1. ÜNİTE ELEKTRİK TESİSLERİNDE İŞ GÜVENLİĞİ VE İLK YARDIM

1. ÜNİTE ELEKTRİK TESİSLERİNDE İŞ GÜVENLİĞİ VE İLK YARDIM KONULAR 1. İş Güvenliği 2. Kaza 3. Elektrik Kazaları 4. Güvenlik Önlemleri 5. Elektrik Enerjisinin İnsan Üzerindeki Etkileri 6. Elektrik Kazalarında İlk yardım

1.1 İŞ GÜVENLİĞİ 1.1.1 İş Güvenliğinin Tanımı İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine İş Güvenliği denir. 1.1.2 İş Güvenliğinin Önemi Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar ortaya çıkmıştır. Bir takım tedbirleri önceden alarak iş yerlerini güvenli hale getirmek gerekmektedir. 1.1.3 İş Güvenliğinin Amacı Çalışanlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak, Çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden onları korumak, İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak, İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza indirebilmek, Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak, Çalışma verimini artırmak 1.2 KAZA 1.2.1 Kaza Ve Yaralanma Olayların planlandığı akışta yürümemesi, kişilerin yaralanmaları, sakat kalmaları ve ölmelerine sebebiyet veren olaya KAZA denilmektedir. İş kazasının en bilinen tanımı, Sosyal Sigortalar Yasası nda verilen tanımıdır. Bu tanımın yapılmasındaki temel amaç hangi durumlar için para ödeneceğini belirtmektir. Bundan ötürü, iş in kapsamında olmayan ve işveren in sorumluluk alanına girmeyen bazı durumları da kapsayabilmektedir. 18

İş kazası, aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedence ve ruhça arızaya uğratan olaya denir. Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada, İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermesi için ayrılan zamanlarda, Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa, iş kazası olarak kabul edilmektedir. Kaza nın her zaman, insanda bir yaralanma ya da ölüm meydana getirmesi gerekmez. Bu bize kıl payı atlatılan olayların incelenmesi için de yardımcı olur. Çünkü bugün kıl payı atlatılan ya da küçük kazalar, daha büyük kazaların ve yaralanmaların habercisidir. Yine her kaza bir ihmalin, kazaya yol açan etmenlerin önceden görülememesinin sonucudur. Bu bir algılama, yaklaşım ve niyet eksikliğini vurgular ve gelecek için kaygı vericidir. Dikkatli olmak; hem kendimiz hem de çevremiz için önemlidir. Resim 1.1. İşyeri kazaları İş kazası, bir yaralanma veya ölümle sonuçlanan, üretimle ilgili olan ve istenmeyen bir olaydır. Böyle bir tanımlama bize iş kazalarının önlenmesi için alınabilecek önlemleri, işletme yönetim ve üretim planının bir parçası haline getirme olanağı verir. 19

İş ile onun sağlık yönü ayrılmaz derken, üretimin kesintisiz ve artarak sürdürülmesi için yapılacak çalışmalarla çalışanları korumak için alınacak önlemleri birbiriyle karıştırıyoruz. Hiçbir kaza önceden planlanmaz. Ancak, kazaya sebebiyet veren olaylar önlenebilir. Ocak-Nisan Mayıs-Ağustos Eylül-Aralık Grafik1.1 Yıllarına göre iş kazası sayıları Tablo 1.1 İş kazalarının meydana geldiği iş saatlerine göre dağılımı 20

Bir kaza (yaralanma, zarar görme olayı) 5 temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Bunlardan biri olmadıkça bir sonraki meydana gelmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza ve yaralanma olmaz. Bu 5 faktöre kaza zinciri denir. Bunlar; İnsanın doğal yapısı (İnsanın doğa karşısındaki zayıflığı), Kişisel kusurlar, Güvensiz hareket ve güvensiz şartlar, Kaza olayı, Yaralanma (zarar veya hasar). 1.2.2 İş Kazasını Meydana Getiren Nedenler % 79.5 Güvensiz hareketler % 19,5 Güvensiz şartlar dan ve % 1 Nedeni bulunamayan faktörlerden dolayı meydana gelmektedir. Grafik 1.2 İş kazalarını meydana getiren yüzdelik oranları 1.2.2.1 Güvensiz Hareketler Sorumsuz biçimde görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak, Tehlikeli hızda çalışma ya da alet kullanma, Güvenlik donanımını kullanılmaz duruma sokma, 21

Tehlikeli cihazlar kullanmak ya da donanımı güvensiz biçimde yönetmek, Güvensiz yükleme, istif, karıştırma, yerleşme vb. davranışlar, Güvensiz durum ya da duruşlar, Hareketli ya da tehlikeli yerlerde çalışmak, Şaşırmak, kızgınlık, suistimal, irkilme gibi davranışlar, Güvenliği önemsememek ya da kişisel koruyucu malzemeyi kullanmamaktır. 1.2.2.2. Güvensiz Şartlar İşyerinde kötü koruyucu yapılmış olması, Koruyucunun hiç yapılmamış olması, Kusurlu, pürüzlü, sivri, kaygan, eskimiş, çatlak aletler, Güvensiz yapılmış makine, alet, tesis ve benzerleri, Güvensiz düzen, yetersiz bakım, tıkanıklıklar, kapanmış geçitler, Yetersiz aydınlatma, göz kamaştıran ışık kaynakları, Güvenli iş elbisesi ya da gözlük, eldiven ve maske vermemek, yorucu yüksek topuk ve benzeri şeyler, Yetersiz havalandırma, çevre, hava kaynakları vb. Güvensiz yöntemler ve mekanik, kimyevî, elektriksel, nükleer koşullar. Sonuç olarak iş kazaları: %2 önlenemez, %98 önlenebilir % 50 kolaylıkla önlenebilir Grafik 1.3 İş kazalarının yüzdelik oranları 22

1.2.3 Yaralanma Şiddetinin Belirlenmesi Bir günden fazla dinlenmeyi gerektirmeyen yaralanmalar 20 günden fazla işten kalacak tedaviyi gerektiren kazalar Sürekli iş göremezlik veya ölüm ile sonuçlanan kazalar 1.2.4 Kazaların İş Gücüne ve Ekonomiye Etkileri ILO ya göre, GSMH nın % 4 ü ülkelerde iş kazası ve meslek hastalıkları nedeniyle yitirilmektedir. İşyerlerinin ise kârının % 5 - % 15 i iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle kayboluyor. Ülkemizde SSK 2003 yılı verilerine göre her yıl dört milyar TL den fazla para iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yok olmaktadır. İLO (Uluslararası Çalışma Örgütü) araştırmasına göre; Her yıl dünyada 270.000.000 işçi iş kazalarında yaralanmaktadır. Ülkemizde ise resmi kayıtlara göre 80.000 iş kazası olmaktadır. Dünyada yılda 1.825.000 işçi iş kazalarında ölmektedir. Ülkemizde ise yılda 1500 işçi iş kazalarında ölmektedir. 1.2.4.1 Görünen ( Doğrudan ) Zararlar Meydana gelen bir iş kazası sonucunda yaralanma, ölüm ve malzeme kaybı ile ilgili tüm giderler, doğrudan zararları ihtiva etmektedir. Makine-teçhizat hasarı, Tazminat ödemeleri, İlk yardım masrafları, Diğer tıbbî masraflar Doktor masrafları, İlâç masrafları, 23

Gibi kalemler tedavi masrafları Sosyal yardım ödenekleridir. 1.2.4.2 Görünmeyen (Dolaylı) Zararlar Maliyet yönüyle hesaplama zorluğu olan iş kazası sonucunda ilk anda hissedilemeyen ancak zaman içerisinde maddî ve manevî yükümlülükler sebebiyle iş yerinde ve toplum içinde etkisini gösteren zararlar olarak ifade edilir. Bunlar; Kaybolan iş günü, Kaybolan iş gücü, Üretim kayıpları, toplumun uğradığı zararlardır. 1.3 ELEKTRİK KAZALARI Bu meslek gruplarında görülebilen iş kazaları şöyle sıralanabilir; Elektrik akımının bulunduğu sırada, iletkendeki sıyrık kısmın vücuda teması, Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle gövdeye elektrik akımının geçmesi, Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının çevreye yayılması, Sıcak havyanın vücuda teması, Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması, Cihazın taşınması sırasında cihazın düşmesi. 1.4 GÜVENLİK ÖNLEMLERİ 1.4.1Genel Güvenlik 1.4.1.1. Yapılması Gerekenler Bir işe başlamadan önce, gerekli olan mesleki yeterliliği tam olarak almış olmalıdır. Kullanılacak olan tezgâhların özelliklerini ve çalışma prensiplerini tam olarak bilmelidir. Tezgâh kullanırken bütün dikkatini ona vermelidir. Başka bir şeyle veya 24

birisiyle ilgilenilmemelidir. Kullanılan tezgâhların elektriksel problemleri olmamalıdır. Tezgâh üzerinde herhangi bir arıza meydana gelmiş veya tezgah bakım görmekte ise üzerine mutlaka uyarıcı bir levha konulmalıdır. Tezgâhların hareketli kısımlarına yaklaşırken dikkatli ve uyanık olunmalıdır. Tezgâhların başlarına uyarı levhaları asılmalıdır. Şüpheli konular daima yetkiliye sorulmalıdır. İş için en uygun takımlar kullanılmalıdır. Yıpranmış ve körleşmiş takımlar hemen değiştirilmelidir. Kullanılmayan takım ve malzemeler, iş masası üstünde bırakılmamalıdır. Atölye içindeki geçit ve pasajlar, makinelerin çevreleri her zaman temiz ve düzenli tutulmalıdır. 1.4.1.2. Yapılmaması Gerekenler Atölyeler içinde asla koşulmamalıdır. Yetkili kişilerden izin alınmadan malzeme ve makinelere dokunulmamalıdır. Tezgâh çalışırken başından uzaklaşılmamalıdır. Basınçlı hava doğrudan ne kendimize ne de başkasına tutulmamalıdır. Basınçlı hava tehlikelidir ve öldürücü olabilir. Kullanılmadığı zamanlar vinç çengelleri, tezgâh ve çevresi üzerinde bırakılmamalıdır. 1.4.2 Kişi Güvenliği 1.4.2.1 Yapılması Gerekenler Küçük bile olsa her olay derhâl amire bildirilmelidir. 25

Koruyucu gözlük takılmalıdır. Koruyucu ayakkabı giyilmelidir. İş başında iş elbiseleri mutlaka giyilmeli ve düğmeleri ilikli olmalıdır. Gömleklerin kolları ya ilikli olmalı ya da kıvrılmalıdır. Saçlar kısa kesilmiş olmalı, gerekiyorsa koruyucu şapka giyilmelidir. Tezgâh çalıştırılmadan önce bütün koruyucuların yerlerinde ve iş görebilecek durumda olmaları sağlanmalıdır. Tezgâh çalıştırılmadan önce, tezgâhın ve çevresinin temizlik kontrolü yapılmalıdır. Keskin kenarlı parçalara, çapak ve pürüzlere dikkat edilmelidir. Bitmiş iş parçaları çapaklı ve keskin kenarlı bırakılmamalıdır. Her zaman uygun anahtar kullanılmalıdır. Ağzı bozuk anahtar veya takım kullanılmamalıdır. Çekiç başlarının gevşek olmamasına dikkat edilmelidir. Bir parça, vinç ile kaldırılırken güvenli bir uzaklıkta durulmalıdır. 1.4.2.2 Yapılmaması Gerekenler Çalışırken parmaklarda yüzük, kolda saat bulundurulmamalıdır. İş elbiselerinin ceplerinde keskin veya sivri uçlu takım bulundurulmamalı ve taşınmamalıdır. Tezgâhın çalışması tamamen durmadan koruyucular kesinlikle açılmamalıdır. Tezgâhın kesme sıvısında el yıkanmamalı veya yabancı madde atılmamalıdır. Aksi hâlde sıvı kirlenmiş ve özelliği bozulmuş olur. Madenî taşlar çıplak elle temizlenmemeli ve toplanmamalıdır. Bu iş için fırça ve çengel kullanılmalıdır. Ağır parçalar tek başına elle kaldırılmamalıdır. Ya kaldırma aracı kullanmalı ya da yardım istenmelidir. 26

Eğe ve benzeri takımlar, sapsız olarak kesinlikle kullanılmamalıdır. Çalışan tezgâhın üstüne gereğinden fazla eğilmemeli ve tezgâha dayanılmamalıdır. 1.4.3 Tezgâh ve Cihaz Güvenliği 1.4.3.1 Yapılması Gerekenler Tezgâh çalıştırılmadan önce onun nasıl durdurulacağı bilinmelidir. Tezgâh çalıştırılmadan önce yağ seviyesi kontrol edilmelidir. Tezgâh çalıştırılmadan önce doğru dönüş yönünün ne tarafa olduğu mutlaka kontrol edilmelidir. Tezgâh üzerinde yıpranmış ve hasara uğramış somun, cıvata ve benzeri parçalar varsa yenileriyle değiştirilmelidir. 1.4.3.2 Yapılmaması Gerekenler Tezgâhın çalışması ve özellikleri tam olarak öğrenilinceye kadar, o tezgâhta çalışmaya teşebbüs edilmemelidir. Tezgâh çalışır durumda iken dönüş yönünü ve devrini değiştirmeye teşebbüs edilmemelidir. Tezgâh üzerinde başkasının işi varken o iş kurcalanmamalıdır. Başkalarının işine kesinlikle karışılmamalıdır. Resim 1.2. Koruyucu araçlarla ilgili uyarıcı levhalar 27

1.4.4 Koruyucu Araçlar 1.4.4.1Solunum Sisteminin Korunması Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı, belirli yerlerde çalışanlar için zehirli etki gösterir. Solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık yapabilir. Ayrıca solunum sisteminde tahribat yapan önemli bir zararlı madde de tozdur. Solunum sisteminin bu zararlı etkilerden korunması için solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır. Solunum cihazlarının iki ana türü vardır; Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı, Temiz hava sağlayan solunum cihazı. Havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir. Katlanabilir, Ventilli Toz/ Sis Solunum Maskesi Etilen Oksit Koruyucu Maskeleri ve Filtreleri Tek Filtreli Yarım Yüz Maske Konik Tip Aktif Karbon Filtreli Ventilli Toz Maskesi Kömürlü kimyasal buhar tutucu maske Resim 1.3. Solununm tipi maskeler Yarım Yüz Gaz & Buhar Maskesi 28

1.5 ELEKTRİK ENERJİSİNİN İNSAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Her işletme ve kurumun kendine özgü çalışma kuralları olduğu gibi elektrik atölye ve laboratuarlarının da kendine göre çalışma kuralları vardır. Bu kurallara uyulması halinde iş verimi maksimum düzeye çıkacağı gibi meydana gelmesi mümkün iş kazaları da önlenmiş olacaktır. Elektrik enerjisinin yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanması günlük yaşantımıza büyük kolaylıklar getirmiştir. Bunun yanında dikkatsizlik ve ihmalden kaynaklanan elektrik kazaları ile de çok sık karşılaştığımız bir gerçektir. Bu bölümde sıralanan emniyet kurallarına uyulduğu takdirde elektrik kazalarının oluşma riski azalacak ve verimli bir çalışma gözlemlenecektir. Elektriğin insan vücudu üzerinde çeşit li etkileri vardır. Aşağıda değişik akım ve gerilimlerin insan vücudundaki etkileri ile vücudun değişik organlarının dirençleri verilmiştir. İnsan vücudu elektrik enerjisine karşı 1.000 ohm ile 10.000 ohm arasında değişen bir direnç gösterir. Bu değer, insanın yaş, ırk, cinsiyet, yetişme şekli, vücudun terlilik durumu, enerjinin geçtiği yer, geçme süresi vb. birçok nedene bağlı olarak değişmektedir. Genellikle insanlar elektrik enerjisine elleri ile dokunurlar. Bu nedenle ellerin nasırlı ya da nasırsız olması, dokunma yüzeyinin kuru ya da ıslak olması gibi faktörler insan vücudundan geçecek akımın farklı değerlerde olmasına neden olur. Yapılan araştırmalara göre: 1 8 ma (mili amper): Vücutta şok etkisi yapar. 15 20 ma (mili amper): Vücut tan geçtiği yerlerde (kramplar) kasların kasılmasına neden olur. (Dokunulan iletken veya gerecin bırakamaması gibi el kasları istem dışında kalabilir.) Kasların büzülmesi ve akımın geçiş süresi uzadığında dokunmalar ölümle sonuçlanabilir. 50 100 ma (mili amper): Kalp üzerinden geçtiği an dokunmalar ölümle sonuçlanmaktadır. Fakat diğer organlar üzerinde kasılmalar ve şok etkisi yapmaktadır. 100 200 ma (mili amper): Geçiş süresine göre kesin olarak ölümle sonuçlanmaktadır. Özet olarak Doğru Akım (D.A.-D.C.) da 25 ma (mili amper) ve Alternatif Akım (A.A.-A.C.) da 50 100 ma (mili amper) lik akımları insanlar için tehlike ve ölüm sınırı olarak kabul edilmektedir. Elektrik akımının insan vücudunu olumsuz etkilemesi için insan vücudundan geçen akımın devresini tamamlaması gerekir. Çarpılmayı önlemek için aşağıda sıralanan güvenlik tedbirlerine uyulması büyük önem taşır. 1.6 ELEKTRİK KAZALARINDA İLK YARDIM Elektrik tellerine temas halinde yerde yatarken bulunan kişide, elektrik çarpması düşünülmelidir. Bazen kazazede bayılmadan önce kablodan ayrılmayı 29

başarmış olabilir. Yapılması gereken ilkyardım 3 aşamaya ayrılabilir. Resim 1.4 Elektrik kazalarında ilkyardım 1.6.1 Ortamın Güvenli Hale Getirilmesi Olay yerine ilk gelen kişiler için öncelik, daha fazla kişinin akım ile temas etmesine engel olacak tedbirleri alarak çevre güvenliğini sağlamak olmalıdır. Daha sonra ise şalterden veya sigortadan elektrik akımı kesilmeli, bu yapılamıyorsa elektrik kaynağı ile kazazedenin teması iletken olmayan (yalıtkan) bir cisim kullanılarak kesilmelidir. Örneğin; tahta bir kutu, plastik veya dokuma pas-pas, telefon rehberi veya kalın bir gazete yığını gibi kuru, yalıtkan nesneler üzerinde durarak yer ile temas etmeden bir süpürge, tahta sandalye veya tabureyle, kazazedenin elektrikle temas halindeki uzvunu elektrik kaynağı olan nesneden veya duruma göre, kaynağı kazazededen ayırmaya çalışılmalıdır. Ya da kazazede, ayaklarına veya kollarının altından gövdesine dolanacak bir ip yardımıyla, hiç temasta bulunmadan çekerek elektrik akımından uzaklaştırılabilir. Mutlak mecburiyet halinde ise kazazede kuru ve bol elbisesinden tutulup çekilerek uzaklaştırılabilir. Ancak bu son bir çare olarak yapılmalıdır. Elektrik akımının kesilmiş olduğundan mutlak emin olunmadan kazazedenin vücuduna temas edilmemeli ve iletken zemine veya malzemeye basılmamalıdır. Kesinlikle nemli ve ıslak cisimler veya metalik bir aletle elektrik kaynağını uzaklaştırmaya çalışmamalıdır. Akım kesilmeden kazazedenin ve akımın bulunduğu bölgeye yaklaşılmamalıdır. Bu konuda TEDAŞ ya da İtfaiye yetkililerinden yardım istenmelidir. Yüksek voltaj nedeniyle meydana gelen kazalarda ise mutlaka akım kesilmelidir. Resmi yetkililerden elektrik akımının kesildiğini ve gerekiyorsa, izole edildiğini öğrenmeden kazazedeye yaklaşılmamalıdır. En az 18-20 metrelik bir güvenlik mesafesi aşılmamalı ve çevredekiler de yaklaştırılmamalıdır. Bu husus, özellikle tren ve tramvay elektrik hatlarındaki hasarlarda hayati önem taşır. 30

Yaralanmalar için Acil yardım (112) Elektrik akımının kesilmesi için Elektrik Arıza (186) Kurtarma yapılması gerekiyorsa İtfaiye (110) Servisleri aranmalıdır. 1.6.2 Kazazedenin Hayati Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi Ve Kalp-Solunumun Yeniden Canlandırılması Akımından uzaklaştırılmış kazazedenin öncelikle bilinç durumu değerlendirilir, vücudunu sıkan kemer, kravat vb çıkarılır veya gevşetilir. Bilinç kapalı ise ağız içi kontrol edilir. Kazazedenin ağzında takma diş, yabancı cisim varsa çıkarılmalıdır. Daha sonra solunumu kontrol edilip, durmuş ise derhal suni solunuma başlanmalıdır, ardından dolaşım kontrolü yapılmalıdır, kalp durmuş ise en kısa sürede dış kalp masajına başlanmalıdır (NOT: Bu müdahalelerin uygulamalı ilkyardım eğitimi almamış kişiler tarafından yapılması sakıncalıdır). 1.6.2.1Temel Yaşam Desteği Solunum ve dolaşım tekrar başlayıncaya, sağlık görevlileri gelinceye veya yorgunluktan tükeninceye kadar devam ettirilmelidir. Solunum ve dolaşımı var şuuru kapalı ise sabit yan yatış pozisyonu verilmelidir. Resim 1.5 Temel yaşam desteği 1.6.3 Elektrik Yanıkları Ve Düşmelere Bağlı Yaralanmalarda Yapılacak İlkyardım Muhtemel bir kafa veya boyun yaralanması varsa, omuriliğin korunması için hastanın hareket ettirilmemesi için azami gayret gösterilmelidir. Daha ileri bir yaralanmayı önlemek için hastanın yanan giysisi, ayakkabıları ve 31

kemeri çıkartılmalıdır. Vücuduna yapışmış durumda bulunan giysiler çıkartılmamalıdır Yanık bölgesinde bilezik, künye, yüzük varsa kesilerek çıkarılmalıdır Yanık üzerine yoğurt, salça, diş macunu sürülmemelidir Hastayı zaman kaybetmeden hastaneye götürülmelidir Yanık yerine asla yağ, krem, diş macunu, kolonya, pudra gibi maddeler uygulanmamalıdır Temiz bir sargı beziyle yanık yerinin üstü tam olarak kapatılmalıdır 1.6.3.1Korunma Elektrik kazalarının oluş nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir: Elektrik enerjisi hakkında yeterli bilgiye sahip olmamak Elektrik devresinde yeterli yalıtımın olamaması, ya da dış etkenlerle zamanla yalıtma özelliğini kaybetmesi Elektrik işlerinde çalışanların kendilerine aşırı güvenmesi, risk alması Elektrik işlerinde çalışanların işlerini benimsememesi Acelecilik ve dikkatsizlik Görevi dışında bilgisi olmadığı halde olaya müdahale etmek İş disiplinine uymama Koruyucuların kullanılmaması Üretimde kaliteli malzeme kullanılmaması Gerekli periyodik muayenelerin zamanında yapılmaması İşyerlerinde elektrik kazalarından korunmak için şu hususlara uyulması gerekir Mecbur kalmadıkça enerji altında çalışmayınız. Elektrik devresinde çalışmaya başlamadan önce enerjiyi kesiniz. Siz çalışırken sizden habersiz enerji verilmemesi için tüm tedbirleri alınız. 32

Enerji altında çalışma mecburiyeti varsa o Kauçuk veya lastik ayakkabı giyiniz. Ayakkabılarınızın ıslak olmamasına dikkat ediniz. o Sadece sağ elinizi kullanarak çalışınız. o Tüm dikkatinizi işinize veriniz. Elektrik kazalarında vakit kaybetmeden yetkili kişiye haber veriniz. Elektrik devresi çalışırken duman, yanık kokusu gibi anormal bir değişiklik hissederseniz derhal enerjiyi kesiniz. Resim 1.6 Elektrik kazalarının oluş nedenleri Uzman kişiler tarafından elektrikli ve elektronik ev aletleri belirli aralıklarla kontrol edilmeli periyodik bakımları yapılmalıdır. Elektrik kablo ve prizleri çocuklardan uzak tutulmalı, sigortalar normal dirençte bağlanmalı, ev araçları tamir amacıyla açılmamalı, insanlar elektrik ve tehlikeleri konusunda uyarılmalı bilgilendirilmelidir. Çocukların elektrik yanıklarından korunması için; prizlerin kapaklı olması, çocuk uyanıkken ütü yapılmaması, kordonların açıkta bırakılmaması, çamaşır makinesi, buzdolabı gibi cihazların topraklı prizde çalıştırılması, banyoya çocukların yalnız girmemesi ve su ısıtıcılarının çocukların ulaşabileceği yerde olmaması gibi önlemler alınmalıdır. 33

Tüm elektrikli ev aletlerini sudan uzak tutmak çok önemlidir. Elektrikli bir cihaza dokunurken ellerin ıslak olmadığından emin olunmalıdır. Vücudunun herhangi bir yeri ile elektrik iletkenine temas halinde olan bir kişi, toprağa veya suya aynı anda temas edecek olursa, vücut, elektrik için çok ideal bir iletim yolu haline gelir. Böyle bir durumda elektrik, vücut üzerinden toprağa akacaktır. Bu sebeple elektrikli aletleri sudan uzak tutmak gereklidir. Elektrikli bir alete dokunmadan önce ellerin kuru olması ve sudan uzak yerde durulması önemlidir. Diğer bir önemli nokta da, elektrik yüzünden çıkan yangınlarda su yerine yangın söndürücü kullanmaktır. Ayrıca mevcut şebekeye eklenecek konutlarda ve işyerlerinde, toprak kaçak akım koruma cihazları kullanılarak oluşabilecek olumsuz bir durum engellenebilir. Güç hatlarında çalışanların yalıtkan botlar, sert şapkalar, plastik eldivenler ve özel yalıtımlı aletler kullanması gereklidir. Yüksek gerilim taşıyan nakil hatları, özellikle yağışlı havalarda akım atlamasına neden olabileceğinden bunlara yaklaşmak oldukça tehlikelidir. İş Güvenliği Yönetmeliği Madde 6 ya göre gerilim kademeleri aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir: Küçük gerilim... 0-50 V a kadar Alçak gerilim... 50-1.000 V arası Orta gerilim... 1.000-35.000 V arası Yüksek gerilim... 35.000-170.000 V arası Çok Yüksek Gerilim... 154.000 V tan yukarısı İş Güvenliği Yönetmeliği Madde 7 ye göre gerilim altındaki bir hatta yanaşılabilecek limit uzaklıkları (Akımın atlama mesafesi) ise aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir: Gerilim Aralığı Azami Yaklaşma Mesafesi 50-3.500 V... 30 cm 3.500-10.000 V... 60 cm 10.000-50.000 V... 90 cm 34

50.000-100.000 V... 1,5 m 100.000-250.000 V... 3 m 250.000-450.000 V... 4,5 m Gerilim altındaki bir hatta yukarıda belirtilen mesafelerden daha fazla sokulmak tehlikelidir. 35

ÖZET İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine İş Güvenliği denir. Olayların planlandığı akışta yürümemesi, kişilerin yaralanmaları, sakat kalmaları ve ölmelerine sebebiyet veren olaya KAZA denilmektedir. Kaza nın her zaman, insanda bir yaralanma ya da ölüm meydana getirmesi gerekmez. Bu bize kıl payı atlatılan olayların incelenmesi için de yardımcı olur. Çünkü bugün kıl payı atlatılan ya da küçük kazalar, daha büyük kazaların ve yaralanmaların habercisidir. İş Kazasını Meydana Getiren Nedenler % 79.5 Güvensiz hareketler % 19,5 Güvensiz şartlar dan ve % 1 Nedeni bulunamayan faktörlerden dolayı meydana gelmektedir. Solunum cihazlarının iki ana türü vardır; Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı, Temiz hava sağlayan solunum cihazı. İnsan vücudu elektrik enerjisine karşı 1.000 ohm ile 10.000 ohm arasında değişen bir direnç gösterir. Bu değer, insanın yaş, ırk, cinsiyet, yetişme şekli, vücudun terlilik durumu, enerjinin geçtiği yer, geçme süresi vb. birçok nedene bağlı olarak değişmektedir. Elektrik tellerine temas halinde yerde yatarken bulunan kişide, elektrik çarpması düşünülmelidir. Bazen kazazede bayılmadan önce kablodan ayrılmayı başarmış olabilir. Solunum ve dolaşım tekrar başlayıncaya, sağlık görevlileri gelinceye veya yorgunluktan tükeninceye kadar devam ettirilmelidir. Solunum ve dolaşımı var şuuru kapalı ise sabit yan yatış pozisyonu verilmelidir. İş Güvenliği Yönetmeliği Madde 6 ya göre gerilim kademeleri aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir: Küçük gerilim... 0-50 V a kadar Alçak gerilim... 50-1.000 V arası Orta gerilim... 1.000-35.000 V arası Yüksek gerilim... 35.000-170.000 V arası Çok Yüksek Gerilim... 154.000 V tan yukarısı 36

İş Güvenliği Yönetmeliği Madde 7 ye göre gerilim altındaki bir hatta yanaşılabilecek limit uzaklıkları (Akımın atlama mesafesi) ise aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir: Gerilim Aralığı Azami Yaklaşma Mesafesi 50-3.500 V... 30 cm 3.500-10.000 V... 60 cm 10.000-50.000 V... 90 cm 50.000-100.000 V... 1,5 m 100.000-250.000 V... 3 m 250.000-450.000 V... 4,5 m 37

DEĞERLENDİRME SORULARI 1.İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine ne denir? A- İş Güvenliği B- İş c- İşçi Çalışması D- İşçi 2. Aşağıda sıralanan şıklardan hangisi atölyede bulunan el aletlerini kapsamaz? A- Vurma aletleri B- Markalama aletleri C- Kesici aletler D- İlkyardım aletleri 3. Öğrenci Ahmet, boya atölyesinde boya yaparken koruyucu araç kullanmadığı için bir süre sonra nefes almakta zorlanmış ve hastalanmıştır. Ahmet bu işi yaparken hangi iş güvenliği kuralını yerine getirmemiştir? A- Gözlük takmamıştır B- Eldiven giymemiştir C- Maske takmamıştır D- Baret takmamıştır 4. Öğrenci Kemal, atölyede iş yaparken tezgah üzerinde duran iş parçasını ayağının üzerine düşürmüş ve parmaklarını yaralamıştır. Ahmet bu işi yaparken hangi iş güvenliği kuralını yerine getirmemiştir? A- Ayakkabı giymemiştir B - İşçi tulumu giymemiştir C- Baret takmamıştır D- Koruyuculu ayakkabı giymemiştir 5. Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatların görevlerinden değildir? A- Kullanıcıyı korumak B- Makineyi korumak C- Etraftakileri korumak D- Verimi artırmak 6. Aşağıdakilerden hangisi binalarda güvenliği tehdit edici unsurlardan değildir? A- Sıhhi tesisatlar B- Elektrik tesisatları C- Isıtma ve havalandırma tesisatları D- Çevre düzenlemesi 38