her iki kaşığın sapından tutarak, ısınma farkını hissederler. Gözlemlerini sınıfta sunarlar. Buradan hangi maddenin ısıyı daha kolay ilettiği çıkarımını yaparlar. Aynı deney cam, plastik, vb. malzemeden yapılmış çubuklarla tekrarlanır. Isıyı iyi ileten maddelerin ısı iletkeni, çok zor ileten maddelerin ise ısı yalıtkanı olduğu vurgulanır. Dünyamız Nasıl Isınır, Neden Soğur? Öğrenciler, Dünyayı ısıtan enerji nereden geliyor? sorusunu tartışırlar. Farklı mevsimlerde ve dünyanın farklı enlemlerinde ısınmanın farklı olması ile gelen güneş ışınlarının bolluğu ilişkilendirilir.geceleri gözlenen soğumanın, dünyamızdan uzaya görünmez ışınların yayılması sonucu olduğu vurgulanır. Dünyanın soğuması konusuna, atmosferin sera etkisi, sera gazları, bu gazların miktarca çoğalmasının dünya iklimi üzerindeki muhtemel uzun vadeli etkileri, buna bağlı deniz seviyesi yükselmesi tehlikesi gibi konuları içine alan bir proje çalışması verilebilir. Isı-hareket ilişkisi sıvılarda ve gazlarda kolayca görünürleştirilebilir. Görünür hareketin moleküllerin hareketi olduğu, fakat görünen şeyin molekül değil molekül yığınları olduğu fikrinin yerleşmesi kolay değildir. Öğretmen bu gözlem sırasında, moleküllerin çok küçük tanecikler olduğu fikrini hatırlatmalı; görünür hareketin dev kümelere ait olduğunu, tek tek moleküllerin görülemeyeceğini vurgulamalıdır. Çarpışan bilyaların kiminin yavaşlayıp kiminin hızlanması, atomlar-moleküller arası ısı alış-verişi ile doğrudan ilintili önemli bir gözlemdir. Bu gözlemle, hızlı=sıcak ve yavaş=soğuk anlayışının yerleşmesi beklenmektedir. Özellikle bakır tellerde ısı iletiminin çok hızlı olabileceği ve aleve uzak ucun çok erken el yakar düzeyde ısınabileceği dikkate alınmalıdır. 20