A. COĞRAFĠ KAPSAM. A.1. GĠRĠġ

A. COĞRAFĠ KAPSAM A.1. GĠRĠġ Eski dönemlerden beri yerleģme bölgesi içinde yer alan EskiĢehir, tarihi ve kültür mirası zengin bir ildir. ġehrin tarihi, Anadolu da ilk siyasi birliği kuran Hitit Ġmparatorluğuna dayanır. ġehir daha sonra Frigya Krallığı egemenliğine girmiģtir. Ardından Lidya, M.Ö. VI. yüzyılda Pars Ġmparatorluğu topraklarına katılmıģtır. Ġlkçağ ve Bizans zamanındaki ilk adı Dorylaion dur. M.S. 1. yy. da bölge tümüyle bir Roma ülkesi haline getirilmiģ, Roma Ġmparatorluğu nun parçalanmasıyla bölge Bizans Ġmparatorluğu nun eline geçmiģtir. 1071 Malazgirt zaferinden sonra Selçuklu KutalmıĢoğlu 1. Süleyman ġah ın BaĢkomutanlığındaki Türk Orduları bu toprakları fethetmiģtir. 1. Haçlı SavaĢlarıyla 1175 yılında tekrar Bizanslılara geçen EskiĢehir, 1176 seferinden sonra Selçuklu egemenliğine girmiģ ve Sultanönü adını almıģtır. Kayı boyunun Söğüt yöresine yerleģilmesinden sonra, Osmangazi zamanında bugünkü EskiĢehir Ġlini kapsayan alan 1286 yılında Osmanlıların eline geçmiģtir. Orhan Gazi zamanında yapılan devlet teģkilatında EskiĢehir, bir kaza olarak düzenlenmiģ ve Sultanönü Sancağına bağlanmıģ ancak daha sonraları, 1. Murat devrinde Germiyan kazasının Osmanlı topraklarına katılması üzerine Anadolu Beylerbeyliği sınırları içerisinde yer almıģtır. 1402 Ankara SavaĢı bozgunundan sonraki dağılma devrinde ise Osmanlı nın egemenliği altınaki Ģehirlerden biri olarak varlığını sürdürmüģtür. Duraklama Dönemi nde kentin o güne dek görülen parlak yaģam ve geliģme hareketleri zamanla hızını kaybetmiģ ve kent fakir, kirli, küçük bir kasaba görünümü kazanmıģtır. 1648 yılında Ģehre gelen Evliya Çelebi Ģehrin 17 mahallesi, çarģısında ise 800 kadar dükkanın bulunduğunu belirtmiģ, çarģı ve hanlardan oluģan ticaret alanının ovada kaplıcalar civarında, ikametgah alanının ise güneydeki tepenin yamaçlarında (bugünkü Odunpazarı) yer aldığını, tahıl bakımından bol ve zengin bir yer olduğunu eserlerinde yazmıģtır. Kentte ekonomik ve sosyal yaģam 1702 yılından itibaren gerilemeye baģlamıģ ancak, kentin bu durağan toplumsal yapısı XVIII.y.y. ın ilk yarısında değiģmeye baģlamıģtır. Bu değiģimi baģlatan ilk etken Rumeli deki toprakların yitirilmesi ve Anadolu tarımının yeniden önem kazanması olmuģtur. Bu durum merkezi yönetimi, göçerlerin yerleģmesini sağlamaya yöneltmiģ; toprakların iģlenmesi ise ticari yaģamı hareketlendirmiģtir. Bu değiģimin ikinci etkeni ise XVIII.y.y. ın ikinci yarısında lületaģı ticaretine bağlı olarak göreli bir canlanmanın meydana gelmesidir. Dünyada kalite ve rezerv açısından değerlendirildiğinde EskiĢehir e özgü bir yeraltı kaynağı olan lületaģı ilk kez Türk tüccarlar tarafından XVIII.y.y. da Avrupa pazarlarına tanıtılmıģtır. LületaĢının Avrupa da büyük ilgi görmesi üzerine kent çevresinde nüfusu tamamen erkeklerden oluģan köyler kurulmuģ, kente de lületaģını dıģ ülkelere pazarlayan bir tüccar sınıfı yerleģmiģtir. Ayrıca lületaģını temizlemek amacıyla açılan yüzlerce taģ temizleme atölyesi de kent bünyesinde yer almıģtır. Ġhracatçı tüccarların önderliğinde Viyana ile kurulan iliģki geliģmiģ ve bu iliģki etkisini kentin mimarisi üzerinde de göstererek Viyana tipi evlerin yapılmasına da neden olmuģtur. GeliĢme Dönemi nde kentin görünümü yavaģ yavaģ değiģmeye baģlamıģtır. Bunun en temel sebepleri de Osmanlı-Rus savaģından (1877-78) sonra kente yerleģen göçmenler 1

ve 1884 yılında iģletmeye açılan Berlin-Bağdat demiryoludur. Bu iki olay etkisini kentin idari yapısı üzerinde de göstermiģ; artan nüfus ve finans alanındaki geliģmeler, kentin daha büyük bir idari birim haline gelmesinde etkili olmuģtur. 1860 yılından sonra kentte görülen canlanma, aģağı ve yukarı mahallelerin yerleģme sahalarının biraz daha geliģmesi ile belirginlik kazanmıģtır. Kentin durağan yapısındaki ilk önemli etki lületaģı ticaretinin geliģmesi, ikincisi ise Balkan ve Kırım dan gelen göçmenlerin kente yerleģmesi ile yaģanmıģtır. 1890 tarihine kadar kentin kuzey kısmında ovadan baģlayan geliģme 1892 yılında demiryolu inģaatının EskiĢehir e yaklaģması ile daha da hızlanmıģtır. 1890 yılından itibaren baģlayan geliģme ile güneydeki yamaçlar üzerindeki yerleģme ile çarģı ve pazarın bulunduğu alan geniģlemiģ, Porsuk çayı çevresinde ise göçmenlerin kurdukları Hacı Seyit, Hacı Alibey, Hayriye, Ġhsaniye ve Mamure mahallerinin ilk çekirdekleri atılmıģtır. Ayrıca yine bu dönemde Hamidiye (Güllük, Eskibağlar) mahallelerinin kurulması ile yerleģme, demiryolunun kuzeyine atlamıģtır. 1890-1920 arasında Ģehrin geliģmesi Porsuk Çayı nın kuzey kıyısı ile demiryolu çevresinde oluģmuģ, bu devrede çıkan bir yangın ile kent büyük bir tahribe uğramıģtır. Demiryolunun kent üzerindeki etkisi sadece yerleģme alanının geniģlemesi ile sınırlı kalmamıģ, EskiĢehir in fonksiyonel yapısı üzerinde de etkili olmuģtur. Demiryolunun eski ve bakımsız karayoluna oranla süratli oluģu ve EskiĢehir i baģkent Ġstanbul a dir ekt olarak bağlaması kentin ticari fonksiyonunu yeniden canlandırmıģtır. Ġstasyonun kent içinde yer alması çevre köylerden gelen ürünün EskiĢehir de toplanmasını sağlamıģ ve bu biçimde köy-kent arasında baģlayan iliģki, Ģehre ticari organizatör rolü kazandırmıģtır. Bu olaya bağlı olarak baģka yan ekonomik kalkınma, tüccar ve esnaf sınıfını EskiĢehir e çekmiģ, böylece kent yeni gelenlerle ticari faaliyetini geliģtirdiği gibi mağaza, depo, vb. tesislerin açılması ile finans alanında da kendini yenilemiģtir. EskiĢehir 1. Dünya SavaĢında bağımsız mutasarrıflık ve Milli Mücadele de batı cephesinin önemli üslerinden biri olmuģtur. 20 Temmuz 1921 tarihinde Yunan iģgaline uğramıģ, 2 Eylül 1922 de ise kurtarılmıģ, Cumhuriyetin ilanından sonra da 1925 yılında kendi adını taģıyan vilayetin merkezi olmuģtur. 1923-1950 yılları arasında genel olarak Türkiye de sanayi alanında planlı bir döneme geçilmiģ, sermaye ve yatırımlar ise Anadolu ya yönlendirilmiģtir. 1923-1950 yıllarında kentte çeģitli sanayi tesislerinin kurulması Ģehre, Cumhuriyetin ilk yıllarında kamu yatırımlarının yoğunlaģtığı kentlerden biri olma özelliğini kazandırmıģtır. Bu yatırımların devamı olarak, 1924 yılında devletleģtirilen Cer atölyesi, 1926 yılında kurulan Tayyare Bakım Atölyesi ve 1933 yılında kurulan ġeker Fabrikası gibi devlet kuruluģları gelmiģ ve aynı tarihlerde özel sektörce kurulan, dönemin ölçülerine göre büyük sayılabilecek un ve kiremit fabrikaları kent bünyesinde yer almıģtır. 2

5 Aralık 1933 te Açılan EskiĢehir ġeker Fabrikası Arifiye Mahallesi 3

KöprübaĢı Çukur ÇarĢı Ġsmet Ġnönü Caddesi 4

A.2. ĠL VE ĠLÇE SINIRLARI EskiĢehir Merkez ve Ġlçe Belediyeler Ġle Bunlara Bağlı Köy Durumları ve Belediye Sayıları ĠLÇESĠ BUCAĞI BELEDĠYE KÖY ODUNPAZARI MERKEZ 1 41 TEPEBAġI MERKEZ 1 30 HEKĠMDAĞ - 11 ALPU MERKEZ 3 27 BEYLĠKOVA MERKEZ 1 21 ÇĠFTELER MERKEZ 1 22 GÜNYÜZÜ MERKEZ 3 14 HAN MERKEZ 1 11 ĠNÖNÜ MERKEZ 1 12 MAHMUDĠYE MERKEZ 1 15 MĠHALGAZĠ MERKEZ 3 3 MĠHALIÇÇIK MERKEZ 3 49 SARICAKAYA MERKEZ 2 8 SEYĠTGAZĠ MERKEZ 2 27 KIRKA 1 18 SĠVRĠHĠSAR MERKEZ 3 56 KAYMAZ 1 5 TOPLAM 28 370 5

Harita A.1 Ġl ve Ġlçe Sınırları Sivrihisar Ġlçesi Ġlçenin yüzölçümü 2.546 km² olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1070 m.dir. Arazilerin büyük kısmı ova görünümünde olup yer yer yüksek dağ ve tepeler bulunmaktadır. En önemli yükseltiler Sivrihisar Dağlarıdır ve en yükseği Çal Dağı dır. Diğer önemli dağ ve tepeler ise, Arayit Dağı, Boz Tepe, Büvelik Tepe ve Yediler Tepesi dir. Sakarya Nehri, ilçe topraklarında 50 km.lik bir yay çizmektedir. Sivrihisar Ġlçesi nin M.Ö. 7. asırda kurulduğu sanılmaktadır. l071 yılındaki Malazgirt savaģından sonraki yıllarda ise, Anadolu nun Türklerin eline geçmesiyle bölgede Türkler yerleģmeye baģlamıģtır. Anadolu Selçuklu Devleti nin sınırları içerisinde kalan Sivrihisar, dönemin önemli kültür ve ticaret merkezlerinden biri olmuģ ancak Selçuklu Devleti nin 13. Yüzyılda yıkılması ile Ġlhanlı Devleti nin kontrolüne girmiģtir. Daha sonraları ise bir süre Anadolu Selçuklu beyliklerinden Germiyanoğulları nın kontrolünde kaldıktan sonra Sultan 1. Murat zamanında Osmanlı Devleti sınırlarına dahil olmuģtur. 1684 yılında kaza haline getirilen Sivrihisar, idari yönden 1846 yılında Ankara ya, 1912 yılında da EskiĢehir e bağlanmıģtır. Birinci Dünya SavaĢı ndan sonra kısa bir süre Yunan iģgaline uğrayan ilçe 20 Eylül 1921 tarihinde düģman iģgalinden kurtarılmıģtır. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 23.488 olup, nüfusun 13.671 i köylerde, 9.817 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 2.546 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 9,22 km 2 /kiģi dir. 6

Ġlçede; Sivrihisar Organize Sanayi Bölgesi, Yüksek Planlama Kurulu nun 24.06.1998 tarih ve 93/31 sayılı kararı ile 1999 yılı Yatırım Programına alınmıģ, yer seçim çalıģmaları tamamlanmıģ, müteģebbis heyet oluģturulmuģtur. Seyitgazi Ġlçesi EskiĢehir merkeze 43 km. mesafede yer alan ilçenin yüzölçümü 1.502 km² olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1040 m. dir. Ġlçenin merkezinden geçen Seydisuyu bölgenin en büyük yerüstü suyudur. Ġlçede ilk yerleģimin M.Ö.3500 lerde baģladığı bölgede yapılan araģtırmalarla tespit edilmiģ olmakla birlikte, bölgenin tarihte asıl belirgin yerinin M.Ö.800-600 lerde baģladığı belirtilmektedir. Ayrıca daha yakın tarihte, Seyitgazi Bizanslılarla Ġslam orduları arasında yaģanan yoğun savaģlara sahne olmuģtur. 1531 yılında 15.000 nüfuslu Bucak Merkezi iken çeģitli idari değiģikliklerden sonra 1922 yılında ilçe olmuģtur. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 16.122 olup, nüfusun 13.332 si köylerde, 2.890 ı ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 1.494 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 10.79 km 2 /kiģi dir. Ġlçe tabii kaynaklar bakımından oldukça zengindir, dünyanın en büyük bor rezervlerinden biri ilçe sınırları içerisinde yer almakta olup, Eti Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğü Kırka Bor ĠĢletmesi tarafından iģletilmektedir. Bunun dıģında bölge mermer rezervi açısından da oldukça zengindir. Sarıcakaya Ġlçesi Ġlçe; doğudan batıya doğru uzanan, güneyinde Sündiken Dağları nın, kuzeyinde Köroğlu Dağları nın bulunduğu, ortasından Sakarya Nehri nin geçtiği bir bölgede yer almakta olup, 450 km².lik bir alana sahiptir. Denizden yüksekliği 200-250 metredir. Ġlçe 1958 yılında EskiĢehir e bağlı ilçe statüsü kazanmıģtır. Bölge, Akdeniz iklim özelliği göstermekte olup, yazlar kurak ve sıcak, kıģlar ılık ve yağıģlıdır. Ġlçe; Orta Anadolu, Batı Karadeniz ve Marmara Bölgeleri nin kavģak noktasında bulunmasına rağmen Akdeniz Ġklim özelliği taģıyan bir mikroklimaya sahiptir. Sakarya Nehri, ilçe topraklarından boydan boya geçmekte ve tarım için çok elveriģli bir vadi oluģturmaktadır. Bölge halkının %80 ni çiftçilik ile geçimini sağlamaktadır. ĠĢletmeye elveriģli 38.305 dekar arazi mevcut olup, bunun sadece 24.645 dekarı iģletilmektedir. Ġlçe nüfusu, 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 5.642 olup, nüfusun 2.970 i köylerde, 2.672 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 375 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 15,04 km 2 /kiģi dir. Mihalıççık Ġlçesi Ġlçenin yüzölçümü 1.837 km² olup, deniz seviyesinden yüksekliği 1325 m. dir. Bölgenin orta kesiminde kalan Sündiken Dağları nın yüksekliği ise yer yer 1800 m.yi bulmaktadır. Osmanlı Ġmparatorluğu yıllarında Harmankaya (Sarıcakaya civarı) Tekfuru Köse Mihal, Osman Bey ile savaģmıģ ve yenilmiģtir.bu savaģ sonunda Köse Mihal esir alınmıģ ancak Osman Bey tarafından serbest bırakılmıģtır. Bu sebeple Köse Mihal ve Osman Bey arasında bir dostluk kurulmuģ ve sonraları Köse Mihal Müslümanlığı 7

benimsemiģ, Osmanlı ya büyük yararlılıklar göstermiģtir. Gösterdiği baģarılardan dolayı ilçe havalisi, Köse Mihal e Tımar olarak verilmiģtir. Köse Mihal in torunu olan Gazi Mihal in küçük yaģtan itibaren ilçede büyüdüğü, kendisini sevenlerin Gazi Mihal e Mihalıççık dediği, ilçenin adının da buradan geldiği rivayet edilmektedir. Uzun süre Bursa livası YeniĢehir kazasına bağlı bir nahiye olarak kalan Mihalıççık, 1840 yılında Ankara vilayetine bağlı bir kaza olmuģ, 1925 yılında da EskiĢehir in il olması sebebiyle EskiĢehir iline bağlanmıģtır. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 10.482 olup, nüfusun 7.349 u köylerde, 3.133 ü ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 1.837 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 5,70 km 2 /kiģi dir. Mihalgazi Ġlçesi Yörede ne zamandan beri yerleģik hayata geçildiği bilinmemekle beraber, EskiĢehir çevresinde yapılan prehistorik araģtırmalar, bölgede paleolitik (EskitaĢ) döneminde yerleģmeler olduğunu ortaya çıkarmıģtır. Bizanslılar döneminde, ilçenin yer aldığı Orta Sakarya Vadisi nin etkin olarak yerleģilen yerlerden olduğu bilinmektedir. Nitekim yörenin Bizanslılardan beri yerleģim yeri olduğu, çeģitli kesimlerinde bulunan ve günümüze kadar eriģebilen bazı tarihi kalıntılardan anlaģılmaktadır. Selçuklular döneminde, merkezi EskiĢehir olan Sultanönü Sancağına bağlı olan yöredeki Sakarya nehri boyundaki köylerin tamamı 1466 yılı civarından beri bilinmektedir. Sözü edilen tarihlerde Bozaniç, Sakarıılıca, Demirciler ve Alpagut birer (yaya) köyü olarak, Karaoğlan (taycı) köyü olarak teģkilatlanmıģ olup, ilçenin eski adı Gümeledir. Ertuğrul Gazi nin Söğüt de Osmanlı Devleti nin temellerini atarken, özellikle kıģ aylarında Sakarya Nehri boylarında askerlerini barındırdığı bilinmektedir.yöre, 1292 de Müslümanlığı seçerek Osman Gazi ile birlikte çok sayıda sefere katılan Harmankaya Tekfuru Köse Mihal e kılıç hakkı olarak verilmiģtir.bu nedenle, ilçe Mihalgazi adını halk arasında bilinen Abdullah Mihalgazi den almıģtır. 1944 yılına kadar Söğüt e bağlı bir bucak iken, 1958 yılında Sarıkaya nın Sarıcakaya adıyla ilçe olmasından itibaren buraya bağlanmıģtır. 1967 yılında Belediye TeĢkilatı kurulmuģ, 1991 tarihinden itibaren de fiilen ilçe teģkilatı göreve baģlamıģtır. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 3.876 olup, nüfusun 2146 sı köylerde, 1.730 u ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 131 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 29.59 km 2 /kiģi dir. Ġlçede sebzecilik geliģmiģ olup, yazlık ve kıģlık üretim mevcuttur. Tarımsal alanların dar olması nedeniyle son yıllarda örtü altı sebzeciliği ve seracılık büyük geliģme göstermiģtir. 1997 yılı içerisinde 26 adet yüksek tünel sera, 1998 yılında da 11 adet yüksek tünel sera ve 2000 yılında 10 adet yüksek tünel sera olmak üzere toplam 47 adet sera S.Y.D.V. tarafından kurularak bu alanda çiftçilerin teģvik edilmesi hedeflenmiģtir. Ayrıca azalmakla beraber halen ilçede ipekböceği yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Günyüzü Ġlçesi Ġlçenin deniz seviyesinden yüksekliği 850 m., arazileri ova görünümünde ise de yer yer yüksek dağ ve kayalıklardan oluģmaktadır. Sivrihisar ın tarihine dayanılarak, 1150 yılında Günyüzü nün ayrı bir kaza olduğu bilinmektedir. Günyüzü ne ilk gelenler Kılavuzoğulları, Telatinoğulları, Beyazıtoğulları, Sarıoğulları ve DurmuĢoğulları dır. Köyün ilk adı KOZAĞACI dır. 8

1932 yılında bucak olan Günyüzü nahiyesi ne, 1972 yılında Belediye TeĢkilatı kurulmuģ ve 1990 yılında Günyüzü ilçe olmuģtur. Ġlçe nüfusu, 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 7.025 olup, nüfusun 4.921 i köylerde, 2.104 ü ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 1.396 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 5,03 km 2 /kiģi dir. Mahmudiye Ġlçesi Eski çağlarda Hitit ve Frig uygarlıklarının yerleģimine sahne olan ilçede Roma-Bizans dönemlerine iliģkin kalıntılar bulunmuģtur. Ġlçe, Osmanlı döneminde önem kazanmıģ, orduya at yetiģtiren Hara ile daha da geliģmiģtir. 1815 yılında II.Mahmud un emri ile kurulan Çiftlik-i Hümayun da tarımsal faaliyetler, at ve koyun yetiģtiriciliği ağırlık kazanmıģtır. Bu nedenle ilçeye Mahmudiye adı verilmiģtir. Bünyesinde 15 köy barındıran Mahmudiye nin en önemli özelliği, T.J.K. harasının burada bulunmasıdır. YetiĢtirilen taylar her sene Mayıs - Haziran aylarında açık arttırma ile satılır. Aynı zamanda T.C. Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü ( TĠGEM) in Türkiye deki en büyük 3 iģletmesinden birisi olan Anadolu Tarım ĠĢletmeleri de bu ilçede bulunmaktadır. Burada yetiģtirilen taylar, at sahiplerine satılarak yarıģ sahalarında start almaktadır. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 8.770 olup, nüfusun 4.063 ü köylerde, 4.707 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 678 km2 olup, nüfus yoğunluğu 12,93 km2/kiģi dir. Çifteler Ġlçesi Ġlçe, Ġç Anadolu Bölgesi nin Yukarı Sakarya Havzası nda, il merkezinin güneyinde yer almakta olup, merkeze uzaklığı 67 km. dir. Daha önce Çifteler Köyü olan ilçe, 1954 yılında ilçe olmuģtur. SakaryabaĢı (Sakarya Nehri nin) doğu yakası Sarıkayalarda iki büyük mağara giriģi vardır. Birincisinde Hac iģaretleri kesme kayalar mevcuttur. GiriĢ yolları heyelan ve toprak dolması ile tıkanmıģtır. Hamam kaya denilen Frigler zamanından kalma bir kapalı havuzlu hamam önünde açık havuzlu hamamın kalıntıları günümüze kadar gelmiģtir. Kırkkız ve kaynağı çevresi eski yerleģme yeri olup, yerleģim kalıntı ları ve mezarlar bulunmaktadır. Hamamkayanın 100 m. doğusunda bir höyük bulunmaktadır. SakaryabaĢı su kaynakları ise EskiĢehir-Afyonkarahisar Devlet Karayolu nun doğu ayağında baģlar, sağlı sollu kaynaklanır. YaklaĢık 250.000 m 2 lik bir alanı kaplayan bir mesire yeri olan SakaryabaĢı nda; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi nin yetiģtirdiği su ürünlerinden alabalık, aynalı sazan, yayın vb. su ürünleri bulunmaktadır. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 16.716 olup, nüfusun 4.844 ü köylerde, 11.872 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 794 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 21.05 km 2 /kiģi dir. Beylikova Ġlçesi Beylikova Ġlçesi, Ģehir merkezinin doğusunda ve merkeze 76 km.uzaklıkta bulunmaktadır. Ġlçe, EskiĢehir-Ankara demiryolu üzerinde yer almaktadır. Sırasıyla; Frigyalılar, Traklar, Lidyalılar ve Romalılar ın hakimiyeti altında kalan Beylikahır, 1064 yılında Selçuklu topraklarına katılmıģ, 1157 yılında Selçuklu Ġmparatorluğu nun parçalanması sonucunda kurulan Beyliklerden Osmanlı Beyliği nin yönetimi altına girmiģtir. 9

Selçuklular döneminde büyük bir at yetiģtirme merkezi olan ve bu sebeple ismi Beylikahır olan ilçe, 1305 yılında Dükkancı Ali Ağa, Topçu Süleyman ve Halil Ağa tarafından bir yerleģim merkezi olarak kurulmuģtur. 1930 yılında bucak merkezi olmuģ, 1985 yılında ismi Beylikova olarak değiģtirilmiģ ve 1987 de ilçe merkezi statüsüne kavuģmuģtur. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 6.562 olup, nüfusun 3.405 i köylerde, 3.157 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 450 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 14,58 km 2 /kiģi dir. Ġnönü Ġlçesi Tarihi Hititler zamanına kadar uzanan Ġnönü, Germiyanoğulları tarafından bir uç beyi olarak Osmanlı Ġmparatorluğu nun kurucusu Osman Bey e 1289 yılında hediye olarak verilmiģtir. Bu durum Ġnönü yü Osmanlı ya bağlamıģ ve asırlar boyunca da Osmanlı olarak bırakmıģtır. I. Haçlı Seferi nde 2 ordu Sarısu denen Ġnönü Ovası nda karģılaģmıģ ve burada hezimete uğratılmıģtır. Ġnönü ilçesi, 16 ay Yunan iģgalinde kalmıģ, Yunanlıların Ġzmir de denize dökülmesi ile bu iģgal sona ermiģtir. Ġlçe, Söğüt Sancak Beyliği ne bağlı bir nahiye iken Cumhuriyetin ilk yıllarında Bilecik Ġli, Bozüyük Ġlçesine bağlanmıģ, 1963 yılından itibaren de EskiĢehir Ġline bağlı bir nahiye olarak kalmıģtır. 1987 yılında ise ilçe statüsüne kavuģmuģtur. Doğu-batı doğrultusunda Bozüyük e kadar uzanan Ġnönü Ovası, yerkabuğunda meydana gelen tektonik hareketler sonucu oluģmuģ olup, son derece verimlidir. Bu sebeple, ilçe halkının esas geçim kaynağı tarımdır. Hayvancılığın ilçe ekonomisinde ayrı bir önemi vardır. YetiĢkin nüfusun azımsanmayacak bir bölümü, ilçe sınırla rı içerisindeki Ford-Otosan A.ġ., Comag A.ġ., Magnesit A.ġ., Efes Seramik A.ġ., Yurtbay Seramik A.ġ., Kirman Tekstil A.ġ., Kudret Akü ve Deniz Porselen gibi fabrika ve kuruluģlarda iģçi statüsünde çalıģarak geçimini sağlamaktadır. Atatürk ün emri ile 1936 yılında kurulan Ġnönü Türk Hava Kurumu Planör ve ParaĢüt Kampı ülkemizde paraģüt ve planör eğitiminin verildiği önemli merkezlerden biridir.yaz aylarında paraģüt, planör, yelken kanat yamaç paraģütü, mikrolayt ve balon kursları verilmektedir. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 7.228 olup, nüfusun 3.248 i köylerde, 3.980 i ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 341 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 21,20 km 2 /kiģi dir. Han Ġlçesi Ġlçe toprakları Yazılıkaya Platosu üzerinde yer almakta olup; ilçedeki dağların büyük kısmı Küçük Türkmen Dağları nın uzantısıdır. Ġlçede verimli yaylalar bulunmakta olup bunların ortalama yükseklikleri 1200-1500 m. arasındadır. Ġlçede ilk yerleģimler Hititlere kadar dayanmaktadır. Erten Mahallesindeki Erten Höyük, Karaağaç Höyük, Kulapa Höyük (Bakır Çağından II. Bine kadar tarihlendirilir) ile Yazılıkaya daki Midas ġehri nin doğuya bakan yamaçlarındaki kayalara iģlenmiģ Hitit Rölyefleri, Hitit kalıntılarıdır. Bu nedenle ilçenin M.Ö. 3500 civarında Hititler döneminde yerleģim gördüğü kesin olarak söylenmektedir. Sonraları, M.Ö. 1200 yıllarında Balkanlardan gelen Frigler, bilhassa bölgede bulunan Hitit egemenliğine son vermiģtir. Tarihçi Heredot un üzümünden ve bağlarından övgü ile bahsettiği YeĢil Vadi, 10

Sağlıklı Frigya (Phyrgia Salutaris) ilçenin topraklarını kapsamaktadır. M.Ö. VII. yüzyıl sonrası bazı saldırılara uğrayarak doğu topraklarını kaybeden Friglerin, M.Ö. VI. yüzyıl baģlarında bölgede ikinci altın devirlerini yaģadığı düģünülmektedir. Ġlçe merkezi baģta olmak üzere Yazılıkaya, Erten, Akhisar, Gökçeyayla, BaĢara, Karakuyu, Alevkilise, ÜççeĢmeler gibi birçok yerde Roma-Bizans döneminden kalma çok sayıda yerleģim yeri ve tarihi kültür varlığı kalıntısı mevcuttur. Bu bölge Orta Çağın ikinci yarısında Türk, Bizans ve Haçlı Orduları nın geçiģ ve savaģ yeri olmuģtur. Selçuklular dan sonra Osmanlı Beyliği nin kurulduğu bölge ilçeye yakın olup, ilçe topraklarının Osman Bey in amcası Dündar Bey Vakfı na ait topraklar arasında olduğu rivayet edilmektedir. IV.Murat döneminde Vezir-i Azam Hüsrev PaĢa Bağdat Seferi ne giderken, bölgenin önemini kavramıģ ve buraya bir kervansaray, cami, hamam ve çeģmeler yaptırmak amacıyla vakıf kurmuģtur. KurtuluĢ SavaĢı sırasında da Han ve yakın çevresinde oldukça yoğun askeri harekatlar cereyan etmiģtir. Yunanlılar Kayı, Karaağaç ve Han da karargah kurmuģlardır. Han, 1963 yılında Afyon un Emirdağ Ġlçesi nden ayrılarak EskiĢehir in Çifteler Ġlçesi ne bağlanmıģtır. 1967 de kasaba olmuģ ve Belediye TeĢkilatı kurulmuģtur. 1990 yılında da ilçe statüsüne kavuģmuģtur. Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 2.165 olup, nüfusun 1.108 i köylerde, 1.057 si ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 250 km 2 olup, nüfus yoğunluğu8,66 km 2 /kiģi dir. Ġlçe kültür turizmine yönelik tarihi eserler bakımından zengindir. Dünyaca ünlü Midas ġehri ilçeye bağlıdır. HüsrevpaĢa Camii, hamamı, çeģme, Kulapa, Karaağaç ve Erten höyükleri ve yeraltı Ģehri tescilli kültür varlıklarındandır. Ġlçe hudutları içinde 6 adet Roma Ģehri ve 30 kadar Roma yerleģim kalıntıları mevcuttur. Alpu Ġlçesi Ġlçe, Ģehir merkezinin 40 km. doğusunda olup, Porsuk Çayı nın tali kanalları vasıtasıyla sulu tarım arazilerine sahiptir. Taban suyu da yüksek olan Alpu Ovası, Ġç Anadolu Bölgesi nin zengin ovaları arasında yer almaktadır. Ġlçe, ilkçağlarda Frigya adı verilen bölge içerisindedir. Ġlçe sınırları dahilinde bulunan höyükler, bölgenin ilkçağlarda yaygın bir yerleģim alanı ve kültüre merkezi olduğunu göstermektedir. M.Ö.2000 yıllarında doğudan inen Hititler, bu yöreyi topraklarına dahil etmiģlerdir. M.Ö.2000 yıllarında Hitit egemenliğine son vererek geniģ bir alana yayılan Frigler, Alpu nun da içinde bulunduğu EskiĢehir Ovası na yerleģerek bir krallık kurmuģtur. M.Ö.116 yılından sonra bütün Frigya, Roma idaresine geçince, bu yöreler de Roma- Frig halkı kaynaģtırılarak iskan ettirilmiģtir. 1071 Malazgirt muharebesinden sonra doğudan gelen Türkler, 1074 yılında bu yöreyi almıģtır. Selçuklu uç beylerinden Bozhan, halen ismi Bozan olan beldeye bağlı Bozan kasabasının bulunduğu yerde kendi adı ile anılan bir han yaptırmıģ; Bozhan kabilesinden altı hane, verimli otlaklarla kaplı bu bölgede iskan ettirilmiģtir. 1955 yılında Belediye TeĢkilatı kurulan Alpu,1987 yılında Ġlçe Merkezi olmuģtur. 11

Ġlçe nüfusu 2010 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sitemine göre 12.768 olup, nüfusun 7.642 si köylerde, 5.126 sı ilçe merkezinde yaģamaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 886 km 2 olup, nüfus yoğunluğu 14,41 km 2 /kiģi dir. Toprakların büyük bölümünde Ģeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Ayrıca, besicilik ve sütçülük yoğun geçim kaynakları arasındadır. A.3. ĠLĠN COĞRAFĠ KONUMU EskiĢehir Ġli, Ġç Anadolu Bölgesi nin kuzeybatısında 29-32 derece doğu boylamları ile 39-40 derece kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kuzeyinde Bolu, doğusunda Ankara, güneyinde Konya ve Afyonkarahisar, batısında Kütahya ve Bilecik illeri bulunmaktadır. Yüzölçümü 13.652 km² dir. A.4. ĠLĠN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU EskiĢehir ilinin topoğrafik yapısını; Sakarya ve Porsuk havzalarındaki düzlükler ile bunları çevreleyen dağlar oluģturur. Havza düzlüklerini kuzeyden Bozdağ ve Sündiken dağları, batı ve güneyden ise Ġç Batı Anadolu eģiğinin doğu kenarında yer Türkmen Dağı, Yazılıkaya Yaylası ve Emirdağ kuģatır. Dağlar, EskiĢehir il alanının %22 sini kaplamaktadır. Bunların arasında en önemlileri Bozdağ, Sündiken, Sivrihisar ve Türkmen dağlarıdır. Ġl toprakları içinde en yüksek nokta 1825 m. ile Türkmen Dağı tepesidir. Bölgedeki diğer yükseltiler, kuzeyde Panet Tepe (960m), Arapöldü T. (1047m), Umurlarbayırı T. (1008 m), Dede T. (1115 m), güneyde Büyükdülüçe T. (1008 m), Çengel T. (942 m), Bozyamaç T. (869 m), Yıldız T. (941 m), TaĢlı T.(944 m) den oluģur. Ovaların il içindeki payı %26 yı bulmaktadır. Genellikle dağlarla çevrilmiģ ovaların içinde Porsuk, Sarısu,Yukarı Sakarya ovaları büyük önem taģır. Ġlde yaylalık alanlar Türkmen Dağlarının doğu uzantıları ve Bozdağ ile Sündiken dağları üzerindedir. Ayrıca Porsuk ve Sakarya havzalarını birbirinden ayıran Sivrihisar dağları üzerinde de yaylalık alanlar bulunmaktadır. Yaylalar, il topraklarının %0.6 gibi çok küçük bir bölümünü oluģturmaktadır. EskiĢehir ili toprakları ana vadiler ve bunlarla birleģen çok sayıdaki vadilerle parçalanmıģ durumdadır. Sakarya ve Porsuk vadileri ilin en önemli vadilerini oluģturur. Ġlde, yeryüzü Ģekillerinin oluģturduğu topoğrafik yapının doğal sonucu olarak geliģmiģ bir akarsu ağı bulunmaktadır. Türkiye nin en önemli akarsularından biri olan Sakarya Nehri aynı zamanda EskiĢehir in baģlıca akarsuyudur. Sakarya Nehrinin çok sayıdaki kolları içinde Porsuk Çayı baģlı baģına önem taģımaktadır. Ġlin en büyük akarsuyu Sakarya Nehrinin bir kolu olan Porsuk Çayı dır. Uzunluğu 460 km dir. Bölgeye güneybatıdan girip, doğudan çıkmaktadır. Ġl sınırları içinde sürekli akarsu kaynakları dıģında kalan ama EskiĢehir in yeryüzü Ģekillerinin oluģumunda büyük etkisi olan çok sayıda dere ve çay vardır. Özellikle düzlükleri çevreleyen dağ ve yayla gibi yükseltilerin eteklerinde yer alan bu dereler, yağıģların arttığı ve karların eridiği zamanlarda kabararak taģkınlara yol açabilmektedirler. Ġl sınırları içerisinde göl bulunmamaktadır. Ancak, Sakarya Nehri üzerindeki Gökçekaya Baraj Gölü ile Porsuk Çayı üzerindeki Porsuk Baraj Gölü ekonomik açıdan büyük önem taģır. Bunun yanı sıra, il sınırları içinde çok sayıda sulama amaçlı gölet bulunmaktadır. 12

Bölge topografik yapısını, neotektonik dönemde kazanmıģ olup, yapısal jeolojinin kontrolünde geliģmiģtir. Doğu-batı gidiģli fayların etkisiyle, aynı yönde uzanan doruklar ve çöküntü ovalar oluģmuģtur. EskiĢehir-Ġnönü ovaları en tipik örnektir. A.5 ĠLĠN JEOLOJĠK VE STRATĠGRAFĠ Bölgenin en yaģlı birimlerini, Triyas yaģlı metamorfik Ģist mermer ile ofiyolitik melanj oluģturur. Bu birimler üzerine açısal diskordansla Eosen yaģlı konglomera, Marn, kiltaģı, kireçtaģı, Miyosen yaģlı andezit, konglomera, kilmarn, tüf ve kireçtaģı ile Pliyosen yaģlı kil, tüf ve bazalt serisi gelmekte, bölgenin en genç birimleri olarak alüvyonlar bütün birimleri örtmektedir. Bölgenin stratigrafik kesiti verilmiģtir. Kayaçların litolojik özellikleri ise Ģöyledir; A.5.1 Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.1.1 Metamorfik ġist-mermer Genellikle glokofan Ģist, muskovit Ģist ve kristalize kireçtaģı ardalanmasından oluģur. Bu birimler tektonik olarak ofiyolitik melanj ile dokanaklıdır. Genç karasal çökeller tarafından örtülen metamorfik çok kıvrımlı, kırıklı ve çatlaklı bir yapıya sahiptir. Bu kayaçlar içinde fosile rastlanılmamıģtır. Yaygın olarak Keskin, Alınca, Emirce ve Mamuca köyleri ile Muttalıp Köyü kuzeyinde geniģ alanda yüzeylenmektedir. A.5.1.2Ofiyolotik Melanj Serpantinit, radyolarit, kireçtaģı bloklarından oluģan birim, kuzeyde Atalantekke, Ilıca, Dağküplü köyleri ile Ahiler köyü güneyinde geniģ alanda yüzeylenmektedir. Ayrıca, Karagözler köyü güneyi ve Mamuca köyü güneybatısında da görülmektedir. Radyolarit ve çamurtaģları kırıklı ve kıvrımlı yapılar gösterirler. Peridotit ve Gabrolar sivri tepeler oluģtururlar. A.5.1.3 Eosen Konglomera, kumtaģı, kireçtaģı ile temsil edilmektedir. KaracaĢehir köyü etrafı, Büyükdülüce tepe ve Güneydoğu Mamuca köyü dolaylarında gözlenir. Tabanda kırmızı Ģarabi renkte konglomera ve kumtaģı yer alır, çakılları mermer, serpantin ve radyolaritten türemiģtir. Üste doğru kiltaģı, kireçtaģı gelmektedir. KireçtaĢlarında bol miktarda Nummulites fosili bulunur. Bununla fosiller cinsleri; Nmmulites of globulus leymerie Nmmulites sp. Assilina sp. Alueolina sp. Operculina sp Globorotalia sp. olup, bu nedenle Eosen yaģı verilmiģtir. 13

Harita A.2 Ġlimizin Jeolojik Yapısı 14

A.5.1.4. Miyosen Andezit, andezitik tüf, aglomera ve bazaltlardan oluģan bu volkanik kayaçlar, bölgenin güneybatısında gözlenmektedir. Tektonik olaylar sonucu, kayaç içinde oluģan silis ve karbonat yerleģmiģtir. Volkanitler, konglomera, kireçtaģı, kiltaģı, marn, tüf ve kireçtaģlarından örtülmektedir. Bu birimler Ģist, mermer tüf, radyolarit ve granit çakıllarından oluģan konglomera ile baģlar. Bunların üzerine kiltaģı, marn, tüf seviyeleri gelir. Eosen serileri üzerine açısal uyumsuzlukla gelir. A.5.1.5. Pliyosen Bazalt ve tüflerden oluģan bu kayaçlar güneydoğuda Kızılinler, KaracaĢehir köyleri civarında yüzeylenmektedir. Birim, Eosen ve Miyosen çökelleri üzerine dik Ģevler oluģturur. A.5.1.6.Pleistosen Konglomera, kumtaģı ve yer yer killi kireçtaģı tabakalarından oluģur. Konglomeralar gevģek tutturulmuģ olup, kendinden yaģlı birimlere ait çakılları içermektedir. Bu birimler içinde ; Canis sp. Vulpes sp. Elephantidae sp. Paracamelus sp. Matacervoceras sp. Gazelle sp. Rhinocerotidae sp. Paleoxodon sp. ne ait fosiller bulunmuģtur. En genç birimler ise aktüel alüvyonlar olup, dere yataklarında gevģek tutturulmuģ çakıl ve kum tanelerinden oluģur. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Bölgede, triyas sonunda baģlayan kuzey-güney yönlü sıkıģmalar sonucunda doğu-batı yönlü ters fay sistemleri geliģmiģtir. Neojen sonlarında geliģen Tansiyon Kuvvetlerinin etkisi altında EskiĢehir in kuzey ve güneyinden geçen, genellikle doğrultuları doğu-batı olan fay sistemleri bölgede graben havzasını oluģturmaktadır. Bölgede birbirine yaklaģık paralel olarak izlenen düģey faylar EskiĢehir güneyinde ; Karakaya T. - Tahsinbey çiftliği mevkii hattı - TaĢlı Tepe hattı MeĢelik T.- Konyalıoğlu çiftliği mevkii hattı Büyükdülücü T.- KaracaĢehir - Mamuca güneyi hattı Kızılinler-KaracaĢehir hattı, 15

boyunca izlenmektedir. Harita A.3. EskiĢehir Ġli Ġçerisindeki Fay Hatları Bu faylar genellikle doğu-batı yönünde olup, EskiĢehir e yaklaģtıkça güney-doğu ya dönmekte ve daha sonra tekrar doğu-batı yönünü izlemektedir. EskiĢehir in kuzeyinden geçen düģey fay sistemleri metamorfik kayaçlar üzerinde tektonik deformasyonlar meydana getirmiģtir. Bu fayları; Keskin, Alınca nın güneyi ve Muttalip köyü kuzeyi boyunca görmek mümkündür. EskiĢehir içinden geçen eğim atımlı normal fay kuzeydoğu-güneybatı yönlü olup, Ģehir içinde yaklaģık 1.5 km kadar izlenebilmektedir. Güney bloğu düģen ve kuzey bloğu yükselen bu fay güneydoğuya eğilimlidir. ġehir içindeki sıcak su kaynakları bu faya bağlı olarak çıkmaktadır. KAYNAKÇA 1- EskiĢehir Valiliği Brifingi 2- Ġl Özel Ġdaresi Verileri (1998-2010) 3- Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri (1998-2010) 4- Türkiye Ġstatistik Kurumu Verileri (2010) 16

B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. ENERJĠ KAYNAKLARI B.1.1. GüneĢ AYLAR 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Toplam Maksimum Sıcaklığın 1 2 5 8 26 29 31 31 29 4 9-175 20 0 C ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması 2010 yılı ortalama güneģlenme süresi 6:37 saattir. B.1.2. Su Gücü EskiĢehir, ulusal interkonnekte sistemi içerisinde önemli bir konumdadır. BaĢlıca hidroelektrik santrallerinden biri olan Gökçekaya H.E.S. ve barajı, ilimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. Sakarya Nehri üzerine kurulmuģ olan bu barajın yüksekliği 158 m., göl alanı 20 km², depolama hacmi 910 milyon m³ olup, yılda 562 milyon kwh elektrik enerjisi üretilmektedir. Beyköy Hidroelektrik Santrali 1999 yılında iģletmeye açılmıģ olup, santralle ilgili çalıģmalar sürmektedir. Toplam üretimi 87 milyon kwh dir. Sakarya Nehri üzerine kurulmuģ olan Yenice H.E.S i 1999 yılında iģletmeye açılmıģ olup, yüksekliği 41.10 m, göl alanı 3.64 km², depolama hacmi 57.60 milyon m³ olup, yılda 122 milyon kwh elektrik enerjisi üretilecektir. Yenice Beyköy H.E.S. nin ise türbün gücü 5.15 kw dir. Ġlde iki ana trafo bulunmaktadır. B.1.3 Kömür Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı ve Beyköy Köyleri civarında kömür rezervleri mevcuttur. Bölgenin yaklaģık kömür rezervi 14.884.000 m³ tür. Üretilen kömür, Ģimdiye kadar sanayi kuruluģlarında ve konutlarda yakacak olarak tüketilmekte iken bu bölgedeki kömür rezervlerini yakıt olarak kullanacak Yunusemre Termik Santrali nin yapım çalıģmaları devam etmektedir. B.1.4. Doğalgaz Ġl sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5. Rüzgar Yıllık ortalama rüzgar hızı 3,18 m/saniye dir. 17

B.1.6. Biyokütle Yakacak olarak kullanılan odunun miktarı 59.649 Ster dir. Orman iģletmeleri ve kereste fabrikalarından temin edilmektedir. B.1.7. Petrol EskiĢehir Ġli sınırları içinde petrol rezervi bulunmamaktadır. B.1.8. Jeotermal Sahalar B.1.8.1. Jeotermal Yapı EskiĢehir jeotermal alanında jeotermal enerji oluģumunu sağlayan ısıtıcı, haznekaya, örtükaya ve beslenme gibi faktörlerin bulunması sahayı olumlu kılmaktadır. Isıtıcı: Ġnceleme alanında jeotermik gradyan ısıtıcı rolü oynamaktadır, bölgede yüksek jeotermal gradyan ile ısınan meteorik sular graben sistemlerine bağlı olarak yüzeye çıkmaktadır. Haznekaya: EskiĢehir jeotermal alanında akıģkanın yeraltında birikebileceği geçirimli kayalar bulunmaktadır. Bu kayalardan en önemlisi ofiyolitik melanjdır. Ofiyolitik melanj alanda tektonik olaylar sonucu geliģen eklem takımları, çatlaklar ve faylar nedeni ile ikincil gözeneklik ve geçirimlilik kazanmıģtır. Ġnceleme alanında ofiyolitleri n temeli görülmediğinden haznekaya kalınlığı bilinmemektedir. Örtükaya: EskiĢehir ve yöresinde akıģkanı haznekayada tutan ve ısı kaybını önleyen geçirimsiz kayalar olarak Triyas yaģlı metamorfik Ģistler; Eosen yaģlı konglomera, marn, kiltaģı; Miyosen yaģlı andezit, konglomera, kil, marn, tüf; Pliyosen yaģlı tüf; Kuvaterner yaģlı konglomera, marn ve alüvyonlar bulunmaktadır. Örtü kayanın yaklaģık kalınlığı 100-370 m. arasında bulunmaktadır. Yörede, örtü kayaya ait litolojiler içinde sıcaksuların da yuvalandığı kayalar mevcuttur. Bunlar baģlıca, Ģistler içindeki mermer bantları, Eosen e ait kumlu ve kireçtaģı seviyeleri, Miyosen yaģlı andezit, konglomera, kireçtaģı, bazalt ile Kuvaterner yaģlı alüvyonlar olup, bölgede sıcaksular için tali akiferi oluģtururlar. Beslenme: GeniĢ bir beslenme alanına sahip EskiĢehir ve yöresindeki kaynakları, derinlerde ısınarak graben kenarlardaki ana faylarla yükselmektedir, bu yükselme sırasında da çeģitli derinliklerden soğuk su karıģımı sürmektedir. Ġnceleme alanında bulunan sıcaksu kaynaklarının beslenme alanı çok geniģ bir sahayı içine almaktadır. Bu sahaya ait su taksim çizgileri kuzey ve güneyde belirli olmakla birlikte batıda Bozüyük, doğuda ise Ankara ya kadar uzanmaktadır. 18

B.1.8.2 Jeotermal Enerji Potansiyeli Bölgedeki jeotermal alanın beslenmesi, sahanın hidrojeolojik koģullarına bağlıdır. Beslenme Porsuk Çayı ve horstlar boyunca olmaktadır. Horstlarda baģlıca ofiyolitli melanj ve metamorfik kayalar mostra vermektedir. Ofiyolitli melanja ait kırık sistemleri ile Ģistler içindeki mermer ve kuvarsit bantları (Ek:1) akifer nitelikli olup, su tutma ve iletme özelliği taģırlar. EskiĢehir ve yöresindeki sıcaksu kaynaklarının beslenme alanı, az yükseltili ve eģ topografik kotlarla bulunur. Bu nedenle haznekayalarda yüksek bir hidrostatik basınç mevcuttur. B.1.8.3 Sıcaksu Kaynaklarının Kökeni ve OluĢumu Yüzeyden derinlere doğru süzülen meteorik sular, su kapsama ve iletme özelliği olan (akifer) kayaçlarda toplanarak çeģitli derinliklerde bulunan rezervuarları oluģtururlar. Farklı bileģimdeki kayaçların içinde süzülerek bu kayaçlardan erittikleri mineralleri de beraberlerinde taģıyarak iyon bakımından zenginleģtirirler. Yüzeyden derinlere doğru oluģan bu hareket esnasında, sular jeotermik gradyan ile ısınırlar. Isınan sular basıncın etkisi ile hareket ederek, fay zonları, kırık ve çatlaklar aracılığı ile yeryüzüne çıkar ve mineralize sıcaksu kaynakları oluģtururlar. Bu zonların geçirgen olmayan bir örtü tabakası ile örtülü olması durumunda jeotermal alanlar veya sıcaksu havzaları oluģmaktadır. EskiĢehir yöresindeki sıcaksu kaynakları graben sistemine bağlı fayların oluģturduğu yüksek ısı akıģına bağlı olarak geliģirler. B.1.8.4 Sıcaksu Ġçeren Formasyonların Akifer Özelllikleri EskiĢehir ve yöresinde bulunan sıcaksu kaynaklarının akifer kayacı ofiyolitli melanjdır (Ek:1). Yörede bulunan metamorfik Ģistler, Eosen e ait konglomera ve kumtaģı seviyeleri ile, Neojen e ait tüf, marn ve kireçtaģı ise örtü kayaç ve tali akrifer özellikleri gösterirler. Ġnceleme alanında bulunan ofiyolitli melanj, sıcaksuların geçtiği yerlerde bol kırıklı, boģluklu zonlar sunar. Metamorfik Ģistler sıcaksular için akifer özelliği taģımazlar. Ancak, Ģistler içinde bulunan mermer ve kuvarsitli seviyeler tali akifer nitelikli, buna mukabil mikaģist, glokofan Ģistler ise örtü niteliktedir. EskiĢehir içinde yapılan sığ nitelikli sıcaksu sondajları ile elde edilen sıcaksular, tali akifer olan Neojen e ait kireçtaģı seviyelerinden alınmaktadır. Bölgemizde Neojen yaģlı killi, tüflü birimler örtü niteliktedir. Ayrıca EskiĢehir içinde fay zonuna yakın yerlerde alüvyon içinde açılan keson kuyulardan az da olsa sıcaksu alınmaktadır. B.1.8.5 Sıcaksu Kaynakları B.1.8.5.1 ÇıkıĢ Yerleri ve Sıcaklıkları EskiĢehir içindeki kaynakların sıcaklıkları 26-44.5 C arasında değiģmektedir. Ana kaynak olarak Hamamyolu Caddesi üzerinde ÇarĢı Camii kaynağı olmak üzere irili ufaklı kaynaklar belirlenmiģtir. 19

EskiĢehir de, yukarıda bahsedilen bir dizi kaynağa ilaveten, sıcaklıkları 26-40 C arasında değiģen tulumba, keson, kuyu, çakma boru Ģeklinde, yapay sıcaksu kaynakları ile derinlikleri 80 m. yi geçmeyen sıcaksu sondajları bulunur. Kızılinler kaynağı,kızılinler Köyü ne giriģte kaplıcanın kaptajında bulunur. Sıcaklığı 38 C dir. PınarbaĢı Ilıca Kaynağı, Ġnönü Ġlçesi nin güneybatısında fay boyunca yüzlek vermektedir. Sıcaklığı 26 C dir. Hasırca, Kızılay Ilıca Kaynağı, EskiĢehir in güneybatısında ve EskiĢehir e 45 km. mesafede bulunur. Sıcaklığı 29 C dir. B.1.8.5.2. Debileri EskiĢehir içindeki sıcaksu kaynakları, Hamamyolu Caddesi, KöprübaĢı, Atatürk Caddesi ve civarında doğal kaynak, keson kuyular, tulumba ve sığ sondajlardan elde edilir. Hamamyolu Caddesi üzerindeki ÇarĢı Camii kaynağı debisi, 50 lt/sn dir. Yörede bulunan tulumba, keson kuyu ve sıcaksu elde etmek amacıyla açılan sığ sıcaksu kuyularının debileri 0,3 ile 5 lt/sn arasında değiģmektedir. Kızılinler kaynağı 0.36 lt/sn lik bir debiye sahiptir. Ġnönü PınarbaĢı ılıca kaynağının debisi 60 lt/sn dir. Hasırca Kızılay sıcaksu kaynağına ait debi ise 5.8 lt/sn dir. B.1.8.5.3 Sıcaksu Kaynaklarının Fizikokimyasal Özellikleri EskiĢehir ve yöresine ait sıcaksu kaynakları renksiz, kokusuz ve tortusuzdur. EskiĢehir içi ana kaynağın sıcaklığı 44.5 C ve debisi 50 lt/sn. dir. Suyun kimyasal bileģiminde karakteristik formülleri: Ca Mg Na, HCO 3 SO 4 Cl Ģeklindedir. Alman Kaplıcalar Birliği sınıflamasına göre Mineralce Fakir Sıcaksular (Akroterm) sınıfına girmektedir. Ġstanbul Tıp Fakültesi Hidroklimatoloji sınıflamasına göre oligometalik alkali ve toprak alkali, bikarbonatlı termal sular grubunda olduğu görülmektedir. Toplam mineralizasyon 404,95 mg/lt dir. Kızılinler sıcaksu kaynağının; sıcaklığı 38 C ve debisi 0.36 lt/sn dir. Suyun kimyasal bileģiminin karakteristik formülü: Na Ca Mg, HCO 3 SO 4 Cl Ģeklindedir. Alman Kaplıcalar Birliği sınıflamasına göre Mineralce fakir sıcaksular (Akroterm) sınıfına girmektedir. Toplam mineralizasyon 455.67 mg/lt dir. Hasırca Kızılay Ilıca kaynağının sıcaklığı 29 C, debisi 5,8 lt/sn dir. Mg > Ca >Na, HCO 3 SO 4 Cl Ģeklindedir. Alman Kaplıcalar Birliği sınıflamasına göre Mineralce Fakir Sıcaksular (Akroterm) sınıfına girmektedir. Ġstanbul Tıp Fakültesi Hidroklimatoloji sınıflamasına göre oligometalik alkali ve toprak alkali, bikarbonatlı termal sular grubunda olduğu görülmektedir. Toplam mineralizasyon 576.8 mg/lt dir. 20

B.1.8.6 Sıcaksuların Yeraltısuları ile ĠliĢkileri EskiĢehir ve yöresindeki sıcaksular, soğuk yeraltı ve yüzeysuları ile karıģmaktadır. EskiĢehir içindeki sıcaksu kaynakları, Porsuk Çayı ile beslenen alüvyon örtüsü altında bulunan fay boyunca yayılarak sıcaklıkları değiģik sıcaksu kaynaklarını oluģtururlar. Ayrıca, sıcaksu kaynaklarının sıcaklıkları, yeraltı su tablasının yükseldiği yağıģlı mevsimlerde değiģmektedir. Bu durum, EskiĢehir içi sıcaksu kaynaklarının alüvyondaki yeraltısuları ile karıģtığını göstermektedir. Kızılinler sıcaksu kaynağının mevsimlere göre değiģmesi kaynağın yeraltısuyundan etkilendiğini göstermektedir. Ġnönü, PınarbaĢı kaynağının sıcaklığı yağıģlara bağlı olarak değiģmektedir. Bu d a kaynağın soğuksu ile beslendiğini, dolayısıyla karıģtığını göstermektedir. Hasırca sıcaksu kaynağının sıcaklığının değiģmemesinden bu kaynağın yeraltısuyundan etkilenmediği anlaģılmaktadır. B.1.8.7 Sıcaksuların ġifa Özellikleri EskiĢehir ve yöresindeki (Hasırca, Kızılinler) sıcaksuları içme kürü Ģeklinde kullanıldığında hafif alkali tesir, karaciğer ve safra yolları üzerinde zayıf da olsa olumlu bir tesir gösterirler ve diürezi arttırarak kandaki bazı maddelerin idrar yolları ile temizlenmesini sağlarlar. Bu kürlere kaplıca uygulamaları da katılırsa diabet, ĢiĢmanlık gibi hastalıklarda kanda birikmiģ toksin maddelerin ve ürik asidin atılması gibi olumlu etkilere yol açabilirler. Yoğun asit ortamda oluģan böbrek taģlarının büyümesine engel olmak amacıyla vücudun ph ını alkaliye dönüģtürmek içinde kullanılabilirler. DıĢ tatbiklerin metabolizmayı kamçılayıcı etkisi yanında sıcaklıklarına bağlı olarak spazmolitik etkilerden de faydalanılabilir. B.2. BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK B.2.1 Ormanlar Ġlimizin toplam arazisinin % 26,31 ini orman alanları teģkil etmektedir. Ġlimizde 314128 ha. koru, 46128 ha. baltalık alan mevcuttur. B.2.2 Çayır ve Mera Çayır ve mera arazisi ilimizin toplam arazisinin %24 ünü teģkil etmektedir. Ġlimizde 582.505 hektar iģlenen tarım arazisi bulunmaktadır. B.2.3 Sulak Alanlar Sivrihisar Ġlçesi sınırları içinde Sakarya Nehri üzerinde Balıkdamı Sulak Alanı yer almaktadır. Bu alanın flora ve faunası hakkında Flora Fauna bölümünde ayrıntılı bilgi verilmiģtir. 21

B.2.4 Flora* B.2.5 Fauna* Flora ve Fauna bölümünde anlatılacaktır. B.2.6 Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler Ġlimiz sınırları içerisinde milli park, tabiat parkı, tabiatı koruma alanı bulunmamaktadır. Ġlimiz dahilinde Mihalıççık Ġlçesi sınırları içerisinde yer alan Çatacık, sarıçam (Pinus sylvestris) ormanları için optimum bir alandır ve 10,5 hektar büyüklüğünde bir sarıçam meģceresidir. Burada, doğal olarak bulunan 200-400 yaģları arasında 38-45 m. ye kadar boylanan, düzgün ve dolgun gövdeli sarıçam ağaçları nedeniyle 2000 yılında Tabiat Anıtı olarak ayrılmıģtır. B.3 TOPRAK EskiĢehir ilinde tespit edilmiģ 8 adet toprak grubu vardır. Buna göre, % 44.8 ile en fazla kahverengi topraklar, % 26.36 ile kahverengi orman toprakları ve % 12.70 ile kalkersiz kahverengi orman toprakları bulunmaktadır. EskiĢehir ili büyük toprakları ve bazı arazi tiplerinin genel karakterleri Ģunlardır. B.3.1. Alüvyal Topraklar (92.501 ha) Akarsular tarafından askıda taģınarak depolanmıģ, genellikle yeni tortul depozitler üzerindeki (A) C profili topraklardır. Alüvyal topraklar, akarsu düzlükleri ile yan derelerin yüksek arazilerden vadi tabanlarına geçiģ alanlarında, deltalar ve kıyı düzlüklerinde oluģurlar. Mineral bileģimleri, akarsu havzasının özelliklerine, jeolojisine, erozyon ve birikme devirlerine bağlı olup heterojendir. Bu toprakların profilinde herizonlaģma hiç yok yada çok az belirgindir. Buna karģılık değiģik özellikte katlar görülür. Çoğu, yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal topraklar, bünyesine ve bulundukları bölgeler yahut evrim devrelerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiģ yapar. Ġnce bünyeli ve taban suyu azdır. Yüzey nemli ve organik yüksek olanlarda düģey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduklarından yüzey katları çabuk kurur. Volkanik bölgeler ile, ılıman bölgedekiler tropik bölgedekilere oranla daha verimlidir. Arid iklimlerdeki alüvyal ovalarında yüksek taban suyunun varlığında değiģik derecede tuzluluk, sodiklik veya her ikisi birden görülebilir. 22

Ġklime bağlı olarak bütün bitkilerin yetiģtirilebildiği verimi yüksek her türlü kültür bitkisinin yetiģmesine uygun topraklardır. EskiĢehir de 95.501 ha alüvyal toprağı bulunmakta olup, tarım alanlarının % 6.78 lik bölümünü kapsamaktadır. B.3.2 Kolüvyal Topraklar (3.624 ha) Yüzeysel suların ve yan derelerin yakın yerlere taģıyarak biriktirdiği sedimentlerin oluģturduğu genç topraklardır. Ana materyal derecelenmemiģ veya kötü derecelenmiģtir. YağıĢın veya akıģın yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değiģik parça büyüklüklerinde olup, çoğunlukla az toprak içerirler, kaba taģ ve moloz görünümündedirler. Yüzey akıģ hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülmekte ve hatta alüvyal toprak parça büyüklüğüne eģit olmaktadır. Ara sıra taģkına maruz kalırlarsa da eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Özel bir iklime sahip değildirler. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü iklime bağlıdır. Üzerinde tarım yapılan kolüvtal topraklar sulandığında iyi verim verirler. EskiĢehir toprağının % 0.26 sı (3.624 ha) kolüvyal topraklardır. B.3.3 Hidromorfik Alüvyal (16.856 ha) Bu topraklar, drenajın iyi olmadığı bataklık ve sazlık gibi yerlerde devamlı su altında kalan bir toprak çeģididir. Üzerlerindeki doğal bitki örtüsü; çayır mera otları, saz, kamıģ ve sulak yerlerde yetiģen bitkilerden oluģur. Topografyaları düz ve çukur, taban suyu yüksek ve alt katmanları yaģtır. Taban suyundaki alçalıp yükselmeler, toprak katmanlarında ard arda gelen yükseltgenme ve indirgenmelere yol açar. Dolayısıyla mavi, gri, pas lekeleri görülür. Bu topraklarda derinlik fazla ise de gleyleģmiģ katlar kök bölgesini sınırlandırırlar. Uzun süre yaģ kesimlerinde otlatma yapılabilir. Bu araziler il genelinde 16.856 ha lık bir alan kaplamaktadır. B.3.4 Kahverengi Topraklar (611.494 ha) DeğiĢik ana maddelerden oluģan ABC profili zonal topraklardır. Erozyona uğrayanlarda yüksek baz satürasyonu ve yalnız AC horizonu görülür. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar, bu nedenle profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. A horizonu 10-20 cm. kalınlıkta, belirgin gözenekli yapıda ve orta derecede organik maddeye sahiptir. ph nötr veya kalevidir, renk gri kahve veya kahverengidir. B horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değiģen renklerde ve kaba yuvarlak köģeli blok yapıdadır. Bu horizon, tedrici olarak soluk kahve grimsi renkteki çok kireçli ana maddeye geçiģ yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında genellikle sertleģmiģ kireç birikimi katı ve bunun altında da jips katı mevcuttur. Bu araziler il genelinde 611.494 ha lık (% 44.8) bir alan kaplamaktadır. 23

B.3.5 Kahverengi Tarım Toprakları (359.787 ha) Kahverengi orman toprakları kireçce zengin ana madde üzerinde oluģur. Profilleri A(B)C Ģeklinde olup, horizonlar birbirine tedricen geçiģ yapar. A horizonu çok geliģmiģ olduğundan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli ve granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötrdür. B horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında değiģir. Reaksiyonu A horizonundaki gibidir. Yapı granüler veya yuvarlak görseli bloktur. Çok az miktarda kil birikimi olabilir. Horizonun aģağı kısımlarında CaCO 3 bulunur. Kahverengi orman toprakları, genellikle geniģ yapraklı orman örtüsü altında oluģur. Etkili toprak oluģum sistemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaģmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman ve otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmıģ arazilerin verimi iyidir. Ġldeki toplam alanı 359.787 hektardır. (%26.36) B.3.6 Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (173.187 ha) A(B)C profili topraklardır. A horizonu iyi oluģmuģtur ve gözenekli bir yapısı vardır. (B) horizonu zayıf oluģmuģtur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya yuvarlak köģeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçiģli ve tedricidir. Kireçsiz kahverengi orman toprakları, yaprağını döken orman örtüsü altında oluģur. Bu araziler il genelinde 173.187 ha lık (% 12.70) bir alan kaplamaktadır. B.3.7 Kırmızı Kahverengi Topraklar (6.307 ha) Solum un rengi hariç hemen hemen diğer bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzerdir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızımsı yumuģak kıvamlıdır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. B horizonunun altında kalsiyum karbonat birikme horizonu bulunur. Beyazımsı renkli olan bu horizon yumuģak veya çimentolaģmıģ olabilir. Kırmızımsı kahverengi topraklar çeģitli ana maddeler üzerinde oluģur. Doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. Kırmızı kahverengi topraklar EskiĢehir ilinde toplam alanları 6.307 ha dır. (% 0.46) B.3.8 Kalkersiz Kahverengi Topraklar (19.616 ha) A(B)C profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, grimsi kahverengi, yumuģak kıvamda veya biraz sıktır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonu dahil solum 1/10 seyreltik HCl damlatıldığında köpürme göstermez. Genellikle yıkanma mecbur olup üst toprak alt toprağa nazaran daha asidik bir karakterdedir. Alt toprakta kalevilik olduğu kadar kireçtaģı üzerinde de oluģabilir. Doğal bitki örtüsü ot ve ot-çalı karıģımıdır. Doğal drenajları iyidir. EskiĢehir Ġlinde, toplam 19.616 ha lık (% 1.43) alan kaplamaktadır. EskiĢehir de diğer araziler toplam 79.576 ha lık (% 5.82) alanı ve su satıhları 2.3 ha lık (% 0.17) alanı kaplamaktadır.eskiģehir Ġli topraklarının % 10.74 ü derin, % 16.70 i orta derinliktedir. Toplam olarak il topraklarının % 27.44 ü derin ve orta derindir. Derin ve orta derin toprakların hakim olduğu bu gibi yerlerde tarıma kısıtlayıcı faktörler yoktur. Buna karģılık il topraklarının büyük bir kısmı (% 65.33 ü) sığ ve çok sığ topraklardan oluģmuģtur. 24

Ġlimizde etüdü yapılan 1.298.023 hektar arazinin % 15.1 i düz, % 16.2 si hafif eğimli, % 24.1 i orta eğimli, % 21.9 u dik, %19 u çok dik ve % 3.7 si sarp olarak belirtilmiģtir. Ġlimizde 258.809 hektar arazide orta derecede, 280.925 hektar arazide Ģiddetli erozyon ve 565.613 hektar arazide çok Ģiddetli su erozyonuna maruz bulunmaktadır. EskiĢehir de 76.418 hektar arazide yaģlık ve 45.483 hektar arazide çoraklık mev cut olup, yaģlık tespit edilen arazilerin 26.133 hektarı iģlenen tarım arazisi ve çoraklık tespit edilen 19.435 hektar arazide iģlenen tarım arazisidir. B.4 SU KAYNAKLARI B.4.1 Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.1.1 Ġçme Suyu Kaynakları EskiĢehir Ġli içme suyunu, inģaatı 1935 yılında bir Fransız firmasınca yapılan Kalabak membaa sularından sağlamaktadır. 12 lt/sn civarında debisi olan bu su sakalarla Ģehre dağıtılmaktadır. Kalabak suyu ultraviyole arıtma cihazından geçirilerek % 99.9 oranında mikrobik arıtımı yapılmaktadır. Ayrıca su dağıtan sakalar belediyece denetim altındadır. EskiĢehir Ġlinin içme ve kullanma suyu, Porsuk Çayı nın EskiĢehir il merkezine giriģinde yer alan KaracaĢehir Regülatörü öncesinde EskiĢehir in içme ve kullanma suyunu temin etmek amacıyla Ġller Bankası tarafından su alma tesisleri, klasik arıtma tesisleri ve dağıtım tesisleri inģaatı 1989 yılında tamamlanmıģtır. Arıtıldıktan sonra Ģehre içme ve kullanma suyu amacıyla verilen su aynı noktada Porsuk Çayı ndan temin edilmektedir. 1990 lı yıllarda ortalama 700-800 lt/sn olarak arıtılıp Ģehre verilmiģtir. 3700 lt/sn su verebilme kapasitesine sahip arıtma tesislerinde, 2005 yılından sonra kapasitenin 5500 lt/sn ye çıkarılması planlanmıģtır. B.4.1.2 Barajlar Porsuk Baraj Gölü EskiĢehir in 25 km batısında yer alan Porsuk Barajı, 1966 yılında yapımına baģlanmıģ ve 1972 yılında tamamlanmıģtır. Porsuk Barajı baģlıca üç amaç için inģa edilmiģtir. a- EskiĢehir Ġlinin taģkından korunması, b- EskiĢehir ve Alpu ovalarının sulanması, c- EskiĢehir Ġlinin içme ve kullanma suyu teminidir. 25

Porsuk Barajı ve gölünün baģlıca karakteristik özellikleri Ģunlardır: Tipi : Beton ağırlık Gövde Hacmi : 224.000 m³, Kret Kotu : 894.35 m, Kret Uzunluğu : 258 m, Temelden Yüksekliği : 64.70 m, Talveg den Yüksekliği : 49.70 m, Maksimum Su Kotu : 885.20 m, Normal Su Kotu : 882.60 m, Maks. Depolama Hacmi : 525000x10³m Maks. Depolama Alanı : 27.7 km², Aktif Göl Hacmi : 446000x10³m Ölü Göl Hacmi :19000x10³m³ Göl Drenaj Alanı :5018 km². Porsuk Havzası Harita B.1 de, EskiĢehir Ġli DSĠ III. Bölge Barajları Tablo B.1 de verilmiģtir. Ġlin kuzeydoğusunda ve Sakarya Nehri üzerindedir. Bu baraj gövde dolgu tipinin beton kemer olması dolayısıyla tip olarak Türkiye de ilk olarak yapılmıģtır. Depolama hacmi 910 milyon m³ dür. Çevresi kuģ cenneti görünümündedir. Ormanlarla kaplı bölüm mesire yeridir. 26

Porsuk Barajı: Ġl merkezinin güneybatısında Porsuk Çayı üzerindedir. 1949 yılında yapılmıģtır. Su taģkınlarını ve gelecekte içme suyu ihtiyacını karģılamak amacıyla 1972 yılında yükseltilmiģtir. Arkasında topladığı su miktarı 525.00 hm³ tür. Baraj gölünde balık üretilmekte, su ve çevresi mesire yeri haline getirilmiģtir. DSĠ ye ait dinlenme tesisleri vardır. Çatören Barajı: ġehrin güneybatısında Sakarya Nehri nin kollarından olan Seydisuyu deresi üzerindedir. Sulama amaçlı olarak inģaa edilmiģtir. Toplam depolama hacmi 47.00 hm³ tür. Sulama sahası 7025 ha dır. 27

Kaymaz Barajı: ġehrin güneydoğusunda Sakarya Nehrinin kollarından olan Sarısu deresi üzerindedir. Sulama amaçlı olarak inģaa edilmiģtir. Toplam depolama hacmi 1.43 hm³ olup, sulama sahası 420 ha dır. Kunduzlar Barajı: ġehrin güneybatısında Sakarya Nehrinin kollarından olan Seydisuyu Deresi üzerindedir. Sulama amaçlı olarak inģaa edilmiģtir. Toplam depolama hacmi 22.00 hm³ tür. Sulama sahası 3788 ha dır. 28

Musaözü Barajı : ġehrin güneydoğusunda Porsuk Çayının kollarından Mollaoğlu Deresi üzerindedir. EskiĢehir e 27 km uzaklıktadır. Toplam depolama hacmi 1.55 hm³ tür. Gölde balık üretilmektedir. Çevresi mesire yeridir. Sulama sahası 400 ha dır. Yenice Barajı: Ġl merkezinin kuzeyinde Sakarya Nehri üzerindedir. 1999 yılında enerji eldesi için faaliyete geçirilmiģtir. Toplam depolama hacmi 57.60 hm³, yıllık üretimi 122 GWh dir. 29

Dodurga (Darıdere) Barajı : Porsuk çayının kollarından Sarısu Deresi üzerinde inģa edilmiģtir. Ġnönü Ġlçe arazisini sulaması ve Sarısu Deresi nin taģkınlarını önleme amacını taģımaktadır. Baraj yeri her ne kadar Bilecik sınırları içerisinde ise de yaylası EskiĢehir dedir. B.4.2 Yeraltı Su Kaynakları EskiĢehir Ġli yeraltı suyu potansiyeli ve kullanım envanteri Tablo B.2 de verilmiģtir. 30

Harita B.1 Porsuk Havzası Su Kalite Gözlem ÇalıĢmaları Bulduru Haritası 31

TABLO B.l DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Barajları ve Hidroelektrik Santralları TESĠSĠN ADI ĠNġAATIN BaĢ. Yılı BitiĢ Yılı SAFHASI YERĠ Akarsu Adı Ġli GÖVDE DOLGU DOLGU HACMĠ TESĠS KRET YÜKSEKLĠGĠ NORMAL SU KOTUNDA NORMAL Temelde Talvegden SU Depolama n Göl Alanı Hacmi AMACI FAYDASI Sulama Sahası ENERJĠ Güç Yıl Üretim m m m m m hm 3 Km 2 ha MW GWh BEYKÖY HES 1986 2000 iģletme Sakarya Esk Nehir santralıdır E 15 87 ÇATÖREN 1983 1987 ĠĢletme Harami Esk Toprak 499000 1039.50 45.00 32.00 1038.00 47.00 4.04 S 7025 - - GÖK.ÇEKAYA 1967 1972 ĠĢletme Sakarya Esk Beton Kemer 650000 392.00 158.00 115.00 388.00 910.00 20.00 E - 278 562 KAYMAZ 1975 1977 ĠĢletme Çayırlık Esk Toprak 216000 1060.46 28.50 24.50 1057.30 1.43 0.20 S 420 - - KUNDUZLAR 1976 1983 ĠĢletme Yönek Esk Toprak 375000 1028.00 42.50 28.00 1026.20 22.00 2.64 S 3788 - - MUSAÖZÜ 1965 1969 ĠĢletme Mollaoğ PORSUK 1966 1972 ĠĢletme Porsuk Esk Toprak 244000 903.11 23.50 19.00 899.65 1.55 0.43 S 400 - - Esk Beton Ağırlık 223500 894.35 64.70 49.70 890.25 525.00 27.70 S+T+Ġ 26970 YENĠ CE 1985 2000 ĠĢletme Sakarya Esk Toprak 1798000 276.10 41.10 33.10 273. LO 57.60 3.64 E - 38 122 BEYLĠKOVA DEPOLAMA TS 1995 ĠnĢaat Porsuk Esk Toprak+ 5919400 793.00 37.14 34.14 792.00 71.37 6.45 S II 760 - - Kaya GÜRSÖGÜT 2003 ĠnĢaat Sakarya Esk Kaya 5955000 654.00 130.00 100.00 649.00 1.103.00 29.50 E - 242 276.50 KARGI 2003 ĠnĢaat Sakarya Esk Kaya 2290000 562.00 84.00 69.00 557.50 45.20 2.10 E - 194 245.80 A.KUZFINDIK 1995 ĠnĢaat Kocadere Esk Toprak 1084000 987.76 46.76 30.76 982.60 21.00 2.30 S 3260 - - GÖKPINAR Proje Gökpınar Esk Toprak 700000 804. LO 43.10 19.60 796.30 60.00 5.43 S 3350 - - (*) S=Sulama, E= Enerji, T= TaĢkın Ġ= Ġçme kullanma ve sanayi suyu DSĠ III. Bölge Müdürlüğü 2006 - - 32

DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Göletleri (EskiĢehir Ġlinde ĠĢletmede ve ĠnĢaat Halinde olan) ĠNġAATIN YERĠ YÜKSEKLĠGĠ NORMA NORMAL SU GÖVDE TESĠS SULAMA MIN. AKTĠF GÖVDE L KOTUNDA DOLGU KRET SAHASI SU KAPA TESĠSĠN ADI BaĢlama BitiĢ SAFHASI DOLGU Temelden Talvegden SU Depolama Göl AMACI(*) Akarsu Adı T-JArMj KOT (Bürüt) KOTU SĠTE Yı lı Yılı Tipi KOTU Hacmi AIanı M 3 m m m m Hm 3 Km 2 ha m M 3 ASLANBEYLl 1986 1988 ĠĢletme Ilgaz D. Homoien 71 000 1 132.60 22.60 20.60 1130.60 0.156 0.024 S 50 1122.00 12600 AYVALI 1991 1994 ĠĢletme Okcu D. 112 000 1070.75 19.50 15.50 1 O63 0.451.43 10.11 S 76 1061.85 40900 BEYLĠK 1984 1985 ĠĢletme Bevlik Homoien 95 000 878.20 23.79 12.60 875.80 0.508 0.12 S 150 870.90 39500 ÇATMAPINAR 1986 1994 ĠĢletme A.Derebovu Homoien 510 000 1000.90 26.90 15.90 997.95 4154 10.84 S 838 990.85 3 484 00 CUKURHISAR 1987 1990 ĠĢletme Ilınn D. Homojen 144 000 879.15 24.15 15.15 876.70 0.635 0.13 S 140 868.90 585 00 DEREY ALAK 1989 1991 ĠĢletme Sögütbası Homojen 111 000 1051.40 20.00 16.50 104900 0.390 0.08 S 113 1040.00 35000 ERENKÖY 1991 1994 ĠĢletme Karanlık D. Homojen 183 000 1071.15 30.55 25.55 1069.00 0.613 0.07 S 150 1050.60 60100 H AN KOY 1983 1985 IĢietme Degirrmen Homoien 107 000 1089.30 26.55 21.30 1087.10 0.791 0.14 S 171 1078.40 69200 KANLIPINAR 1977 1978 ĠĢletme Tmgır D. Homoien 109 000 878.70 22.25 17.20 876. 10 0.750 0.11 S - 120 865.70 70000 KARAÖREN 1970 1971 ĠĢletme Delikcam D Zonlu 55 000 1099.25 20.25 15.25 1096.50 0.840 0.23 S 154 1086.95 73000 KA YI III 1991 1995 ĠĢletme Bavırköv D. Homojen 360 000 846.30 20.80 17.80 844.00 1.016 0.19 S+T 167 837.00 831 00 KELK AYA 1985 1986 ĠĢletme Kel kaya D. Homojen 40 000 867.66 23.66 19.66 865.90 0.451 0.08 S 84 856.60 40200 KESKĠN 1990 1998 ĠĢletme K araöz D. Homojen 920 000 890.60 28.60 24.60 888.20 8.400 0.93 S 1112 873.20 771\00 0 KOCAġ 1986 1990 ĠĢletme Calgsak D. Kargir 14000 998.20 31.20 27.20 995.65 0.450 0.06 S 117 986.20 17500 ÖMERKÖY 1985 1989 ĠĢletme Kocadere Zonlu 261 000 1267.00 27.00 22.00 1264.80 1.370 0.16 S 390 1 250.60 1 300 00 SAZAK 1955 1956 ĠĢletme Damlalı D. Homojen 62 000 827.75 11.50 9.50 826.00 0.162 0.03 S 42 818.85 11000 YAPILDAK 1989 1993 ĠĢletme Yağıcak D. Zonlu 151 000 1 13 7.40 27.00 18.00 1134.90 0.890 0.16 S 220 1 125.00 82200 YÜK. KART AL 1969 1971 ĠĢletme Kartal D. Zonlu 41 000 996.70 18.70 15.20 994.12 0.540 0.13 S 144 987.50 49000 YÜK. SÖGÜT 1986 1988 ĠĢletme Yapılcak D. Homoien 99 000 1123.00 24.06 22.06 1121.00 0.228 0.03 S 74 1111.50 18600 DAGCI 2001 ĠnĢaat Pazarcavı Homoien 200 700 1249.00 27.00 25.00 1245.80 0.509 0.71 S 97 1235.00 459 00 FETHĠYE 1993 ĠnĢaat Manastır D. Kava 207 600 1107.00 24.00 19.00 1104.00 0.734 0.12 S 88 1095.00 598 60 SEKIÖREN 1997 ĠnĢaat Alisnınar D. Homojen 116000 1118.13 26.50 19.50 1116.20 0.379 0.07 S 39 1106.80 34400 ÜCCAM 1992 ĠnĢaat Üccam D. Zonlu 556 000 1221.50 36.50 28.50 1219.00 2.500 0.03 S 480 1207.70 2 102 00 YAYIKLI(KoĢ 2001 ĠnĢaat KoĢmat D. Homojen 42 000 820.00 21.80 19.80 816.40 0.850 0.17 S 100 813.50 420 08 AKKÖPRÜ Proje Eskiköy D. Zonlu 208850 801.00 35.60 20.85 798.20 1.720 0.32 S 135 793.30 81000 OKÇU Proje Okçuözü D. Zonlu 460850 970.00 44.50 30.50 967.75 2.023 0.21 S 287 952.00 183300 GÜLPINAR Planlama Sarısungur Homojen 204 000 873.50 36.00 24.50 870.50 2.600 0.36 S 364 861.60 203000 Y ARIKÇI Proje Hamam D. Homojen 160310 1017.00 30.50 27.00 1075.20 0.322 0.04 S 57 1067.50 23535 (*) S=Sulama, E= Enerji, T= TaĢkın Ġ= Ġçme kullanma ve sanayi suyu 33

TABLO B.2 Yeraltısuyu Potansiyeli ve Kullanım Envanteri Havza No Sıra No ĠLĠ OVA ADI VE ÜNĠTELERĠ ĠĢletme Rezervi hm 3 /Yıl TAHSĠS EDĠLEN SU MĠKTARI ( hm 3 /yıl ) Sulama BELGELĠ Toplam DSĠ Top. Ġçme-Kul. Sulama çekilen Su Koop ve Sanayi PLANLANAN Sulama D.S.Ġ. Koop. Sulama YUKARI SAKARYA OVASI 12-9 ESKĠġEHĠR Kırka 4.0000-1.2665-1.2665 1.0550 YUKARI SAKARYA OVASI 12-10 ESKĠġEHĠR Seyitgazi 33.0000 7.9820 1.7659 0.6899 10.4378 0.4300 YUKARI SAKARYA OVASI 12-11 ESKĠġEHĠR Han-Bardakçı 50.0000 9.5360 0.6357 2.1613 12.3330 3.6130 YUKARI SAKARYA OVASI 12-13 ESKĠġEHĠR Mahmudiye-Çifteler-Kaymaz 42.0000 8.5990 4.8772 9.8619 23.3381 6.0810 YUKARI SAKARYA OVASI 12-14 ESKĠġEHĠR Sivrihisar Aliken 11.0000 3.2780 0.0025 4.4226 7.7031 2.9350 YUKARI SAKARYA OVASI 12-15 ESKĠġEHĠR Sivrihisar güneyi 100.0000 9.6320 0.0050 1.3175 10.9545 12.7110 YUKARI SAKARYA OVASI 12-16 ESKĠġEHĠR Sivrihisar güneyi (Aydınlı civarı) 94.0000 6.3000-0.4814 6.7814 - GÜNYÜZÜ OVASI 21.0000 4.8270 1.3363 0.1978 6.3611 3.4480 12-21 ESKĠġEHĠR Günyüzü güneyi 12-22 ESKĠġEHĠR GÜNYÜZÜ OVASI AġAĞI PORSUK BĠÇER 12-32 ESKĠġEHĠR Sivrihisar kuzeyi 19.0000 1.2520 2.6167 1.0417 4.9104 1.1490 12-33 ESKĠġEHĠR Beylikova 5.0000 1.6590 1.8363 0.2064 3.7017-12-34 ESKĠġEHĠR Alpu 26.5000 33.8700 2.4150 6.5344 42.8194 3.8860 YUKARI SAKARYA OVASI 12-35 ESKĠġEHĠR Sarısu 42.0000 31.4360 0.3183 8.6177 40.3720 4.1020 ESK. VE ĠNÖNÜ OVALARI 12-36 ESKĠġEHĠR EskiĢehir güneyi 21.0000-10.7976 2.2956 13.0932-12-37 ESKĠġEHĠR Mihalıççık batısı 2.0000 2.2720 1.0417 0.0916 3.4053 0.7830 12-38 ESKĠġEHĠR Mihalıççık ın kuzeydoğusu 0.4467 0.0253 0.4720-12-42 ESKĠġEHĠR Beyköy-Örencik-Düzköy civarı ORTA SAKARYA 12-45 ESKIġEHĠR Mihalgazi- Sarıcakaya-Ġnhisar-Yenipazar 35.4000 22.1400 2.9679 0.0148 25.1227 ESK. VE ĠNÖNÜ OVALARI 12-46 ESKĠġEHĠR EskiĢehir kuzeyi 65.0000 3.5380 33.5977 6.7297 43.8654 0.6720 ESK. VE ĠNÖNÜ OVALARI 12-47 ESKĠġEHĠR Ġnönü (Sarısu) Ovası 2.5000 1.7480 2.2116 1.0218 4.9814 - DSĠ III.Bölge Müdürlüğü 2009 34

B.4.3 Akarsular Ġlde geliģmiģ bir akarsu ağı mevcut olup, bunlarda geçici ve daimi akarsular olmak üzere iki bölümde incelenmektedir. B.4.3.1 Geçici Akarsular Topografyanın Ģekillenmesinde asıl rolü oynayan seller bilhassa düzlükleri çevreleyen dağ ve yayla gibi yükseltilerin eteklerinde ve üzerinde sayısız denecek kadar çoktur. Buralarda yağıģ ve kar erimeleri esnasında su mevcut olup, bunun dıģında tamamen kurudur. Nadiren çok zayıf debili pınar ve kaynak suları ile beslendiklerinden yıl içinde daha uzun süre su bulundururlar. Özellikle ilkbahar sonu, yaz ayları ve sonbahar baģında su kaynaklarının kurumaları ile akıģ yok olur. B.4.3.2 Daimi Akarsular Türkiye nin en önemli akarsularından olan Sakarya Nehri EskiĢehir de bulunmaktadır. Çok sayıda kola sahip olup, içlerinden en önemlisi Porsuk Çayı dır. Sakarya Nehri : Çifteler Ġlçesi nin takriben 4-5 km güney-doğusunda yer alan Sakarya BaĢı adı verilen yerden çıkar. Birbirine yakın beģ kaynağı olup, sıcaklıkları 19.5 0 C ile 25 0 C arasında değiģmektedir. Uzunluğu 824 km, toplam debisi de 3600 lt/sn dir. Bu kaynaklar suni bir gölette toplanıp bir hidroelektrik tribününü çevirdikten sonra Sakarya Nehri baģlamıģ olur. Sakarya baģı kaynakları önce Bardakçı Suyu, Seydisu ve biraz doğuda Sarısu ile birleģerek güney-doğuya doğru akıģa geçerek Dedemözü Deresi ni de bünyesine katarak devam eder. AktaĢ Köprü de DSĠ tarafından yapılan ölçümlere göre yıllık ortalama debisi 9.7 m 3 /sn dir. AktaĢ Köprü den sonra sağdan Sadıroğlu, KöprübaĢı köyleri civarında yer alan Alikan Pınarlarının sularını toplayan kanalı alır ve tekrar güneydoğuya Buzluca köyüne doğru yönelir. Konya Ġlinde yer alan Akgöl ün ayağı olan Gölpınar Deresi ni de sağdan alarak Ġlin güneydoğu köģesinde Çakmak Köyü yakınında sağdan bir dere aldıktan sonra EskiĢehir-Ankara arasında aynı zamanda il sınırı olur ve kuzeye döner. Sağdan Ankara Ġlinden Çıralıözü ve Ilıcaözü derelerini, soldan Sivrihisar dağlarından inen Çardaközü suyunu alır ve biraz kuzeyde Kavuncu Köprüsü ne ulaģır. DSĠ nin burada yaptığı ölçümlere göre yıllık ortalama debisi 27 m³/sn dir. Kuzeyde Beylikköprü den itibaren Ankara Ġli hudutları içine girer ve burada soldan en önemli kolu olan Porsuk u alır. Kuzeyde akıģına devam eder ve sağda Ankara Çayını alır. Bu mevkide Seydipınar yakınında, Sakarya Nehri tekrar iki ilin arasında sınır olur. Sarıyer Barajı mevkiinde soldan Ġn Deresi ni sağdan Girmir Suyu nu alır. Bu noktada ilin kuzeydoğu köģesinde Sakarya üzerinde yapılan Sarıyer Barajı Gölünün eski yatağını eksen alarak geniģ alana yayılmıģtır. Baraj gölüne sağdan karıģan diğer bir kol da Aladağ Çayı dır. Sarıyer Barajı ndan sonra akıģı batıya dönen Sakarya burada dar derin boğazların içinden akar ve yine il sınırı durumuna girer. Burada Sarıyer Barajı ndan sonra 50 km. mansapta Gökçekaya Barajı ve hidroelektrik santrali inģa edilmiģtir. Sağdan Nallıhan, soldan Güllük, sağdan YanlıĢlar, soldan KuĢbaĢı yine sağdan Kızıl dereleri aldıktan sonra Sarıcakaya ya ait Düzköyün kuzeyinde sınır durumu biter ve Sarıcakaya Ġlçesi ve toprakları içinden akmaya devam eder. Sağdan Çatakköyü batısından Bilecik Ġline girer. Sakarya Nehri nin baģlangıcı olan Sakarya BaĢı kaynaklarının denizden yükseltisi 850-900 m. arasındadır. Ġlin güney-doğu köģesinde kuzeye döndüğü noktada 35

750 m. ye ancak inebilmiģtir. Sarıyer Barajı mevkiinde yükselti 500 m. ye iner. AkıĢ barajdan sonra batıya yönelir ve ili terk ettiği noktada da 250 m. ye inmiģ olur. Sakarya Nehri nin EskiĢehir Ġli içinde yer alan belli kolları : Sarısu : Mahmudiye Ġlçesinde doğan bu akarsu, Çifteler Ġlçesinin SaithalimpaĢa köyünün güney-doğusunda Sakarya ile birleģir. Seydisu : Seyitgazi Ġlçesi, Kırka Bucağı civarında çeģitli yönlerden derelerin toplanması ile meydana gelir ve Kumarcı Adası civarında Sakarya ya karıģır. Toplam uzunluğu 107 km, debisi 38 m³/sn dir. Feyezanı, Mart ayı civarında görülmekte ve kar sularını toplamada büyük rol oynamaktadır. Yaz aylarında sulamaların da etkisi ile akıģı tamamen durmaktadır. Bardakçı Suyu ve Ġhsaniye Suları : Bu akarsu, Çifteler Ġlçesinin güney-batı köģesindeki Akdere Köyü nün Keçi Çayı mevkiinden ve Seyitgazi Ġlçesinin Bardakçı Köyü civarından çıkan kaynaklar ile meydana gelir. Sakarya ya ulaģmadan önce Çifteler ile merkezinin doğusunda IlıcabaĢı Suyu ile birleģip IlıcabaĢı Ġhsaniye Köyü nün 1.5 km kuzey-doğusundan yüzeye çıkar, suyun sıcaklığı 22.5 C ve kaynak kısmında debisinin de 100 lt/sn olduğu tahmin edilmektedir. SakaryabaĢı yakınında Kınalıtepe Köprüsü nde ise debisi 15 lt/sn olarak ölçülmüģtür. Kayıp % 85 dir. Bu kayıp özellikle aģırı sulamaların neticesidir. Bardakçı ve Ġhsaniye sularını toplayan drenaj alanı 1200 km² ve toplam boyları 42 km dir. Feyezanları ilkbaharda mart ayları civarında görülür. Porsuk Çayı : Porsuk Çayı baģlıca iki koldan meydana gelir. Bunlardan ilki ; Porsuk Suyu dur. Bu kolu meydana getiren sular Murat dağından, AltıbaĢ ovasındaki sazlığa inerler ve burada toplanarak göl suyunu meydana getirirler. Bunun kuzeye devamı Porsuk Suyu ismini alır. Kütahya ovasına girmeden önce Porsuk Çiftliği yakınlarında Koca Dağ dibindeki pınar sularını aldıktan sonra debisi artar. Diğeri ise; yine Kütahya Ġlinin batısından gelen Yoncalı ılıcalarının da fazla sularını alan ve EskiĢehir in Porsuk Çayı ismi ile geçen koludur. Bu iki kol Kütahya merkezinin 3 km kuzey-doğusunda (Çukur Ovada) birleģirler ve buradan itibaren de yine Porsuk Çayı adı altında akarlar. Porsuk Çayı EskiĢehir Ġli sınırlarına Ġncesu Köyü nün kuzey batısında yer alan Kalburcu Çiftlikleri mevkiinde dahil olur. ÇıkıĢından itibaren umumiyetle dar ve eğimli bir vadi içinden akan Porsuk Çayı, il içinde önce soldan Kunduzlar Çayı nı sonradan Kargın Deresi ni alır. EskiĢehir in 8 km güneybatısında yer alan Orman Fidanlığı ndan sonra eğimi hayli azalır ve bu durum Sakarya ya karıģıncaya kadar devam eder. Porsuk Çayı, EskiĢehir Ġl merkezine güney-batıdan sokulur ve batı yönünden girer. Daha önce Ģehrin batısında Ertuğrulgazi Mahallesi yakınında soldan Sarısuyu alarak batı-doğu yönünde Ģehrin ortasından akmaya devam eder. Ġl merkezinden sonra Sakarya ya karıģıncaya kadar Porsuk a katılan kollar kısa, debisi zayıf ve önemsizdir. Bunların birkaçı hariç tamamı ovanın kuzey ve güneyindeki yükseltilerden inen geçici sulardır. Nitekim Ģehri geçtikten sonra soldan ġeker Fabrikası Çiftliğinden Keskin-Muttalip derelerini içine alır Sakarya ya kavuģmadan önce Ġlören 36

köyünün kuzeyinden sağdan Sivrihisar dağları içinden gelen Pürtek Çayı nı da bünyesine katar. Buradan takriben kuģuçuģu 16 km doğuda Ġl sınırını terk eder ve sınırın 6 km doğusundaki Kıran Harman Köyü nün 2 km kuzey-doğusundan da Sakarya ya karıģır. Porsuk Çayı nda Ģehir içinde yapılan ölçümlere göre maksimum debi (1961 taģkınında) 2000 m³/sn olarak ölçülmüģtür. Yaz aylarında bazen akıģın tamamen durmasına sebep Porsuk un Kunduzlar kolundan sonra kurulmuģ olan Porsuk Barajıdır. Ortalama debisi 10 m³/sn dir. Yıllık ortalama akıttığı su miktarı ise 300.000.000 m³/sn dir. Porsuk Çayı na Ġl içerisinde karıģan kollar; Kunduz Çayı : Ġnönü Bucağının güneyindeki dağlık yöreden çıkarak çeģitli derelerle birleģip en sonra Kunduzlar Çayı ismini alır ve Kütahya Ġl hududu yakınında Nedimbey Çiftliği mevkiinde Porsuk Çayı na soldan karıģır. Kargın Deresi : Kütahya merkez kazasına bağlı Sabuncupınar Bucağı civarından gelen derelerin birleģmesi ile meydana gelir, EskiĢehir Ġl hududunu geçtikten sonra Kargın ismini alır. Taydeposu ve Gökçekısık istasyonları arasında sağdan Porsuk a karıģır. Halen sebep olduğu taģkınları önlemek ve sulamada faydalanılmak üzere yapılan inģaat ile Porsuk Çayı göl sahasına derive edilmiģtir. Ilıca Suyu : Türkmendağı eteklerinden gelen yayla, kalabak dereleri birleģerek Ilıcasuyunu meydana getirirler. Uluçayır köyünün güneyinde buna yine Türkmendağı eteklerinden gelen yayla suyu deresi soldan, bu köyün 1.5 km kuzeyinde de Ilıca suyu sağdan Porsuk a karıģır. Mollaoğlu Deresi : EskiĢehir merkez ilçesine bağlı Nemli Köyü yakınlarından çıkar. Mollaoğlu Köyü içinden geçerek Kızılinler Köyü nün güneyinden Porsuk Çayına karıģır. Bu kolun üzerinde Musaözü Köyü yakınlarında sulama ve selleri önleme amacıyla bir baraj yapılmıģtır. Kütahya Ġlinin merkez ilçesine bağlı Dodurga Köyü yakınından ve EskiĢehir Ġli Ġnönü Bucağını batısında sıcaksu kaynaklarından meydana gelir. Sarısu Ovasını aģar ve EskiĢehir Ġl merkezinin batısında yer alan Ertuğrulgazi Mahallesi nin yanında soldan Porsuk a karıģır. Kargın Deresi ile bu kol taģkınlarla Porsuk a külliyetli su getirirler. Bu su üzerinde taģkınları önleme ve sulama tesisleri yapmak gayesiyle Dodurga Barajı yapılmıģtır. Sarısu: Kütahya Ġlinin merkez ilçesine bağlı Dodurga Köyü yakınından ve EskiĢehir Ġli Ġnönü Bucağını batısında sıcaksu kaynaklarından meydana gelir. Sarısu Ovasını aģar ve EskiĢehir Ġl merkezinin batısında yer alan Ertuğrulgazi Mahallesi nin yanında soldan Porsuk a karıģır. Kargın Deresi ile bu kol taģkınlarla Porsuk a külliyetli su getirirler. Bu su üzerinde taģkınları önleme ve sulama tesisleri yapmak gayesiyle Dodurga Barajı yapılmıģtır. 37

Pürtek Çayı : Sivrihisar Ġlçe merkezinin kuzeybatısında Sivrihisar Dağları yer alan Karaburhan Deresi adı ile baģlar, doğuya akar, Mülk Köyü nün doğusunda kuzeye döner ve Pürtek Çayı adını alır. Demirci ve Ortaklar köyleri yakınından geçtikten sonra Ġlören Köyü nün kuzeyinde Porsuk a karıģır. B.4.4 Göller ve Göletler Tablo B.3 te EskiĢehir Ġli DSĠ III. Bölge Göletleri, Tablo B.4 te Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü ve sonrasında kurulan Ġl Özel Ġdaresince inģaatı bitirilip hizmete açılan göletler verilmiģtir. TABLO B.3 EskiĢehir Ġli DSĠ III. Bölge Göletleri TESĠSĠN ADI YERĠ Akarsu Adı Ġli Ġlçesi Aslanbeyli Ilgaz d. EskiĢehir Seyitgazi Beylik Beylik d. EskiĢehir Alpu Çukurhisar Ilgın d. EskiĢehir Merkez Dereyalak SögütbaĢı d. EskiĢehir Ġnönü Hanköy Değirmendere EskiĢehir Han Kanlıpınar Tıngır d. EskiĢehir Merkez Karaören Delikçam d. EskiĢehir Kırka Kelkaya Kelkaya d. EskiĢehir Alpu KoçaĢ ÇağĢak d. EskiĢehir Sivrihisar Sazak Damlalı d. EskiĢehir Mihalıççık Ömerköy Kocadere EskiĢehir Mihalıççık Yukarı Kartal Kartal d. EskiĢehir Merkez Yukarı Söğüt Yapılcak d. EskiĢehir Seyitgazi Çatmapınar A. Dereboyu EskiĢehir Çifteler Erenköy Karanlık EskiĢehir Merkez Kayı-III Bayırköy EskiĢehir Mihalıççık Keskin (75. Yıl) Karaöz EskiĢehir Merkez Yapıldak Yağıcak EskiĢehir Seyitgazi DSĠ III Bölge Müdürlüğü 2007 38

S.No S.No TABLO B.4 Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresi Sulama Göletleri Bilgi Cetveli Göletin Adı Yapım Yılı Yapım Amacı Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresi 2006 Sulanacak Saha (dk) Sedde Yüksekliği (mt) Bürüt Su Toplam Hacmi (m 3 ) 1 Günyüzü 1.Göleti 1975-1976 Sulama 1.500 15,00 490.060 120 2 Sivrihisar-Oğlakçı Göleti 1976 Sulama 1.200 16,00 765.000 125 3 Ġnönü Tutluca 1.Göleti 1977-1978 Sulama 700 17,50 262.390 48 4 Ġnönü Tutluca 2.Göleti 1977-1978 Sulama 1.800 16,00 776.660 145 5 Günyüzü Mercan Göleti 1979-1981 Sulama 2.317 17,00 1.150.680 158 6 Mihalıcçık-Ahırköy Göleti 1980-1981 Sulama 2.125 16,00 1.927.900 287 7 Mihalıcçık-Sazak Göleti 1983-1984 Sulama 2.096 20,50 876.000 125 Göl Aynası Alanı(da ) 8 Sivrihisar-Bahçecik Göleti 1986-1988 Sulama 2.381 12,00 1.264.220 304,520 9 Mihalıççık-ÜçbaĢlı Göleti 1987-1988 Sulama 2.368 20,75 1.352.904 200 10 Merkez-Emircioğlu Göleti 1990-1991 Sulama 2.480 22,90 1.600.000 230 11 Günyüzü 2. Göleti 1992-1994 Sulama 122 13,50 540.000 104 12 Esk.Beylikova-Halilbağı 2002 Sulama 1,177 26,00 820 000 103,700 13 Eks.Beylikova-Kızılcaören 2003 Sulama 1,910 26,00 765 000 92,260 14 Beylikova Özdenk Göleti 2004 Sulama 1400 25,50 940 000 127 TABLO B.4 Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü (Ġl Özel Ġdaresi) H.Ġ.S. Göletleri Göletin Adı Yapım Yılı Yapım Amacı Sedde Yüksekliği (mt) Bürüt Toplam (m 3 ) Su Hacmi Göl Alanı (m 2 ) 1 Çifteler-Belpınarı 3 adet 1984 H.Ġ.S. 6,00 19.814 11.700 2 Beylikova-Ġkipınar 2. 1989 H.Ġ.S. 6,50 20.000 9.350 3 Beylikova-Ġkipınar 1. 1990 H.Ġ.S. 7,50 67.473 24.970 4 Kırka Göletleri 3 adet 1990 H.Ġ.S. 4,00 16.500 8.330 5 Han-Ağlarca 2 adet 1992 H.Ġ.S. 3,75 7.800 16.500 6 Günyüzü-Kuzören 1992 H.Ġ.S. 8,50 16.600 7.360 7 Günyüzü -Ayvalı 1997 H.Ġ.S. 7,00 16.800 8.735 8 Mihalıççık-Çalkaya 1998 H.Ġ.S. 5,00 18.950 4.975 9 Han-Pecene 1998 H.Ġ.S. 5,00 13.776 4.592 10 Seyitgazi-Sarıcailyas 1998 H.Ġ.S. 2,00 11.775 1.300 11 Alpu-IĢıkören 2000 H.Ġ.S. 4,00 6.930 4.750 12 Sivrihisar-Ġstiklalbağı 2000 H.Ġ.S. 8,00 12.500 6.315 13 Sivrihisar-Mülk 2000 H.Ġ.S. 8,00 18.000 14.538 14 Merkez-Karapazar 2001 H.Ġ.S. 6,00 11.197 4.687 15 Mıhallıçcık-Tatarcık 2002 H.Ġ.S. 6,00 3917 6.000 16 Mihallıçcık-Çardak 2002 H.Ġ.S. 7,00 5119 6760 17 Seyitgazi-Kırka I 2002 H.Ġ.S. 4,60 7545 4.035 18 Seyitgazi-Kırka II 2002 H.Ġ.S. 6,50 16348 5 781 19 Seyitgazi-Kırka III 2002 H.Ġ.S. 7,00 15410 6 638 20 Seyitgazi-Kırka IV 2002 H.Ġ.S. 7,00 6928 3.000 21 Merkez-Demirli 2002 H.Ġ.S. 8,50 13850 2.500 22 Mahmudiye-Balçıkhisar 2002 H.Ġ.S 7,00 16543 5.550 23 Sivrihisar-Dinek 2003 H.Ġ.S. 7,00 5500 3.465 24 Merkez Kayacık 2005 H.Ġ.S 6,50 5591 960 Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresi 2006 Aynası 39

B.5 MĠNERAL KAYNAKLARI B.5.1 Sanayi Madenleri B.5.1.1 Endüstriyel Hammaddeler Hammadde Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii ALÇI TAġI Sivrihisar Merkez-Biçer ASBEST Merkez Merkez-Kavacık Uludere Merkez Yarımca-Sulukara Kınıkderesi Mihalıççık Merkez-Kavak Gökdere Mihalıççık Merkez-Belen Mihalıççık Merkez-Sorgun Mihalıççık Beylikahır- Balçıkhisar Ġncirli Mihalıççık Merkez-Beyköy Mihalıççık Merkez-Çardak/Lütfiye Mihalıççık Merkez-Dağcı Mihalıççık Merkez-Hacılar Mihalıççık Merkez-Sazak Mihalıççık Merkez-Seki Seyitgazi Kırka-Kayı BARĠT Merkez - - Türkmen Babadağ BAZALT Sivrihisar Merkez-Karadat BORAT Seyitgazi Kırka DOLAMĠT Merkez Merkez-Gündüzler TaĢhöyük KAOLĠN Merkez BaĢören Killiktepe Merkez Ġncik Mihalıççık Merkez-Ahırözü KĠL Mihalıççık Merkez-Çukurören Mihalıççık Merkez-Sazak Sivrihisar Merkez KUVARS Sarıcakaya Merkez Mihalıççık Merkez-Ahırözü Mihalıççık Merkez-Yarıkçı Merkez Merkez-Söğütçük LÜLETAġI Merkez Alpu-BaĢören Merkez Alpu-ĠmiĢehir Merkez Alpu-Karatokat Merkez Alpu-Söğütçük Merkez Merkez-Margı Merkez Merkez-Gökçeoğlu Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Sepetçi MANYEZĠT Merkez Alpu-BaĢören Merkez Alpu-ĠmiĢehir Merkez Alpu-Gökçekısık Merkez Alpu-Gündüzler,Kayı Merkez Alpu-Karatokat Merkez Alpu-Margı Merkez Alpu-Musaözü Merkez Alpu-Sepetçi Merkez Alpu-Yürükkartal Mihalıççık Beylikahır-Akköprü Kızılardıç Merkez Merkez-Kayı 40

MERMER Merkez Merkez-Gündüzler TaĢhöyük Merkez Merkez-Süpren MĠKA Merkez - - Söğütçük Sarıcakaya - - Esk.Kuzey OPAL Sivrihisar Merkez-Karacakaya Delikkaya TALK Çifteler Merkez-Orhaniye Merkez Gümele-Laçin Merkez Merkez-AvlamıĢ Mihalıççık Merkez-Sazak B.5.2 Metalik Madenler Madenin Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii ALTIN Merkez Gümele-Mayıslar Sivrihisar Kaymaz-Karakaya ANTĠMUAN Merkez Gümele Mihalıççık Sarıköy BAKIR Mihalıççık Merkez-Ömerköy Büyükyatak Merkez KaracaĢehir K. Merkez Gündüzler K.Değirmendere Merkez Gümele-Mayıslar Sivrihisar Kaymaz-Karakaya DEMĠR Merkez Alpu-Ağaçhisar Karacagünü Merkez Alpu-Ciceros Buzluk deresi Mihalıççık Beylikahır-Ġkipınar Mihalıççık Merkez-Bahçekuyu Hıdır deresi Mihalıççık Merkez-Dağcı Köçekoğlu deresi Mihalıççık Merkez-Sarıköy Bozan çiftliği Mihalıççık Merkez-Yağarslan Sivrihisar Kaymaz-Kızılcaören Kızıltepe Sivrihisar Merkez-Elçik Üçgüz Sivrihisar Merkez-Hortu Sivrihisar Merkez-KızılcameĢe Karakaya KALAY Merkez Gümele KROM Merkez Alpu-Dereköy Alaca Merkez Alpu-BaĢören Merkez Gümele-Laçin Merkez Gümele-Mayıslar Merkez Merkez-Gökçekısık Göktepesi Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Margı Mihalıççık Merkez-Sazak Merkez Merkez-Sepetçi Mihalıççık Beylikahır-Emircik Mihalıççık Merkez-Bahtiyar Mihalıççık Merkez-Dağcı Mihalıççık Merkez-Lütfiye Mihalıççık Merkez-Kavak Sivrihisar Günyüzü-BeĢköprü 41

Sivrihisar Kaymaz Sivrihisar Merkez-Dumluca Sivrihisar Merkez-Dümrek Sivrihisar Merkez-Mecidiye Sivrihisar Merkez-Bahçeçik KURġUN Sivrihisar Kaymaz-Karakaya Obrucak MANGANEZ Mihalıççık Merkez-Kayı Merkez Alpu-Rıfkiye Karadere Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Kızılcaviran Merkez Merkez-Kayı Merkez Yarımca-DanıĢment Merkez Çukurören ZortaĢ Mihalıççık Merkez-GüneĢ Kirazlıyayla Mihalıççık Merkez-Hacılar Mihalıççık Merkez-Kavak Mihalıççık Merkez-Belen MANGANEZ Mihalıççık Merkez-Çukurören Seyitgazi Merkez-Arapören Sivrihisar Merkez-Dümrek Sivrihisar Merkez-Karadat Karalar VOLFRAM Merkez Mayıslar B.5.3 Enerji Madenleri Hammaddenin Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii Bitümlü ġist Sivrihisar Merkez-Zeyköy TERMAL SU Sivrihisar Günyüzü-Hamakarahisar Ilıcahamam KÖMÜR Sivrihisar Merkez-Zeyköy MADEN SUYU Merkez Alpu-Uyuzhamam Merkez Gümele-Laçin Merkez TaĢköprü-Ilıca Mihalıççık Merkez-Sarıköy Mihalıççık Merkez-Sazak Mihalıççık Merkez-Yarıkçı Sivrihisar Merkez-Babadat Sivrihisar Merkez-Yörme URANYUM Sivrihisar Kaymaz-Karakaya TORYUM Mihalıççık Sivrihisar-Beylikahır EskiĢehir Yöresindeki Önemli Hammaddelerin Adları Hammadde adı Görünür Muhtemel Mümkün Toplam MANYEZĠT 12.487.000 18.209.000-30.696.000 MERMER 5 milyon m³ 30 milyon m³ 35 mil. m³ BORAKS 520.000 600.000 1.120.000 KROM 950 1.050 2.000 LÜLETAġI 1.200.000 sandık (toplam) 42

KAYNAKÇA : 1- DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Verileri (1998-2007) 2- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (2010) 3- Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresi Verileri (1998-2007) 43

C.1 ĠKLĠM VE HAVA C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) EskiĢehir, coğrafi Ģartları, yükseltileri, yeryüzü Ģekilleri, denize olan uzaklığı gibi nedenlerden dolayı kara iklimi özelliğine sahiptir. Bir taraftan da Ege ve Marmara bölgelerine yakın olması nedeniyle bu bölgeler ikliminin etkilerini taģımaktadır. Genellikle EskiĢehir de kıģlar parçalı bulutlu, kar yağıģlı, baharlar orta derecede yağıģlı ve yazlar ise az bulutlu ve açık geçer. C.1.1 Doğal DeğiĢkenler C.1.1.1 Rüzgar Hakim rüzgar yönü aylara göre Ģu Ģekildedir. (1949-1990 yılları). Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Yön E E W W W W W W W W E E E : Doğu W: Batı Yıllık hakim rüzgar yönü batı yönündedir. Yıllık ortalama rüzgar hızı 3,18 m/sn dir. 2010 Yılına ait ortalama rüzgar hızı aylara göre Ģu Ģekildedir. Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ortalama rüzgar hızı (m/sn) 3,8 3,9 3,4 2,9 3,0 3,2 3,5 3,4 2,9 2,5 2,1 3,6 44

Aylara göre en kuvvetli rüzgar hızı ve yönü Ģu Ģekildedir. Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Rüzgar hızı 23,7 21,1 19,5 21,7 18,0 20,1 20,1 18,0 22,1 16,4 14,9 18,5 (m/sn) Rüzgar yönü WSW SW W W SW WNW N NW W SSW N SW N : Kuzey S : Güney W: Batı E : Doğu Yıllık en kuvvetli rüzgar Ocak ayında WSW (Batı-Güneybatı) yönünden 23.7 m/sn hızla eser. 2010 yılı orajlı günler sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gün sayısı - 1.0 2.0 6.0 2.0 15.0 3.0-3.0 2.0 - - 2010 yılı yıllık toplam orajlı gün sayısı 34 dür. 2010 yılı ortalama kuvvetli rüzgar gün sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gün sayısı 7.0 14.0 13.0 14.0 12.0 20.0 15.0 12.0 8.0 8.0 8.0 7.0 C.1.1.2 Basınç Yıllık toplam 138 gün kuvvetli rüzgarlı geçmiģtir. 2010 yılı yıllık ortalama yerel basınç Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort.Basınç (hpa) 923.2 919.2 924.6 924.8 922.3 921.0 921.9 922.3 924.2 925.9 927.3 923.4 2010 yılı yıllık ortalama yerel basınç ise 923.34 hpa dır. 45

EN YÜKSEK BASINÇ (hpa) ORT.BASINÇ (milibar) GRAFĠK C.1 Ortalama Mahalli Basınç 950 945 940 935 930 925 920 915 910 905 900 Ort.Basınç (hpa) (1933-1990) Ort.Basınç (hpa) (1990-2008) Ort.Basınç (hpa) (2010) AYLAR Basınç ((hpa) Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 2010 yılı en yüksek basınç değerleri: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 936.9 930.4 937.5 931.3 925.5 925.8 925.5 928.6 927.9 932.3 937.2 932.5 GRAFĠK C.2 Yıllık En Yüksek Mahalli Basınç 950 945 940 935 930 925 920 915 910 905 900 En Yüksek Basınç (milibar) (1990-2008) En Yüksek Basınç (milibar) (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Aylara göre 2010 yılı en düģük mahalli basınç ise: Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Basınç 912.1 911.9 914.6 917.3 916.8 915.0 914.9 915.2 916.5 917.8 918.8 904.8 (hpa) 46

ORTALAMA BAĞIL NEM % EN DÜġÜK MAHALLĠ BASINÇ (hpa) En düģük yıllık mahalli basınç 904.8 hpa ile Aralık ayında tespit edilmiģtir. Grafik C.3 Yıllık En DüĢük Mahalli Basınç 950 940 930 920 910 900 890 En DüĢük Yerel Basınç (1933-1990) En DüĢük Yerel Basınç (2010) 880 870 860 850 AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C.1.1.3 Nem 2009 yılı yıllık ortalama bağıl nem (%) Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Bağıl nem ort.(%) 69.0 66.3 59.3 61.2 55.3 59.8 59.7 52.0 59.0 74.6 59.9 74.7 Yıllık ortalama bağıl nem % 62.56 dır. 90 80 GRAFĠKC.4 Yıllık Ortalama Bağıl Nem 70 60 50 40 30 Ortalama Bağıl Nem (1929-1990) Ortalama Bağıl Nem % (2010) 20 10 0 47

EN DÜġÜK BAĞIL NEM % Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 2010 yılı en düģük bağıl nem (%) Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Bağıl nem Min. 9 17 13 16 5 10 14 14 10 24 15 28 GRAFĠK C.5 Yıllık En DüĢük Bağıl Nem 35 30 25 20 15 10 5 0 En DüĢük Bağıl Nem (1929-1990) En DüĢük Bağıl Nem (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C.1.1.4 Sıcaklık 2010 yılı ortalama sıcaklık ( C) Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort.sıcaklık 2.2 5.7 6.7 10.1 16.3 19.3 23.3 25.2 18.9 10.7 10.0 4.8 ( C) En soğuk ay Ocak, en sıcak ay Ağstos ayıdır.yıllık ortalama sıcaklık 12.76 C dır. 2010 Yılı En Yüksek Sıcaklık ve Günü Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 En yüksek 20.2 20.4 22.8 23.2 30.8 32.5 39.1 37.2 31.8 20.3 22.6 19.8 sıcaklık ( C) Gün 1 15 28 16 13 1 31 1 11 18 29 2 En yüksek sıcaklık Temmuz ayında 39.1 C olarak ölçülmüģtür. 48

YILLIK ORTALAMA BUHARLAġMA (mm) 2010 Yılı En DüĢük Sıcaklık ve Tarihi Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 En düģük -11.7-14.0-7.5-4.2 2.0 8.7 12.8 10.8 5.8-2.0-2.2-8.5 sıcaklık ( C) Gün 26 4 20 13 1 18 1 23 3 31 2 13 En düģük sıcaklık ġubat ayında -14.0 C olarak ölçülmüģtür. C.1.1.5. BuharlaĢma 2010 Yılı Ortalama BuharlaĢma (mm) Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. BuharlaĢma (mm) - - - 158.7 277.2 235.2 311.4 358.9 233.2 42.9 - - GRAFĠK C.6 Yıllık Ortalama BuharlaĢma 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Yıllık Ortalama BuharlaĢma (1962-1990) Yıllık Ortalama BuharlaĢma (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C.1.1.6. YağıĢlar C.1.1.6.1.Yağmur 2010 yılı aylık toplam yağıģ ortalaması (mm) Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. YağıĢ 31.5 50.3 27.7 41.2 5.7 46.6 14.3 1.5 26.2 105.9 10.1 57.1 2010 yılı günlük en çok yağıģ miktarı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. En Çok 7.1 14.1 8.4 10.5 1.8 13.3 12.5 1.5 11.3 17.1 7.5 16.3 YağıĢ(mm) 49

YAĞIġLI GÜN SAYISI ORT.YAĞIġ (mm) GRAFĠK C.7 Yıllık Ortalama YağıĢ 120 100 80 60 40 20 0 Ort.YağıĢ (1929-1990) Ort.YağıĢ (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 2010 yılı yağıģın 0.1 mm den büyük olduğu gün sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 YağıĢlı gün 15.0 18.0 14.0 11.0 6.0 14.0 3.0 1.0 6.0 19.0 2.0 16.0 sayısı GRAFĠK C.8 YağıĢlı Gün Sayısı YağıĢlı Gün Sayısı (1929-1990) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 YağıĢlı Gün Sayısı (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C.1.1.6.2 Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Donlu gün sayısı (minimum sıcaklığın 0.1 ve daha düģük olduğu günler) 51 yıllık ölçüm sonucuna göre aģağıdaki gibidir. 50

Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Donlu gün 23.1 18.8 17.2 5.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 3.7 10.0 18.1 sayısı En fazla donlu geçen gün sayısı Ocak ayındadır. Yıllık ortalama toplam 96.5 gün donlu geçmektedir. 25,00 20,00 GRAFĠK C.9 Donlu Gün Sayısı 15,00 10,00 DONLU GÜN SAYISI 5,00 0,00 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2005 2007 Yılı Donlu Geçen Gün Sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Donlu gün 5.0 2.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 3.0 sayısı 6 5 4 3 2 1 0 Devlet Meteoroloji iģleri Genel Müdürlüğü 2007 Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 51 Donlu Gün Sayısı

KAR ÖRTÜLÜ GÜNLER SAYISI ORT.KAR YAĞIġLI GÜNLER 2010 yılı kar yağıģlı gün sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kar yağıģlı 10.0 5.0 2.0 7.0 gün sayısı En fazla kar yağıģı Ocak ayındadır. Yıllık ortalama toplam 24 gün kar yağıģlı geçmiģtir. GRAFĠK C.10 Kar YağıĢlı Gün Sayısı 12 10 8 6 4 2 0 Ort.Kar YağıĢlı Günler Sayısı (1951-1990) Ort.Kar YağıĢlı Günler Sayısı (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 2010 yılı Ortalama Kar Örtülü Gün Sayısı Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Kar örtülü gün sayısı 3.0 3.0 4.0 En fazla kar örtülü ay Aralık ayıdır. Yıllık toplam 10 gün kar örtülü geçmiģtir. GRAFĠK C.11 Kar Örtülü Gün Sayısı 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Kar Örtülü Gün sayısı (1928-1990) Kar Örtülü Gün sayısı (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 52

MAKSĠMUM KAR KALINLIĞI (cm) 2010 yılı maksimum kar kalınlığı (cm) ölçüm sonuçları Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mak. Kar 5.0 2.0 3.0 kalınlığı (cm) GRAFĠK C.12 Maksimum Kar Kalınlığı 35 30 25 20 15 10 5 0 Mak. Kar Kalınlığı (1929-1990) Mak. Kar Kalınlığı (2010) AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C.1.1.7 Seller EskiĢehir de 1963-1964 ve 1968 yıllarında büyük sel olayları yaģanmıģtır. Nedenleri bitki örtüsünün zayıflığı, yağıģ Ģiddetinin düzensizliği ve dere yataklarının yetersizliğidir. Etkileri ise tarımda verim düģüklüğü ve yerleģim alanlarının da zarar görülmesidir. Porsuk Barajı, 1971 yılında yükseltilerek, barajdan olabilecek taģkın böylece önlenmiģtir. EskiĢehir Ġl sınırları içinde 1992 yılı sonuna kadar 158 adet taģkın koruma ve kurutma etüdü yapılmıģtır. Bu etütlerin 76 adedinin uygulanması yapılmıģ olup, geriye kalan 82 adedi uzun vadeli uygulama programı taslaklarında yer almıģtır. 20.09.2006 tarihinde ise, 65.7 mm günlük yağıģ miktarı ile sel olayı yaģanmıģ olup; bazı yerleģim yerleri bu yağıģ ile zarar görmüģtür. 07.06.2010 tarihinde, EskiĢehir Meydan da yağıģ ile sel olayı yaģanmıģ olup; demiryolu ulaģımında aksama olmuģtur. 09.06.2010 ve 14.06.2010 tarihlerinde EskiĢehir Meydan da yağıģ ve sel olayı yaģanmıģ olup, bazı yerleģim yerleri bu yağıģ ile zarar görmüģtür. C.1.1.8 Kuraklık EskiĢehir Ġlinde sert bir karasal iklim görülmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kıģlar ise sert ve yağıģlı geçer. Gece ve gündüz arasındaki ısı farkı fazladır. NormalleĢtirilmiĢ YağıĢ Ġndeksi Metodu na göre (NYĠ-SPI) göre EskiĢehir de 2010 yılı Hafif Nemli geçmiģtir. 53

ORTALAMA YAĞIġ C.1.1.9 Mikroklima Ġlimiz Sarıcakaya Ġlçesi (225 m) mikroklima özelliği göstermektedir. Sarıcakaya ya ait meteorolojik bilgiler aģağıdadır. Aylık ortalama yağıģ 16 yıllık ölçüm sonuçlarına göre : Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylık ort. 39.6 33.7 41.8 36.8 53.6 30.2 12.3 9.9 13.0 27.4 30.0 44.0 YağıĢ (mm) GRAFĠK C.13 Ortalama YağıĢ 60.00 50.00 40.00 ORTALAMA YAĞIġ 30.00 20.00 10.00 0.00 Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2005 Yıllık ortalama toplam yağıģ 372.2 mm dir. Aylık ortalama sıcaklık 7 yıllık ölçüm sonuçlarına göre : Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. 5.4 5.3 8.6 14.1 18.9 23.2 25.3 25.2 22.0 15.9 10.2 6.0 Sıcaklık ( C) Yıllık ortalama sıcaklık 15.1 C dir. OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK AYLAR 54

ORT. SICAKLIK ( C) GRAFĠK C.14 Ortalama Sıcaklık 30 25 20 15 10 5 0-5 -10 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AYLAR AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK ORT. SICAKLIK Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2005 Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. Sıcaklık( C) 7.6 9.1 6.5 0.1 - - - - - - 3.1 6.6 Yıllık ortalama toplam 33.1 gün donlu geçmektedir. GRAFĠK C.15 Donlu Gün Sayısı 10,00 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 Donlu Gün Sayısı 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2005 Ortalama nisbi nem (%) 8 yıllık ölçüm sonuçlarına göre : Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ort. Nisbi 72 68 61 57 60 57 56 58 60 70 70 72 Nem (%) Yıllık ortalama nisbi nem % 63 tür. 55

ORT NĠSBĠ NEM GRAFĠK C. 16 Ort Nisbi Nem (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ort Nisbi Nem (%) ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK AYLAR Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2005 En yüksek sıcaklık ve tarihi 8 yıllık ölçüm sonuçlarına göre : Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 En yüksek Sıc.( C) Günü ve Yılı 20.8 25.2 30.5 34 38.5 38.5 42.0 40.8 37.5 35.5 24.2 22.0 18/82 18/82 10/82 10/82 8/82 8/84 12/80 1/85 17/86 7/84 4/80 4/80 En yüksek sıcaklık 42.0 C ile 12.07.1980 de tespit edilmiģtir. En düģük sıcaklık ve tarihi 8 yıllık ölçüm sonuçlarına göre : Aylar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 En düģük -7.8-13.0-8.0-0.5 1.5 8.0 7.5 10.2 6.0 0.0-3.2-6.5 Sıc.( C) Günü ve Yılı 26/87 22/85 1/85 1/81 1/81 17/82 3/82 16/83 30/86 31/87 28/86 11/86 En düģük sıcaklık 22.2.1985 tarihinde 13 olarak tespit edilmiģtir. C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız KentleĢme EskiĢehir Ġli düz bir ova üzerine yayılmıģtır. Öncelikle Ģehir merkezi ve Ģehrin büyüme yönü verimli tarım toprakları üzerinde olmuģtur. Halen her yıl yüzlerce hektar tarım toprağı ya ĢehirleĢmeye yada sanayileģmeye açılmaktadır. Bu bölgelerde de düzenli bir yapılaģma söz konusu olmayıp özellikle yeģil alana yer vermeyen bitiģik nizama yer verilmektedir. Bu düzensiz kentleģme beraberinde altyapı yetersizliğini, tarım topraklarının kaybını ve yeģil alan yokluğunu getirmektedir. BüyükĢehir Belediyesi çözüm olarak uydu kentler oluģturmaktadır. Ancak ĢehirleĢmenin daha sağlıklı olabilmesi için izinsiz yapılaģmaya karģı kesin önlemler alınmalı ve sıkı denetimler yapılmalıdır. 56

Ġl merkezinin zamanla büyüyüp geliģmesi sonucu yerleģim alanı içinde kalan büyük endüstri kuruluģları da teknolojilerinin eski olması ve kullandıkları yakıt nedeniyle hava kirliliğinin artmasına sebep olmuģtur. Bu nedenle Mahalli Çevre Kurulunun 02.12.1994 tarih ve 10 nolu kararı ile 11 büyük kuruluģa doğalgaza geçme zorunluluğu getirilmiģtir. Ayrıca 15.06.2005 tarih ve 03 sayılı Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile doğalgaz projesi tamamlanmıģ bölgelerdeki iģyeri, site ve konutlara doğalgaz kullanımına geçilmesi aksi takdirde cezai iģlem yapılması kararı verilmiģtir. Ġl genelinde doğalgaz kullanımı 2003 yılı sonu itibarı ile 182.334.757 m 3 ve 2004 yılı sonu itibarı ile 187.082.447 m 3, 2006 yılı sonu itibari ile 247.357.454 m 3, 2007 yılı sonu itibari ile 258.700.076 m 3, 2008 yılı sonu itibari ile 269.020.588 m 3 e, 2009 yılı sonu itibari ile 258.214.229 m 3 e ulaģılmıģtır. EskiĢehir deki hızlı sanayi geliģiminin ardından artan iģ imkanları ve yükselen hayat standardı ili göç veren bir il olmaktan çok göç alan bir il konumuna getirmiģtir. EskiĢehir in dıģ göç oranının Türkiye toplam göç içindeki payı %13 dür. DıĢ göç oranının 1990 nüfusu içindeki payı 80 ile ülke geneli ile aynı iken, iç göç oranı ise 91 ile ülke genelinin üzerindedir. C.1.2.2. YeĢil Alanlar EskiĢehir Ġli içindeki yeģil alanların toplamı 3.625.501 m² dir. Toplam kentsel yeģil alan yüzölçümü 258,2 ha olup, kent merkezinde kiģi baģına düģen yeģil alan miktarı ise 5.93 m² dir. (2000 yılı nüfus sayımına göre) C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar ġehrimiz için temiz hava planlarının yapılması, temiz ve kaliteli yakıta dönüģüm planlarının hazırlanması ve kararlı bir Ģekilde uygulanması ilk defa Mahalli Çevre Kurulunun 20.02.1995 tarih ve 12 nolu kararından sonra gerçekleģmiģtir. Anadolu Üniversitesi Çevre Sorunları AraĢtırma ve Uygulama Merkezi, Osmangazi Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi, Ġl Çevre Müdürlüğü, Sağlık Müdürlüğü, EskiĢehir Çimento Fabrikası ve EskiĢehir ġeker Fabrikası ndan seçilen konusunda uzman kiģilerden oluģturulan komisyon, ülkemizde kömür çeģitleri ile ithal edilebilecek kömürleri her yönüyle incelemiģ, araģtırmıģ ve bir Kömür Komisyon Raporu hazırlamıģtır. Raporun sonucunda kaloriferli binalarda ithal taģ kömürü, sobalı evlerde SOMA+18 Lavvar ve kok kömürü kullanılması tavsiye edilmiģtir. 20.02.1995 tarih ve 12 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararının devamı niteliğindeki 19.06.1998 tarih ve 5 nolu, 06.07.1999 tarih ve 3 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararları ile de aynı yakıt programı ve alınan tedbirlere devam edilmiģ ve Ģehir merkezinde hava kirliliği Dünya Sağlık Örgütünce belirlenen hedef değerlerin altına indirilmiģtir. 30.07.2009 tarihli Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile ilimizde; 1. A. YAKIT ÖZELLĠKLERĠ Ġlimiz Ģehir merkezinde 1994-1995 kıģ sezonu dahil yaģanan hava kirliliği Mahalli Çevre Kurulu nun 20.02.1995 tarih ve 12 sayılı kararı ile belirlediği yakıt programının uygulamaya konulması ve bu yakıt programının takibi sonucu hava kirliliği parametrelerinde önceleri Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği ndeki Kısa Vadeli Sınır Değerler altına, takip eden yıllarda da hedef sınır değerler altına inilmiģtir. Ġl Merkezinde yeniden hava kirliliği yaģanmaması için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nün 11.09.2000 tarih ve 770-4508/18791 sayılı yazıları ekinde belirtilen daha önce hava kirliliği yaģanmıģ illerde alınan tedbirlerin 57

devamına iliģkin görüģleri ile Bakanlığımız Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün 2007/8 nolu Genelgeleri ve Valilik Makamının 13.05.2005 tarih ve 3111-583-1501 sayılı yazıları ile oluģturulan Komisyon Raporu doğrultusunda geçmiģ yıllarda olduğu gibi 2008-2009 kıģ sezonunda da; a. Alt Isıl Değer (orjinalde) : min. 4500 kcal/kg (-500 kcal/kg) Toplam Kükürt ( kuru bazda) : max. %1 (+0,2 tolerans) Toplam Nem (satıģa sunulan) : max. %20 Kül (kuru bazda) : max. %20 Boyut : 18-150 mm. (18 mm altı ve 150 mm üstü için max. %10 tolerans) özelliklerini taģıyan Yerli Kömürlerin, max. Alt Isıl Değer (orjinalde) : min. 6200 kcal/kg (-200 kcal/kg) Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. %0,9 Uçucu Madde (kuru bazda) : % 12-28 (+1 tolerans) Toplam Nem (orjinalde) : max. %10 Kül (kuru bazda) : max. %14 (+1 tolerans) Boyut : 18-150 mm. (18 mm altı ve 150 mm üstü için %10 tolerans) özelliklerini taģıyan ithal kömürlerin, kullanılması ve satılmasına, (Yerli kömürlere ait toplam kükürt oranı, 13 kabul ve BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı ve Ġl Jandarma Komutanlığının 2 red oyuna karģılık oyçokluğuyla karar verilmiģtir) b. Konut, iģyeri ve sanayi tesislerinde yakıt olarak TÜPRAġ tarafından üretilen %1,5 kükürt içeren TÜPRAġ 615 kalorifer yakıtının (KAL-YAK) ve kükürt içeriği maksimum %1 olan ithal fuel-oil in kullanılmasına, c. TSE 12055 standartlarını sağlayan briket kömürlerin ilimizde satıģına izin verilmesine, B. GENEL ESASLAR 1) Bu yakıt programının BüyükĢehir Belediyesi mücavir alan sınırları içerisinde uygulanmasına, BüyükĢehir Belediyesi mücavir alan sınırları dıģında kalan ilçe, belde ve köylerde ise Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde 1. Grup Ġller için özellikleri belirlenen yakıtların satılması ve kullanılmasına, (a) ve (b) bentlerinde belirlenen özelliklerin dıģında sıvı ve katı yakıtların satılmasının ve kullanılmasının yasaklanmasına, (14 kabul ve BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının red oyuna karģılık oyçokluğuyla karar verilmiģtir) 2) Kömür paketleme, sınıflama ve ambalajlama tesislerinin meskun mahal dıģında kurulmasına, 3) 14 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe giren TS 825 Binalarda Isı Yalıtım Kuralları Standardı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının 19.11.1984 tarih ve 15580 sayılı Resmi Gazete de yayımlanark yürürülüğe giren Mevcut Binalarda Isı Yalıtımı ve Yakıt Tasarrufu Sağlanması ve Hava Kirliliğinin Azaltılmasına Dair Yönetmelik inin 58

uygulanmasına, standart ve Yönetmeliğe uymayan yeni binalara oturma izni verilmemesine, 4) GeçmiĢ yıllarda Çevre ve Orman Bakanlığınca izin verilen sanayi tesisleri hariç (çimento ve kireç fabrikaları) petrokokun yasaklılık halinin devamına, ayrıca Çevre ve Orman Bakanlığınca tahsisatı yapılan sanayi tesislerinin haricindeki tesislere veya ısınma amaçlı kullanım için petrolkoku sattığı veya bulundurduğu tespit edilen kiģi, kurum ve kuruluģlara Çevre Kanunu nun ilgili maddelerine göre yasal iģlem yapılarak Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusunda bulunulması, gerekli yasal iģlemleri müteakip, Çevre ve Orman Bakanlığından uygun görüģ alınarak, Valilik nezaretinde malın sahibi tarafından, Çevre ve Orman Bakanlığınca petrolkoku kullanılmasına izin verilen sanayi tesisine satıģın gerçekleģtirilmesine, 5) ĠĢletme ve konutlarda kullanılan stokerli (cebri yüklemeli fanlı) sistemlerin Türk Standartları Enstitüsünden Yeterlilik Belgesi almıģ firmalarca üretilmiģ olması, bu sistemi kullanan binaların bacalarına filtre takılması, bu sistemlerin non-stop yanmasının sağlanması ve 10-18 mm çapında fındık tabir edilen torbalanmıģ kömürlerin kullanılmasına, 6) Yakma dönemi öncesi soba ve kaloriferlere ait baca temizliklerinin yaptırılmasına, 7) KıĢ sezonu boyunca kalorifer kazanlarının ilk yakıģ saatlerinin 06.30 a kadar tamamlanmasına, 8) Kömür satıģı yapan kiģi, kurum ve kuruluģlarca yükleme ve boģaltma sırasında gürültü kirliliğine sebebiyet verilmeyecek önlemlerin alınmasına, 9) EskiĢehir Vergi Daire BaĢkanlığı ekiplerince kömür taģıyan araçların kontrol noktalarında denetlenmelerine, belirlenen özellikler dıģında kömür getirip Ģehir merkezine sokmak isteyen araç sahiplerinin Valiliğe bildirilmesine, 10) Denetimler sırasında Kurul Kararına uygun olmadığı Ģüphe edilen, merkez ve (1) bendinde belirtilen yerleģim yerlerinde satıģı yapılan katı ve sıvı yakıtların BüyükĢehir Belediyesi kömür dağıtım deposunda yedi emine alınmasına, bu yakıtların analizlerinin yaptırılarak kurul kararına uygun olmadığı tespit edilenlere yasal iģlem yapılarak, merkez ve (1) bendinde belirtilen yerleģim alanları dıģına çıkarılmasına, 11) Ġl sınırları dahilinde motorlu taģıtların emisyon ölçümlerinin kontrol altına alınması ve daha etkin bir denetimin sağlanması amacıyla; Ġl merkezinde, Ġl Emniyet Müdürlüğü nce belirlenecek muhtelif güzergahlar üzerinde, Ġl Emniyet Müdürlüğü (Trafik ġube Müdürlüğü) ve Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünün iģbirliği dahilinde araçların egzoz gazı emisyon ölçüm pulu kontrolünün yapılması ve egzoz gazı emisyon ölçümünün yapılmasına, egzozundan aģırı derecede yoğun duman çıkaran taģıtların kamu ve özel olarak ayırt edilmeksizin (otomobil, otobüs, kamyon, vb.) Emniyet Müdürlüğü tarfik ekiplerince trafikten men edilmesine ve 2872 sayılı Çevre Kanunu na göre yasal iģlem yapılmasına, C.YAKITLARIN ÜRETĠMĠ, SATIġI, PAZARLANMASI VE TORBALANMASI ĠLE ĠLGĠLĠ ESASLAR 1) Ġthalatçı firma ve yerli kömür üreticilerine SatıĢ Ġzin Belgelerinin düzenlenmesinde; - Mahrukatçılar Odası veya Sanayi ve Ticaret Odasına kayıtlı olunduğuna dair belge (Oda Sicil Kaydı), - Ġlgili ithalatçı/üretici firmanın Ġlimizde kömür satıģı yapacağı firma/bayii/mahrukatçıların isim listesi, yakıt ithalatçı/üretici ile satıcılar arasında yapılmıģ sözleģme/protokollerin birer örneği, 59

- Çevre ve Orman Bakanlığından alınmıģ Kontrol Belgesinin fotokopisi, analiz raporunun fotokopisi, - Yerli kömürün çıkartıldığı ilin Valiliğinden alınan Uygunluk Belgesi, - Ġlgili kurum/kuruluģtan alınmıģ çalıģma ruhsatı veya iģyeri açma ruhsatı, - Ġmza sirküleri, - Taahhütname (Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünden temin edilecek) bilgi ve belgelerin istenmesine, Ġlimizde kömür satıģı yapan iģyerlerinin, ithalatçı firma ve yerli kömür üreticilerine Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünce verilen Kömür SatıĢ Ġzin Belgesine sahip kömürler dıģında kömür satıģı yapmamalarına, D. KATI VE SIVI YAKITLARIN TÜKETĠMĠ ĠLE ĠLGĠLĠ ESASLAR 1) DıĢ ortam sıcaklığının 15 C nin altında olduğu günlerde kalorifer ve sobaların, iģ yerlerinde iç ortam sıcaklığının 18 C, konutlarda 20 C den yukarı olmayacak Ģekilde yakılmasına, 2) Tüm ısıtma tesislerinin periyodik bakımlarının, ayar ve tamirlerinin, iģveren ve tesisatı yapan veya bu konuda uzman olan ehliyetli kiģiler veya firmalar arasında yapılacak yazılı anlaģmalar dahilinde düzenli olarak yaptırılmasına, 3) Kazan dairelerinde yangına karģı gerekli tedbirlerin alınmasının sağlanmasına, yeterli miktarda yangın söndürme cihazlarının kazan dairesinde kolay ulaģılabilecek yerlerde bulundurulmasının idareci veya yöneticilerce sağlanmasına, E. DENETĠM ĠLE ĠLGĠLĠ HUSUSLAR 1) ġehir merkezine giriģ ve çıkıģ yollarında 24 saat esasına göre BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı, TepebaĢı Belediye BaĢkanlığı ve Odunpazarı Belediye BaĢkanlığı Zabıtaları ile Ġl Emniyet ve Ġl Sağlık Müdürlüğünce denetim ekibi oluģturularak, Ģehir içinde kömür satıģı yapan yerlerin BüyükĢehir Belediyesi ve Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ekiplerince denetimlerinin yapılmasına, gerektiğinde 24 saat esasına göre denetim ekibine Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü elemanlarının da katılmasına, 2) Ġlimizde ısınma amaçlı soba ve kazanlarda kullanılmasına izin verilen kaliteli kömürlerin temini, kaçak kömür kullanılmasının önüne geçilmesi, kömür üretici ve satıcısının bilinmesi, denetlemenin etkili uygulanması, kömürlerin açıkta satıģının önlenmesi, kömürlerin taģınması, doldurulması ve boģaltılması sırasında kömür kaybını ve bu iģlemlerde oluģacak tozumayı önlemek açısından ithal ve yerli kömürlerin torbalanmıģ kömür dıģında açıkta kömür satıģına izin verilmemesine, 3) Yakıt yakan tüm iģyerleri ve kaloriferli binaların kalorifer kazanlarının ve bacalarının periyodik olarak temizlenip temizlenmediğinin ve kaloriferli binalarda ısınma sisteminde çalıģacak elemanların AteĢçi Ehliyet Belgesine sahip olup olunmadığının kontrol ve denetimlerinin Belediye BaĢkanlıkları tarafından yapılması ve bu hususlarda aylık olarak Valiliğe (Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne) bilgi verilmesine, 4) Ġlimizde ithal adı altında değiģik esvafta gelen benzin, motorin ve gazyağının giriģini önlemek amacıyla, gazyağı için kükürt ve su miktarının TS 3355 e ve motorin (mazot) için ise kükürt ve su miktarının TS 3082 ye uygun olmasına ve bu özelliklere uymayan sıvı yakıtların temin, satıģ, dağıtım ve kullanımının yasaklanmasına ve bununla ilgili denetimlerin Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü tarafından yapılmasına ve yapılan çalıģmalarla ilgili aylık olarak Valiliğe (Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne) bilgi verilmesine, 60

5) 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bağlı yönetmeliklerine göre denetime yetkili kurumlarca denetimlerine ait tutanaklarının değerlendirilmek üzere düzenli olarak Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne teslim edilmesine, F. KOORDĠNASYON 1) Ġl Merkezinde: Bu kurul kararının uygulanmasına yönelik çalıģmalarda görev alan ilgili kurum ve kuruluģlarca bu kararların uygulanmasında doğan sorunların çözülmesi amacıyla gerek duyulduğunda Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünün sekreteryasında Vali Yardımcısının baģkanlığında değerlendirme toplantısı yapılmasına, 2) Ġlçe Merkezlerinde: Alınan kararlarla ilgili uygulamanın Kaymakamlıklarca sağlanmasına, denetimlerin Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ekiplerince yapılmasına, G. DĠĞER HUSUSLAR 1) Denetim ekipleri tarafından alınacak katı ve sıvı yakıtların analizlerinin akredite olmuģ veya Bakanlığımızdan yeterlilik belgesi almıģ olan bir firmaya yaptırılarak uygun çıkmayan analiz sonuçlarının 2872 sayılı Çevre Kanunu na göre yasal iģlem yapılmak üzere Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ne gönderilmesine, 2) Ġlimizden baģka bir ile gitmek üzere transit geçecek açık kömür veya tozumaya neden olacak malzeme yüklü kamyonların branda ile örtülü olmasına, brandasız kamyonların geçiģlerinin Bölge Trafik Müdürlüğünce engellenmesine, 3) Mahalli Çevre Kurul Kararlarının ilgili taraflara (kömür ve sıvı yakıt satıcılarına ve pazarlamacılarına, torbalama tesislerine, tüketicilere, ilimize kömür getirilen illerin Valiliklerine) basın-yayın yolu ile duyurulmasına, 4) Ġl Mahalli Çevre Kurulunca hava kirliliği önlemleri kapsamında bu karardan önce ınan tüm kararların yürürlükten kaldırılmasına, 2008-2009 yılları ısınma dönemi için alınan bu kararın uygulanmasına, 5) Hava kalitesi ölçümlerinde ani artıģların tespitinde ve uyarı kademe sınırlarına ulaģılması durumunda 10.12.1989 tarih ve 12 sayılı Ġl Umumi Hıfzısıhha Kurulu Kararında belirtilen kademe planı uygulamalarına geçilmesine, H. UYGULANACAK MEVZUAT VE ĠDARĠ ĠġLEMLER Alınan kararlara uygun olmayan katı ve sıvı yakıt satıģı yapan ve yakanlara, kar arlara uymayanlara, 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 5491 sayılı Kanunla 11.08.1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanunun ilgili maddelerine göre cezai iģlem yapılmasına, oybirliği ile karar verilmiģtir. C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar EskiĢehir de endüstriyel hava kirliliği ; baca gazlarından kaynaklanan genel kirleticiler ile sanayinin türü ve Ģekline göre organik ve inorganik diğer kirleticilerden kaynaklamaktadır. EskiĢehir de endüstriyel emisyon kirliliğini önleyebilmek veya minimum seviyeye indirebilmek 61

için Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili maddeleri uyarınca sanayi kuruluģlarına tebligat yapılarak emisyon izni almaları istenmiģtir. Baca gazı ölçüm sonuçları standartlara uygun kuruluģlara Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü nce emisyon izni verilmektedir. Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile emisyon izni verilmesi uygun bulunan kuruluģlar Tablo C.1 de verilmiģtir. C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Ġlimizde egzoz gazı ölçümlerine Makine Mühendisleri Odası EskiĢehir ġubesi ile Vakıf BaĢkanlığı arasında yapılan protokolle 14.11.1994 tarihinde baģlanmıģtır. Ġl genelinde motorlu araç sayısı 2008 yılı itibarıyla 171.882 adettir, bu araçların yaklaģık 120.000 adedi egzoz emisyon ölçümüne tabi araçlar olup; ilimiz merkezde iki adet egzoz emisyon ölçüm istasyonunda 2007 yılı içerisinde toplam 51.500 araçta egzoz emisyon ölçümü yapılmıģtır. Ölçüm yaptırmayan araçların tespiti ve ölçümlerinin yapılması amacıyla 16.11.2000 tarih ve 10 nolu Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile trafik denetimlerinde emisyon pulu olmayan araçlara yasal iģlem yapılarak ölçümlerin en yakın ölçüm istasyonunda yaptırılması, fenni muayene istasyonlarında emisyon pulu olmayan veya ölçüm süresi geçmiģ araçların fenni muayenelerinin yapılmaması uygulamasına baģlanmıģtır. TABLO C.2. 2010 Yılı Ġlçelere Göre Araç Sayısı ARACIN CĠNSĠ 2010 YILI ARAÇ SAYISI ĠL MERK SĠVRĠHĠSAR ÇĠFTELER SEYĠTGAZĠ BEYLĠKOVA TOPLAM MOTOSĠKLET 20688 951 1467 232 294 23632 OTOMOBĠL 93228 2739 2364 1141 662 100134 MĠNIBÜS 2557 98 68 51 72 2846 OTOBÜS 2329 107 72 80 46 2634 KAMYONET 26348 915 804 458 368 28893 KAMYON 6894 457 411 180 130 8072 TRAKTÖR 10186 3378 2502 1342 634 18042 ÇEKĠCĠ 1308 28 61 21 14 1432 ÖZEL AMÇ. ARAÇ 247 26 5 5 7 290 TANKER 196 20 16 16 9 257 ARAZĠ TAġITI 328 13 3 7 3 354 RÖMORK 104 1 3 1 0 109 YARI ROMORK 1525 35 69 19 17 1665 62

TABLO C.1. Emisyon Ġzni Alan Kurum/KuruluĢlar SIRA MÇK TARĠH VE KURUM/KURULUġUN ADI ADRESĠ NO NOSU 1 Doğruöz Giyim Sanayi OSB 16.02.1993/1 2 Oğuzlar Yem Sanayi OSB 16.02.1993/1 3 Sarar Giyim Tekstil OSB 16.02.1993/1 4 Pınar Emaye Isı Gereçleri San. OSB 16.02.1993/2 5 Üstüner Madencilik Kimya San. Ltd ġti OSB 25.03.1994/2 6 Arıkan Kirko ve Makine San.Tic.A.ġ OSB 25.03.1994/2 7 Tüprag Metal Madencilik San. ve Tic.Ltd.ġtĠ. OSB 20.02.1995/13 8 ġahlan Kabin Makina San Tic.A.ġ OSB 20.02.1995/15 9 Çıldırlar KurĢun Ltd ġti Yarımca Köyü 09.08.1995/34 10 Alpes Endüstriyel Elek.San. ve Tic A.ġ OSB 18.10.1995/38 11 Yalçın Mobilya OSB 17.11.1995/41 12 Öz ĠnĢaat San.Tic.A.ġ OSB 17.11.1995/41 13 Por-Vit San.Tic.A.ġ Esk-Bursa Yolu 17.07.1996/54 14 Çağlayan Mak.San.ve Tic A.ġ. OSB 17.07.1996/54 15 Deniz Döküm San.Tic.A.ġ OSB 14.08.1997/72 16 Esbeton Çimento Yan Ürünleri A.ġ Esk-Ank Yolu 10.09.1997/78 17 KesikbaĢlar Döküm San. Baksan San Sitesi 10.09.1997/79 18 HeriĢ Döküm San. Baksan San Sitesi 10.09.1997/80 19 Özsan Döküm San Baksan San Sitesi 10.09.1997/81 20 Güven Döküm San Baksan San Sitesi 10.09.1997/82 21 Emek ĠnĢaat Ġthalat ve ihracat Ltd ġti Sivrihisar- Babadat 10.09.1997/83 22 Y ılmaz Döküm San. Baksan San Sitesi 10.09.1997/84 23 Esk-Çimento Fab.Tic A.ġ Çukurhisar 08.01.1998/87 24 Dersan Deri San.Tic.Ltd. ġti Beylikova 28.04.1998/1(ÇB) 25 Tarhan ĠnĢ.Müh.ve Hayvancılık Tic.San.Ltd.ġti Keskin Köyü 28.04.1998/1 26 Esk.ġeker Fab. Sivrihisar Cad No:26 19.06.1998/2(ÇB) 27 Ford Otomotiv San.A.ġ Ġnönü 19.06.1998/2 28 Demircanlar Yağ San.A.ġ Muttalıp 09.07.1998/6(ÇB) 29 1.Hava Ġkmal Bakım Merkezi Çevr YI Terminal KarĢ 14.09.1998 30 TEl TusaĢ Motor San. A.ġ. Muttalip Mevkii 14.09.1998 31 Et ve Balık Ürünleri A.ġ. Muttalip Yolu Üzeri 14.09.1998(ÇB) 32 Turmet Madencilik ve ĠnĢ. San.Tic. A.ġ. Mahmudiye 28.04.1999 33 Köy- Tür Tavukçuluk San. Tic. A.ġ. Yem Fab. OSB 06.07.1999/3 34 ESEN Mak. ve Tesis Ġmalatı San. Tic. A.ġ. OSB 04.08.1999/4 35 Jamak Jant ve Makina Ġmalatı San. Tic. A.ġ. OSB 30.09.1999/5 36 Toprak Kağıt A.ġ. Ġzolasyon Müesesesi OSB 27.10.1999/6 (ÇB) 37 KÖY- TUR Tav. San. A.ġ. Kesimhane Tesisi Muttalip 27.10.1999/6 (ÇB) 38 Peyman KuruyemiĢ ve Gıda San. Tic. A.ġ. OSB 30.11.1999/7 39 Hisarlar Makine San. ve Tic. A.ġ. Çukurhisar Yolu Üzeri 30.11.1999/7 40 Akyıldız Madencilik Baksan Sanayi Sitesi 30.12.1999/8 41 YükseliĢ Makine San. ve Tic. A.ġ. OSB 30.12.1999/8 42 Toprak Seniteri ve Ġzolatör San. A.ġ. OSB 30.12.1999/8 (ÇB) 43 Tam Gıda San. Tic. A.ġ. OSB 02.03.2000/2 44 Ġstanbul Seramik San. ve Tic. A.ġ. Çifteler 18.05.2000/4 (ÇB) 45 Dekor Orman Ürünleri San. Tic. Ltd. ġtġ. OSB 29.06.2000/5 46 Özge Gıda San. ve Tic. A.ġ. OSB 29.06.2000/5 47 AtıĢkan Yapı ve Endüstriyel Alçı Ürünleri A.ġ. OSB 31.07.2000/7 (ÇB) 48 Özge Gıda San. Tic. Ltd. ġtġ. Ambalaj Tes. OSB 37.07.2000/7 49 Ertan Döküm Makina San. Tic. Ltd. ġtġ. OSB 31.07.2000/7 50 Esyem Yem San. Tic. Ltd. ġti. A.ġ. Kütahya Yolu 5. Km 26.10.2000/9 63

51 Prestij Mak. Döküm San. Tic. Ltd. ġti. Muttalip 16.11.2000/10 52 Eskim Kimya San. A.ġ. OSB 05.12.2000/11 53 Ġzocam San. ve Tic. A.ġ. OSB 22.03.2001/03 54 Esel Enerji Üretim San. ve Tic. A.ġ. OSB (emisyon ön izni) 22.03.2001/03(ÇB) 55 ESKAR Et Üm. Gıda San. Tic. Ltd. ġti Muttalip 22.03.2001/03(ÇB) 56 PaĢabahçe Cam San. ve Tic. A.ġ. OSB 19.04.2001/04 (ÇB) 57 BasaĢ Ambalaj ve Yalıtım San. A.ġ. OSB 19.04.2001/04 58 Arçelik A.ġ. Ġncenatör Tesisi OSB 19.04.2001/04 59 Esçelik Isı Cihazları San. Tic. Ltd. ġti. OSB 19.04.2001/04 60 Ford Otomotiv San.A.ġ Ġnönü 31.05.2001/05 (ÇB) 61 Esco Emaye Döküm San. ve Tic. A.ġ. OSB 31.05.2001/05 62 Turan Tarım Makinaları San. ve Tic. A.ġ. OSB 31.05.2001/05 63 ġan Döküm Sanayi Baksan Sanayi Sitesi 04.09.2001/08 64 KoldaĢ Döküm Atölyesi Baksan Sanayi Sitesi 04.09.2001/08 65 Aspen Yapı Sistemleri San. ve Tic. A.ġ. OSB 04.09.2001/08 66 Murat Döküm Atölyesi Baksan Sanayi Sitesi 1 1. 09.2001/09 67 Kısacıklar Tavc. Gd ve ĠhLMd.San. Tic.A.ġ. Bursa Yolu 11.09.2001/09 68 Botel Bobin Teli ve Kablo San.Tic. A.ġ. OSB 11.09.2001/09(ÇB) 69 TülomsaĢ Lokomotif ve Motor San. A.ġ Ahmet Kanatlı Cad. 26.10.2001/10(ÇB) 70 Kudret Metal Ġzabe Sanayi ĠĢletmesi Tic. A.ġ. Kümbet Akpınar Köyü 26.10.2001/10(ÇB) 71 Doruk Ev Gereçleri San. ve Tic. Ltd. ġti. OSB 8. Cad. 26.10.2001/10 72 Espol Sünger ve Kimya San.Tic.Ltd. ġti. OSB 29.11.2001/11 73 Terracco Yapı Malz. San. ve Tic. A.ġ. OSB 29.11.2001/11 74 Özçancı Emaye Isı MamülleriSan.Tic. A.ġ. OSB 16.01.2002/01 75 Erden Gıda San. ve Tic. A.ġ. Kütahya Cad EskiĢehir 17.04.2002/04 76 Karacan Otomotiv Petr Üm. Tic. ve San.Ltd. ġti. Çevr Yolu Küth. Yol Ayrımı 17.0.42002/04 77 CamiĢ Ambalaj San. A.ġ. OSB 22.05.2002/05 78 Eti Bor A.ġ. Seyitgazi, Kırka 28.06.2002/6 79 Birlik Sünger Kim.Sa.Tic.Ltd.ġti. OSB 24.07.2002/7 80 Burhanlar ĠnĢ. San. Tic.Ltd.ġti. Çifteler 24.07.2002/7 81 Gürka Otom.Pet.Ürün.Ltd.ġti. Sivrihisar Ankara yolu 28.08.2002/8 82 Kumsan Asfalt Plent Tesisi 28.08.2002/8 83 Mert Toprak Mamülleri Emko Sanayi Sitesi 3 1.10.2002/10 84 Gençler Petrol Kütahya Caddesi No:204 3 1.10.2002/10 85 Aksa ĠnĢaat Elektrik Gıda San. Tic. ġti. Bursa Yolu 10.Km 25.12.2002/12 86 Çelikoğlu Ulus Nakliyat Ltd.ġti. 25.12.2002/12 87 Ġlhanlar Gıda Tavukçuluk Ltd.ġti. Karagözler Mevkii 25.12.2002/12 88 Orkun Giyim San.Tic.Ltd.ġti. OSB 25.12.2002/12 89 Selka Hazır Beton San. Alpu Yolu 22.01.2003 90 Selka Betonica San.A.ġ. (TaĢ Ocağı) Gökçeoğlu Köyü 22.01.2003 91 Anadolu Tarım ve Hayvan Ltd.ġti AĢağısöğütönü 22.01.2003 92 Akyürek kardeģler Pet. Ür. Tunalı Mah. 20.02.2003 93 Akyürek kardeģler Pet.Ür. 71 Evler Mah. 20.02.2003 94 Sarar Otomotiv San. Tic. Gündodu Mah.(San KarĢ) 20.02.2003 95 Akyürek KardeĢler PeLÜr. Yeni Otogar yanı 20.02.2003 96 TFOġ Trafik Araç Gereç Sivrihisar 20.03.2003 97 Bahar Petrol San. Tic 20.03.2003 98 Morgaz Petrol Ürünleri Muttalıp 1 Km 20.03.2003 99 Sarıoğlu Tavukçuluk 20.02.2003 100 Emzet Akaryakıt ġirintepe 20.02.2003 101 Morgaz Petrol Ürünleri Muttalıp 3 Km 20.03.2003 64

102 Köksal Petrol Otogaz Ġstasyonu 18.04.2003 103 Bursa Gaz ve San.Tic. Porsuk ġubesi 18.04.2003 104 Shell Petrol Atatürk Bulvarı 22.05.2003 105 Savuran Petrol Muttalıp Yolu 5 Km 22.05.2003 106 Emzet Akaryakıt ġirintepe 20.02.2003 107 Sarıoğlu Tavukçuluk Karapazar Köyü 20.02.2003 108 Altınaylar Yapı ve Mikronize San.Tic Gündüzler mevki i 19.06.2003 109 Bursa Gaz Ticaret EskiĢehir ġb. Kütahya Yolu 27.08.2003 110 Doruk Ev Gereçleri Ltd. ġti. Org.San.Böl. 12. Cad. 24.09.2003 III Otosar Otomotiv Turizm San. Tic. A.ġ. Baksan San. Sit. GiriĢi 21.10.2003 112 Karacan Otomotiv Petrol Ürün San. Tic. Ġnönü 21.10.2003 113 Otosar Otomotiv Turizm San. Tic. ġarhöyük Mah. 21.10.2003 114 Standart Çimento Çukurhisar Mevkii 21.10.2003 115 JMS Jant Makin San.Tic. A.ġ. OSB 11.11.2003 116 Apsen Yapı Sistem OSB 13. Cd. 22.12.2003 117 Karacan Otomotiv OSB 22.12.2003 118 Dörtel Akaryakıt Tarımsal Teksan San Sit. 22.12.2003 119 Porsuk Seramik Üm. ĠnĢ. Gıda San. Tic. A.ġ. Çukurhisar San. Böl. 22.04.2004-04 120 Aygaz A.ġ Esk Dolum Tesisleri A.Söğütönü Köyü 26.05.2004-05(ÇB) 121 Serdar Döner Maden Öğütme Tesisi Muttalıp 26.05.2004-05 122 Muzaffer Kızıldağ Kalsit Öğütme Kanlıpınar Köyü 26.05.2004-05 123 Güçlü Hazır Beton San. Tic. Ltd. ġti. Muttalip Mevkii 08.09.2004-08 124 Konveyör Beyaz EĢya Oto Yan. San.veTic. OSB 7.Cad 08.09.2004-08 125 A.ġ. Dev Beton Çimento San. ve Tic. A.ġ Alpu Yolu 1 ıncı km 06.10.2004-09 126 Agiç Petrol Üm. Oto. Nak. San. Tic. Ltd. ġti. Ankara Karayolu 8. km 06.10.2004-09 127 Bursa Gaz ve Petrol Tic A.ġ. Borsa Cad No:29 05.11.2004-10 128 Özaltın Toprak A. Söğütönü Köyü 15.06.2004 (ÇB) 129 Bahar Petrol Ürünleri Seyitgazi Caddesi 09.12.2004 130 Nigar Oluklu Kutu Ambalaj- San. Tic. Ltd.ġti OSB 03.03.2005-01 131 Pınar Süt Mam. San. Tic. A.ġ. OSB 10.04.2005-02 132 Tezsan Makine San. Tic. Ltd.ġti OSB 25.08.2005-05 133 Mesel Metal End. San. Tic. Ltd.ġtĠ. OSB 25.08.2005-05 134 Özvar Endstry. Atık. Geri DönĢm San.Tic.Lt.ġt Muttalıp Sanayi Bölgesi 17.11.2005-10 135 Serkay Asfalt San.ve Tic.Ltd.ġti. Ġnönü Ġlçesi Oklubalı Köyü 04.01.2006-08 136 Magnesit Aġ. Bahtiyar ĠĢletmesi (IR:2664) Mihalıççık Ġlçesi 04.01.2006-08 SekiörenKöyü 137 Magnesit A.ġ. Günaydın ĠĢletmesi (IR:5313) Merkez, Çanakkıran Köyü 04.01.2006-08 138 Magnesit A.ġ. Koçbal ĠĢletmesi (IR:3716) Merkez Ġlçe Nemli Köyü 04.01.2006-08 139 Magnesit A.ġ. Kömürlük ĠĢletmesi (IR:3716) Mihalıççık Ġlçesi Ballık Mah. 04.01.2006-08 140 Magnesit A.ġ. Beylikova ĠĢletmesi (IR:7582) Beyliova Ġlçesi Ġkipınar Köyü 04.01.2006-08 141 Yakaboyu Kabin Mak.ĠnĢ.Zirai OSB 9. Cadde 04.01.2006-08 142 Ür.San.Tic.Ltd.ġti. Mersan Merdiven Basamağı-OSB 4. Cadde 04.01.2006-08 143 Kapl.San.Tic.Ltd.ġti. Aspen Yapı Sistemleri Ltd. ġti. OSB Teknoloji Bulvarı 04.01.2006-08 144 YükseliĢ Makine San. ve Tic.A.ġ. OSB ġehitler Bulvarı 04.01.2006-08 DENSAġ Bakır, Pirinç Boru, Doğalgaz, Katı, 145 Sıvı ve Gaz Yakıtlı Kazan OSB 3. Cadde No:10 04.01.2006-08 Müh.Hizm.ĠnĢ.San.Tic.Aġ. 65

146 Hatipoğlu Cam San.Tic.Aġ. OSB Mümtaz Zeytinoğlu 04.01.2006-08 Bulvarı No:1 147 Tepe Mobilya San. Tic. A.ġ. OSB 2. Cadde No:3 01.03.2006-01 148 Kutludağ Madencilik ĠnĢ.Malz.Tic.San.Ltd.ġti. Merkez Ġlçe Süpren Köyü 01.03.2006-01 149 OMK Oluklu Mukavva ve Kutu Amb. San. A.ġ. OSB 11. Cadde No:5 26.04.2006-03 150 Arı Kimya ve Metalurji San. Tic. A.ġ. OSB 7. Cadde No:18 26.04.2006-03 Muttalıp Beldesi ÇavuĢlar 151 Birlik Gıda Hayvancılık ve Konf. Tic. Ltd. ġti. 26.04.2006-03 ÇeĢmesi Sığıyolualtı No:10 152 ġeker Piliç ve Yem San. Tic. A. ġ. Mahmudiye Ġlçe Doğanca 19.07.2006-04 153 Doruk Ev Gereçleri San. Tic. Ltd. ġti. Köyü OSB 8. Cadde No:3 19.07.2006-04 154 Doruk Ev Gereçleri San. Tic. Ltd. ġti. OSB 12. Cadde 19.07.2006-04 155 IsıtaĢ Beyaz EĢya San. ve Tic. A.ġ. OSB Mümtaz Zey.Bulvarı 19.07.2006-04 156 Çimsa Çimento San. ve Tic. Aġ. EskiĢehir-Bursa Yolu 22.km 19.07.2006-04 157 Has Tavuk Gıda-Tarım-Hayvancılık San. Tic. Sivrihisar Aġ. (AĢağıkepen Tesisi) 19.07.2006-04 158 Has Tavuk Gıda-Tarım-Hayvancılık San. Tic. Sivrihisar Aġ. (Havaalanı Tesisi) 19.07.2006-04 159 Has Tavuk Gıda-Tarım-Hayvancılık San. Tic. Sivrihisar Aġ. (Kertek Tesisi) 19.07.2006-04 160 Has Tavuk Gıda-Tarım-Hayvancılık San. Tic. Sivrihisar Aġ. (PaĢakadın Tesisi) 19.07.2006-04 161 Ertan Döküm ve Mak. San. Tic. Ltd. ġti. OSB 6. Cadde 04.10.2006-05 162 Çınarlar End. Mineraller Hazır San. ve Tic. Aġ. EskiĢehir-Ġstanbul 23.Km. Yolu 04.10.2006-05 163 Turmet Madencilik ve ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. Mahmudiye Ġlçesi 04.10.2006-05 164 Endel Endüstriyel Elektrik San. ve Tic. Aġ. OSB 11.Cd.No:14 20.12.2006-06 165 Selka Madencilik ĠnĢ Yapı Malz.Tic.ve MerkezYörükkaracaörenKöyü 20.12.2006-06 San.Ltd.ġti. 166 Koçkaya ĠnĢaat Taah. Tic. ve San. Aġ. MerkezYörükkaracaörenKöyü 20.12.2006-06 167 Sebad Toprak ĠnĢ.Gıda Merkez Çukurhisar Beldesi 20.12.2006-06 Madenc.Turz.San.Tic.Aġ. Bursa Yolu 20.Km. 168 Yonca ĠnĢ.Taah.Turz.Tic.San.Ltd.ġti. 20.12.2006-06 Çukurhisar Beldesi 169 Milangaz Lpg Dağıtım San. ve Tic.Aġ. Bursa Yolu 16.Km. Çukurhisar Beldesi 20.12.2006-06 170 Esan EczacıbaĢı Endüstriyel Hammadde San. Tic. A.ġ. Merkez Kireç Köyü 20.12.2006-06 171 Lütfü Yüksel Gıda Yağ Yem San.Tic.Ltd.ġti. Seyitgazi Ġlçesi ĠkiçeĢme 20.12.2006-06 (Tavuk Çiftliği) Mah.Karaköprü Cad. 172 Lütfü Yüksel Gıda Yağ Yem San.Tic.Ltd.ġti. Seyitgazi Ġlçesi ĠkiçeĢme 20.12.2006-06 (Rafine Ayçiçek Yağı Fabrikası) Mah.Killik Mevkii 173 Bordes ĠnĢaat Sanayi ve Ticaret Aġ. Bursa Yolu 20.Km. Çukurhisar Beldesi 20.12.2006-06 174 Aksu Mozaik San. ĠnĢ. Tic. Ltd. ġti Sivrihisar Tekören Köyü 01.02.2007-01 175 176 177 TEI TUSAġ Motor San. A.ġ. Muttalip Mevkii Çevre Yolu 01.02.2007-01 No: 356 CamiĢ Ambalaj San. ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 01.02.2007-01 M.Zeytinoğlu Bulvarı No:31 Elit Mobilya Seramik ĠnĢ. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 14. 01.02.2007-01 Cadde No:15 66

178 BaĢak Kiremit ve Tuğla San. Tic. A.ġ. Bursa Yolu 3. Km. 01.02.2007-01 179 Özaltın Toprak San. ve Tic. A.ġ. AĢağı Söğütönü Mevkii 01.02.2007-01 180 Ġzocam Tic. ve San. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 11.04.2007-03 ġehitler Bulvarı 181 Mercan Kauçuk San. ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 9. 11.04.2007-03 Cadde No:15 182 Çelikler Turz. Gıda San. ve Tic. Ltd. ġti. Eskar Organize Sanayi Bölgesi 9. 11.04.2007-03 Yem Fabrikası Cadde No:10 183 Altın Gıda Mam. Tic. ve Tic. San. A.ġ. 3. Bölge KuĢötü Mevkii 11.04.2007-03 Muttalip 184 Eti Gıda San. ve Tic. A.ġ. (Kek Fabrikası) Organize Sanayi Bölgesi 14. 23.05.2007-04 Cadde 185 Estap Kabinet ve Bilgisayar Sistemleri San. ve Organize Sanayi Bölgesi 14. 23.05.2007-04 Tic. Ltd. ġti. Cadde No:12 186 Çelikler Turz. Gıda San. ve Tic. Ltd. ġti. Eskar Muttalip Yolu 2. Km 23.05.2007-04 Entegre Et Tesisleri 187 Kızlıdağ Mad. Hafriyat Nak. ĠĢletme San. ve Kanlıpınar Köyü 28.06.2007-05 Tic. Ltd. ġti. 188 Karayolları IV. Bölge Müdürlüğü 46. ġube EskiĢehir-Ankara Karayolu 28.06.2007-05 ġefliği YaĢilhan Asfalt Plent Tesisi 30.Km EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. ve Akaryakıt Tic. ve San. Merkez Yörükkaracaören 28.06.2007-05 189 A.ġ. Köyü MenevĢelik Mevkii ĠR: 44751 190 Çilem Mad. Nakliye-Hafriyat Tic. ve San. Ltd. Merkez Kanlıpınar Köyü 31.07.2007-06 ġti. 191 Her-ĠĢ Döküm Baksan Sanayi Sitesi 69/9 31.07.2007-06 192 Yılmaz Döküm Baksan Sanayi Sitesi 69/7 31.07.2007-06 193 Akçelik Döküm Baksan Sanayi Sitesi 73/11 12.09.2007-07 194 195 Teknik ĠĢ Döküm Kalıp, Makine, ĠnĢ. San. ve Baksan Sanayi Sitesi 69. 12.09.2007-07 Tic. Ltd. ġti. Blok No:1 Teknik ĠĢ Döküm Kalıp, Mak. ĠnĢ. San. ve Tic. Baksan Sanayi Sitesi 79. 12.09.2007-07 Ltd. ġti. Blok No:9 196 197 198 199 ġan Döküm Sanayi Baksan Sanayi Sitesi 68. 12.09.2007-07 Blok No:9 Eti Gıda San. ve Tic. A.ġ. (Çikolata Fabrikası) Organize Sanayi Bölgesi 11. 28.11.2007-08 Cadde Çelikoğlu ĠnĢ. Mobilya San. ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 25. 28.11.2007-08 Cadde No:9 Onaysan Metal San. ve Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 7. 28.11.2007-08 Cadde No: 19 200 Oğuzlar Tarım Ürün. San. ve Tic. A.ġ. Yem Merkez 03.03.2008 Sanayi 201 Çelikoğlu ĠnĢ. Mob. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez 17.04.2008 202 Birlik Sünger Kimya San. Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 28.03.2008 203 Tam Gıda San. ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi, 15.05.2008 67

204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 Selka Prefabrik Yapı Eleman. ĠnĢ. San. ve Tic. Organize Sanayi Bölgesi 07.07.2008 A.ġ. Enton Beton En. Nakl. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez 15.07.2008 EskiĢehir Yağ San. Gıda ve Paz. Tic. Ltd. ġti. Muttalıp Sanayi Bölgesi 15.07.2008 KoldaĢ Döküm Atölyesi Merkez 05.08.2008 Espol Sünger ve Kimya San. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 8. 21.07.2008 Cadde Has Tavuk Gıda Tarım Hayv. San. Tic. A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, Yeniköy 13.10.2008 Köyü Has Tavuk Gıda Tarım Hayv. San. Tic. A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, Gülçayır 13.10.2008 Köyü Toprak Kağıt San. A.ġ. Ġzolasyon Müessesesi Organize Sanayi Bölgesi 24.09.2008 Arıkan Kriko ve Mak. San. Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi, 2. 20.10.2008 Cadde Ford Oto. A.ġ. Ġnönü Ġlçesi 21.10.2008 MSM Metal San. Mam. ĠnĢ. Tur. Ve Yem San. Merkez 21.10.2008 Tic. A.ġ. Arçelik A.ġ. Kompresör ĠĢletmesi Organize Sanayi Bölgesi 23.10.2008 CP Standart Gıda San. ve Tic. A.ġ. Mahmudiye 15.12.2008 Kumsan Asfalt Beton Mıcır ve ĠnĢ. San. Tic. Merkez 19.12.2008 217 Ltd. ġti. 218 Güçlü Hazır Beton San. Tic. Ltd. ġti. Merkez 22.12.2008 219 220 221 222 1.Hava Ġkmal Merkez Bakım Komutanlığı Merkez 25.12.2008 Esmen Mob. ĠnĢ. Teks. Kağıt San. ve Tic. Ltd. Organize Sanayi Bölgesi 25.12.2008 ġti. Suntasan Orman Ürün. San. ve Tic. A.ġ. Organize Sanayi Bölgesi 25.11.2008 EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi Asfalt Üretim Tesisi 05.01.2009 223 Isı Cihazları Fabrikası Organize Sanayi Bölgesi 04.03.2009 224 EĢçelik San. Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 28.04.2009 225 JMS Mak. San. Ltd. ġti. 02.06.2009 226 Hiscab Hisarlar Ltd. ġti. Çukurhisar 10.06.2009 227 Artı Döküm 24.07.2009 228 Magnesit A.ġ. Ġnönü Ġlçesi 11.08.2009 229 Öznur Pres Ltd. ġti. 01.09.2009 230 Peyman KuruyemiĢ Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi 20.10.2009 231 Esan EczacıbaĢı Ltd. ġti. Bentonit Ocağı 1 Demirli Köyü 24.11.2009 232 Esan EczacıbaĢı Ltd. ġti. Bentonit Ocağı 2 Demirli Köyü 24.11.2009 233 Hakan Mobilya 24.12.2009 68

234 Çıldırlar Metal San. A Grubu 09.03.2009 235 Kudret Metal San. Ltd. ġti. A Grubu 13.03.2009 236 Yalçın Mobilya A Grubu 18.05.2009 237 Korel Elektronik A Grubu 30.04.2009 238 Eti Mad. ĠĢl. Kırka Bor ĠĢletmeleri A Grubu 19.11.2009 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü-2009 C.2. HAVA KĠRLETĠCĠ GAZLAR VE KAYNAKLARI C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Hava kirlenmesine sebep olan gaz kirleticiler, normal sıcaklık ve basınç altında gaz formunda bulunan maddeler ile katı ve sıvı halde bulunan maddelerin buharlarından ileri gelir. Gaz halindeki kirleticilerin en önemlileri karbonmonoksit (CO), hidrokarbonlar, hidrojen sülfür (H 2 S), kükürtoksitler, azot oksitler (NO X ) ve ozondur. Kükürtdioksit (SO 2 ) suda ve dolayısıyla vücut sıvısında büyük ölçüde çözünebilen gaz olması nedeniyle insan sağlığı açısından önemlilik arz eder. Bu nedenle hava kirliliğinde en önemli kriterlerden biri olarak kabul edilmektedir. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ne göre, kükürtdioksit (SO 2 ) için Kısa Vadeli Sınır Değeri (KVS) 400, Uzun Vadeli Sınır Değeri (UVS) 150 mg/m³ dür. Ġlimizde hava kirliliği ölçümleri 27.02.2007 tarihinde kurulan, Çevre ve Orman Bakanlığı Hava Ġzleme Ağına bağlı hava kalitesi ölçüm istasyonundan sağlanmaktadır. Ġlimiz Merkezde kurulu hava kalitesi ölçüm istasyonunda PM10, SO 2 ve meteorolojik veriler ölçülerek kablosuz modem kullanılarak veriler Bakanlığımız Çevre Referans laboratuvarında bulunanan merkez bilgisayarda data bankta toplanarak değerlendirlmekte ve anlık olarak www.havaizleme.gov.tr adresinden takip edilebilmektedir. Ġlimizde 2009 yılına ait hava kirliliği aylık ölçüm sonuçları (SO 2 ve PM olarak) Tablo C.3 de, 1992-2006 dönemi kıģ sezonu SO 2 ortalama değerleri Grafik C.17 de ve 1992-2005 dönemi kıģ sezonu PM ortalama değerleri Grafik C.18 de verilmiģtir. 69

TABLO C.3-2010 Yılı SO 2 ve PM Ölçüm Değerleri PM10 Konsantrasyonu (µg/m 3 ) SO 2 Konsantrasyonu (µg/m 3 ) AYLAR Max. Ort. Min. Max. Ort. Min. OCAK 76 31 5 11 6 4 ġubat 93 37 12 17 8 4 MART 217 46 11 14 7 4 NĠSAN 49 34 10 30 7 4 MAYIS 89 39 8 29 18 15 HAZĠRAN 53 29 13 16 11 10 TEMMUZ 54 35 23 12 10 10 AĞUSTOS 61 40 22 12 5 4 EYLÜL 59 31 16 8 4 4 EKĠM 77 26 7 16 9 4 KASIM 87 49 14 15 8 6 ARALIK 52 28 4 17 9 5 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2010 Tablo değerleri ve grafiklerden de görüleceği gibi alınan kararlar ile Ġlimizde hava kirliliği tamamen giderilmiģ ve kirlilik dünya standartlarının altına çekilmiģtir. 70

Grafik C.17 1992-2010 Yılları KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirmesi 500 SO2 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 2002-2003 EKİM 450 58 55 72 54 56 66 45 32 42 44 38 KASIM 271 238 277 119 98 78 66 54 70 48 54 ARALIK 400 430 418 376 120 85 78 69 66 53 62 66 OCAK 449 428 351 107 113 113 64 65 49 60 60 ŞUBAT 353 352 406 91 137 97 71 63 62 54 54 MART 350 245 335 207 80 93 86 67 63 46 47 58 300 250 200 150 EKİM KASIM ARALIK OCAK ŞUBAT MART 100 50 0 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2010 71

Grafik C.17 1992-2010 Yılları KıĢ Sezonu PM Değerlendirmesi 120 PM 1992-1993 1993-1994 1994-1995 1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 1999-2000 2000-2001 2001-2002 EKİM 58 44 63 65 55 50 43 35 50 47 KASIM 75 50 82 112 93 66 73 57 96 47 ARALIK 100 79 62 93 100 84 67 54 78 44 54 OCAK 92 79 87 84 73 85 59 67 46 53 ŞUBAT 63 63 99 66 72 73 71 68 54 51 MART 50 66 67 60 54 55 66 72 38 43 80 60 40 EKİM KASIM ARALIK OCAK ŞUBAT MART 20 0 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2010 72

250 Grafik C.17 1990-2010 Yıllık SO2 ve PM Ortalamaları 200 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 SO2 171 181 193 167 174 126 60 69 55 46 44 44 39 44 49 PM 43 37 50 42 52 59 51 45 44 46 50 37 39 36 35 150 100 50 0 SO2 PM 60 49 54 32 58 36 46 29 35 24 32 23 29 22 25 20 33 22 37 36 72 85 1990 1991 46 1992 1993 52 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 SO2 PM Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2010 73

KONSANTRASYON µg/m³ C.2.2. Partikül Madde Emisyonları Partikül halindeki kirleticiler menģelerine ve dane boyutlarına göre ince tozlar, kimyasal dumanlar, kimyasal buhar, yanma dumanları, aerosol ve spray olarak sınıflara ayrılır. Partikül maddelerin boyutları, partikül maddelerin etkileri, arıtılmaları, atmosferik olaylarda oynadığı rol vb. gibi pek çok açıdan önem taģır. Hava kirlenmesinde önemli yer tutan partiküler madde boyutları 0.01-100µ arasında değiģmektedir. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine göre Partikül madde için Kısa Vadeli Sınır Değeri (KVS) 300, Uzun Vadeli Sınır Değeri 150 µg/m³ tür. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine göre, kıģ sezonu ortalaması sınır değerleri ; KıĢ aylarında, binaların ısıtılmasıyla ortaya çıkabilen hava kirlenmelerine yol açan hava kirleticiler için Ekim-Mart ayları arasında yerleģim bölgelerinde yapılan ölçümlerin ortalamaları, aģılmaması gereken kıģ sezonu ortalaması UVS Sınır değerleri ile mukayese edilir. KıĢ Sezonu Ortalaması Sınır Değerleri: Kükürtdioksit... 250 µg/m³ Havada asılı partikül madde... 200 µg/m³ EskiĢehir Ġli 2000-2001 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 değerlendirilmesi Tablo C.4 ve Grafik C.20 de verilmiģtir. Tablo C.4 2000-2001 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 68 42 23 KASIM 103 70 40 ARALIK 73 53 37 OCAK 79 49 32 ġubat 114 62 39 MART 88 46 35 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2001 GRAFĠK C.20 2000-2001 KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 120 100 80 60 40 MAX SO2 µg/m³ ORT SO2 µg/m³ MĠN. SO2 µg/m³ 20 0 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2001 2000-2001 dönemi kıģ sezonu PM değerlendirilmesi Tablo C.5 ve Grafik C.21 de verilmiģtir. 74

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C. 5 2000-2001 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX. PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN PM µg/m³ EKĠM 85 50 30 KASIM 175 96 31 ARALIK 94 44 21 OCAK 93 46 25 ġubat 95 54 33 MART 76 38 25 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2001 GRAFĠK C.21 2000-2001 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 KVS KIġ AYLARI ORT UVS EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ 2001-2002 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 değerlendirilmesi Tablo C.6 ve Grafik C.22 de verilmiģtir. Tablo C. 6 2001-2002 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 86 44 27 KASIM 70 48 33 ARALIK 107 62 29 OCAK 126 60 31 ġubat 92 54 25 MART 99 47 22 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2002 75

KONSANTRASYON µg/m³ KONSANTARASYON ug/m Grafik C.22 2001-2002 KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT 126 107 86 92 99 70 44 48 62 60 54 47 27 33 29 31 25 22 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR UVS MAX SO2 µg/m³ ORT SO2 µg/m³ MĠN. SO2 µg/m³ 2000-2001 dönemi kıģ sezonu PM değerlendirilmesi Tablo C.7 ve Grafik C.23 de verilmiģtir. Tablo C. 7 2001-2002 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX. PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN PM µg/m³ EKĠM 108 47 20 KASIM 88 47 28 ARALIK 130 54 23 OCAK 185 53 25 ġubat 103 51 24 MART 110 43 22 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2002 Grafik C.23 2001-20002 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT UVS 130 108 88 103 110 47 47 54 53 51 43 20 28 23 25 24 22 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART 185 AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ 76

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C. 8 2002-2003 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 75 38 20 KASIM 116 54 23 ARALIK 119 66 30 OCAK 114 60 25 ġubat 96 54 30 MART 152 58 32 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2003 Grafik C.24 2002-2003 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 152 116 119 114 96 75 38 54 66 60 54 58 20 23 30 25 30 32 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ AYLAR Tablo C. 9 2002-2003 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 143 51 20 KASIM 186 70 30 ARALIK 149 60 23 OCAK 131 49 22 ġubat 90 32 20 MART 95 36 20 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2003 77

KONSANTRASYON µg/m³ KONSANTRASYON µg/m³ Grafik C.25 2002-2003 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS 186 KIġ AYLARI ORT. 143 UVS 149 131 90 95 70 51 60 49 20 30 23 22 20 32 36 20 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN PM µg/m³ ORT. PM µg/m³ MAX PM µg/m³ Tablo C. 10 2003-2004 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 73 37 25 KASIM 112 72 33 ARALIK 92 46 25 OCAK 74 44 27 ġubat 88 57 29 MART 70 53 36 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2004 Grafik C.26 2003-2004 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 112 92 73 72 74 88 25 37 33 46 44 57 70 53 25 27 29 36 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ 78

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C.11 2003-2004 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 75 36 20 KASIM 198 85 20 ARALIK 116 52 22 OCAK 107 50 23 ġubat 97 50 21 MART 73 36 20 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2005 GRAFĠK C.27 2003-2004 Dönemi KıĢ sezonu PM Değerlendirilmesi 250 200 198 KIġ AYLARI ORT 150 100 50 0 UVS 116 107 97 85 75 73 50 50 36 36 20 20 22 23 21 20 0 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ Tablo C. 12 2004-2005 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 72 52 42 KASIM 86 58 34 ARALIK 94 69 50 OCAK 130 74 40 ġubat 94 74 52 MART 85 69 42 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2005 79

KONSANTRASYON µg/m³ KONSANTRASYON µg/m³ Grafik C.28 2004-2005 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 130 72 86 94 94 4252 58 69 74 74 85 69 50 34 40 52 42 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ Tablo C.13 2004-2005 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 73 34 19 KASIM 141 48 20 ARALIK 151 67 29 OCAK 172 62 28 ġubat 66 41 20 MART 60 36 22 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2005 Grafik C.29 2004-2005 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 130 86 94 94 72 42 52 58 69 74 74 85 69 50 34 40 52 42 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ 80

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C. 14 2005-2006 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 77 46 32 KASIM 86 60 37 ARALIK 90 49 31 OCAK 107 60 37 ġubat 115 55 29 MART 70 53 25 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2006 Grafik C.30 2005-2006 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 107 115 77 86 90 60 46 32 37 49 60 70 55 53 31 37 29 25 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ Tablo C.15 2005-2006 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 78 34 21 KASIM 129 49 21 ARALIK 139 48 23 OCAK 98 46 23 ġubat 186 49 22 MART 71 35 23 81

KONSANTRASYON µg/m³ KONSANTRASYON µg/m³ 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Grafik C.31 2005-2006 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 129 139 98 78 49 48 21 34 46 49 21 23 23 22 23 186 71 35 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN PM µg/m³ ORT. PM µg/m³ MAX PM µg/m³ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2006 Tablo C. 16 2006-2007 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 74 52 33 KASIM 168 71 27 ARALIK 129 77 36 OCAK 111 66 36 ġubat 102 70 48 MART 24 11 1 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2007 Grafik C.32 2006-2007 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. 168 UVS 129 111 102 74 71 77 52 66 70 33 27 36 36 48 1 11 24 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ 82

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C.17 2006-2007 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 84 36 21 KASIM 179 73 23 ARALIK 192 77 21 OCAK 132 50 23 ġubat 123 51 28 MART 125 62 12 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Grafik C.33 2006-2007 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi KVS MĠN PM µg/m³ KIġ AYLARI ORT. ORT. PM µg/m³ 192 MAX PM µg/m³ 179 UVS 132 123 125 84 73 77 50 51 62 36 21 23 21 23 28 12 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2007 Tablo C. 18 2007-2008 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 9 3 0 KASIM 14 4 0 ARALIK 11 4 0 OCAK 33 8 0 ġubat 23 11 2 MART 24 9 0 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2008 83

KONSANTRASYON µg/m³ KONSANTRASYON µg/m³ Grafik C.34 2007-2008 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 33 0 3 9 0 4 14 0 4 11 0 8 2 11 23 24 0 9 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ Tablo C.19 2007-2008 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 89 58 8 KASIM 86 44 10 ARALIK 117 47 11 OCAK 155 48 13 ġubat 100 61 11 MART 218 58 19 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Grafik C.35 2007-2008 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi KVS MĠN PM µg/m³ KIġ AYLARI ORT. ORT. PM µg/m³ 218 MAX PM µg/m³ UVS 155 117 89 100 86 58 44 47 48 61 58 8 10 11 13 11 19 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2008 84

KONSANTRASYON µg/m³ Tablo C. 18 2008-2009 Dönemi KıĢ Sezonu SO 2 Değerlendirilmesi AYLAR MAX SO 2 µg/m³ ORT SO 2 µg/m³ MĠN. SO 2 µg/m³ EKĠM 4 1 0 KASIM 28 4 0 ARALIK 13 4 0 OCAK 16 9 5 ġubat 13 9 5 MART 16 9 5 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2009 Grafik C.34 2008-2009 Dönemi KıĢ Sezonu SO2 Değerlendirilmesi 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 28 4 13 16 13 16 1 0 4 0 4 0 9 5 9 5 9 5 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN S02 µg/m³ ORT. S02 µg/m³ MAX S02 µg/m³ Tablo C.19 2008-2009 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 83 51 23 KASIM 123 79 33 ARALIK 147 54 20 OCAK 142 57 17 ġubat 91 39 10 MART 108 49 15 85

KONSANTRASYON µg/m³ 450 Grafik C.35 2008-2009 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi 400 350 300 250 200 150 100 50 0 KVS KIġ AYLARI ORT. UVS 147 142 123 108 83 79 91 51 54 57 39 49 23 33 20 17 10 15 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MĠN PM µg/m³ ORT. PM µg/m³ MAX PM µg/m³ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2009 Tablo C.20 2009-2010 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi AYLAR MAX PM µg/m³ ORT PM µg/m³ MĠN. PM µg/m³ EKĠM 127 67 24 KASIM 116 62 7 ARALIK 75 37 11 OCAK 76 28 5 ġubat 93 37 12 MART 217 46 11 86

KONSANTRASYON µg/m³ 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Grafik C.36 2009-2010 Dönemi KıĢ Sezonu PM Değerlendirilmesi KVS KIġ AYLARI ORT. 217 UVS 127 116 93 67 75 76 62 37 28 37 46 24 7 11 5 12 11 EKĠM KASIM ARALIK OCAK ġubat MART AYLAR MAX PM µg/m³ ORT. PM µg/m³ MĠN PM µg/m³ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kayıtları 2010 C.2.3 Karbonmonoksit Emisyonları Renksiz kokusuz ve tatsız karbonmonoksit gazı normal Ģartlarda kimyasal olarak inerttir ve ortalama 2.5 aylık atmosferik yarılanma ömrüne sahiptir. Kolay fark edilmeyiģi ve kaynaklandığı yerde iyi dağılmayıģı önemli bir özelliğidir ve zehirlidir. En önemli kaynakları ulaģım ve yakma iģlemleridir. C.2.4 Nitrojen Oksit Emisyonları Ġlimizde doğalgaz kullanımına 1995 yılından sonra göreceli olarak geçilmiģ olup 2007 yılında ısınma ve sanayi amaçlı toplam 258.700.076 m 3 doğalgaz kullnılmıģtır, ancak NO x ile ilgili bu dönem içinde ölçüm yapılmamıģtır. C.2.5 Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları KurĢun emisyonlarını il genelinde 2 adet izabe tesisi ile 18 adedi faal olmak üzere toplam 35 adet döküm tesisi bulunmakta ve 2 adet fabrikada kupal ocağı ile döküm yapılmaktadır. C.3 ATMOSFERĠK KĠRLĠLĠK C.3.1.Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri. ÇeĢitli kaynaklardan meydana gelen kirlilik maddeleri toz, is, sis, buhar, kül, duman vb. olarak havaya geçerler. Atmosferdeki bu kirleticiler, kirletici kaynaklarından atmosfere doğrudan verilen kirleticiler ve bu kirleticilerle, atmosferik özellikler arasındaki kimyasal olaylar sonucu oluģan kirleticiler olmak üzere iki Ģekilde bulunurlar. Atmosfere kirletici kaynaklarından yayılan kirleticiler, kükürtdioksit, azot oksitler, karbon monoksit, hidrokarbonlar asılı vaziyette bulunan 87

katı partüküllerdir. Bu kirleticilerle, atmosferik özelliklerin oluģturduğu kimyasal reaksiyonların en önemlileri ise fotokimyasal olaylardır ki, bunlardan özellikle floroklorokarbonlar, güneģten gelen zararlı UV (ultraviole) ıģınlarına karģı yeryüzüne koruyan ozon tabakasında büyük tahribata yol açmaktadır. Ġlimizde ozon tabakasının incelmesine yol açacak üretim yapan faaliyet bulunmamakta olup CFC gazları ile ilgili sağlıklı bilgi mevcut değildir. C.3.2.Asit Yağmurlarının Etkileri Fosil kökenli yakıtların ısınma ve sanayide kullanılması sonucu atmosfere atılan baca gazları içinde bulunan SO 2 ve NO x ler meteorolojik olaylar sonucu kimyasal değiģmelere uğrayarak seyreltik sülfirik asit ve nitrik asit olarak yağmurlarla birlikte yeryüzüne dönmektedir. AsitleĢmenin çevre üzerinde dolaylı olmakla birlikte yine çok önemli etkilerinden biri de, endüstriyel faaliyetler sonucu oluģan asit nemidir. Toprağa ya da göl yataklarına inmiģ civa, kadmiyum ya da alüminyum gibi zehirli maddelerle tepkimeye girebilmekte ve normal koģullar altında çözünmez sayılan bu maddeler, asidik nemle tepkimenin sonucunda, besin zinciri ya da içme suyu yoluyla bitki, hayvan ve insana ulaģıp toksik etkiler yaratmaktadır. Ağaç köklerinin besin toplama yeteneğinin bozulmasının sorumlusu da gene asitleģme sonucunda toprakta harekete geçen alüminyumdur. Asidik zerrecikler genellikle sülfürdioksit ve nitrikoksitlerin atmosferdeki yayılması ile oluģur. Sonuçta oluģan nitrik ve sülfürik asit diğer partiküller (toz, is, kurum, duman vs) üzerine yapıģır. Bu partiküllerin direkt olarak solunması bu asidik yapıların doğrudan akciğerlere kadar gitmesine neden olmaktadır. Bu asidik yapıdaki tozlar ve gazlar nemli ve sıcak akciğer alveollerinde kimyasal olarak kana geçebilirler. Asit yağmurlarının insanlar üzerindeki dolaylı etkileri yüzey ve içme suları, yer altı suları, toprak, ağır metaller, bitkiler ve balıklar üzerindeki etkilerine bağlı olarak bu unsurların kullanılması sonucunda uzun vadede insan bünyesinde asidik depolanmaya neden olur. Ġlimizde asit yağmurlarının etkileri hakkında sağlıklı bir veri bulunmamaktadır. C.4 HAVA KĠRLETĠCĠLERĠN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ C.4.1 Doğal Çevreye Etkisi C.4.1.1 Su Üzerindeki Etkileri Partiküler maddelerin önemli bir rolü kar ve yağmurun oluģumu için çekirdek (nüve) görevi yapmalarıdır. Bu fonksiyonu gören partiküler <0.1 µ boyutundadır. SO 2 suda çözünür (20 C de 113 lt) SO 2 havadan iki kere daha ağırdır. SO 2 havada 2-4 gün süreyle kalır, bu nedenle kirlenme değerlendirilmesinde önem taģır. SO 2 havanın nemi ile SO 2 H 2 SO 3 sülfüroz asit oluģturur. SO 2 + O 2 SO 3 ve nem ile SO 3 + H 2 O H 2 SO 4 88

oluģturur. Bu oluģumun (asit yağmuru) kirlenmede önemi büyüktür. SO 3 hemen reaksiyon verdiğinden havada serbest olarak uzun süre kalamaz. C.4.1.2 Toprak Üzerine Etkileri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil yakıtlar, motorlu taģıtlardan çıkan egzoz gazları ve fosil yakıtlara dayalı olarak enerji üreten termik santraller, bu faaliyetleri sonucu havayı kirletmekte ve kükürtdioksit, azotoksit, partikül madde ve hidrokarbon yaymaktadır. 2 ile 7 gün arasında havada asılı kalabilen bu kirleticiler, atmosferde çeģitli kimyasal ve fiziksel reaksiyonlara uğrayarak, zaman zaman çok uzaklara taģınabilmekte, atmosferdeki su partikülleri ve diğer bileģenlerle tepkimeye girerek sülfüroz asit (HSO), sülfürik asit (H 2 SO 4 ) ve nitrik asit (HNO 3 ) gibi kirletici maddelerin oluģumuna sebebiyet verirler. ÇeĢitli yanma olayları sonucu havaya karıģan SO 2, SO 3, NO X gibi gazlar yağıģla birleģip asit meydana getirebilmekte ve bunların yeryüzüne yağması ile asit yağmurları oluģmaktadır. Bunların yeryüzüne geri dönüģleri kuru ve yaģ asit depolanması sonucu olur. YaĢ depolamada atmosferde oluģan bütün ürünler, yağmur ve kar içinde çözünmüģ halde yeryüzüne taģınırlar. Kuru depolamada ise atmosferdeki partiküllerin ve gazların yeryüzüne taģınması esnasında yağmur veya kar bulunmaz, sis içinde aerosol Ģeklinde bulunurlar. Bu çerçevede belirtildiği gibi, yalnız yağmur değil, diğer bütün yağıģ biçimleri de asidik olabilmektedir Asit yağmuru toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koģullarını etkilemektedir. Toprağın yapısında bulunan kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban suyuna taģımakta, toprağın zayıflamasına ve zirai verimin düģmesine neden olmaktadır. Toprağın asitleģmesine en çok katkıda bulunan maddeler, atmosferde birikme sonucu toprağa geçen kükürt bileģikleridir. Azot bileģikleri ise bitkilerin özümseyeceği miktardan fazla olduğu zaman toprağın asitleģmesinde rol oynamaktadır. C.4.1.3 Flora ve Fauna Üzerindeki Etkisi Partiküler maddelerin bitkilere etkisi konusunda bilgiler yeterli değildir. Tozlar yaprak gözeneklerini tıkar, ayrıca ıģığı engelleyerek fotosenteze mani olurlar. Çimento endüstrisinden kaynaklanan tozların nemle birleģerek bitki dokularının geliģimini engellediği saptanmıģtır. Partiküler maddelerin hayvanlara olan etkisi daha çok dolaylı yoldan olmaktadır. Bu etki zehirli partiküler maddelerle bulaģmıģ bitkilerin yenilmesi ile oluģur. Kükürtoksitlerin bitkilere olan etkisi akut veya kronik olabilir. Akut etki yapraklarda hücre bozunması ile ortaya çıkar (8 saate 0.3 ppm) kronik etki benzer zarara yol açar. 0.01 ppm de 1 yıl kadar sürede ortaya çıkar. SO 2 nin etkisi nem ile ve Ģiddetli ıģıkta artar. Bitkiler büyüme mevsimlerinde SO 2 ye daha duyarlıdır. Ayrıca bitki cinsine göre duyarlılık değiģir. BaĢlıca duyarlı türler alfalfa, pamuk, fasulye, çam ve elma ağaçlarıdır. Hayvanlara zararları konusunda bilgiler sınırlıdır. C.4.1.4 Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi Partiküler maddelerin insan sağlığına çoğu solunum sistemi yoluyla olmak üzere çeģitli zararlı etkileri vardır. 0.01-0.1 µ arasında partiküler maddeler solunum sistemlerinde birikebilir. 1-2 µ arası partiküller hava kesecikleri ve bronģlarda tutulabilir. Etkilerin ortaya çıkmasında maruz kalma süresinin önemi vardır. Partiküler maddelerin etkisi esas olarak solunum sistemi tıkamaları, solunum sisteminin kendi kendini temizlemesine engel olmaları Ģeklinde veya zehirli ve kanserojen yapıları nedeni iledir. Bazı partiküler maddeler zehirli maddeleri taģırken bazılarının kendisi zehirli maddeyi oluģturur. Bunun en önemli özelliği kurģundur. KurĢun atmosfere element halde, oksitleri olarak, sülfatları ve organik bileģikleri olarak verilir. KurĢun 89

kan üretimini engeller, sinir sistemi ve idrar yollarını tahrip eder. Çocuklarda kanda 0.8-1.0 µg/l kurģun enzim faaliyetlerini engeller. KurĢun etkisi akut veya kronik olabilir. Partiküler maddelerin bazıları, özellikle biyolojik partiküller alerjiye neden olurlar. SO 2 ve H 2 SO 4 ile SO 4 tuzları solunum sistemini mukozayı tahriģ ederek etkiler ve bronģit ve astım gibi kronik hastalıkların oluģumuna yol açar. SO 2 partiküler maddelerle birlikte olduğunda solunum sisteminde daha uzun süreler kaldığı için çok daha tehlikelidir. 20 ppm e kadar etkiler akuttur, hatta 400-500 ppm kısa sürede öldürücü olabilir. C.4.2 Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri Metallere etki korozif yapıdaki partiküler maddelerin doğrudan etkisi ile oluģur. Bu etki rutubetin artması ile artar. Ayrıca partiküler maddeler korozyon nüvesi oluģturabilir. Tekstil ürünleri kirlenme, erozyon vb. Ģeklinde partiküler maddelerden etkilenir. Yapı elemanları kirlenme ve aģınma ile etkilenir. Sülfürik asit korozyonu en önemli etkiyi oluģturur. Yapı malzemeleri özellikle kireç ve mermer CaCO 3 + H 2 SO 4 CaSO 4 + CO 2 + H 2 O reaksiyonu ile aģınır. Demir, çinko, bakır gibi pek çok metalin korozyonu hızlanır. H 2 SO 4 tekstil ürünlerin (pamuk, rayon, naylon) yapısını bozar ve mukavemetini azaltır. Deri de aynı Ģekilde etkilenir. Kağıtlar SO 2 yi absorblayarak sararır ve kırılgan hale geçer. KAYNAKÇA : 1-Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğün Verileri (1929-2010) 2-Sağlık Müdürlüğü Verileri (1990-2009) 3-Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1993-2010) 90

D.1 SU KAYNAKLARININ KULLANIMI D.1.1 Yeraltı Suları D) SU EskiĢehir Ovası : Ovada yeraltısuyu temin edilen akifer formasyon alüvyondur. Kalınlığı 5-95 m arasında değiģir. Ovada açılan sondaj kuyularının derinlikleri 11-250 m arasında olup verimleri 10-50 1/s dir. Özgül verimleri ise 0.62-7.00 l/s/m arasında değiģir. Akiferin beslenimi yağıģtan süzülme, yüzeysel akıģtan süzülme ile Porsuk Çayı ve sulama kanallarından olmaktadır. Ovada 132.5 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu rezervi hesaplanmıģ olup 86 x l0 6 m 3 /yıl yer altı suyu yıllık emniyetli rezerv belirlenmiģtir. Ovada açılan sondajlardan alınan yer altı suyu örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarına göre C 2 S 1 ve C 3 S 1 sulama suyu sınıfına girdikleri belirlenmiģtir. Ovadaki yer altı suları çoğunlukla sanayi suyu, kullanma suyu, sulama suyu ve bazen de içme suyu olarak kullanılmaktadır. Ġnönü Ovası : Yeraltısuyu yönünden en önemli akifer alüvyonlardır. Kalınlıkları 10-30 m arasında değiģir, ikinci derecede önemli akifer ise Sarısuyun eski alüvyonlarıdır. Kalınlığı 30-50 m arasındadır. Ovada açılan sondaj kuyularının derinlikleri 11-230 m arasında değiģmektedir. Kuyu verimleri 10-24 l/s özgül verimleri ise 0.5-4.5 I/s/m civarındadır. Akiferin beslenimi yağıģtan süzülme, yüzeysel akıģtan süzülme ile olmaktadır. Ovada 3.5 x 10 6 m 3 /yıl yeraltısuyu rezervi belirlenmiģ olup emniyetli rezerv 2.5 x 10 6 m 3 /yıl dır. Ovada açılan sondajlardan alınan yeraltısuyu örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarına göre yeraltısulan C 2 S 1 sulama suyu sınıfına girdikleri belirlenmiģtir. Ovadaki yeraltısuyu sanayi, kullanma, sulama ve içme suyu olarak kullanılmaktadır. EskiĢehir - Alpu Ovası : Ovada yeraltısuyu taģıyan önemli akiferler Porsuk Çayı vadi yatağına bağlı olarak geliģen alüvyonlar ile neojen yaģlı kireçtaģı ve çakıltaģlarıdır. Alüvyon kalınlığı 5-40 m arasında değiģir. Ovada açılan sondaj kuyularının derinlikleri 30-300 m arasında olup verimleri 10-60 l/s arasında değiģmektedir, özgül debi alüvyon için 0.5-20 1/s/m dir. Akiferin beslenimi yağıģtan süzülme, yüzeysel akıģtan süzülme, kanallardaki sulama suyundan süzülme ve formasyondan yanal beslenim Ģeklinde olmaktadır. Ovada 56 x 10 6 m 3 /yıl yeraltısuyu rezervi belirlenmiģ olup 33.5 x 10 6 m 3 /yıl emniyetli yeraltısuyu rezervi mevcuttur. Açılan sondajlardan alınan yeraltısuyu örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarına göre yeraltısuları C 2 S 1 ve C 3 S 1 sulama suyu sınıfında oldukları belirlenmiģtir. Ovadaki yeraltısuyu sanayi, kullanma, sulama ve içme suyu olarak kullanılmaktadır. Yukarı Sakarya Havzası : Havzadaki akifer birimler alüvyon, neojen yaģlı silisli kireçtaģları ile konglomeralar ve mesozoyik yaģlı kristalize kireçtaģları ile ofiyolitlerdir. Havzada yeraltısuyu arama ve iģletme amacıyla değiģik tarihlerde yüzlerce sondaj açılmıģtır. Sondajlardaki yeraltısuyu verimi 10-80 l/s arasında değiģmektedir, özgül debileri ise 0.01-9.75 l/s/m arasındadır. Havzanın beslenimi yağıģtan süzülme ve yüzeysel akıģtan süzülme Ģeklindedir. Havzada 545.5 x 10 6 m 3 /yıl yeraltısuyu rezervi belirlenmesine rağmen bazı alt drenaj havzalarındaki tuzluluk problemleri nedeniyle 169 x l0 6 m 3 /yıl emniyetli yeraltısuyu rezervi alınabileceği belirlenmiģtir. Ovada açılan sondaj kuyularından alınan su örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarına göre ; ph 6.7-8.8 arasında değiģmekte olup genellikle bazik karakterdedirler. Elektriki geçirgenlik 91

değerleri genellikle 500-1200 mikromho/cm civarındadır. Bu değer jipsli sahalarda 5000-10000 mikromho/cm olabilmektedir. Sularda kalsiyum bikarbonat tuzu hakimdir. Suyun sertlikleri genellikle 18-50 FS arasında değiģmektedir. Havzadaki yeraltısuları genellikle C 2 S 1 - C 3 S 1 sınıfı sulama suyu olup jipsli bölgelerde C 3 S 3 - C 4 S 4 sınıfı olabilmektedir. Ovadaki yeraltısuları tarımsal amaçlı sulama suyu, içme suyu ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır. Günyüzü Ovası : Ovada akifer olan birimler alüvyon, neojen yaģlı konglomera ile kireçtaģlarıdır. Ovada açılan sondaj kuyularından 10-55 l/s yeraltısuyu alınabilmektedir. Yeraltısuyu beslenimi yağıģtan süzülme ve yüzeysel akıģtan süzülme yoluyla olmaktadır. Ovada 4.5 x 10 6 m 3 /yıl dır. Ovadaki alınan su örneklerinin kimyasal özellikleri Ģöyledir. 1. Elektriki iletkenlik değerleri 280-l000 mikromho/cm arasında değiģkenlik gösterirler. 2. ph lar 7.0-8.3 arasında değiģir. 3. Genellikle bazik sulardır.sularda kalsiyum-magnezyum bikarbonat tuzları hakimdir. 4. C 2 S 1 - C 3 S 1 sulama suyu sınıfındadırlar. Ovadaki yeraltısuları sulama ve kullanma suyu, içme suyu olarak kullanılmakt adır. D.1.1.1 Yeraltısuyu TaĢıyan Formasyonların Hidrolik Özellikleri EskiĢehir Ġnönü Ovasında açılan sondaj kuyularından mevcut pompalama deneyleri ile kıymetlendirilenler Tablo D.1 de verilmiģtir. Ġnönü ovasında esas akiferi, teģkil eden alüvyonların ortalama iletkenlik katsayısı 300 m³/gün/m yalnız 5586 No lu Turgutlar kuyusunda geçilen kalkerin 60 m³/gün/m ve Ġnönü ovasının tabanını teģkil eden konglomeraların da iletkenlik katsayısı 5-70 m³/gün/m arasında değiģmektedir. EskiĢehir ovasında ; Pliokuaterner yaģlı terasların iletkenlik katsayısı 100-360 m³/gün/m arasındadır. Alüvyonların iletkenlik katsayısı 158-1692 m³/gün/m arasında değiģmektedir. Sarısu ile Porsuk çayının birleģtikleri alanda ve Porsuk çayı boyunca açılmıģ kuyularda iletkenlik katsayısı için ortalama değer 1000 m³/gün/m alınabilir. 92

Tablo D.1 Hidrolik Katsayılar Kuyu No Kuyu Adı Su Veren Formasyonlar Akifer Kalınlığı Ġletkenlik Katsayısı m³/gün/m Depolama Katsayısı Özgül Debi lt/sn/m 53 ViĢnelik Alüvyon 77 158-4.4 2964-A Hv. Ġkmal Alüvyon 4343 500-5.62 3184 Karacahöyük Alüvyon 17 600 1.10 ³ 4.64 5007 Sağır Dilsiz Eski Alüvyon 38 110-0.54 Okulu 5586 Turgutlar Kalker 13 60-0.25 5587-C SatılmıĢ Alüvyon 12 300-3.25 5590/A Kandilli Konglomera 100 70-0.07 8049 Kanalyanı Eski Alüvyon 18 360-1.75 8071 61 Evler Alüvyon 3 150-1.42 16670 DSĠ Bahçesi Alüvyon 10 1340-12.7 17025 Sümerbank Alüvyon- 49 1692-3.33 Konglomera 17147 Sağır Dilsiz Eski Alüvyon 44 100-0.87 Okulu 17148 Alüvyon 44 560-3.8 17301 Sigorta Hast. Eski Alüvyon 65 220 3.10 ² 1.8 DSĠ III.Bölge Müdürlüğü 2004 D.1.2 Jeotermal Kaynaklar D.1.3 Akarsular EskiĢehir Ġlinde bulunan baģlıca akarsular Tablo D.2 de verilmiģtir. D.1.3.1 Porsuk Havzasında Akarsu Kullanımları Porsuk Çayı da ve önemli yan kollarında akarsu kullanımları baģlıca Ģu amaçlarla yapılmaktadır. a-sulama suyu amaçlı kullanımlar b-ġçme ve kullanma suyu amaçlı kullanımlar c-endüstriyel su temini amaçlı kullanımlar d-rekreasyon ve balıkçılık amaçlı kullanımlar e-evsel ve endüstriyel atıklar için alıcı ortam amaçlı kullanımlar 93

TABLO D.2. BaĢlıca Akarsular Akarsuyun Adı Ġl Sınırları Toplam Toplam Ġl Sınırları Ġçindeki Ġçindeki *Debisi Uzunluğu Uzunluğa BaĢlangıç ve BitiĢ Kolu Olduğu Akarsu Uzunluğu (m³/sn) (Km) Oranı(%) Noktaları (Km) SAKARYA NEHRĠ 627 400 % 64 98.57 Çifteler SakarbaĢı - Alpagut PORSUK ÇAYI 255 225 % 88 5.34 Ġncesu Kıranharman Sakarya Nehri BARDAKÇI DERESĠ 46 46 % 100 2.22 - Sakarya Nehri SARISU DERESĠ 44 44 % 100 2.00 - Sakarya Nehri SEYDĠ SUYU 70 70 % 100 3.38 - Sakarya Nehri ÇARDAKÖZÜ DERESĠ 18 18 % 100 0.25 - Sakarya Nehri SARISU DERESĠ 60 40 % 67 1.37 Kandilli Porsuk Çayı PÜRTEK ÇAYI 40 40 % 100 0.83 - Porsuk Çayı DSĠ III.Bölge Müdürlüğü 2003 BaĢlangıç ve bitiģ noktaları; Akarsuyun Ġle girdiği ve Ġlden çıktığı mevkilerin adı olarak belirtilmiģtir *Debi değerler yıllık ortalama değerleridir 94

a.1. Mevcut Sulamalar a.1.1.kütahya Sulaması- Porsuk Çayı üzerindeki Ağaçköy Regülatöründen cazibe ile Kütahya Ovasında yaklaģık 1700 ha alanda sulama yapılmaktadır a.1.2. EskiĢehir Sulaması- Porsuk Barajından alınan su Porsuk Çayı EskiĢehir giriģinde yer alan KaracaĢehir Regülatörü vasıtası ile EskiĢehir ve Alpu ovalarında yaklaģık 17500 ha alanda sulama yapılmaktadır. a.2. ĠnĢaat Halinde Olan Sulama Projeleri a.2.1.kütahya BeĢkarıĢ Barajı ve AltıntaĢ Sulaması- Porsuk Çayı membalarından biri durumunda olan Kokar (BeĢkarıĢ) Çayı üzerinde inģa edilmekte olan BeĢkarıĢ Barajı vasıtası ile AltıntaĢ Ovası 1.merhalede yaklaģık 8000 ha sulanabilecektir. a.2.2. Beylikova Depolama Tesisi ve Sulaması- EskiĢehir Beylikova da inģaatları devam eden depolama tesisinde Porsuk Çayı nın kıģ suları toplanarak sulama mevsiminde bu tesis vasıtası ile toplam 11000 ha arazi sulanması planlanmaktadır. a.3. Planlama ve Proje Safhasında Olan Sulama Projeleri a.3.1. Kütahya AltıntaĢ Sulaması: Porsuk Çayını oluģturan diğer bir kol olan Kocaçay (Murat Çayı) üzerine kurulması planlanan Akçaköy Barajı vasıtası ile AltıntaĢ Ovasında yaklaģık 9000 ha alanda ilave bir sulama yapılabilecektir. b. Ġçme ve Kullanma Suyu Amaçlı Kullanımlar b.1. Kütahya Ġli Ġçme ve Kullanma Suyu Temini Kütahya Ġlinin yaklaģık 20 km güneydoğusunda yer alan Porsuk Kaynakları, 1987 yılında Ġller Bankası tarafından kaptaja alınmıģtır. 1990 lı yıllarda 450-500 lt/sn olarak alınan su, Kütahya Ġline doğrudan içme ve kullanma suyu olarak verilmektedir. 2000 li yıllarda Kütahya Ġli nin su ihtiyacı yaklaģık 750 lt/sn olarak hesaplanmaktadır. Porsuk kaynaklarından elde edilebilecek maksimum su 500 lt/sn olmakta ve bunun üzerindeki ihtiyaçların Porsuk Çayı nın kendisinden temin edilmesi planlanmaktadır. b.2. EskiĢehir Ġli Ġçme ve Kullanma Suyu Temini EskiĢehir Ġli nin içme ve kullanma suyu için gerekli ham su ihtiyacı, Porsuk Çayı nın EskiĢehir Ġl merkezine giriģinde yer alan KaracaĢehir Regülatörü öncesinden karģılanmaktadır. EskiĢehir Ġli nin içme ve kullanma suyunu temin etmek amacıyla Ġller Bankası tarafından su alma tesisleri, klasik arıtma tesisleri ve dağıtım tesisleri inģaatı 1989 yılında tamamlanmıģtır. Arıtıldıktan sonra Ģehre içme ve kullanma amacıyla verilen su aynı noktada Porsuk Çayı ndan temin edilmektedir. 3700 lt/sn su verebilme kapasitesine sahip arıtma tesislerinde 1990 lı yıllarda ortalama 700-800 lt/sn olarak arıtılıp Ģehre verilmiģtir. Temiz su arıtma tesislerinde ham suya Ģu iģlemler uygulanmaktadır. Ham suyun Porsuk Nehrinden tesise pompalanması, Ham suyun dezenfeksiyon ve oksidasyon amacıyla klorlanması, Sülfürik asit ile ph ayarlanması, Yeteri kadar karıģtırma temin ederek Alüminyum Sülfat tatbiki ve bunu takiben flokların kararlılığını arttırmak için polyelektrolit ilavesi. Alüminyum Sülfat tatbiki ile polielektrolit ilavesi arasında 5 dakikalık reaksiyon süresi temin edilmiģtir. Ayrıca ileride gerek duyulursa, demir ve manganezin giderilmesi için potasyum permanganat, tat ve koku kontrolü için toz aktif karbon durultucuların giriģine dozlanacaktır. Kimyasal iģlem görmüģ suyun düz tabanlı durultma tanklarında durultulması, Durultma çıkıģında klor tatbiki, Hızlı kum filtreleri ile filtrasyon, 95

FiltrelenmiĢ suyun dezenfeksiyon amacı ile temas tankına girmeden, Temas tankında suyun 20 dakika dinlendirilmesi için alıkonulması, Arıtma tesisleri Porsuk Nehrinden alınan suyun arıtılarak, TS 266, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Avrupa Standartlarında belirlenen limitlere ve sözleģmede öngörülen özel Ģartlara uygun olarak tesisi terk edeceği Ģeklinde projelendirilmiģtir. ArıtılmıĢ Su Kalitesi : ph 7+0.2 Renk 5 Hazen birimini geçmeyecek Bulanıklık 0.6 JTU yu geçmeyecek Demir (Fe) 0.1 mg/lt yi geçmeyecek Manganez (Mn) 0.05 mg/lt yi geçmeyecek Alüminyum (Al) 0.15 mg/lt yi geçmeyecek Tat ve Koku Ġtiraz edilmeyecek derecede Koliform Organizmalar (MNP/100 ml)yok c. Endüstriyel Amaçlı Su Kullanımları c.1. Seyitömer Termik Santrali Su Temini (Enne Barajı) Porsuk çayının önemli kollarından biri olan Felent Çayı üzerinde DSĠ tarafından inģa edilmiģ olan Enne Barajı Seyitömer Termik Santrali nin soğutma ve kullanma suyu ihtiyaçlarını karģılamaktadır. c.2. EskiĢehir ġeker Fabrikası Su Temini EskiĢehir ġeker Fabrikası, Ģeker pancarı yıkama sularının büyük kısmını doğrudan Porsuk Çayı ndan karģılamaktadır. d. Rekreasyon ve Balıkçılık Amaçlı Su Kullanımları Kütahya ve EskiĢehir de Porsuk Havzası içinde yer alan birçok göletlerde rekreasyon ve balıkçılık faaliyetleri yürütülmektedir. e. Endüstriyel ve Evsel Atıklar için Alıcı Ortam Amaçlı Kullanımlar Porsuk Çayının endüstriyel ve evsel atıklar için alıcı ortam olarak kullanımı suyun kalitesini önemli ölçüde değiģtirmektedir. D.1.3.2. Porsuk Çayını Besleyen Yan Dereler EskiĢehir bölümünde Porsuk Çayı nı besleyen yan dereler, Kunduzlu Dere, Porsuk Baraj Rezervuarı na kuzeyden karıģmaktadır. Porsuk Barajı ile EskiĢehir arasında Kargın (Sabuncupınar) Deresi, Uluçayır Deresi ve Musaözü Barajı çıkıģı olan Musaözü Deresidir. Ġnönü den gelip EskiĢehir içinden Porsuk Çayı na karıģan Sarısu Deresi, EskiĢehir sonrasında ise Sarısungur (Mamuca) Deresi ve Sivrihisar ı geçtikten sonra Pürtek Çayı dır. EskiĢehir bölümünde yer alan bu yan dereler genelde küçük debili ve temiz akarsular olduklarından 1990 yılından itibaren bu akarsuların büyük bir bölümü Su Kalite Gözlem Programı ndan çıkarılmıģ bulunmaktadır. Porsuk Baraj çıkıģı ile içme suyu arıtma tesisleri arasında Porsuk Çayı na karıģan Kargın, Uluçayır ve Esenkara derelerine ait 1997-1998 yılları yan dereler ölçüm sonuçları ve ortalama değerlerine göre su sınıfları Tablo D.3 ve Tablo D.4 de, 2004 yılı ortalama değerlere göre su kalite sınıfları ise Tablo D.5 te verilmiģtir. Buradan da görüldüğü gibi Kargın Uluçayır dereleri 2.sınıf sular olurken Esenkara Deresi nde aģırı kirlilik gözlenmektedir. 96

2010 YILI PORSUK ÇAYI YAN DERELER ÖLÇÜM SONUÇLARI İST ASYONLAR KARGIN D. PORSUK ÖNCESİ ULUÇAYIR D. PORSUK ÖNCESİ EŞENKARA D. PORSUK ÖNCESİ NO SİMGE PARAMET RELER BİRİMİ SINIFI n Min. Ort. Ma ks. n Min. Ort. Ma ks. n Min. Ort. Ma ks. 1 Q Debi m3/sn 2 0,02 0,085 0,15 2 0,09 0,34 0,59 2 0,02 0,0545 0,089 2 T Sıcaklık Co I. 2 6,5 11,25 16 2 6,5 11,25 16 2 9,5 12 14,5 3 ph ph I. 2 7,78 7,93 8,08 2 7,8 7,85 7,9 2 7,54 7,68 7,82 4 EC Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 2 543 660 777 2 288 432,5 577 2 602 623 644 5 TDS Toplam Çözünmüş Katılar mg/l I. 2 335 408,5 482 2 215 289 363 2 397 412 427 6 SS Askıdaki Katılar mg/l 2 8 10 12 2 12 13,5 15 2 10 10,5 11 7 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 0 0 8 Turb Bulanıklılık NTU 2 6 6,5 7 2 11 11,5 12 2 6 8 10 9 Col Renk Pt-Co II. 2 5 10 15 2 2,5 13,75 25 2 2,5 2,5 2,5 10 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO3 2 292,5 349,25 406 2 140 206,25 272,5 2 265 267,5 270 11 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO3 1 0 0 0 2 0 0 0 2 0 0 0 12 Cl Klorür mg/l I. 2 8,48 8,78 9,08 2 4,96 7,08 9,2 2 2,5 9,22 15,94 13 NH4-N Amonyak Azotu mg/l I. 2 0,031 0,087 0,143 2 0,016 0,0245 0,033 2 0,016 0,085 0,154 14 NO2-N Nitrit Azotu mg/l III. 2 0,006 0,0095 0,013 2 0 0,014 0,028 2 0,006 0,01115 0,0163 15 NO3-N Nitrat Azotu mg/l I. 2 0,86 1,069 1,278 2 0,485 0,701 0,917 2 8,57 8,705 8,84 16 TKN Toplam Kjeldahl Azotu mg/l I. 2 0,09 0,255 0,42 2 0,17 0,305 0,44 2 0,17 0,285 0,4 17 Org. N Organik Azot mg/l 0 0 0 18 Top. N Toplam Azot mg/l 0 0 0 19 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 1 11,91 11,91 11,91 2 9,14 10,31 11,48 2 8,88 9,6 10,32 20 pv Organik Madde mg/l 2 1,2 1,82 2,44 2 1,8 2,6 3,4 2 0,82 0,99 1,16 21 BOD5 Biyolojik Oksijen İhtiyacı mg/l I. 2 1,02 1,51 2 2 1,68 1,98 2,28 2 1,31 1,665 2,02 22 COD Kimyasal Oksijen İhtiyacı mg/l I. 2 19,6 26,3 33 2 5 6 7 2 10 12,35 14,7 23 TH Toplam Sertlik mg/l CaCO3 2 305,63 357,615 409,6 2 144,58 206,44 268,3 2 293,7 297,065 300,43 24 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 2 0 0,06 0,12 2 0,05 0,105 0,16 2 0,06 0,08 0,1 25 Top. P Toplam Fosfor mg/l II. 2 0 0,025 0,05 2 0,03 0,035 0,04 1 0,04 0,04 0,04 26 SO4 Sülfat mg/l I. 2 15,56 16,6 17,64 2 17,77 21,435 25,1 2 18,94 19,13 19,32 27 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 0 0 28 Fe Demir mg/l I. 2 0,02 0,029 0,038 2 0,01 0,033 0,056 2 0,012 0,021 0,03 29 Mn Mangan mg/l I. 2 0,053 0,1015 0,15 2 0,05 0,053 0,056 2 0,026 0,028 0,03 30 Na Sodyum mg/l I. 2 9 10,56 12,12 2 8,89 14,525 20,16 2 19,86 20,09 20,32 31 K Potasyum mg/l 2 4,06 4,3 4,54 2 3,2 4,26 5,32 2 4,42 4,72 5,02 32 Ca Kalsiyum mg/l 2 38,24 41,085 43,93 2 38,34 52,63 66,92 2 73,3 73,48 73,66 33 Mg Magnezyum mg/l 2 51,08 62 72,92 2 11,85 18,205 24,56 2 26,86 27,57 28,28 34 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 0 0 0 0 0 0 35 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 0 0 0 0 0 0 36 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 0 0 0 0 0 0 37 B Bor mg/l I. 2 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0 38 F Florür mg/l 2 0,26 0,28 0,3 2 0,24 0,37 0,5 2 0,54 0,54 0,54 39 Fen Fenol mg/l 0 0 0 0 0 0 0 0 0 T ABLO D.3 97

TABLO D.4 98

99

TABLO D.5 PORSUK ÇAYI ESKĠġEHĠR BÖLÜMÜNÜN 2006 YILI ORTALAMA DEĞERLERĠNĠN SULAMA SUYU KRĠTERLERĠNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI Ġstasyon Adı Porsuk Baraj ÇıkıĢı Esenkara ġeker Çiftliği Alpu YeĢildon Beylikova Yunusemre Sazılar Parametre S S S S S S S S EC(25C) umhos/cm 581 II. 547 II. 1059 III. 902 III. 970 III. 954 III. 931 III. 1184 III. Değ.%Na 11,03 I. 9,83 I. 29,54 II. 20,83 II. 24,04 II. 24,27 II. 24,1 II. 34,05 II. SAR 0,42 I. 0,37 I. 1,64 I. 1,04 I. 1,24 I. 1,26 I. 1,3 I. 2,13 I. RSC meg/l -0,57 I. -0,59 I. 0,01 I. -0,13 I. -0,32 I. -0,25 I. -0,22 I. -0,58 I. Klorür (Cl) meg/l 0,43 I. 0,34 I. 2,47 I. 1,43 I. 1,92 I. 1,66 I. 1,58 I. 3,1 I. Sülfat (SO4) meg/l 0,91 I. 0,87 I. 1,58 I. 1,47 I. 1,61 I. 1,65 I. 1,55 I. 2,27 I. Top.Tuz mg/l 372,0 II. 367,0 II. 678,00 III. 577 III. 621 III. 610 III. 596 III. 758 III. Bor (B) mg/l 0,07 I. 0,11 I. 0,23 I. 0,19 I. 0,18 I. 0,13 I. 0,13 I. 0,55 II. Sulama S.Sınıfı C2- S1 C2S1 C3- S1 C3- S1 C3- S1 C3- S1 C3- S1 C3- S1 Nitrat (NO3) mg/l 3,03 I. 5,16 I. 3,33 I. 1,90 I. 1,20 I. 1,68 I. 2,53 I. 4,63 I. Fek.Koliform s/100 ml 30 III. 124 IV. V. V. V. V. V. 150 IV. BOD5 mg/l 2,85 I. 2,97 I. 71,00 II. 41,5 II. 38 II. 38 II. 30,5 II. 26 II. Askı.Katı M.mg/l 8,8 I. 14,2 I. 83,25 V. 46,5 IV. 47,75 IV. 39,25 III. 45,75 IV. 77,5 V. ph 8,10 I. 8,07 I. 7,78 I. 7,65 I. 7,63 I. 7,75 I. 7,85 I. 7,9 I. Sıcaklık C 8,38 I. 9,33 I. 14,25 I. 12,88 I. 13,5 I. 13,0 I. 13,75 I. 13,9 I. NOT: 7 Ocak 1991 tarih ve 20748 sayılı Resmi Gazetede verilen kriterlere göre düzenlenmiştir. S=Su Sınıflaması I=Çok iyi II = Ġyi III = Kullanılabilir. IV = Ġhtiyatla kullanılabilir. V = Uygun değil (Zararlı ) 100

D.1.3.3.Porsuk Baraj ÇıkıĢı Ġle EskiĢehir Ġçme ve Kullanma Suyu Arasındaki Su Kalite Değerlendirmeleri Alım Noktası 2006 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Degerleri Tablo D.6 da ve Porsuk Çayı EskiĢehir Bölümü 2006 Yılı Ortalama Değerlerine Göre Su Kalitesi Sınıfları Tablo D.7 de verilmiģtir. Tablo D.7 da su kalite sınıfları incelendiğinde orto-fosfat değerlerine göre Baraj ÇıkıĢı nda 4.sınıf durumu Sazılar istasyonuna kadar devam etmektedir.bod5 ve COD parametrelerine göre ise ġeker Fabrikası sonrası 4.sınıf değerlerine ulaģılmaktadır.çözünmüģ Oksijen değerleri baraj çıkıģında 1.sınıf iken Ģeker çiftliğinde 3.sınıf Alpu da 4.sınıf olmakta ve yan dereler etkisi ile Sazılar istasyonunda 2.sınıfa yükselmektedir. Porsuk Çayı üzerinde bulunan 13 gözlem istasyonlarının amonyak azotu (NH3-N), nitrit azotu (NO2-N), nitrat azotu (NO3-N) ve orto fosfat (o-po4) parametrelerinin ortalama değerleri Grafik D.1 de ve aynı gözlem istasyonlarındaki BOD5 (biyokimyasal oksijen değeri) ve COD (kimyasal oksijen değeri) parametrelerinin ortalama değerleri Grafik D.2 verilmiģtir. Porsuk Çayı Baraj çıkıģı gözlem istasyonuna ait amonyak azotu (NH3-N), nitrit azotu (NO2-N), nitrat azotu (NO3-N) ve orto fosfat (o-po4) parametrelerinin zamana göre değiģimi Grafik D.3 ve aynı parametrelerin Esenkara istasyonunda zamana göre değiģimi Grafik D.4 verilmiģtir. Baraj çıkıģı ile EskiĢehir içme ve kullanma suyu alım noktası arasında endüstriyel ve evsel nitelikli kirletici kaynak bulunmamaktadır. 101

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI BARAJ ÇIKIġI SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 0.389 4.467 9.800 T Sıcaklık C o I. 4 8.5 9.6 12.0 p H ph I. 4 7.6 8.0 8.4 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 575 599 615 Toplam Çözünmüş I. Katılar mg/l 4 341 362 375 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 3.0 6.3 14.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 2.5 4.4 9.0 Col Renk Pt-Co 3 5.0 9.2 15.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 227.0 254.1 279.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 6.8 27.0 Cl Klorür mg/l I. 4 16.5 17.2 18.4 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l II. 4 0.000 0.673 1.400 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l II. 4 0.002 0.006 0.010 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 1.73 1.99 2.19 Toplam Kjeldahl III. TKN Azotu mg/l 3 1.0 1.6 1.9 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 4 8.0 10.3 12.2 pv Organik Madde mg/l 4 2.40 2.95 3.18 Biyolojik Oksijen BOD 5 II. İhtiyacı mg/l 4 3.0 4.5 5.9 Kimyasal Oksijen II. COD İhtiyacı mg/l 4 13.0 36.0 53.9 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 253.1 282.3 293.0 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 0.30 0.77 1.04 Top. P Toplam Fosfor mg/l III. 4 0.10 0.25 0.33 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 43.5 46.4 51.1 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.00 0.01 0.04 Mn Mangan mg/l I. 4 0.03 0.06 0.09 Na Sodyum mg/l I. 4 16.18 17.05 17.86 K Potasyum mg/l 4 4.52 4.69 5.02 Ca Kalsiyum mg/l 4 36.9 43.5 51.4 Mg Magnezyum mg/l 4 38.9 42.2 48.4 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml I. 1 2 2 2 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.01 0.05 F Florür mg/l 4 0.34 0.45 0.54 Fen Fenol mg/l 0 0.00 0.00 102

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI ESENKARA SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 12 1.640 5.490 12.600 T Sıcaklık C o I. 12 5.0 10.5 14.0 p H ph I. 12 7.6 8.0 8.3 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 12 381 562 625 Toplam Çözünmüş I. Katılar mg/l 12 256 350 383 SS Askıdaki Katılar mg/l 12 8.0 26.3 148.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l II. 9 7.5 10.0 15.0 Turb Bulanıklılık NTU 12 7.0 17.8 85.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 12 165.5 246.8 291.5 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 12 0.0 0.6 7.0 Cl Klorür mg/l I. 12 8.0 14.2 18.1 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l II. 12 0.000 0.265 0.696 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l IV. 12 0.001 0.060 0.354 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 12 1.31 2.47 5.17 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 12 7.9 9.2 11.8 pv Organik Madde mg/l 12 1.38 2.71 3.68 Biyolojik Oksijen BOD 5 I. İhtiyacı mg/l 12 2.0 2.9 5.0 Kimyasal Oksijen II. COD İhtiyacı mg/l 12 7.0 28.8 50.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 12 182.0 272.8 319.0 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 12 0.05 0.61 1.21 SO 4 Sülfat mg/l I. 12 21.7 38.0 50.5 Fe Demir mg/l I. 12 0.00 0.07 0.44 Mn Mangan mg/l I. 12 0.05 0.08 0.18 Na Sodyum mg/l I. 12 9.27 15.60 19.30 K Potasyum mg/l 12 0.53 4.01 4.96 Ca Kalsiyum mg/l 12 34.0 47.9 56.8 Mg Magnezyum mg/l 12 21.6 37.2 43.1 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml II. 1 20 20 20 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 Pb Kurşun µg/l 2 1.020 2.08 3.130 Zn Çinko µg/l 2 1.480 7.1 12.690 Cr Krom µg/l 2 0.570 1.0 1.370 Cu Bakır µg/l 2 0.000 1 1.960 Cd Kadmiyum µg/l 2 0.000 0 0.060 Hg Civa µg/l 2 0.000 0 0.000 As Arsenik µg/l 2 4.390 8 11.110 B Bor mg/l I. 12 0.00 0.02 0.29 F Florür mg/l 12 0.05 0.40 0.56 Top.P Toplam Fosfor mg/l III. 12 0.02 0.20 0.37 103

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI BENZĠNLĠK SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ N Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 0.497 0.624 0.950 T Sıcaklık C o I. 4 5.0 11.3 14.0 p H ph I. 4 6.9 7.4 8.0 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 558 647 700 Toplam Çözünmüş I. Katılar mg/l 4 388 401 417 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 42.0 331.3 688.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 7.0 139.1 358.0 Col Renk Pt-Co II. 3 7.5 9.2 10.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 204.0 257.8 309.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l I. 4 17.0 20.1 22.8 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l II. 4 0.039 0.274 0.448 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l III. 4 0.004 0.022 0.032 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 2.61 3.35 5.20 Toplam Kjeldahl II. TKN Azotu mg/l 4 0.5 0.9 1.2 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 4 8.0 9.2 11.5 pv Organik Madde mg/l 4 2.46 2.88 3.54 Biyolojik Oksijen BOD 5 II. İhtiyacı mg/l 4 3.0 5.5 9.0 Kimyasal Oksijen II. COD İhtiyacı mg/l 4 28.0 47.8 88.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 284.9 313.7 326.9 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 0.00 0.16 0.36 Top. P Toplam Fosfor mg/l II. 4 0.00 0.06 0.13 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 31.7 61.0 117.1 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.01 0.15 0.34 Mn Mangan mg/l II. 4 0.11 0.21 0.30 Na Sodyum mg/l I. 4 13.84 18.13 22.50 K Potasyum mg/l 4 4.03 4.41 4.88 Ca Kalsiyum mg/l 4 48.6 55.3 61.8 Mg Magnezyum mg/l 4 39.8 42.7 45.4 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.00 0.01 F Florür mg/l 3 0.34 0.46 0.58 Fen Fenol mg/l 104

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI ESK. ġeker FAB. SONRASI SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 0.875 1.109 1.350 T Sıcaklık C o I. 4 4.0 11.1 21.0 p H ph I. 4 6.7 7.6 8.1 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 609 645 692 Toplam Çözünmüş I. Katılar mg/l 4 374 392 422 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 4.0 19.8 48.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 5.0 17.1 45.5 Col Renk Pt-Co II. 3 7.5 9.2 10.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 269.0 279.6 304.5 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l I. 4 18.0 20.1 23.3 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l I. 4 0.009 0.133 0.272 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l III. 4 0.011 0.024 0.048 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 1.62 2.88 5.34 Toplam Kjeldahl I. TKN Azotu mg/l 4 0.3 0.4 0.6 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 4 8.5 9.7 11.1 pv Organik Madde mg/l 4 2.54 2.73 2.88 Biyolojik Oksijen BOD 5 II. İhtiyacı mg/l 4 3.0 4.3 6.0 Kimyasal Oksijen II. COD İhtiyacı mg/l 4 12.0 33.7 49.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 293.5 312.2 339.5 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 0.02 0.20 0.42 Top. P Toplam Fosfor mg/l II. 4 0.01 0.08 0.15 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 34.0 41.8 47.7 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.00 0.04 0.08 Mn Mangan mg/l I. 4 0.03 0.06 0.08 Na Sodyum mg/l I. 4 18.06 19.88 21.60 K Potasyum mg/l 4 3.40 4.40 5.34 Ca Kalsiyum mg/l 4 44.6 53.5 63.2 Mg Magnezyum mg/l 4 42.5 43.4 44.3 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.00 0.00 F Florür mg/l 3 0.28 0.41 0.58 Fen Fenol mg/l 105

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI PĠS SU ARITMA ÖNCESĠ SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 3 0.859 1.013 1.159 T Sıcaklık C o I. 4 5.0 15.0 21.0 p H ph I. 4 6.7 7.5 7.9 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 641 682 747 Toplam Çözünmüş I. Katılar mg/l 4 384 410 438 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 4.0 16.0 27.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 3.0 11.6 18.0 Col Renk Pt-Co II. 3 7.5 12.5 20.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 268.0 285.8 327.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l I. 4 20.6 24.2 25.8 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l II. 4 0.284 0.874 2.340 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l III. 4 0.020 0.041 0.073 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 0.00 1.65 2.61 Toplam Kjeldahl II. TKN Azotu mg/l 4 0.4 1.3 2.9 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 4 5.6 8.3 10.7 pv Organik Madde mg/l 4 2.54 6.14 15.36 Biyolojik Oksijen BOD 5 III. İhtiyacı mg/l 4 7.0 18.3 50.0 Kimyasal Oksijen III. COD İhtiyacı mg/l 4 35.0 60.1 99.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 299.3 317.2 342.2 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 0.00 0.08 0.21 Top. P Toplam Fosfor mg/l I. 4 0.00 0.01 0.02 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 35.2 45.7 51.3 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.01 0.09 0.23 Mn Mangan mg/l I. 4 0.05 0.08 0.12 Na Sodyum mg/l I. 4 18.76 22.12 25.34 K Potasyum mg/l 4 3.86 5.03 7.12 Ca Kalsiyum mg/l 4 46.1 54.2 63.9 Mg Magnezyum mg/l 4 43.7 44.2 44.8 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.00 0.00 F Florür mg/l 3 0.38 0.45 0.56 Fen Fenol mg/l 0 0.000 0.000 106

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI PĠS SU ARITMA SONRASI SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 1.990 2.505 3.556 T Sıcaklık C o I. 4 9.0 16.5 22.0 p H ph I. 4 0.3 5.9 7.7 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 877 1067 1172 Toplam Çözünmüş II. Katılar mg/l 4 514 608 704 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 19.0 34.5 47.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 15.0 25.8 33.0 Col Renk Pt-Co II. 3 30.0 31.7 35.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 309.0 365.0 407.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l II. 4 61.6 89.8 112.1 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l IV. 4 6.200 12.307 16.627 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l IV. 4 0.003 0.104 0.276 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 0.00 2.26 4.59 Toplam Kjeldahl IV. TKN Azotu mg/l 4 8.1 14.1 19.5 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l III. 4 1.5 3.7 6.5 pv Organik Madde mg/l 4 7.15 17.43 23.60 Biyolojik Oksijen BOD 5 IV. İhtiyacı mg/l 4 58.0 73.5 92.0 Kimyasal Oksijen IV. COD İhtiyacı mg/l 4 114.0 143.6 182.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 320.3 349.1 393.9 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 3.55 7.00 9.46 Top. P Toplam Fosfor mg/l IV. 4 1.20 2.16 2.60 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 61.0 71.4 85.0 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.05 0.07 0.11 Mn Mangan mg/l II. 4 0.08 0.11 0.14 Na Sodyum mg/l I. 4 57.38 77.39 90.80 K Potasyum mg/l 4 10.22 15.79 18.36 Ca Kalsiyum mg/l 4 48.0 53.1 58.4 Mg Magnezyum mg/l 4 47.2 52.6 66.6 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.03 0.12 F Florür mg/l 3 0.54 0.61 0.64 Fen Fenol mg/l 0 0.000 0.000 107

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI BEYLĠKOVA SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 2.600 3.173 4.420 T Sıcaklık C o I. 4 7.0 15.8 22.0 p H ph I. 4 7.6 7.8 8.0 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 910 1014 1155 Toplam Çözünmüş II. Katılar mg/l 4 531 575 664 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 10.0 10.8 12.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 6.0 7.8 9.5 Col Renk Pt-Co I. 3 25.0 26.7 30.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 338.0 381.9 448.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l II. 4 55.8 65.2 79.6 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l IV. 4 8.200 10.480 13.400 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l III. 4 0.002 0.019 0.060 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 0.00 0.71 2.85 Toplam Kjeldahl IV. TKN Azotu mg/l 4 8.3 12.0 14.8 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l IV. 4 1.2 2.4 5.2 pv Organik Madde mg/l 4 7.68 10.94 16.00 Biyolojik Oksijen BOD 5 IV. İhtiyacı mg/l 4 22.0 25.5 30.0 Kimyasal Oksijen IV. COD İhtiyacı mg/l 4 57.0 75.1 95.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 342.6 358.5 385.4 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 4.93 7.03 8.95 Top. P Toplam Fosfor mg/l IV. 4 1.72 2.28 3.00 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 43.6 59.7 68.5 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.05 0.09 0.14 Mn Mangan mg/l II. 4 0.09 0.12 0.14 Na Sodyum mg/l I. 4 56.88 63.37 77.52 K Potasyum mg/l 4 8.22 12.44 16.60 Ca Kalsiyum mg/l 4 55.0 58.0 65.0 Mg Magnezyum mg/l 4 49.2 51.9 54.2 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.06 0.15 F Florür mg/l 3 0.38 0.63 0.92 Fen Fenol mg/l 0 0.000 0.000 108

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çay Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI YUNUSEMRE SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 0.821 2.347 3.000 T Sıcaklık C o I. 4 7.5 15.4 21.5 p H ph I. 4 7.5 7.7 7.9 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 967 1050 1106 Toplam Çözünmüş II. Katılar mg/l 4 550 602 660 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 7.0 12.3 18.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 6.0 12.1 20.0 Col Renk Pt-Co II. 3 15.0 21.7 25.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 336.0 372.6 404.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l II. 4 70.1 75.5 85.7 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l IV. 4 9.290 10.073 11.100 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l IV. 4 0.002 0.114 0.340 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l I. 4 0.00 2.54 4.54 Toplam Kjeldahl IV. TKN Azotu mg/l 4 7.4 9.6 12.2 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l III. 4 1.9 3.9 6.4 pv Organik Madde mg/l 4 7.36 12.78 17.20 Biyolojik Oksijen BOD 5 IV. İhtiyacı mg/l 4 17.0 29.8 40.0 Kimyasal Oksijen III. COD İhtiyacı mg/l 4 45.0 68.8 88.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 353.3 377.7 416.9 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 5.00 6.86 7.65 Top. P Toplam Fosfor mg/l IV. 4 1.72 2.21 2.60 SO 4 Sülfat mg/l I. 4 44.7 63.6 73.7 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.12 0.14 0.16 Mn Mangan mg/l II. 4 0.14 0.25 0.42 Na Sodyum mg/l I. 4 62.56 66.65 70.00 K Potasyum mg/l 4 9.02 12.01 14.48 Ca Kalsiyum mg/l 4 54.7 57.0 59.2 Mg Magnezyum mg/l 4 51.4 57.2 68.1 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l I. 4 0.00 0.05 0.13 F Florür mg/l 3 0.60 0.73 0.96 Fen Fenol mg/l 109

TABLO D.6 2009 Yılı Porsuk Çayı Ġstasyonları Ölçüm Değerleri ĠSTASYON ADI PORSUK ÇAYI SAZILAR (ĠL ÖREN) SiĠMGE PARAMETRELER BĠRĠMĠ n Sınıf Min. Ort. Maks. Q Debi m 3 /sn 4 0.143 0.994 2.320 T Sıcaklık C o I. 4 7.5 16.1 27.5 p H ph I. 4 7.7 7.8 7.9 EC TDS Elektriksel İletkenlik (25 C) umho/cm 4 137 1472 2309 Toplam Çözünmüş II. Katılar mg/l 4 708 1081 1445 SS Askıdaki Katılar mg/l 4 12.0 24.5 46.0 Set.S Çökebilir Katılar mg/l 0 Turb Bulanıklılık NTU 4 10.0 14.5 20.0 Col Renk Pt-Co II. 3 15.0 20.0 25.0 M-Al Toplam Alkalinite mg/l CaCO 3 4 332.0 388.1 416.0 P-Al Fenolftalein Alkalinite mg/l CaCO 3 4 0.0 0.0 0.0 Cl Klorür mg/l III. 4 127.6 255.1 380.6 NH 3-N Amonyak Azotu mg/l IV. 4 0.252 4.027 8.100 NO 2-N Nitrit Azotu mg/l IV. 4 0.038 0.461 1.430 NO 3-N Nitrat Azotu mg/l II. 4 4.86 6.61 9.18 Toplam Kjeldahl III. TKN Azotu mg/l 4 0.5 4.5 8.6 Org. N Organik Azot mg/l 0 Top. N Toplam Azot mg/l 0 DO Çözünmüş Oksijen mg/l I. 4 4.9 9.2 14.1 pv Organik Madde mg/l 4 6.40 9.74 11.68 Biyolojik Oksijen BOD 5 III. İhtiyacı mg/l 4 15.0 16.5 19.0 Kimyasal Oksijen IV. COD İhtiyacı mg/l 4 68.0 95.3 142.0 mg/l TH Toplam Sertlik CaCO3 4 371.6 495.8 615.4 o-po4 Orto-Fosfat mg/l 4 2.38 3.90 6.95 Top. P Toplam Fosfor mg/l IV. 4 0.68 1.27 2.30 SO 4 Sülfat mg/l III. 4 106.3 233.6 374.5 CO2 Karbon Dioksit mg/l 0 Fe Demir mg/l I. 4 0.05 0.13 0.19 Mn Mangan mg/l II. 4 0.14 0.27 0.57 Na Sodyum mg/l III. 4 117.68 224.99 349.05 K Potasyum mg/l 4 10.16 12.97 16.68 Ca Kalsiyum mg/l 4 57.8 72.8 85.1 Mg Magnezyum mg/l 4 55.2 76.3 98.0 T.coli Toplam koliform EMS/100ml 0 0 0 F.strp. Fecal streptococ EMS/100ml 0 0 0 E.coli Esh.coli EMS/100ml 0 0 0 B Bor mg/l IV. 4 0.40 1.39 2.28 F Florür mg/l 3 0.68 0.88 1.15 Fen Fenol mg/l DSĠ III. Bölge Müdürlüğü 2009 110

Porsuk Baraj ÇıkıĢı Esenkara Benzinlik Atatürk Cad. Köprü ġeker Fb. Öncesi ġeker Fb. Sonrası Esk.Atık Arıt. Tes. Öncesi Alpu YeĢildon Beylikova Yunusemre Sazılar TABLO D.7 PORSUK ÇAYI ESKĠġEHĠR BÖLÜMÜ 2006 YILI ORTALAMA DEĞERLERĠNE GÖRE SU KALĠTE SINIFLARI BAZ ĠSTASYONLAR ġeker Çiftliği ph PARAMETRELER Toplam ÇözünmüĢ Katılar (mg/l) ÇözünmüĢ Oksijen (mg/l) Biyokimyasal Oksijen Değeri (mg/l) Kimyasal Oksijen Değeri (mg/l) Amonyak Azotu (mg/l) Nitrat Azotu (mg/l) Toplam Fosfor (mg/l) SEMBOL ph TDS DO BOD5 COD NH3-N NO3-N PO4-P 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 3 3 4 4 2 1 2 2 2 1 2 3 3 4 4 4 4 4 4 2 2 2 1 1 4 3 4 4 4 4 3 4 3 1 2 1 2 2 2 4 4 4 4 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 2 2 3 4 4 4 4 4 NOT: Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 1 de verilen Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre kalite kriterleri esas alınarak değerlendirilmiģtir. Sınıf 1 : Yüksek kaliteli su 1 Sınıf 2 : Az kirlenmiģ su 2 Sınıf 3 : Kirli su 3 Sınıf 4 : Çok kirlenmiģ su 4 111

Değerler(mg/L) GRAFĠK D.1 Porsuk Çayı NH 3 -N, NO 2 -N, NO 3 -N ve o-po 4 2010 Yılı Ortalama Değerlerinin DeğiĢim Grafiği 9,000 8,000 7,000 Porsuk Çayı Ortalama Değerlerinin DeğiĢimi 6,000 5,000 4,000 3,000 Amonyum Azotu Nitrit Azotu Nitrat Azotu Orto-Fosfat 2,000 1,000 0,000 112

Değerler (mg/l) GRAFĠK D.2 Porsuk Çayı 2010 Yılı BOĠ 5 ve COD Ortalama Değerlerinin Ġstasyonlara Göre DeğiĢimi 140,00 120,00 100,00 BOD5-COD DEĞĠġĠM GRAFĠĞĠ 80,00 60,00 BOD5 COD 40,00 20,00 0,00 113

(kg/gün) GRAFĠK D.3 Porsuk Çayı Azot ve o-po 4 2010 Yılı Ortalama Değerlerinin Ġstasyonlara Göre DeğiĢimi 3500,00 Azot ve o-po4 yükü DeğiĢimleri 3000,00 2500,00 2000,00 1500,00 Azot o-po4 1000,00 500,00 0,00 114

Değerler (mg/l) EĢenkara Noktası NH4-N,NO2-N,NO3-N ve o-po4 Aylık DeğiĢimi 2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 0,800 0,600 0,400 0,200 0,000 Amonyum Azotu Nitrit Azotu Nitrat Azotu Orto-Fosfat 115

BOĠ5 YÜKÜ (mg/litre) GRAFĠK D.4 Porsuk Çayı 2009 Yılı Ortalama BOĠ5 Yükü DeğiĢimi 120.0 100.0 80.0 73.5 60.0 47.0 40.0 20.0 4.5 2.9 5.5 4.3 18.3 25.5 29.8 16.5 0.0 GÖZLEM ĠSTASYONLARI 116

AZOT YÜKÜ GRAFĠK D.5 Porsuk Çayı 2009 Yılı Ortalama Azot Yükü DeğiĢimi 3450 3175.3 3259.6 3150 2873.1 2850 2580.8 2550 2250 1950 1650 1350 1050 1121.2 1327.2 953.1 750 450 150 196.6 291 224.5 GÖZLEM ĠSTASYONLARI 117

FOSFAT YÜKÜ (mg/litre) GRAFĠK D.4 Porsuk Çayı 2009 Yılı Ortalama Fosfat Yükü DeğiĢimi 2000.0 1891.0 1927.0 1500.0 1515.0 1391.0 1000.0 500.0 297.2 289.3 335.0 8.6 19.2 7.0 0.0 GÖZLEM ĠSTASYONLARI 118

Değerler(mg/L) 1,20 Porsk B.ÇıkıĢı Değerleri 0,80 0,40 Amonyum Azotu Nitrit Azotu Nitrat Azotu Orto-Fosfat 0,00 Mart Haziran Eylül Aralık Aylar 119

2010 Yılı Debi,T-Coli,E-Coli Değerleri 60000 50000 40000 30000 Debi Toplam koliform Esh.coli 20000 10000 0 Baraj ÇıkıĢı EĢenkara Sazılar(Ġlören) 120

GRAFİK D.7 PORSUK ÇAYI BARAJ ÇIKIŞI 2006 YILI T.COLİ, I COLI VE DEBİ DEĞERLERİNİN ZAMANA GÖRE DEĞİŞİMİ 160 150 25,000 140 120 SAYI/ 100ml 100 19,9 100 20,000 15,000 DEBİ m 3 /s 80 Debi 60 10,000 40 6,7 5,000 20 0 5 2,100 1,89 2 1 0 MRT HZR EYL ARL 0,000 AYLAR T-COLI E-COLI DEBİ 121

GARAFİK D.8 PORSUK ÇAYI ESENKARA 2006 YILI T.COLİ, I COLI VE DEBİ DEĞERLERİNİN ZAMANA GÖRE DEĞİŞİMİ 1400 18,000 1200 15,50 16,00 1200 16,000 14,000 1000 SAYI/100ml 800 600 500 500 8,4 800 800 11,00 10,54 700 900 9,40 700 12,000 10,000 8,000 DEBİ m 3 /s 400 200 5 2,300 2,8 40 40 30 20 30 20 300 110 2,50 6,000 300 4,000 200 2,85 2,96 100 2,000 40 0 0,000 OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK AYLAR T-COLI E-COLI DEBİ 122

GRAFİK D.9 PORSUK BENZİNLİK 2006 YILI T.COLİ, I COLI VE DEBİ DEĞERLERİNİN ZAMANA GÖRE DEĞİŞİMİ 12000 8,000 10000 7,082 10000 7,000 6,000 8000 SAYI/100ml 5,000 6000 4,29 5000 4,000 DEBİ m 3 /s 4000 4000 3,000 1,924 2,000 2000 1500 800 1000 0,67 1,000 0 ŞUBAT MAYIS AĞUSTOS KASIM 0,000 AYLAR T-COLI E-COLI DEBİ 123

GRAFİK D.10 PORSUK ÇAYI SAZILAR(İLÖREN) 2006 YILI T.COLİ, I COLI VE DEBİ DEĞERLERİNİN ZAMANA GÖRE DEĞİŞİMİ 7000 8,000 6000 SAYI/ 100ml 5000 6000 6,882 7,000 6,000 4000 3000 3,633 3,1 4,596 5,000 4,000 3,000 D E B İ m 3 /s 2000 2,000 1000 1000 1,000 0 SBT MYS AGS KSM AYLAR T-COLI E-COLI DEBİ 0,000 124

TveECOLĠ 100 ml /adet DEBĠ m3/s GRAFĠK D.11 2000-2003 Yılları T.Coliform, E-Coliform ve Debinin Zamana Göre DeğiĢimi 1000000 100000 10000 1000 100 10 1 ġb My Hz. Ks ġb My Hz. Ks ġb My Hz. Ks ġb My Hz. Ks AYLAR Tcoli E Coli Debi 125

TABLO D.8. 2003 Yılı Porsuk Çayı EskiĢehir Bölümü Analiz Sonuçları Parametre Birim Regülatör Köprüsü Hasanbey Köprüsü Alpu YeĢildoğan Beylikova San.Tes.Sonrası Sıcaklık ºC Yerinde Yerinde Yerinde Yerinde ph 8,24 8,02 7,56 8,17 CO MgO2/l Yerinde Yerinde Yerinde Yerinde Çöz.Org. Madde Mg/l 338 392 430 422 Klorür Ġyonu MgClˉ/l 0,19 0,54 0,63 0,57 Sülfat Ġyonu MgSO4/l 0 0 104 50 Amonyum MgNH4/l 0 0 0 0 Azotu Nitrit Azotu MgNO2/l 0,02 0,351 0,037 0,049 Nitrat Azotu MgNO3/l 0,7 1,07 0,305 1,585 Top Fosfor Mg/l 2,32 0,322 0,014 0,204 ORGANĠK PARAMETRELER KOĠ Mg/l 42,6 205 189 43 BOĠ Mg/l 2 70 40 40 ĠNORGANĠK PARAMETRELER Kadmiyum μg/l 0 55 0 0 KurĢun μg/l 22 36 36 46 Bakır μg/l 46 22 110 62 Top Krom μg/l 149 311 336 306 Krom μg/l 81 251 191 159 Nikel μg/l 314 2725 2285 2080 Çinko μg/l 0 131 168 84 Siyanur μg/l 8 24 17 12 Florür μg/l 587 593 534 387 Serbest Klorur μg/l 146 464 336 580 Demir μg/l 99 604 541 743 Mangan μg/l 208 958 784 994 Bor μg/l 146 218 12 216 Aluminyum μg/l 0 0,059 0,045 0,069 Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2003 D.1.4. Göller,Göletler ve Rezervuarları EskiĢehir Ġli DSĠ III. Bölge Göletleri Tablo D.9 de, Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü ve Ġl Özel Ġdaresince inģa edilen göletler Tablo D.10 da verilmiģtir. D.1.5 Deniz Ġlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. 126

Maksadı TABLO D.9 EskiĢehir Ġli DSĠ III Bölge Göletleri S= Sulama T=TaĢkın kontrol TESĠSĠN ADI Safhası Akarsu Adı Gövde Dolu Tipi Tesis Yüksekliği Normal Normal su kotunda Sulama Minimum Aktif Dolgu Kret Temel Tagvelden Su Kotu Depolama Göl sahası su kotu kapasite Hacmi Kotu den Hacmi Alanı (brüt) (Göletler) m³ M m m m Hm³ km² ha m m³ ASLANBEYLĠ ĠĢletme Ilgaz d. Homojen 71000 1132.60 22.60 20.60 1130.60 0.156 0.024 S 50 1122.00 126000 BEYLĠK ĠĢletme Beylik d. Homojen 95000 878.20 23.79 12.60 875.80 0.508 0.12 S 150 870.90 395000 ÇUKURHĠSAR ĠĢletme Ilgın d. Toprak 144000 879.15 24.15 15.15 876.70 0.653 0.13 S 140 868.90 585000 DEREYALAK ĠĢletme SöğütbaĢı d. Homojen 111000 1051.40 20.00 16.50 1049.00 0.390 0.08 S 113 1040.00 350000 HANKÖY ĠĢletme Değirmendere Homojen 107000 1089.30 26.55 21.30 1087.10 0.791 0.14 S 171 1178.40 692000 KANLIPINAR ĠĢletme Tıngır d. Homojen 109000 878.70 22.25 17.20 876.10 0.750 0.11 S 120 865.70 700000 KARAÖREN ĠĢletme Delikçam d. Zonlu 55000 1099.25 20.25 15.25 1096.50 0.840 0.227 S 154 1086.95 730000 KELKAYA ĠĢletme Kelkaya d. Homojen 40000 867.66 23.66 19.66 865.90 0.451 0.08 S 84 856.60 402000 KOÇAġ ĠĢletme Çağsak d. Kargir 14000 998.20 31.20 27.20 995.65 0.450 0.06 S 117 986.20 375000 SAZAK ĠĢletme Damlalı d. Homojen 62000 827.75 11.50 9.50 826.00 0.162 0.032 S 42 818.85 130000 ÖMERKÖY ĠĢletme Kocadere Zonlu 261000 1267.00 27.00 22.00 1264.80 1.370 0.16 S 390 1250.60 1300000 YUKARI KARTAL ĠĢletme Kartal d. Toprak 41000 996.70 18.70 15.20 994.12 0.540 0.13 S 144 987.50 490000 YUKARI SÖĞÜT ĠĢletme Yapılcak d. Homojen 99000 1123.00 24.06 22.06 1121.00 0.228 0.032 S 74 1111.50 186000 ÇATMAPINAR ĠĢletme A.Dereboyu Homojen 510000 1000.90 26.90 15.90 997.95 4.154 0.84 S 838 990.85 3484000 ERENKÖY ĠĢletme Karanlık D. Homojen 183000 1071.15 30.55 25.55 1069.00 0.613 0.07 S 150 1050.60 601000 KAYI III ĠĢletme Bayırköy D. Homojen 360000 846.30 20.80 17.80 844.00 1.016 0.19 S+T 167 837.00 831000 KESKĠN 75. Yıl ĠĢletme Karaöz D. Homojen 920000 890.60 28.60 24.60 888.20 8.400 0.93 S 1112 873.20 7760000 YAPILDAK ĠĢletme Yağıcak D. Zonlu 151000 1137.40 27.00 18.00 1134.90 0.890 0.16 S 220 1125.00 822000 DSĠ III Bölge Müdürlüğü 2007 127

Tablo D.10. Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresince ĠnĢa Edilen Göletler Göletin Adı Ġlçesi Amacı Kret Yüksekliği m Maksimum Göl Hacmi m³ Göl Aynası Alanı Yapıldığı Yıl Günyüzü I Günyüzü Sulama 15.00 490.060 120 000 1975-1976 Oğlakçı Sivrihisar Sulama 16.00 765.000 125 000 1976-1977 Tutluca I Ġnönü Sulama 17.50 262.390 48 000 1977-1978 Tutluca II. Günyüzü Sulama 18.00 776.660 145.000 1977-1978 Mercan Yağrı Yaylası Mihalıççık Sulama 17.00 158 000 1979-1980 1.150.680 Ahırköy Mihalıççık Sulama 16.00 287 000 1980-1981 1.927.900 Sazak Mihalıççık Sulama 20.50 876.000 125 000 1983-1984 Bahçeçik Sivrihisar Sulama 12.00 1.204.220 304.520 1986-1988 ÜçbaĢlı Mihalıççık Sulama 20.75 1.352.904 200 000 1987-1988 Emirceoğlu Merkez Sulama 22.90 1.600.000 230 000 1990-1991 Günyüzü II Sulama 13.50 540.000 104.000 1992-1994 Halilbağı Beylikova Sulama 26.00 820.000 103.700 2001-2002 Kızılcaören Beylikova Sulama 26.00 765.000 92.260 2002-2003 Özdenk Beylikova Sulama 25.50 940.000 217.000 2004 Belpınar 3 Ad Çifteler Hay.içme suyu 6.00 19.814 11.700 1984 Ġkipınar II Beylikova Hay.içme suyu 6.50 20.000 9.350 1989 Ġkipınar I Beylikova Hay.içme suyu 7.50 67.473 24.970 1990 Kırka Göletleri 3 Ad Seyitgazi Hay.içme suyu 4.00 16.500 8.330 1990 Ağlarca 2 Ad Han Hay.içme suyu 3.75 7.800 16.500 1992 Kuzören Günyüzü Hay.içme suyu 8.50 16.600 7.360 1992 Ayvalı Günyüzü Hay.içme suyu 7.00 16.000 8.735 1997 Çalkaya Mihallıççık Hay.içme suyu 5.00 18.950 4.975 1998 Peçene Han Hay.içme suyu 5.00 13.776 4.592 1998 Sarıcailyas Seyitgazi Hay.içme suyu 2.00 11.775 1.300 1998 IĢıkören Alpu Hay.içme suyu 4.00 6.930 4.750 2000 Ġstiklalbağı Sivrihisar Hay.içme suyu 8.00 12.500 6.315 2000 Mülk Sivrihisar Hay.içme suyu 8.00 14.538 2000 16.000 Karapazar Merkez Hay.içme suyu 6.00 11.197 4.637 2001 Demirli Merkez Hay.içme suyu 8.50 13.850 2.500 2002 Balçıkhisar Mahmudiye Hay.içme suyu 7.00 16.543 5.550 2002 Tatarçık Mihalıççık Hay.içme suyu 6.00 3.917 1.600 2002 Çardak Mihalıççık Hay.içme suyu 7.00 5.119 6.760 2002 4.60 7.545 4.035 Kırka 4 Ad Seyitgazi Hay.içme suyu 6.50 16.348 5.781 Beyyala Sarıcakaya Tarım araz. ve hayvan sulama Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü-Ġl Özel Ġdaresi 2006 7.00 15.410 6.638 2002 7.00 6.928 3.000 13.0 320.480 69.700 2006 128

D.2.DOĞAL DRENAJ SĠSTEMLERĠ Drenaj sistemleri ile ilgili yeterli bilgi edinilememiģtir. Sivrihisar Ġlçesi AĢağı Kepen, YeĢilköy ve Ahiler, KurtĢeyh, Gökdere, Kaldırım Köyleri hudutları dahilinde yer altı düdenleri mevcuttur. D.3 SU KAYNAKLARININ KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVREYE ETKĠLERĠ D.3.1 Yer Altı Suyu ve Kirlilik Hızla büyüyen, geliģen EskiĢehir il merkezinde aynı zamanda geliģmeye paralel olarak büyük bir nüfus artıģı da izlenmiģtir. Ancak bu olumlu geliģmeler beraberinde, (çarpık kentleģmeden, insan sağlığına ve çevreye gereken önem verilmemesinden, alt yapı yetersizliğinden dolayı) yoğun bir kirliliği de gündeme getirmiģtir. Bu kirlilik, EskiĢehir ovasını oluģturan alüvyonun geçirgenliğine bağlı olarak yeraltı sularının kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Kaynağı Kütahya daki Murat Dağı nın aģağı kısmında bulunan Porsuk Çayı Kütahya ve EskiĢehir kentlerinin içme ve kullanma suyu kaynağı olduğu gibi aynı zamanda EskiĢehir ve Kütahya ovalarına sulama suyu sağlayan önemli bir yüzey suyu kaynağıdır. Havza alanı 11325 km 2 olan Porsuk Çayı kaynağında itibaren 460 km yol kat ederek Sakarya Nehrine ulaģmaktadır. Ġçme kullanma suyu ihtiyacı dıģındaki Porsuk Çayı suyu Ġl Merkezinden sonra Alpu, Beylikova Ġlçeleri ve Yunusemre Beldesinden geçerek Sakarya Nehri ile birleģmeden önce zirai, hayvansal üretim, evsel ve sanayi atıksuları giriģimleri nedeniyle kalitesi bozulmaktadır. Ġlimiz Çifteler SakarbaĢı denilen alandan doğan Sakarya Nehri her ne kadar sanayi tesisleri atıksuları giriģimi olmasa da evsel, tarımsal sulamadan ve hayvan besimlerinden kaynaklanan atıksular nedeniyle kalitesi bozulmaktadır. Ancak Ġlimiz sınırları içerisindeki barajlarda ( Sarıyar, Gökçekaya ve Yenice ) dinlenen Sakarya Nehri kalitesini olumda yönde düzeltmektedir. Porsuk Çayı ndaki oluģan kirliliğe katkı sağlayan özellikle, Ġlimiz için yeterli kapasitede ve verimde çalıģamayan EskiĢehir Su ve Kanalizasyon Ġdaresi Atıksu Arıtma Tesisi ve hızla büyüyen Organize Sanayi Bölgesi atıksu deģarjları ön plana çıkmaktadır. Diğer bir önemli etki ise Kazım TaĢkent ġeker Fabrikasının kampanya dönemlerinde iģletme sırasında oluģan atıksuların deģarjı sonucunda da Porsuk Çayında meydana gelen kirlilik göze çarpmaktadır. Çevre Kanununda DeğiĢiklik yapılmasına dair 5491 sayılı Kanunun geçici 4. maddesi gereğince, atıksu arıtma tesisini kurmamıģ belediyeler ile hali hazırda faaliyette olup, atıksu arıtma tesisini kurmamıģ organize sanayi bölgeleri, diğer sanayi kuruluģları ile yerleģim birimleri, bu tesislerin kurulmasına iliģkin iģ termin planlarını bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde Bakanlığa sunmakla ve belirtilen sürelerde iģletmeye almakla yükümlü tutulmuģlardır. ĠĢletmeye alma süreleri; Nüfusu 100.000 den fazla olan belediyeler 3 yıl içerisinde, Nüfusu 100.000 ila 50.000 arasında olan belediyeler 5 yıl içerisinde, Nüfusu 50.000 ila 10.000 arasında olan belediyeler 7 yıl içerisinde, Nüfusu 10.000 ila 2.000 arasında olan belediyelerde 10 yıldır. 129

Bu kapsamda arıtma tesisleri olmayan belediyeler, nüfuslarına göre yukarıda belirtilen sürelerde arıtma tesislerini yaparak iģletmeye alınacağına dair iģ termin planlarını Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüze sunmuģlardır. Ġlimizde 19.07.2006 tarih ve 04 no lu Mahalli Çevre Kurulu Kararınca atıksu oluģumuna neden olan sanayi tesislerinin DSĠ sulama kanallarına ve drenaj kanallarına deģarjlarının engellenip, BüyükĢehir Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine bağlantılarının sağlanması için mücavir alan sınırları içerisindeki mevcut Belediyelerin BüyükĢehir Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi ile aralarındaki kanalizasyon bağlantı sistemlerinin tamamlanmasına karar verilmiģtir. 1997-1998 yıllarında yapılan EskiĢehir ovasındaki yeraltı suyu kalitesi çalıģmaları kapsamında, ovanın muhtelif yerlerinde belirlenen 22 adet sondaj kuyusundan, Porsuk çayı üzerinde 4 ayrı noktadan su numuneleri alınıp tahlilleri yaptırılmıģtır. Ayrıca daha önceki yıllarda 32 adet sondaj kuyusundan alınan su örneklerinin analizleri de değerlendirilmiģtir. Ancak bazı kuyularda kaliteli su almak için kirletilmiģ yeraltı suyunun bulunduğu alüvyon akifer tecrit edilmiģtir. YanlıĢ sonuçl ar vermemesi bakımından tecritsiz kuyularla mukayese yapmak için tecritli kuyulardan alınan su numunelerinin analiz sonuçları kirlilik çalıģmaları kapsamında değerlendirmeye alınmamıģtır. EskiĢehir ovasındaki tarım, il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Sulama kanalları vasıtası ile ovanın büyük bir kısmı sulanmaktadır. Tarımda kullanılan gübreler ve ilaçlar oldukça fazladır. Kullanılan gübre ve ilaçlar yeraltı ve yüzeysel suların kirlenmesine neden olmaktadır. EskiĢehir de doksanlı yıllara kadar kanalizasyon sistemi yoktu. Günümüzde Ģehrin merkez nüfusunun yaklaģık % 93 ü kanalizasyona bağlanmıģ durumdadır. Kanalizasyonun olmadığı yerleģim alanlarında evsel atık sular fosseptiklerde toplanmakta, Porsuk Çayı veya sulama kanallarına yakın yerlerde çaya ve kanallara verilmektedir. Foseptiklerde toplanan evsel atık suların yeraltına süzülmeleri sonucu yeraltı suyu, kirli atık sularla beslenir, bu nedenle çok sayıdaki foseptikler kirlilik için kaynak oluģturmaktadır. Yeraltı suyu kirliliğinin bazı parametreleri (EC gibi) EskiĢehir ovasında yayılım gösteren kuvaterner yaģlı alüvyonu oluģturan litolojilerin kimyasal bileģiminden kaynaklanmaktadır. ġekil D.1 Yeraltı su seviyesi haritası 130

D.3.2 Akarsularda Kirlilik Porsuk Çayı EskiĢehir bölümü dört noktadan alınan numunelerin kirlilik parametrelerine göre değerleri Tablo-8 verilmiģtir. D.3.2.1 EskiĢehir deki Kirletici Kaynaklar D.3.2.1.1. EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Mevcut Atıksu Arıtma Tesisi: Revizyon çalıģmalarına Haziran 2010 tarihi itibarı ile baģlanmıģtır. Dizayn debisi : 55 200 m 3 /gün, Ortalama debi: 44 400 m 3 /gün Ġlave Atıksu Arıtma Tesisi: Mayıs 2010 tarihi itibarı ile iģletmeye alınmıģtır. Kanalizasyonla toplanan tüm atıksular arıtıma tabi tutulduktan sonra Porsuk Nehri ne bağlantısı olan DSĠ kanalına (Sultandere Kanalı) deģarj edilmektedir. Dizayn debisi: 76 800 m 3 /gün, Ortalama debi: 60 600 m 3 /gün 2010 nüfus sayımına göre EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi nin nüfusu 629.609 kiģidir. Tesis Tasarım Kriterleri Kirliliğe Esas Nüfus : 275.000 kiģi (I. Kademe) Nüfus : 275.000 kiģi (I. Kademe) Kirliliğe Esas Nüfus : 375.000 kiģi (II. Kademe) Nüfus : 375.000 kiģi (II. Kademe) EĢdeğer Nüfus (KiĢi) I. Kademe : 275.000 EN60 II. Kademe : 375.000 EN60 ĠnĢası tamamlanan atıksu arıtma tesisi Ģu anda 105.000 m 3 /gün debi ile hizmet vermektedir. Ġlave tesiste atıksuyun C (karbon) gideriminin yanında N (azot) ve P (fosfor) giderimi de sağlanmaktadır. Ön arıtma ünitesi ile çamur arıtma üniteleri hem mevcut hem de yeni tesise hizmet verecek Ģekilde inģa edilmiģtir. Yeni tesiste 3 bölmeden oluģan betonarme çamur depolama havuzu inģa edilmiģ ve süzüntü suyu drenaj hattının tesis giriģine bağlantısı yapılmıģtır. Çamur çürütme ünitesinden elde edilen biyogaz kojenerasyon cihazı ile elektrik ve ısı enerjisine dönüģtürülecek ve tesisin iģletme sırasındaki enerji ihtiyacının %70 i buradan sağlanacak Ģekilde projelendirilmiģtir. Ön arıtım ve çamur arıtma üniteleri tamamen kapalı alan içerisinde ve oluģan tüm gazlar toplanarak koku giderim ünitesinde bertaraf edilecek Ģekilde inģa edilmiģtir. * ESKĠ Atıksu Altyapı Tesislerine Bağlantısı Mevcut Olan Tesisler: - 1 nci Hava Ġkmal Bakım Merkezi Komutanlığı : Ön Arıtma Tesisi Mevcut - Sarar Giyim Teks. San. ve Tic. A.ġ (Basma ĠĢletmesi): Sadece ph ayarlama 131

- TEI TusaĢ Motor San.A.ġ. : Ön Arıtma Tesisi Mevcut - TÜLOMSAġ Türkiye Lokomotif ve Motor San. A.ġ. Genel Müd. (sedece ön çöktürme ) - Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ.: Arıtma Tesisi Mevcut ĠĢletmeye Alma Tarihi: Ekim 2009 Bağlantı Ġzin Belgesi : 21.05.2010 D.3.2.1.2 EskiĢehir Organize Sanayi Bölgesi Atıkları EOSB'nin alanı 1996 yılı sonunda 32 milyon metrekareye geniģletilmiģtir. Halen bu alanın 14,5 milyon metrekaresi yatırımcılara tahsis edilmiģtir. Söz konusu alan içinde Ģu anda 512 kuruluģ faaliyet göstermekte olup, bunlardan 421'i üretimde, 74'ü inģaat safhasında geriye kalan 36'sı ise proje aģamasında bulunmaktadır. Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi YaklaĢık 70.000 m 2 alanda EskiĢehir Sanayi Odası Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren iģletmelerden kaynaklanan endüstriyel ve evsel nitelikli atıksuların arıtılması amacıyla, 18.000 m 3 /gün kapasite ile kurulmuģtur. Haziran 2008 de iģletmeye alınan EOSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi, 30.12.2008 tarihinde ise DeĢarj Ġzni ni almıģtır. D.3.2.1.3 Güven Süt A.ġ. Tarım Kredi Gıda Hayvancılık, Yem ve Süt San. Tic. A.ġ. olarak isim değiģtirmiģtir. D.3.2.2 D.3.2.2.1 Evsel Atıklar Kaplıcalardan Gelen Atıklar Kaplıcalardan gelen atıklar kanalizasyona verilmektedir. D.3.2.2.2 EskiĢehir Belediyesi Kanalizasyon Atıkları EskiĢehir Belediyesi kanalizasyon sisteminin büyük bir kısmı tamamlanmıģtır. EskiĢehir Atıksu Arıtma tesisleri inģaatı ESKĠ tarafından Temmuz 1993 de baģlatılmıģ ve 1998 yılında tamamlanarak faaliyete geçmiģtir. Aktif Çamur Sistemi ile arıtma prensibine dayanmakta olup, günde 105.000 m³ atıksu arıtma kapasitesine sahiptir. Atıksuyun Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı 187 mg/lt, Askıda Katı Madde mikt arı 349 mg/lt dir. Atıksu Arıtma Tesisinde Ģu üniteler bulunmaktadır : Kaba Izgaralar Terfi Ġstasyonu Otomatik Taraklama Kum ve Yağ Tutucu Tankları Ön Çökeltme Havuzları Havalandırma Havuzları Son Çökeltme Havuzu Çamur KarıĢtırma Tankı Çamur YoğunlaĢtırma Tankı Çamur SusuzlaĢtırma Ünitesi 132

EskiĢehir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı Su ve Kanalizasyon Ġdaresi Genel Müdürlüğü Arıtma Tesisleri Daire BaĢkanlığı, 14.08.2006 tarih ve AT/87 sayılı dilekçeleri ile ĠĢ Termin Planlarını Müdürlüğümüze sunarak, bu plan uyarınca, Ģu an 75.000 m 3 /gün kapasite ile çalıģan tesise ek olarak 140.000 m 3 /gün kapasiteli ilave tesislerinin inģai faaliyeti devam etmektedir. D.3.2.2.3 Sulama Kanallarına Verilen Atıklar Porsuk Çayı EskiĢehir giriģinde KaracaĢehir Regülatörü ile sağ ve sol ana kanallar vasıtasıyla EskiĢehir ve Alpu Ovaları sulanmaktadır. Bu sulama kanallarının EskiĢehir içinden geçen bölümlerde, özellikle Porsuk Çayı EskiĢehir giriģinde KaracaĢehir Regülatör ile sağ ve sol ana kanallar vasıtası ile EskiĢehir ve Alpu ovaları sulanmaktadır. Bu sulama kanallarının EskiĢehir içinden geçen bölümleri özellikle evsel nitelikli açık atık kanalları olarak çalıģmaktadır. Bu kanalların 2004 yılı sulama suyu kriterlerine göre ölçüm değerleri Tablo D.5 de verilmiģtir. D.3.2.2.4 EskiĢehir Bölümü Su Kalite Değerlendirilmeleri 2007 yılında Porsuk Çayı Baraj ÇıkıĢından Sazılar istasyonuna kadar 13 örnekleme noktasından örnekler alınarak incelenmiģtir. Ölçüm değerleri (min-ort-maks) Tablo D.6 da verilmiģtir. Porsuk Çayı EskiĢehir bölümü su kalite değerlendirilmesi Tablo D.7 de verilmiģtir. Bu tablo incelendiğinde Porsuk Baraj çıkıģında su kalitesi yan derelerin katılımıyla Esenkara istasyonunda bir miktar iyileģme göstermekle birlikte ġeker Fabrikası sonrası, belediye kanalizasyonu, Organize Sanayi atıklarının karıģmasıyla yoğun bir Ģekilde kirlenmiģ olup, 4. sınıf su (çok kirlenmiģ su) durumuna gelmektedir. Su bu durumunu Sakarya Nehrine karıģmadan önceki istasyon olan Sazılar istasyonuna kadar sürdürmektedir. Porsuk Çayı 2005 yılı ortalama değerlerine göre Amonyak azotu, Nitrik-Azotu, Nitrat-Azotu ve Orto-Fosfat değiģimi (Baraj çıkıģından Sazlılar istasyonuna kadar) Grafik D.1 de verilmiģtir. Grafik incelendiğinde amonyak azotu ve orto fosfat değerlerinde ġeker Çiftliği istasyonunda büyük bir artıģ görülmektedir. Sazılar istasyonuna kadar az bir düģüģ görülmekle birlikte yine çok yüksek bir değerle Sakarya ya karıģmaktadır. Nitrit-azotu ve özellikle nitrat azotunda ġeker Çiftliği istasyonundan sonra denitrifikasyondan dolayı düģüģ görülmektedir. Porsuk Çayı EskiĢehir bölümü 2006 yılı ortalama BOD5 yükü Grafik D.5, ortalama Azot yükü Grafik D.6, ortalama orta fosfat yükü Grafik D.7 de verilmiģtir. Grafikler incelendiğinde ġeker Çiftliği istasyonunda bütün değerlerde ani bir artıģ gözlenmiģtir. Sazılar istasyonuna kadar tedricen bir azalma görülmüģtür. Azot ve Orto-Fosfat yükünde YeĢildon istasyonunda gerek küçük yerleģim alanlarından gerekse sulama kanallarından taģınan kirlilik dolayısıyla az miktar bir artıģ gözlenmiģtir. Porsuk Çayı Baraj çıkıģı, Esenkara, Benzinlik ve Sazılar istasyonlarında 200 6 yılı mikrobiyolojik değerlerin zamana göre değiģimi Grafik (D.8, D.9, D.10,D.11) de verilmiģtir. Porsuk Çayı gözlem istasyonlarında E-coli, T-coli patojenlerin zamana göre değiģimi Grafik D.12 de verilmiģtir. 133

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.3.1. Porsuk Baraj Gölü EskiĢehir in 25 km batısında yer alan Porsuk Barajı, 1966 yılında yapımına baģlanmıģ ve 1972 yılında tamamlanmıģtır. Porsuk Barajı baģlıca üç amaç için inģa edilmiģtir. EskiĢehir Ġlinin taģkından korunması EskiĢehir ve Alpu ovalarının sulanması EskiĢehir Ġlinin içme ve kullanma suyu teminidir. 2000-2002 yıllarında, Porsuk Baraj Gölünde nitrat-azotu Tablo D.11, toplam fosfat-fosforu Tablo D.12, klorofil-a Tablo D.13 değerleri ve ortalama değerleri gösterilmiģtir. Porsuk Baraj Rezervuarında 2000-2002 yılları arasında ölçülen ortalama klorofil-a değerleri 44,23 mg/m³ bulunmuģtur. Bu değer göz önüne alındığında; % 21 ötrofik % 79 hipertrofik olduğu tespit edilmiģtir.. Aynı Ģekilde 2000-2002 yılları arasında ölçülen ortalama fosfat değerleri 186 mg/m³ olarak bulunmuģtur. Bu değer trofik sıralamada toplam fosfor için kullanılan olasılık dağılım tablosunda yerine konulduğunda ; % 2 mezotrofik % 37 ötrofik % 61 hipertrofik olduğu tespit edilmiģtir. 2000-2002 yıllarında yapılan trofik sınıflama çalıģmalarında Porsuk Baraj Gölünün Hipertrofik özelliğini koruduğu görülmektedir. Bu durumda baraja giren fosfor ve azot yüklerinin mutlaka denetlenmesi gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ġncelemeler Baraj gölüne gelen kirletici yükün en büyük bölümünün Kütahya pis su arıtma tesislerinden geldiğini göstermektedir. Pis su arıtma tesislerinin acilen tam kapasite çalıģması baraja gelen fosfor yükünün denetlenmesi açısından büyük önem taģımaktadır. D.3.3.2 Çatören Barajı Göleti Ġlimiz Seyitgazi Ġlçesi Kırka Beldesi dünyanın ve ülkemizin en önemli bor rezerv sahalarından olup beldede Eti Bor A.ġ. nin bor türevleri üretiminde bulunan iģletmesi mevcuttur. Bor üretimi nedeni ile oluģan borlu sular, bor madeninin çıkarıldığı ocaklar ve civardaki kayaçlardan yağıģlı dönemlerde çözünen bor baraj gölünde bor konsantrasyonunun artmasına sebeb olabileceği gibi bölgenin iklimsel, jeolojik ve hidrojeolojik vb. özellikleri de barajdaki bor konsantrosyonunun zaman zaman artmasına sebeb olabilmektedir.değiģik dönemlere ait baraj gölünden alınan su örneklerinin analiz neticelerinden baraj gölü çıkıģındaki bor konsantrasyonu 3750-7056 µg/lt değerleri arasında değiģtiği anlaģılmaktadır. Bölgede bulunan Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü ne ait Bor Madeni iģletmeciliğinden kaynaklanabilecek baraj suyundaki bor konstrasyonu artıģı ile ilgili iģletme tarafından bazı önlemler alınmıģtır. Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü tarafından 2005 yılında tamamlanan su toplama havuzu ve arazi ıslahı çalıģmaları ile iģletmenin 134

faaliyet alanı dıģından geçecek Ģekilde beton kanalla Lepçek Deresi güzergahı değiģtirilmiģ, güneyden geçen Ağzıkara deresine bağlanmıģtır. Böylece açık ocak dekapaj malzemesinin depolandığı tumba sahasından, yağıģlı havalarda oluģan yüzey suları su toplama havuzu ve arazi ıslahı projesi kapsamında yapılmıģ gölette depolanmakta, buradanda pompalar vasıtasıyla 1 numaralı atık göletine aktarılarak tesiste geri kullanılmaktadır. Açık ocak içerisindeki sularda ocak tabanında biriktirelerek pompalar vasıtasıyla basılmak suretiyle tesislerde kullanılmaktadır. Ayrıca 2007 yılı sonu itibari ile Kırka Bor ĠĢletmesine ait 6 adet atık toplama göleti bulunmaktadır. D.3.3.3 Kunduzlar Baraj Göleti Çatören barajı ile aynı bölgede olup bor üretiminden kaynaklanan bor kirliliği yaģamamakla birlikte bölgenin iklimsel, jeolojik ve hidrojeolojik vb. özelliklerinden kaynaklanan nedenler ile yağıģlı dönemlerde kayaçlardan çözünen bor ile göletteki bor konsantrasyonu zaman zaman artmaktadır. D.3.3.4 Sarıyer Baraj Göleti Porsuk çayından taģınan kirlilik yükleri yanında Ankara ilinden gelen evsel ve endüstriyel kirlilik yükleri ile kirlenmektedir. Sakarya nehri üzerindeki Gökçekaya ve Yenice barajlarının kirlilik yüklerini tutmakla beraber zaman zaman barajda biriken atık yükleri nedenıyle bu iki barajda olumsuz etkilenmektedir. 135

TABLO D.11 Porsuk Baraj Gölü 2000-2002 Nitrat Azotu (No3-N) Dağılım Tablosu TARĠH Gözlem Ġst. A C E G J L N Ortalama Ortalama Numune cinsi mg/lt mg/mküp Kompozit 0 0,2 0,2 0 0 0,2 0 0,086 85,71 HAZĠRAN 2000 Yüzey 0,2 0 0,2 0 0 0 0 0,057 57,14 Orta 1,1 0,9 1,1 1,1 0,55 0,2 0,35 0,757 757,14 Dip 0,55 0,35 0,2 0,55 0,2 0,35 0,2 0,343 342,86 Kompozit 0,08 0,21 0,21 0,02 0,17 0,19 0,19 0,153 152,86 MAYIS 2001 Yüzey 0,21 0,1 0,1 0 0,06 0,19 0,19 0,121 121,43 Orta 0,42 0,21 0,2 0,38 0,19 0,15 0,15 0,243 242,86 Dip 0 0,21 0,1 0,19 0 0,15 0,15 0,114 114,29 Kompozit 0 0 0 0,19 0 0,19 0,19 0,081 81,43 EKĠM 2001 Yüzey 0 0 0 0 0,19 0 0,19 0,054 54,29 Orta 0 0 0 0 0,19 0,19 0,19 0,081 81,43 Dip 0 0 0 0 0,19 0,19 0,19 0,081 81,43 Kompozit 0,18 0,18 0,18 0 0,18 0,144 144,00 TEMMUZ 2002 Yüzey 0,18 0,18 0,18 0,18 0 0,144 144,00 Orta 0,89 0,71 0,89 0,18 0,18 0,570 570,00 Dip 0 0,36 0,18 0 0 0,108 108,00 Komp.Ortalama 0,065 0,148 0,137 0,098 0,057 0,145 0,140 0,113 112,62 ORTALAMA Yüzey Ortalama 0,148 0,070 0,100 0,045 0,083 0,093 0,095 0,090 90,48 DEĞERLER Orta Ortalama 0,603 0,455 0,433 0,593 0,310 0,180 0,218 0,399 398,69 Dip Ortalama 0,138 0,230 0,100 0,230 0,130 0,173 0,135 0,162 162,14 GENEL ORTALAMA 0,238 0,226 0,193 0,241 0,145 0,148 0,147 0,191 190,98 DSĠ III Bölge Müdürlüğü 2008 136

TABLO D.12 Porsuk Baraj Gölü 2000-2001 - 2002 Toplam Po4 - P Dağılım Tablosu TARĠH Gözlem Ġst. Ortalama Ortalama Numune cinsi A C E G J L N mg/l mg/m 3 Kompozit 0,05 0,05 0,05 0,03 0,07 0,07 0,07 0,056 55,71 Haziran 2000 Yüzey 0,03 0,03 0,03 0,03 0,05 0,06 0,04 0,039 38,57 Orta 0,22 0,22 0,24 0,21 0,23 0,1 0,14 0,194 194,29 Dip 0,31 0,29 0,32 0,3 0,31 0,27 0,31 0,301 301,43 Kompozit 0,04 0,05 0,07 0,13 0,19 0,21 0,23 0,131 131,43 Mayıs 2001 Yüzey 0,05 0,04 0,05 0,09 0,19 0,22 0,22 0,123 122,86 Orta 0,21 0,08 0,21 0,21 0,2 0,21 0,23 0,193 192,86 Dip 0,27 0,31 0,43 0,32 0,31 0,29 0,3 0,319 318,57 Kompozit 0,12 0,18 0,18 0,17 0,15 0,23 0,27 0,186 185,71 Ekim 2001 Yüzey 0,18 0,2 0,17 0,16 0,22 0,24 0,27 0,206 205,71 Orta 0,2 0,17 0,21 0,16 0,24 0,23 0,28 0,213 212,86 Dip 0,65 0,18 0,64 0,17 0,21 0,24 0,29 0,34 340 Kompozit 0,02 0,02 0,04 0,08 0,54 0,14 140 Temmuz 2002 Yüzey 0,01 0,03 0,03 0,04 0,06 0,034 34 Orta 0,17 0,09 0,21 0,1 0,11 0,136 136 Dip 0,32 0,21 0,28 0,33 0,36 0,3 300 Kompozit 0,058 0,075 0,1 0,093 0,137 0,148 0,278 0,127 127 Yüzey 0,068 0,075 0,083 0,078 0,153 0,14 0,148 0,106 106,43 Orta 0,2 0,14 0,22 0,198 0,223 0,16 0,19 0,19 190,14 Dip 0,388 0,248 0,463 0,268 0,277 0,283 0,315 0,32 320,29 GENEL ORTALAMA 0,179 0,135 0,217 0,159 0,198 0,183 0,233 0,186 186,29 DSĠ III Bölge Müdürlüğü 2002 137

TABLO D.13 Porsuk Baraj Gölü 2000-2001 - 2002 Klorofil - A Dağılım Tablosu AY TARĠH YIL Gözlem Ġst. Numune cinsi A C E G J L N Ortalama mikrog/l Ortalama mg/m 3 HAZĠRAN 2000 Kompozit 44,95 43,43 60,6 64,08 61,18 85,08 76,67 62,28 62,28 MAYIS 2001 46,82 48,19 43,37 42,92 45,51 42,13 45,97 44,99 44,99 EKĠM 2001 35,6 44,9 45,18 45,18 44,54 45,04 42,83 43,32 43,32 TEMMUZ 2002 10,98 12,78 15,2 38,62 34,27 22,37 22,37 ORTALAMA mg/m 3 34,59 37,33 49,72 41,85 50,41 52,72 49,94 44,23 44,23 DSĠ III Bölge Müdürlüğü 2002 138

D.3.4 Denizlerde Kirlilik Ġlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. D.4 SU VE KIYI YÖNETĠMĠ, STRATEJĠ VE POLĠTĠKALARI D.4.1 Kütahya Ġçme ve Kullanma Suyu Açısından Kütahya içme ve kullanma suyunu Porsuk kaynaklarından almaktadır. Porsuk kaynakları temiz olduğundan sadece gaz klorlama iģlemi yapılarak Ģehre içme suyu olarak verilmektedir. Kütahya nüfus projeksiyonunun artması Porsuk kaynaklarının 2000 li yıllardan itibaren yetmeyeceğini göstermektedir. Bu nedenle bu ilimizde Porsuk Çayından su alınması alternatif olarak görülmektedir. Bundan dolayı Porsuk Çayının Kütahya giriģinde temiz olan su kalitesinin korunması ve Porsuk Çayı membasına doğru kirletici sanayi kuruluģlarına izin verilmemelidir. D.4.2 Porsuk Baraj Gölünün Bugünkü Durumu ve Geleceği Porsuk Baraj Gölü 2000-2002 Yılı Trofik yapısı Baraj gölü 2000-2002 yılları ortalamalarına göre Klorofil-A (44,23mg/m3) parametresi baz alındığında; % 21 ötrofik % 79 hipertrofik olduğu tespit edilmiģtir. Fosfor parametresi baz alındığında(186mg/m 3 ) % 2 mezotrofik % 37 ötrofik % 61 hipertrofik olduğu tespit edilmiģtir. 2000-2002 yıllarında yapılan trofik sınıflama çalıģmalarında Porsuk Baraj Gölünün Hipertrofik özelliğini koruduğu görülmektedir. Bu durumda baraja giren fosfor ve azot yüklerinin mutlaka denetlenmesi gerekliliği kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Hipertrofik göllerin özelliklerine bakıldığında; bu tip göllerde biyolojik ve kimyasal dengenin bozulduğu ve parçalanmıģ maddelerin göl tabanı ve kıyı bölgelerde birikmesi nedeniyle bataklaģma sürecinin baģladığı gözlenmektedir. Porsuk Baraj Gölü EskiĢehir ili içme ve kullanma suyu kaynağı olduğundan bu durumun ortadan kaldırılması için acilen önlem alınmalıdır. Bunun için ötrofikasyon da en Önemli parametre olan fosfor yükünün giriģinin azaltılması gerekmektedir. Fosfor yükünün çok büyük kısmının Kütahya Pis Su Arıtma Tesislerinden geldiği yapılan çalıģmalarda da gözlenmiģtir. Bu yüzden arıtma tesislerinin tam kapasite çalıģması sağlanmalıdır. ġeker Fabrikası atıklarının kesinlikle kanalizasyona veya Porsuğa verilmesi önlenmelidir. Fosfor yükünde BeĢdeğirmen istasyonunda da bir artıģ görülmektedir. Bu sebepten BeĢdeğirmen istasyonundan önce Porsuğa karıģan Güvez deresinin gerek Seyitömer Termik Santralından gelen atıklar gerekse evsel atıklar açısından devamlı kontrolünün yapılması gerekmektedir. Bilindiği gibi gölde azot yüklerinin artması ötrofikasyonu hızlandırıcı rol oynamaktadır. Kütahya TügsaĢ Gübre fabrikalarından gelen azot yükü, 1997-1998 yılında geçmiģ yıllara göre oldukça azalmıģ olmakla beraber 2002 yılı sonu itibarıyla tekrar artıģ görülmüģtür. 139

Burada daha kalıcı tedbirlerin alınması gerekmektedir.ayrıca porselen atıklarından ileri gelen askıda katı madde yükünün kontrol edilerek Porsuk Baraj Gölü nde birikmesi önlenmelidir. Baraj Gölünde Su Kalite Değerlendirmeleri: Haziran 2000 Mayıs 2001 ve Ekim 2001 de Porsuk Baraj gölünde 7 gözlem istasyonundan, Temmuz 2002 de 5 istasyondan numune alınmıģtır. Yüzeyden derinliğe doğru bilgisayarlı profil analiz aletiyle tarama yapılmıģ, çözünmüģ oksijen, elektriksel iletkenlik, çözünmüģ madde ve ph, bulanıklık ölçümleri yapılmıģtır. Kompozit, yüzey, orta, dip olarak su numuneleri alınmıģ ve laboratuvar da kimyasal analizleri yapılmıģtır. Kompozit örnekler yüzeyden ilk 5m. derinlikten hortum kullanılarak alınmıģtır. Kompozit örneklerde ilave olarak klorofila deneyi de yapılmıģtır. Yüzey, orta, dip örneklerinde mikrobiyolojik analizler ile ilk 5 m. den alınan plankton örneklerinde sayım ve tür tayini yapılmıģtır. ÇözünmüĢ Oksijen, Elektriksel Ġletkenlik, ÇözünmüĢ Madde ve ph Ölçümleri: Gölde tüm istasyonlar ve yüzeyden derinliğe olan değiģimler gözlendiğinde çözünmüģ oksijen sığ istasyonlarda 8 m, derin istasyonlarda 10 m den sonra sıfırlanmaktadır. elektrik iletkenliği (Konduktivite) 25 C de 420-640 (imho/cm değerleri arasında ph değerleri 7-9 arasında değiģim gostermektedir.sıcaklık değerleri 25 C ile 7 C arasında değiģmekte olup Ġlkbahar ve sonbahar aylarında karıģım gözlenmektedir. Yaz aylarında yüzeyden dibe sıcaklık tabakaları oluģmaktadır. Bakteriyolojik Analizler: Tüm istasyonlann ortalama değerlerinin Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-1 Kıtaiçi Su Kaynaklarına Göre Kalite Kriterlerine göre inceleyecek olursak; toplam koliform ve E.coli açısından 1.sınıf su kalitesine sahip olduğu gözlenmektedir. Platecount (toplam koloni sayımı) değerleri TS 266 ya göre değerlendirildiğinde; içime uygun sularda olması gereken maksimum değer 500 olduğundan dolayı, gölün suyu plate-count değeri bakımından içime uygun değildir. Yalnızca Temmuz 2002 yılı verilerinin, maksimum değerden az olduğu gözlenmektedir. Phytoplankton (Bitkisel Algler) ÇeĢitleri ve Sayımları: Plankton organizmaları, mevsimlere göre suyun kimyasal ve fiziksel yapısındaki değiģikliklere bağlı olarak çeģit ve tür sayıları bakımından farklılıklar gösterirler. Algler (Phytoplanktonlar) fotosentez yoluyla atmosferden suya geçen karbondioksiti kullanarak oksijen ve organik maddeye dönüģtürürler.alg popülasyonu aģırı ölçüde arttıkça güneģ ıģınlarının derindeki canlılara ulaģmasını engellerler. Bu olay ise balık popülasyonunun azalmasına sebep olur. Cyanophyceae (Mavi-yeĢil algler) türlerinin çoğu zararlıdır.microcystis, Anabaena, Aphanizomenon gibi türler Porsuk Baraj gölünde bulunmaktadırlar. Bu tür alglerin en önemli zararları suda toksik madde üretmelerinden kaynaklanmaktadır. Ölen mavi yeģil alglerden atılan hücresel polipeptitler bakır iyonlarıyla ve diğer alg öldürücüler {Bakırsülfat, Potasyumpermanganat v.b) ile birlikte toksik kompanentler oluģtururlar. Bu toksik maddeler insan ve diğer hayvanlar tarafından alındığında sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açabilmektedirler. Bu tür algler ayrıca suda tat ve koku problemlerine yol açabilmektedirler. Chlorophyceae (YeĢil algler) türlerinden Ankistrodesmus ve Ulothrix gibi türler ise temiz suların göstergesidirler. YeĢil alglerden Spirogyralar aģırı çoğaldıklarında müsülanjlı flamentleri bazı balıkların solungaçlarını tıkayarak balıkların boğularak ölmelerine sebep olabirler. 140

Diatomeae (Silisli algler)den Cyclotella temiz suların göstergesidir. Nitzschia ise kirli suların göstergesidir. Fragilarla, Trachelomonas ve Dinobryon gibi türler ise arıtma tesislerinde filtrelerin tıkanması gibi problemlere sebep olurlar. Zooplankton (Hayvansal planktonlar): Zooplanktonlar plankton canlıların hayvansal formlarıdır. Bitkisel Planktonlardan daha büyük boyutlardadırlar. Balıkların temel besin maddeleri oldukları için önem taģırlar. Porsuk Baraj gölünde görülen bazı zooplankton çeģitleri; Crustaceae lerden Copepoda (Metanauplius.Diaptomus sp.,cyclops sp.}, Cladocera (Daphnia, Bosmina), Monogononta [ardan Rotifera (Keratella), Ciliata lardan Carcheslum polypinum Oligochaeta ve Nematoda lara ait üyelerdir. D.4.3. EskiĢehir Ġçme ve Kullanma Suyu Açısından EskiĢehir içme ve kullanma suyunu Porsuk Çayı ndan temin etmektedir. EskiĢehir KaracaĢehir mevkiinde bulunan içme suyu arıtma tesisleri; KaracaĢehir Regülatöründen sonra aldığı suyu filtrasyon, çöktürme, ph ayarlama, klorlama iģlemlerinden geçirdikten sonra depolara basmaktadır. Mevcut depolardan da cazibe ile Ģehir Ģebekesine dağıtılmaktadır. Tesise giren akım 32 000 m³/gün dür. Arıtma tesisi civarında ve Sazova da açılan derin yeraltı suyu kuyularından içme ve kullanma suyuna özellikle yaz aylarında su kalitesini iyileģtirmek amacıyla takviye yapılmaktadır. Porsuk Çayından arıtmaya giren su Porsuk Barajının kapalı olduğu kıģ aylarında temiz olmasına karģın Barajın açık olduğu yaz aylarında (sulama mevsiminde) amonyak azotu açısından kirlilik göstermektedir. Porsuk Baraj Gölü çalıģmalarında görülen yoğun alg popülasyonu ve tespit edilmiģ olan zararlı alg türlerinin varlığı, içme ve kullanma suyu ham su kaynağı olan göl sularını ne Ģekilde ve ne kadar etkileyebileceği konusu, üzerinde önemle durulması ve araģtırılması gereken hususlardan biridir. Kütahya bölümünde kalıcı ve daha ciddi tedbirlerin alınması ile bu olumsuz durumlar ortadan kalkacak, Porsuk Baraj Gölünün ömrünün uzamasına ve EskiĢehir arıtma tesislerine daha kaliteli bir ham su giriģine sebep olacaktır. D.4.4. Sulama Suyu Değerlendirmeleri Açısından Kütahya bölümünde özellikle Porsuk membasından Kütahya Ģehir giriģine kadar olan bölümde su kalitesi sulama açısından oldukça iyi durumdadır. Kütahya Ģehir çıkıģından Porsuk Baraj rezervuarına kadar olan bölümde su oldukça kirli olduğundan sulama suyu kriterleri açısından kullanılmaz durumdadır. EskiĢehir bölümünde ise Porsuk Barajı ile Esenkara istasyonu arasında sulama kriterlerine göre iyi durumdadır. Esenkara istasyonunda askıda katı madde parametresi açısından 4. sınıf (ihtiyatla kullanılabilir) durumdadır. EskiĢehir KaracaĢehir regülatörü vasıtası ile sağ ve sol ana kanallara verilen iyi kalitedeki sulama suyu bu kanalların Ģehir içi bölümlerinde özellikle evsel nitelikli atıklar ile kirletilmektedir. Yapılmakta olan Ģehir içi kanalizasyon Ģebekesinin tamamlanması ile bu durum büyük ölçüde ortadan kalkmıģ olacaktır. Özellikle EskiĢehir ġeker Fabrikası pancar yıkama tesislerinden gelen kirlilik yükünün azaltılması ve EskiĢehir atık kanalizasyon sisteminin sebep olduğu yoğun kirlenmeler EskiĢehir Belediyesi atıksu arıtma tesislerinin tam kapasite ile çalıģması ile Porsuk Çayının kirlilik yükü önemli ölçüde azaltacaktır. Bunların haricinde sürekli geliģme gösteren EskiĢehir Organize Sanayi Bölgesinde mevcut ve kurulmakta olan tüm ve kuruluģların atık arıtım prosesleri çok iyi izlenmeli ve denetim altında tutulmalıdır. 141

D.5 SU KAYNAKLARINDA KĠRLĠLĠK ETKENLERĠ Bu bölüm alt baģlıklarına ait mevcut bilgiler Tarım ve Hayvancılık ile Çevre Yönetimi ve Planlama baģlıkları altında verilmektedir. KAYNAKÇA : 1- DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Verileri (1987-2010) 2- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1998-2010) 3- Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü Verileri (1998-2005) 4- Ġl Özel Ġdaresi Verileri (2007) 142

E.1 GENEL TOPRAK YAPISI E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI EskiĢehir Ġli, büyük bir kısmı Ġç Anadolu nun Yukarı Sakarya Bölümünde yer alır. Ġl arazisinde orta derecede yüksek fakat yapı bakımından çeģitli dağlar görülür. BaĢlıca düzlükler ise Porsuk Çayı ile Sakarya Vadisinin yukarı çığırı çevresinde yayılır. Dağlar ve ovalar arasında dik vadi yamaçlarının yardığı hafif dalgalı yaylalar bulunur. Sakarya Vadisi sarp kısmı incelmiģ, geniģ yüzü doğuya dönük bir yarımada gibi Ġl topraklarını kuģatır. Yarımada ortasında Sakarya ya ters yönde (Batı-Doğu) akan Porsuk Çayı vadisi geçer. Porsuk ile Sakarya nın yukarı kısmı arasında da Sivrihisar kütlesi yer alır. Batıda Bozdağ ile devam eden Sündiken Dağları vardır. Bu dağların metamorfik siģt ve mermerleģmiģ kireç taģından oluģmuģ bir ekseni vardır. Sivrihisar kütlesi Güneydoğu-Kuzeybatı doğrultusunda uzanır. Sakarya nın Seyitgazi den Porsuk unda EskiĢehir den batıda kalan çevresi, batıya doğrudan yükselerek Ġç Batı Anadolu eģiğinin dağınık, yaygın tepelik alanına katılır. Bu kesimde Kütahya sınırı üzerinde Türkmen Dağı yükselir. Güneybatıda Bayat yaylası yer alır. En önemli düzlüğü Porsuk Çayı boyunca doğuya, Sarısu vadisi boyunca batıya doğru uzanan EskiĢehir ovasıdır. 2. düzlük Sakarya nın yukarı çığrı yükseltisi kuzeybatı güneydoğu yönünde azalır. Bu düzlük yer yer tepelik bir görünüm arz eder. Yaylalar eski kıvrımlı temelin görünmediği kesimlerde 4. zamanın 2. yarısına ait Neojen göl tortuları ile kaplanmıģtır. Ġl topraklarında Sündiken Dağları ile kuzeydeki Köroğlu dağlarının uzantıları arasında kalan Sakarya Vadisi, ayrı bir görünüme sahiptir. Doğuda Sarıyer baraj gölünün kapladığı bu vadi, batıda 250 m nin altına düģer. Kendine has bir mikroklimanın oluģmasına neden olur. EskiĢehir Ġlinde tespit edilen 8 adet toprak grubu vardır. Buna göre % 48.8 ile en fazla kahverengi topraklar, % 26.36 ile kahverengi orman toprakları ve %12.70 ile kalkersiz kahverengi orman toprakları bulunmaktadır. Ġlin değiģik topografyası, iklimi ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeģitlilik, değiģik özelliklere sahip toprakların oluģumuna neden olmuģtur. Bu durum bitki besin bitki besin maddeleri kapsamında de kendini göstermektedir. Toprak Bünyesi : Saturasyon yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tarım topraklarının % 48.4 ü tın, % 47.9 u killi tın, % 2.9 u kil ve % 0.7 si kum bünyeye sahiptir. bu dağılım ilde tarım için uygun toprak bünyesi varlığını göstermektedir. Toprak Reaksiyonu : Tarım topraklarının % 0.3 ü asit, (ph 6.5 den düģük), % 8.2 si nötr (ph 6.6-7.5), % 91.5 i alkali (ph 7.5 den büyük) reaksiyona sahiptir. Toprak Tuzluluğu ( % Total Tuz) : ĠĢlemeli tarım uygulanan toprakların % 97.6 sı tuzsuz, % 2.2 si hafif tuzlu ve % 0.2 si ise çok tuzludur. Toprakta Kireç (CaCO3) : Ġl topraklarının % 5.2 si az kireçli, % 36 sı az kireçli, % 16.8 i kireçli, % 22.9 u fazla kireçli ve % 19.1 i ise çok fazla kireçlidir. Organik Madde : Tarım topraklarının büyük bir kısmı organik madde yönünden fakir durumdadır. Analiz sonuçlarının ortalamasına göre ; topraklarının % 13.1 in de organik madde çok az, % 38.7 sinde orta, % 10.8 inde iyi ve 4.6 sında ise yeter düzeydedir. Ġl topraklarının azotlu gübrelerle gübrelenmesi gerekmektedir. Azot noksanlığına yağıģlar ve erozyon sebep olmaktadır. Organik miktarını artırıcı önlemlere baģvurulması, verimde devamlılık ve artıģ için gereklidir. 143

Fosfor : Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayinlerinde (Olsen Metoduna göre) tarım topraklarının % 19.7 sinde fosfor çok az, % 30.6 sında az, % 22.7 sinde orta, % 13.5 inde yüksek ve % 13,5 inde ise çok yüksek fosfor varlığı tespit edilmiģtir. Bu değerlendirmeye göre fosfor eksikliği gösteren toprakların fosforlu gübrelerle takviye edilmesi gerekmektedir. Potasyum : Ülkemizin jeolojik yapısı ve iklim durumu, topraklarda fazla miktarda potasyum birikmesine neden olmaktadır. Ġl topraklarının % 2.1 inde potasyum az, % 1.2 sinde potasyum orta, % 1.9 unda yeter ve % 94.8 inde ise fazla miktarda potasyum tespit edilmiģtir. Görüldüğü gibi il topraklarının potasyum seviyesi umumiyetle yeterli olmakla birlikte az miktarda potaslı gübreye ihtiyaç duyulmaktadır. TABLO E.1 Ġlimiz Topraklarının Derinlik Bakımından Durumları Derinlik (cm) Alan (Hektar) % Derin (90 +) 222.838 17.2 Orta Derin (50-90) 227.997 17.6 Sığ (20-50) 314.004 24.1 Çok sığ ( 0-20 ) 553.184 41.1 TOPLAM 1.298.023 100.0 Tarım Ġl Müdürlüğü 2010 E.2 TOPRAK KĠRLĠLĠĞĠ Genel anlamda toprak kirliliği; toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerle doğal yapılarından uzaklaģarak beklenen doğal, sağlıklı, kaliteli ve yüksek ürün verme kabiliyetlerini yitirmeleri Ģeklinde tanımlanabilir. Bunun yanı sıra doğada su ve hava ile olumsuz etkileģimi de söz konusudur. Ġnsan aktivitelerine göre kirleticiler 4 sınıfta gruplandırılabilirler. 1. Enerji kullanımı ; Ağır metaller, Asidik korozif maddeler, Radyonükleidler 2. Tarımsal aktiviteler ; Ticari gübreler/ahır gübreleri, Pestisidler, TuzlaĢtırıcı maddeler 3. Endüstriyel aktiviteler ; Maden atıkları, PCB ler, dioksinler ve ilgili maddeler, Kimyasal atık depoları 4. ġehirsel, evsel ve ticari aktiviteler ; KlorlanmıĢ bileģikleri içeren atıkların yakılması, Kentsel çöpler, PAC ler, ağır metaller ve korozif maddelerle yapılan arazi dolguları E.2.1 Kimyasal Kirlenme E.2.1.1 Atmosferik Kirlenme Yarımca Köyünde faaliyette bulunan Çıldırlar KurĢun Ġzabe Tesisinin bacasından çıkan atıkların Yarımca Köyü çevresi ile Sarıcakaya ve Mihalgazi Ġlçelerinde üretilen kültür bitkilerine tesir ve zararlarını tespit etmek amacıyla 18.09.1998 tarihinde muhtelif yerlerden 18 adet toprak ve 17 adet çeģitli bitki (Domates, salatalık, fasulye fasulye, kabak, meģe) örnekleri alınarak kurģun (Pb++) ve Kadmiyum (Cd++) analizleri yapılmak üzere Orman Toprak Laboratuar Müdürlüğüne gönderilmiģtir. Analiz sonuçları aģağıda verilmiģtir. 144

TABLO E.2 Bitki Örneği Analiz Tablosu Pb Cd (ppm) (ppm) AÇIKLAMALAR 497 1.05 Fabrikaya 50 m güneybatı MeĢe yaprağı(sağlıklı) 59 0.0 Fabrikadan 500 m kuzeybatı (MeĢe sağlıklı) 17 0.0 Fabrikadan 300 m güney (MeĢe sağlıklı) 2 0.0 Fabrikadan 500 m güneydoğu 9 0.0 Yarımca Köyü içi,köy imamının ekili bahçesi (fasulye) 33 1.05 Fabrikanın batı yönü,yol kenarı (kabak) 30 0.53 Yarımca köyü içi (Sağlıklı)domates bahçesi 8 0.53 Tandır köyü, Sağlıklı (Domates bahçesi) 4 0.53 Dağküplü Mevkii-Mayıslar arası 4 km (salatalık) 3 0.53 Dağküplü-Mayıslar 4 km (Domates) 18 1.58 Mayıslar Mevki(Domates)%10 canlı gerisi tamamen yanık 11 1.58 Mayıslar mevkii(2) (Domates) bitkiler tamamen kurumuģ 1 1.05 Laçin-Sağlıklı bahçe (Domates) 10 1.05 Kapıkaya (Domates) % 5 canlı gerisi kuru 17 1.58 Ġğdir sağlıklı bahçe (Domates) 6 1.05 Sarıcakaya merkez (Domates) 9 1.58 Mihalgazi (Domates)%50-60 hasta 12 1.05 Ilıca köyü (Domates) %40-50 sağlıklı bahçe Tarım Ġl Müdürlüğü 2004 Fabrikanın bulunduğu Yarımca köyü ve yakınındaki Tandır köyünde üretilen bitkilerin sağlıklı ve verimli olduğu görülmüģtür. Yarımca köyü ve Sakarya vadisi arasında orta konumda bulunan Dağküplü köyünde de bahçelerde herhangi bir problemin olmadığı tespit edilmiģtir. Sakarya vadisinde bulunan Sarıcakaya ve Mihalgazi ilçeleri ile bağlı köylerinde yapılan incelemede bazı domates bahçelerinin tamamen kuruduğu, bazılarının kısmen kuruduğu, yakınında bulunan diğer domates bahçesinde ise bitkilerin büyük oranda sağlıklı olduğu ve üretime devam edildiği gözlenmiģtir. Ancak Sarıcakaya Ģartlarında domatesin vejetasyon süresinin ortalama 180 gün olduğu da dikkate alınarak meydana gelen bu kurumaların ; bitki vejetasyonunun son dönemleri olması yanında iklim açısından da ekstrem bir yıl yaģanmıģ olması da etkili olmuģtur. Ġlkbaharda yağıģları fazla olması sebebiyle sebzelerde Fusarium ssp., Alternaria ve Mildiyö gibi mantari hastalıkların yoğun olarak ortaya çıkması ile bitkilerin olumsuz yönde etkilenmesine, yazın son aylarında ise hava sıcaklığının normalin üzerinde seyretmesi neticesinde Evapotransprasyonun (topraktan buharlaģma ve bitkilerde terleme ile su kaybı) artması ile bitkiler su düzeni bakımından strese girmiģ ve neticede kurumalar artmıģtır. Muhtelif yerlerden alınan 18 adet toprak örneğinden sadece fabrikaya 50 m uzaklıktan alınan örnekte 114 ppm kurģun bulunmuģ diğer örneklerde kurģun ve kadmiyuma rastlanmamıģtır. Alınan 17 adet bitki örneği analiz sonuçları incelendiğinde tamamen veya kısmen kurumuģ domates bitkilerinde en fazla 18 ppm kurģun bulunmasına rağmen sağlıklı ve verimli domates bitkilerinde 30 ppm gibi daha yüksek oranda kurģun bulunduğu tespit edilmiģtir. Bu sonuçtan mevcut kurumaların kurģun varlığı ile irtibatlı olmadığı ortaya çıkmaktadır. Yapılan literatür taramalarına göre topraktaki kurģun sınır değerleri 2-200 ppm, kadmiyum sınır değerleri ise 0.01-1.00 ppm dir. Bitkilerdeki kurģunun toksitite sınırının 20-35 ppm, kadmiyum sınır değerleri ise 5-10 ppm olduğu, ancak bitki türlerine göre toksitite sınırlarının farklılık gösterdiği de belirtilmektedir. Çok yıllık bir bitki olan sağlıklı meģe 145

ağaçlarında 497 ppm kurģun ve 1.05 ppm kadmiyum bulunduğu bitki örneği analiz tablosunda görülmektedir. Ağır metaller gurubunda bulunan kurģun ve kadmiyumun yayılmasında mesafe faktörünün önemli olduğu, özellikle Ġlimizde hakim rüzgar yönünü de dikkate alındığında Yarımca köyünde bulunan kurģun fabrikasının bacasından çıkan atıkların Sakarya vadisine ulaģması ve oradaki bitkisel üretimi olumsuz yönde etkilemesi pek mümkün görülmemektedir. Seyitgazi Ġlçesi Kırka Beldesi nde 24.02.1999 günü meydana gelen yoğun yağıģ sonucu oluģan Borlu suların tarım alanlarına etkilerinin belirlenmesi ile ilgili alınarak gönderilen toprak örneklerinin analiz sonuçları aģağıda verilmiģtir. TABLO E.3 Analiz Sonuçları Örneğin Alındığı Yer Bor (ppm) Kırka futbol sahası 1.97 Mustafa Ok bahçe Top. IĢık Mah. Kırka 2.65 Kamil Çelik bahçe Top. IĢık Mah. Seyhan sok. Kırka 4.76 Kırka çıkıģı ilk tarla 4.14 Kırka çıkıģı ikinci tarla 1.27 Kırka çıkıģı su altında kalmayan tarla 1.49 Kırka çıkıģı son 1 tarla 2.99 Ġl Çevre Müdürlüğü 2000 Genelde topraklarda (Karmin metoduna göre, satürasyon ekstraktında) 1.0-1.5 ppm arası tespit edilen Bor değerleri yüksek ve pek çok bitkiler için de toksik olarak yorumlanmakla birlikte, son veriler,bor üst değerinin biraz daha yukarılarda olduğunu göstermektedir.örnekler, muhtemelen Kırka Bor cevheri iģletme faaliyetlerine bağlı olarak yüksek bor içermekte, değerler 1.27 ile 4.76 ppm arasında değiģmektedir. Kırka çıkıģı, su altında kalmayan tarlanın nispeten düģük bor içerdiği, yağıģ sularının etkilediği tarlaların daha yüksek oranlarda Bor içerdiği görülmektedir. Bununla ilgili sağlıklı yorumlar yapılabilmesi için tarlanın daha öncesine ait değerlerinin de bilinmesine ihtiyaç olduğu açıktır. E.2.1.2 Atıklardan Kirlenme Seyitgazi ve Doğançayır sulama birliklerince Seydi suyundaki bor yüklerinin tarım alanlarına olumsuz etkileri nedeniyle Ģikayetler oluģmuģ, tarım topraklarındaki değiģim ve ürün bazında Köy Hizmetleri 14 ncü Bölge Müdürlüğü Toprak Su AraĢtırma Laboratuarı ve Üniversiteler tarafından yapılan araģtırmalar yapılmıģtır. E.2.2 Mikrobiyal Kirlenme Bu konu ile ilgili yeterli bigi edinilememiģtir. E.3 ARAZĠ E.3.1 Arazi Varlığı E.3.1.1 Arazi Sınıfları EskiĢehir Ġl arazisinin %21.8 i dağlık, % 6 sı yayla, % 25.8 i ova ve %51.8 i dalgalıdır. 582.505 hektar (% 43) tarım alanına sahip olan EskiĢehir Ġlinde ; 325.851 hektar çayır-mer a 146

arazisi (% 24), 331.263 hektar (% 24) orman ve fundalık arazi, 125.581 hektar (% 9) tarıma elveriģsiz arazi bulunmaktadır. Arazi kabiliyeti yönünden ildeki arazilerin % 9 u 1. sınıf, % 36 sı 2.,3. ve 4.sınıf, % 55 i de 5.,6.,7. ve 8. sınıf arazilerdir. Sulanabilir arazilerde her yıl ekim yapılmaktadır. Geriye kalan araziler kıraç ve taban arazi olup, Nadas-Ekim münavebe sistemi uygulanmakta ve her yıl 1.971.640 dekar ı nadasa bırakılmaktadır. Tipik bir karasal iklime sahip olan EskiĢehir de Sarıcakaya ve kısmen de Mihalıççık Ġlçeleri hariç tutulacak olursa genelde yıllık yağıģ 400 mm nin altında olup, daha çok serin iklimde tahıl (Buğday, Arpa) ile ġeker Pancarı tarımı yapılmaktadır. Bir mikroklima bölgesi olan Sarıcakaya ve Mihalgazi Ġlçelerinde ilimiz ve çevre illerin ihtiyacını karģılayabilecek düzeyde sebzecilik ve seracılık yapılabilmektedir. Toprak Ġskan Müdürlüğünün, 1981 Köy Envanter Etüdüne göre EskiĢehir de iģletmelerin % 3.1 i 0-25 dekar, % 6.4 ü 26-50 dekar, % 17.1 i 51-100 dekar, % 30.4 ü 101-200 dekar, % 31.8 i 201-500 dekar,% 8.6 sı 501-1000 dekar arasındadır. ĠĢletmelerin % 2.5 i ise 1000 dekardan büyüktür. 2010 yılı Çiftçi Kayıt Sistemine göre ise iģletme bilgileri aģağıdaki tabloda verilmiģtir. ĠĢletme büyüklüğü (Dekar) Kullanılan Alan (Dekar) ĠĢletme sayısı Arazi sayısı Genel Toplam Ġçinde ( % ) <5 21.135 116.648 279.879,7 7,73 5<10 21.785 71.084 509.416,9 14,07 10< 20 22.329 67.472 946.579,5 26,14 20 < 50 17.480 43.919 1.289.305 35,6 50 <100 5.080 7.331 469.611,5 12,97 100 < 200 632 749 93.707,7 2,59 200 < 500 90 96 25.443,7 0,7 500 <1000 12 14 7.597,8 0,21 TOPLAM 30.690 307.313 3.621.541,7 100,00 EskiĢehir deki tarımsal faaliyet, ülkenin en temel bitkisel besin maddeleri üretiminde küçümsenmeyecek bir yer tutarken, ülke geneline oranla makineleģme ve modernleģme dikkati çeken boyuttadır. E.3.1.2 Kullanım Durumu KullanılıĢ biçimi Alan (Hektar) % ĠĢlenen Tarım Arazisi 582.505 43 Çayır-Mera Alanı 325.851 24 Ormanlık ve Fundalık Alan 331.263 24 Tarım DıĢı Alan,YerleĢim Yeri 125.581 9 1.365.200 100 (Ky: EskiĢehir Tarım Ġl Müdürlüğü,2009 Yılı Faaliyet Raporu, EskiĢehir-2010) 147

ġekġl E.1 Arazinin Kullanma Durumu Tarım Ġl Müdürlüğü 2010 Tablo E.4 de EskiĢehir Ġlinde Arazi Kullanımı verilmiģtir. Tarım alanlarının kuru,sulu,marjinal, özel ve dikili alanlar olarak dağılımı harita E.1 verilmiģtir. 148

HARĠTA E.1 Ġlimiz Tarım Alanlarının Sınıfsal Dağılımı 149

TABLO E.4 EskiĢehir Ġli Tarım Arazilerinin YetiĢtirilen Ürünlere Göre Dağılımı Ü R Ü N TOPLAM TARIM ALANI (Da) TAHIL TOPLAMI BAKLAGĠLLER TOPLAMI ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ TOP. YAĞLI TOHUMLAR TOP. YUMRU BĠTKĠLER TOP. YEM BĠTKĠLERĠ TOPLAM TARLA BĠTKĠLERĠ EKLĠġĠ (1+2+3+4+5+6) NADAS EKĠLMEYEN TARLA TOPLAM TARLA SEBZE ALANI MEYVELĠK ALANI BAĞ-BAHÇE TOPLAMI(11+12) TARIM ARAZĠLERĠ TOPLAMI TAHIL TOPLAMI Tarım Ġl Müdürlüğü 2010 3.078.173 82.546 172.889 121.729 48.755 103.817 3.607.909 1.971.640 91.950 5.671.499 66.337 59.000 125.337 5.796.836 3.078.173 E.3.2 Arazi Problemleri Ġldeki arazilerin eğim durumu Tablo E.5 te, problemli sahalar Tablo E.6 da verilmiģtir. TABLO E.5 EskiĢehir Ġli Arazileri Eğim Durumu EĞĠM EĞĠM % ALAN HEKTAR % Düz ( % 0-2 ) 196.008 15,1 Düz ( % 0-2 ) Hafif ( % 2-6 ) 209.935 16,2 Hafif ( % 2-6 ) Orta ( % 6-12 ) 312.552 24,1 Orta ( % 6-12 ) Dik ( % 12 + ) 579.528 44,6 Dik ( % 12 + ) TOPLAM 1.298.023 100 TOPLAM Tarım Ġl Müdürlüğü 2010 150

YaĢlılık : Ġlimizde 31.231 Hektar arazide yaģlılık ve 32.667 Hektar arazide de çoraklık mevcut olup yaģlılık tespit edilen 26.133 hektar alan iģlenen tarım arazisi ve çoraklık tespit edilen 19.505 hektar arazide iģlenen tarım arazisidir. Çoraklık : Ġlimizde 32.667 hektar arazide çoraklık problemi vardır. Çoraklık problemi olan sahaların 19.505 hektarı iģlenen tarım arazilerinden oluģmaktadır. Su Erozyonu : Ġlimizde 258.763 hektar arazi orta derecede, 280.971 hektar arazi Ģiddetli, 503.019 hektar arazide çok Ģiddetli su erozyonuna maruz bulunmaktadır. TaĢlılık : Toprağın kullanılmasını sınırlandıran baģlı baģına bir etkendir. Ancak, ilimizde taģlılık önemli bir problem değildir. Ġlimiz arazisinin 184.644 hektarı taģlı arazidir. TABLO E.6 EskiĢehir Ġlinde Problemli Sahalar PROBLEMLĠ SAHALAR ALAN (Ha) % YAġLIK 76.418 - Hafif Tuzlu 33.372 73.4 Tuzlu 6.671 14.9 ÇORAKLIK Alkali 681 1.5 Hafif Tuzlu-Alkali 890 1.9 Tuzlu- Alkali 3.779 8.3 TOPLAM 45.483 100.0 SU EROZYONU Orta Derece 254.492 24.6 ġiddetli 283.756 27.6 Çok ġiddetli 495.228 47.9 TOPLAM 1.033.476 100.0 TAġLILIK (II-III-IV. Sınıflardaki) 10.427 - Tarım Ġl Müdürlüğü 2005 KAYNAKÇA : 1- Tarım Ġl Müdürlüğü Verileri (2010) 2- Ziraat Müh. Odası Verileri (2000) 3- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (2000-2010) 151

F.1 EKOSĠSTEM TĠPLERĠ F.1.1 ORMANLAR F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı (F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER Ġlimiz Ġç Anadolu Bölgesi hudutları içinde yer aldığından karasal iklim hüküm sürmektedir. Ġlimizdeki toprak oluģumu neojen devrimde meydana gelmiģ mermer ve granit intüzyonlarına tesadüf edilmektedir. AyrıĢmasından az taģlı derin toprak meydana gelmiģtir. Bölge içerisinde yer yer kalkerli, marnlı, tüflü, bazalt, granit yeģil kayaçlar bulunmaktadır. Bunlardan granit, bazalt iyi toprak veren ve mikaģistik yapıdaki arazide orman için ideal yetiģme muhitidir. Tüflü ve marnlı, separtin üzerinde orman yetiģme Ģartları açısından iyi toprak değildir. Porsuk Çayını takip ederek Doğu-Batı istikametine uzayan sırtlar yan dere havzalarına derin yarıntılar yaratmıģtır. Batı genelde Kuzey-Güney istikamettedir. EskiĢehir kuzeyinde ve güneyinde dik yüksek eğimli engebeli arazi yapısına rağmen ovalık kısımda meyil %1-2 ye kadar düģmektedir. Rakım 200-1600 m arasında değiģmektedir. F.1.1.2 Ġlin Orman Envanteri Ġlimiz Orta Anadolu Bölgesinin karakteristik bitki örtüsü olan zonu içerisinde yer almaktadır. Bununla beraber % 26,3 ü ormanlarla kaplıdır. Önemli ormanlık yöreleri Çatacık, Mihalıççık, Sarıcakaya, Seyitgazi, Büyükyayla ve Kalabak tır. Ġlimiz ormanları ormanların devamlılık prensibini bozmayacak Ģekilde piyasa ihtiyaçları da dikkate alınarak iģletilmektedir. Üretimle birlikte büyük çapta ağaçlandırma ve gençleģtirme faaliyetleri de Orman Bölge Müdürlüğünce yürütülmektedir. TABLO F.1 EskiĢehir Ġli Ormanlarının Envanteri SAHALAR (ha.) BAĞLI KURULUġUN KORU BALTALIK ADI PRODÜKTĠF BOZUK NORMAL BOZUK TOPLAM ALAN EskiĢehir 102118,5 75658,5 0,0 13903,5 191680,5 Çatacık 37015,0 33285,5 0,0 12094,0 82394,5 Mihalıççık 33398,0 32653,5 0,0 20130,5 86182,0 Toplam 172531,5 141597,5 0,0 46128,0 360257,0 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü 2010 Ġlimiz koru ormanlarının % 78 ü karaçam, % 9 i sarıçam, % 6 ü kızılçamdır. Geriye kalanı bataklık ormanları olup, bunun da tamamı meģe cinsidir. Koru ormanları yaģ sınıfları metoduna göre iģletilmektedir. Normal baltalıklarda Baltalık iģletme sınıfına göre iģletilmektedir. Ġlin Ormanlık alanlarının saha itibariyle dağılımı aģağıdaki gibidir. 152

TABLO F.2 Ġlin Ormanlık Alanlarının Saha Ġtibariyle Dağılımı ĠĢletmesi Orman Ġçi Ormanlık Alan Genel Alan Açıklık Alan (Ha) (Ha) (Ha) ÇATACIK 82.394,5 79.375,5 161.770 ESKĠġEHĠR 191.680,5 421.431,0 613.111,5 MĠHALIÇÇIK 86.182,0 508.243,5 594.425,5 TOPLAM 360.257,0 100.905,0 1.369.307,0 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü 2010 Ġlin Ormanlık alanlarının nitelik itibariyle dağılımı aģağıdaki gibidir. TABLO F.3 Ġlin Ormanlık Alanlarının Nitelik Ġtibariyle Dağılımı ĠĢletmesi Koru Ormanı (Ha) Baltalık Ormanı (Ha) ÇATACIK 70.300,5 12.094,0 ESKĠġEHĠR 177.777,0 13.903,5 MĠHALIÇÇIK 66.051,5 20.130,5 TOPLAM 314.129,0 46.128,0 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü 2010 Ormanlık alanlar yer yer taģlık ve kayalık alanları da kapsamaktadır. Arazi meyili ortalama % 40-60 arasındadır. EskiĢehir Ġli içindeki prodüktif ormanların ağaç türlerine göre dağılımı Tablo F.4 te verilmiģtir. TABLO F.4 EskiĢehir Ġli Dahilindeki Koru Ormanlarının Ağaç Türlerine Göre Dağılımı Ağaç Türü Prodüktif Bozuk Koru Prodüktif Bozuk Baltalık Koru m 3 m 3 Baltalık m³ m 3 Karaçam 787.092 99.258 0 0 Kızılçam 10.708.458 607.721 0 0 Sarıçam 1.319.324 2.266 0 0 Kayın 358.011 128.048 648.736 426.585 Kavak 25.641 0 8.730 0 MeĢe 16.968 395.697 0 0 Ardıç 1.516 57 0 0 Sedir 0 0 0 0 TOPLAM 13.217.010 1.233.047 657.466 426.585 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü 2005 EskiĢehir Ġli dahilindeki Koru, Baltalık ve Muhafaza Ormanlarında bozuk ve verimli toplam olarak 359.004 ha. devlet ormanı ve ayrıca 1.253 ha. köy tüzel kiģiliğine ait kravdan serisi özel orman bulunmaktadır. Ġlimiz ormanlık alanlarda 1989-2008 yılları arasında çıkan toplam 412 orman yangınında 1.539,909 ha. ormanlık alan yanmıģ olup bu sahaların tamamı doğal ve yapay gençleģtirme yoluyla yeniden ormanlık alan haline dönüģtürülmüģtür. Orman Amenajman Planlarının öngördüğü yıllık kesim (eta) miktarına bağlı kalınarak ve sürdürülebilir ormancılık esasları dikkate alınarak Orman Bölge Müdürlüğünce yapılan üretim miktarları Tablo F.5 te verilmiģtir. 153

TABLO F.5 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğünce 2010 Yılında Yapılan Üretim Miktarı ĠĢletmesi Programdaki Üretim GerçekleĢme Üretim Miktarı (m 3 ) Miktarı (m 3 ) EskiĢehir 41.000 29.373 Çatacık 19.000 15.220 Mihalıççık 44.500 36.186 TOPLAM 104.500 80.779 EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü 2010 F.1.1.3 Orman Varlığının Yararları Ormanların iklim üzerine olan etkisi müspet yöndedir ve iklimi ılımanlaģtırır. Toprak ve rüzgar erozyonunu önleyerek verimli toprakların taģınmasına mani olur. Ormanlar bol oksijen ürettiğinden insan sağlığına müspet etki yapar. Rekreasyon sahaları da insanları dinlenme ve eğlenme yeridir. Ġlimizde bu tip sahalar mevcut olup rekreasyon ihtiyacını karģılayacak mahiyettedir. Özellikle orman köylülerinin iģ sahaları olan ormanlardan yapılan üretim karģılığı kendilerine nakit olarak ödenmektedir. Ağaçlandırma çalıģmalarında da mevsimlik iģçiler çalıģmaktadır. F.1.1.4.Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları EskiĢehir ili dahilinde 2006 yılı sonuna kadar orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmediğinden tarım alanlarına dönüģtürülen toplam alan 9.133 hektardır. 2009 yılında orman dıģı (atıģ alanı, baraj rezervuar alanı, maden iģletme izni, su isale hattı, yol izni, radyo-gsm baz istasyonu vb.) kullanım için 72.214.729,3 m 2 lik alana kesin izin verilmiģtir. F.1.2 ÇAYIR VE MERALAR F.1.2.1 Çayır ve Meraların Varlığı Ġlimizde toplam 325.851 ha. mera alanı mevcut olup Çayır- Meralarda ayrıntılı bir botanik kompozisyon araģtırması yapılmamasına rağmen 4342 Sayılı Mera Kanunu Kapsamında yürütülen çalıģmalar sırasında tespit edilen bitki türleri aģağıya çıkarılmıģtır. 154

Yüksek Kaliteli Buğdaygil Bitkileri Agropyron cristatum Agropyron deserterum Agropyron elangatum Agropyron intermedium Agrostis palustus Alopekurus peretensis Bromus erektus Dactylis glomereata Elymus junecus Feştuca arundinacea Festuca pratensis Lolium multiforum Lolium perenne Phleum pratense Poa pratensis Otlak ayrığı Kır ayrığı Y.otlak ayrığı Mavi ayrık Bataklık tavus otu Ç. tilki kuyruğu Dik brom Domuz ayrığı Adi otlak arpası KamıĢsı yumak Çayır yumağı Ġtalyan çimi Ġngiliz çimi Ç.kelp kuyruğu Çayır salkım otu Yüksek Kaliteli Baklagil Bitkileri Lotus coniculatus Medicago falkata Medicago lupilina Madikago sativa Onobrychis sativa Trifolium repens Trifolium pratense DüĢük Kaliteli Cnodon dactylon Festuca ovina Thymus squarrosus Artemisia fragrans Sarı çiçekli gazal boynuzu Sarı çiçekli yonca ġerbetçi otu yoncası Yonca Korunga Ak üçgül Kırmızı Üçgül Mera Bitkileri Köpek diģi Koyun yumağı, Kır kekiği Kır yavģanı EskiĢehir Ġlinde Çayır alanları baklagiller yönünden oldukça fakirdir. Mera alanlarında düģük kaliteli mera bitkileri hakimdir. Ġlimizde mera kadastro çalıģmaları devam etmektedir. F.1.2.2 Kullanım Amaçları ve Yararları Tarım ve hayvancılık kenti hüviyetinde olan ilimiz genelinde meraların korunması zorunlu olup Seyitgazi Ġlçesi, Aslanbeyli köyündeki örnek mera ıslah çalıģması meraların hayvancılık sektörü için önemini vurgulamaktadır. F.1.3. SULAK ALANLAR Sulak alanlar ile ilgili konular F.4.1.13 bölümünde anlatılmaktadır. 155

F.2 FLORA F.2.1 F.2.2 Habitat ve Topluluklar Türler ve Populasyonlar Bitkiler alemi tohumsuz bitkiler (Chryptogamae) ve tohumlu bitkiler (Spermatophyta) olmak üzere 2 taxondan oluģur. Tohumsuz bitkiler diğerlerinden daha ilkel olarak kabul edilir ve sporla çoğalmaları nedeni ile sporlu bitkiler olarak bilinirler. Tohumsuz bitkiler suyosunları (Algler), karayosunları (Bryophyta) ve eğerlti otları (Pteridophyta) dan oluģur. EskiĢehir Ġli karayosunları üzerine bir araģtırma yapılmıģtır. 9 familya, 17 cinse ait 20 takson saptanmıģtır. Tablo F.9 de EskiĢehir Ġli Karayosunları verilmiģtir.**** Balıkdamı Florası Tablo F.7 te verilmiģtir. EskiĢehir Ġl sınırları içinde düzenlenen çok sayıdaki floristik amaçlı gezilerde Tablo F.8 da verilen liken türlerine rastlanmıģtır.*** EskiĢehir Ġli karayosunları üzerine bir araģtırma yapılmıģtır. 9 familya, 17 cinse ait 20 takson saptanmıģtır. Tablo F.9 de EskiĢehir Ġli Karayosunları verilmiģtir.**** TABLO F.6 EskiĢehir de YetiĢen Ağaç ve Çalılar Yaygınlık Çok Yaygın(***) Yaygın(**) Az Yaygın(*) Zehirlilik Ölüme neden olmuģ Zehirli fakat ölüme Deri ile temasında (+ + +) veya ağır tahriģ oluģturur (+) zehirlenmeye neden olmamıģ (+ +) Alerji Etkisi Çok alerjen (yyy) Alerjen (yy) Alerjen değil veya çok az alerjen (y) 156

Bitkinin Adı Yaygınlık Zehirli Organikler Zehirlilik Alerji Etkisi Gymnospermae Cuppressacae Thuja orientalis L. *** Chamaecyparis lavsoniana(a.murr) Parl * Cupressu arizonia E.L.Greene * Cupressus sempervirens L. ** y Juniperus oxycedrus L. * yy Ginkgoaceae Ginkgo bilabo L. * Pinaceae Abies bormülleriana Matıf. * Cedrus atlantica (Endl.) Car. *** Cedrus deodara (Roxb.) G.Don. * Cedrus libani A. Rich. ** yy Picea abies(l.) Karst. * Picea orientalis (L.) Link. ** Picea pungens Engelm. * Pinus brutia Ten. * y Pinus griffithii Mc. Clelland * y Pinus nigra Arn.ssp.pallasiana *** y Pinus nigra Arn.ssp.pallasiana var pyramidata * y Pinus sylvestris L. ** y Taxaceae Taxus baccata L. ** Tohum + + + y Taxus baccata standishii. * Angiospermae Aceraceae Acer negundo L. *** Acer palmetum L. * Acer pseudoplatanus L. *** Acer tataricum L. * Anacardiaceae Cotinus coggyria Scop. * Rhus coriaria L. * Aquifoliaceae İlex aquifolium L. * Araliaceae Hadera helix L. ** Berberidaceae Berberis tunbergii ** Berberis vulgaris L. ** Betulaceae Alnus glutinosa (L.) Gaeritn * yy Betula pendula Roth. * Corylus avellana L. * yy 157

Bitkinin Adı Yaygınlık Zehirli Organlar Zehirlilik Alerji Etkisi Bignoniaceae Campsis radicans Semm. * Catalpa bignonioides Walt * Buddleiaceae Buddleia davidii Franch. ** Buxaceae Buxus longifolia Boiss * Buxus sempervirens L. * Caprifoliaceae Lonicera japonica Aureoreticulata * Lonicera perilclymenum L. * yy Sambucus nigra L. ** Sambucus nigra L. Var. aurea Sweek ** Symphoricarpus albus blake ** Symphoricarpus orbicalatus ** Viburnum lantana L. * Viburnum opulus L. * Viburnum tinus L. * Weigela florida (Bunge) A.D.C. * Celastraceae Euonymus alata L. * Euonymus japonica L. ** Cistaceae Cistus laurifolius L. * Cornaceae Cornus alba L. * Cornus alternifolia * Cornus mas L. * Eleagnaceae Eleagnus angustifolia L. var. orientalis (L.) ** Hippophae rhamnoides L. * Fagaceae Carpinus betulus L. * yy Fagus orentalis L. * y Querqus cerris L. * yyy Querqus ithaburencis Decne. * yyy Querqus robur L. subsp.robur * yyy Hamamelidaceae Liquidambar orientalis Mill. * Hippocastanaceae Aesculus hypocastanum L. y Juglanddaceae Jugland regia L. * yy Lauraceae 158

Bitkinin Adı Yaygınlık Zehirli Organlar Laurus nobilis L. * Legiminosae Colueta arborescens L. * Genista lydia Bois * Laburnum anagiyroides ** Liliaceae Yucca filamentosa L. * Loranthaceae Viscum album L. ** Malvaceae Hibiscus syriacus L. *** Mimosaceae Albizzia juliprissin Durraz * Zehirlilik Alerji Etkisi Moraceae Ficus carica L. ** Maclura aurantiaca ** Mahonia aquifolium (Prush)Natt * Morus alba L. * yy Morus alba L. Cv. Pendula * yy Morus nigra L. * yy Oleaceae Forsythi giraldiana Lingelsh * Fraxinus excelsior L. *** Jasminum officinale L. * Ligustrum japonicum Thunb. ** Ligustrum vulgare L. *** Yaprak,me yy yve Syringa vulgare L. *** Papilionaceae Cercis siliquastrum L. * Gleditschia triacanthos L. *** Amorpha frutioca L. * Cytisus laburnum L. ** Robinia pseudoacacia L. *** Bütün ++ yy organlar Sophora japonica *** Sophora japonica pendula Loud * Wistaria sinensis (Sims.) DC. * Tohum ++ Platanaceae Platanus orientalis L. ** yy Polygonaceae Polygonum baldschuanium Punicaceae Punica granatum L. * 159

Bitkinin Adı Yaygınlık Zehirli Organlar Ranunculaceae Clematis viticella L. * Her tarafı + Rhamnaceae Paliurus spina-christii Mill * Rosaceae Amigdalus communis L. *** Cotoneaster horizantalis Decne. * Meyva,çiçe k Zehirlilik Alerji Etkisi Cotoneaster watereri Exell. * Meyva,çiçe ++ k Crataegus oxycantha L. * Tohum ++ Chaenomeles speciosa (Sweet9 Nakai * Kerria japonica DC. * Malus x eleyi * Prunus cerasifera Ehrh. * Prunus x domestica L. * Pyracantha coccinea Roemer. ** Pyracantha crenulata L. * Rosa canica L. ** Rosa x sp. ** Rubus ideus L. * Spiraea vanhouttei Zabel. ** Salicaceae Populus alba L. *** Populus nigra L. Subsp.nigra *** Populus tremula L. * y Populus x canadensis *** Salix alba L. ** y Salix babylonica L. ** Salix caprea L. * Salix elaeagnos Scop. * Salix matsudana Koidz. Var.Tortuosa Rehd. * Sapindaceae Koelreuteria paniculata ** Saxfragaceae Philedelphus coronarius L. ** Ribes petraeum Wolf. *** Simarroubaceae Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. *** Tamaricaceae Tamarix gallica L. *** Tiliaceae Tilia rubra DC. * Tilia tomentosa Moench. * Ulmaceae * ++ 160

Bitkinin Adı Yaygınlık Zehirli Organlar Ulmus glabra Huds. Vitaceae * Parthenocissus quinquefolia Graebn. * Parthenocissus tricuspidata Planch. Zehirlilik Alerji Etkisi 161

TABLO F.7 BALIKDAMI FLORASI Ranunculaceae Consalida orientalis Consalide hellespontica Adonis flammea Ranunculus constantinapolitanus Ranunculus trichophyllus Ceratocephalus falcatus Papaveraceae Glaucium haussknechtii Papaver rhoeas Hypecoum pprocumbens Hypcoum imberbe sibth. And sm. Brassicaceaea (Cruciferae) Eruca sativa miller Crambe orientalis Conringia orientalis Conringia planissiliqua Cardiria draba Isatis glaucua Aucer ex Boiss Thlaspi perfoliatum Thlaspi alliaceum Hymenolobus procumbens Nutt. Ex torrey and Gray Boreava orientalis Jaub. and Spach Neslia apiculata Fisch. Alyssum linifolium Alyssum dasycarpum Alyssum desertorum Alyssum pateri nyar. Draba muralis Erophila verna Rorippa sylvestre Matthiola tricuspidata Chorispora syriaca Boiss Sisymbrium altissimum Descurainia sophia Camelina rumelica Resedaceae Reseda lutea Cistaceae Helianthemum nummularium Cooode and cullen Polygalaceae Polygala vulgaris Caryophylllaceae Minuartia erythrosepala Cerastium anomalum Dianthus giganteus Gypsophila perfoliata Silene italica Illecepraceae Paronychia argyroloba Stapf. Polygonaceae Rumex crispus Rumex dentatus Rech Chenopodiaceae Chenopodium urbicum Chenopodium album Salicornia europaea Clusiaceae Hypericum origanifolium Hypericum perforatum Malvecae Althaea officinalis Rutaceae Haplophyllum myritifolium Fabaceaea (Leguminosae) Astragalus oxytropifolius Astragalus scholerianus Lathyrus palustris Lathyrus digitatus Trifolium nigrescens Fabaceaea (Leguminosae) Trifolium caudatum Trifolium arvense Melillotus officinalis Medicago minima Lotus corniculatus L.var. alpinus Ser. Lotus corniculatus L.var tenuifolius L.var corniculatus Lotus corniculatus Onobrychis gracilis besser Alhagi pseudalhagi Rosaceae Potentilla reptans Lythraceae Lythrium salicaria Apiaceae (Umbelliferae) Turgenia latifolia Dipsacacaeae Scabiosa holoeuca Scabiosa argentea Pterocephalus plumosus Asteraceae (Compositae) Pulicaria dysenterira Anthemis tinctoria Anthemis austriaca Achillea wilhelmsii Cirsium lappaceum Carduus nutans Centaurea virgata Centaurea iberica Trev. ex Sprengel Centaurea urvillei Centaurea depressa Xearanthemum inapertum Tragopogon aerous Leontodon hispidus Campanulaceae Asyneuma isauricum Asynema lobeliodies Convolvulaceae Convolvulus lineatus Boraginaceae Lithospermum officinale Onosma tauricim Pallas ex Willd Anchusa azurea Anchusa stylosa Anchusa arvensis Scrophulariaceae Veronica bozakmanii Veronica hispidula Veronica anagallis-aquatica Globulariaceae Globularia orientalis Lamiaceae (Labiatae) Teucrium scordium L. ssp. scordium Teucrium scordium L. ssp. scordioides Scutelleria orientalis Lamium amplexicaule Lamium purpureum Wiedemannia orientalis Sideritis lycia Stachys cretia Acinos rotundifolius Thymus leucostomus Mentha pulegium Salvia wiedemannii Salvia frigida Plumbaginaceae Plumbago europaea Acantholimon acerosum Acantholimon ulicinum Plantaginaceae Plantago lanceolata Santalaceae Thesium compressum Urticaceae Urtica dioca Parietaria judiica Salicaceae Salix alba Rubiaceae Asperula tenella Galium tricornutu Alismataceae Alisma gramineum Liliaceae Allium paniculatum Gagea peduncularis Gagea villosa Orchidaceae Orchis mascula L. ssp. pinetorum G. camus Typhaceae Typha anqustifolia Juncaceae Juncus maritimus Cyperaceae Cyperus longus Poaceae (Gramineae) Aegilops cylindrica Secale cereale Hordeum distichon Avena clauda Helictotrichon compressum Koeleria cristata Polypogon monspeliensis Alopecurus myosuroides Phleum alpinum Phleum pratense Phleum bertolonii Catabrosa aquatica Phragmites australis 162

TABLO F.8 EskiĢehir Ġli Likenleri Acarospora cervina (Pers.) Massal. Candelariella aurella (Hoffm.) Zahlbr. A. macrospora (Hep) Bagl. Can. Coralliza (Nyl.) Magnusson. Anaptychia ciliaris (L.) Koerb Can reflexa (Nyl.) Lettau. A. setifera Meresch ex Ras. Can. Vitellina (Ehrht.) Müll.Arg. Aspicilia caesiocinerea (Nyl.ex Mallor)Amold Can. Xanthostigma (Pers) Lettau. Asp. calcerea (L.) Mudd Catapyrenium lachneum (Ach.) R. Sant. Asp. cinerea (L.) Koerb. Catinaria atropurpurrea (Schaer.) Vezda Asp. contorta (Hoffrım.) Krempeld. Cetraria chlorophylla (Willd.) Vain. Asp. hofmannii (Ach) Flagey Cet. İslandica (L.) Ach. Bacidia bagliettoana(massal.et Denot)Jatta Cladonia cariosa (Ach.)Spreng. Bryyoria capillaris (Ach) Bordo et Hawksw Cl. chlorophaea (Flk.ex Sommerf)Spreng B.fuscescens(Gyeln9 Brodo et Hawksw Cl. coniochraea (Flk.ex Sommerf)Spreng Buellia epipolia (Ach.) Mong. Cl. fimbriata (L.) Fr. Bu. Griseovirens (Turn et Borr.) Almb. Cl. floiacea (Huds.) Willd. Bu. Punctata (Hoffm.) Massal. Cl.furcata (Huds.) Schrad. Caloplaca aurantia (Pers.) Hellb. Cl. rangiformis Hoffm. C. boulyi (zahlbr.) M. Steiner et Poelt. Clauzadea immersa (Web.)Hafellner et Bellemere C. cerina (Ehrht.ex Hedw) Th.Fr. Coelucaulon aculeatum (Schreb.) Link. C. cerinelloides Poelt Collema tenax (Sw.) Ach. C. decipiens (Arnold)Jatta. Dermatocarpon miniatum (L.) Mann. C. ferruginea (Hudson)Th.Fr. Dimilaena oreina (Ach.) Norm. C. flavorubescens (Hudson)Laundon D. scruposus (Schreb.) Nrom. C. flavovirescens(wulf.)dalla Torre et Sarnth K. Evernia prunastri (l.) Ach. C. holocarpa (Hoffm) Wade Fulgensia schistidii (Anzi)Poelt. C. insularis Poelt. Hypocenomyce scalaris (ach)choisy. C. lactea (Massal.) Zahlbr. Hypogymnia farinacia Zopf. C. saxicola (Hoffm.) Nordin. H.laminisorediata Hawksw. et Poelt. C.stillicidiorum (Vahl.) Lynge. H.physodes (L.) Nyl. C. velana (Massal.) Du Rietz. H. tubulosa (Schaer)Hav. 163

TABLO F.8 EskiĢehir Ġli Likenleri Lecania fuscella (Schaer.) Koerb. P. pulla Ach. R. polymorpha (Ach.) Ach. Lecanora agardhiana Ach. P. saxatilis (L.) Ach. Var. capitata (Ach.) Clauzade et Roux L. campestris (Schaer) Mue. P. soredians Nyl. Rihizocarpen geographicum (L.) DC. L. carpiana (L.) Vain P. subaurifera Nyl. Rh. Riparum Ras. L. chlarotera Nyl. P. sulcata Tayl. Rhizoplaca peltata (DC.) Leucuk. V. Wirth L. crenulata (Dicks.) Hook. P. taractia Krempelh. Rinodina exigua (Ach.) Arnold L. expallens Ach. P. tiliacea (Hoffm) Ach. Sarcogyne regularis Koerb. L. hagenii (Ach.) Ach. P. tinctina Mah et Gill Solenopsora candicans (Dicks.) Steir L. muralis (Schreb.) Rabenh. Parmeliopsis ambigua (Wulf.) Squamarina cartilaginea (With.) P. James L. polytropa (hoffm.) Rabenh. Peltigera rufescens (Hudson) Choisy et Werner. Tephromela atra (Hudson) Hafellner L. saligna (Schrad.) Zahlbr. Per. Amara (Ach.) Nyl. Toninia caeruleonigricans (Light.) Th.Fr. L. umbrina (Ehrth.) Massal Phaeophyscia nigricans (Flk.) Moberg. T. candida (Web.) Th. Fr. L. varia (Hoffm) Ach. Pha. Orbicularis (Neck.) Moberg. Trapeliopsis flexuosa (Fr.) Coppins et James Lecidella achristotera(nyl)hertel et Leuck Physcia adscendens (Fr.) Oliv. Umbilicaria polyphylla (l.) Baumg. Lec. elaochoma (Ach.) Choisy. Ph. aipolia (Ehrh. ex Humb.) Fürnrohr Xanthoria candelaria (L.) Th. Fr. Lec. stigmatea (Ach.) Hertel. Ph. biziana (Massal.) zahlbr. X. elegans (Link.) Th. Fr. Lepraria incana (L.) Ach. Ph. dubia (Hoffm.) Lett. X parietina (L.) Th. Fr. L. neglecta sensu Vain. Ph. stellaris (L.) Nyl. Letharia vulpina(l.) Hue Ph. tenella (Scoh.) DC. Mycocalicium parietium (Ach. Ex Schaer.) Physconia distorta (With.) Laund. Ocrolechia parella (L.) Massal. Phy. enteroxantha (Nyl.) Poelt Ky O. turneri (Sm.) Hasselr. Phy. muscigena (Ach.) Poelt Ky Parmelia acetabulum(neck.) Duby. Platismatia glauca (L.) W. Culb. Culb P. conspersa (Ehrht. ex Ach.) Ach. Pseudevernia furfurracea (L.) Zopf. var ceratea P. egelantula (Zahlbr.) Szat. Var. furfurcea P. exasperata De Not. Ramalina calicaris (L.) Fr. P. glabratula (Lamy) Nyl. R. farinacea (L.) Ach. P. loxodes Nyl. R. fraxinea (L.) Ach. P. pokoryni (Koerb.) Szat. R. pollinaria (Westr.)Ach. 164

Tablo F.9 ESKĠġEHĠR ĠLĠ KARAYOSUNLARI RYOPSIDA POLYTRICHACEAE *Polytrichum juniperinum Hedw. EskiĢehir : Alpu, Çatacık, Pinus silvestris altı, Batı, 1300 m DICRANACEAE *Dicranum scoparium Hedw. EskiĢehir : Sarıcakaya, Küplü köyü, Karasu Mevkii, pinus nigra ssp.pallasiana altı, Kuzey, 1100m *D. tauricum Sap. EskiĢehir : Alpu, çatacıkasarlık Tepe, Pinus nigra ssp. pallassiana altı, Kuzey, 1600 m Ceratodon purpureus (Hew.) Brid. EskiĢehir : Kırka, Büyükyayla Köyü, Pinus nigra ssp. pallassiana altı, Kuzey- Kuzeydoğu, 1250 m POTTIACEAE Tartula inermis (Brid.) Mont. EskiĢehir : Çifteler, Ilıca Köyü, 850 m *T. Laevipila (Brid.) Schwager EskiĢehir : Çifteler, Ilıca Köyü, 850 m T. ruralis (Hew.) Gaerten. Mayer Et Scherb. ssp hirsuta (Vent) W.Kramer. EskiĢehir : Merkez karacaģehir Köyü, Juniperus oxycedrus ssp oxycedrus altı, Kuzey, 800 m Pterygoneurum ovatum (Hedw.) Dix. EskiĢehir : Alpu, Alpu-Gökçekaya yolu ġoförler ÇeĢmesi, Pinus nigra ssp. pallassiana, Quercus ssp., Crylus ssp., Kuzeybatı, 1150 m Cinclidotus riparius (Brid.) Arnott EskiĢehir : Sarıcakaya, Alpagut köyü, Pinus nigra ssp. pallassiana altı, Kuzey,250m BRYACEAE Bryum pallescens Schleich.ex Schwager. EskiĢehir : Çifteler, BaĢara Köyü, Pinusnigra ssp. pallasiana, Juniperus ssp. ve Quercus ssp. altı, Kuzeydoğu, 1130 m GRIMMIACEAE Schistidium apocarpum (Hedw.) B.& S EskiĢehir : Çifteler, Phragmites ssp. altı, 850 m Grimmia orbicularis Bruch ex Wils. 165

EskiĢehir : Çifteler, Kadıkuyusu Köyü, Juniperus ssp.altında ve Quercus ssp. kökleri üzerinde, Kuzey, 1050 m ORTHOTRICHACEAE Hedwigia ciliata (Hew.) P. Beauv. EskiĢehir : Alpu, Çatacık. Pinus silvestris altı, Batı, 1300 m AMBLYSTEGIACEAE Cratoneuron filicinum (Hew.) Spruce EskiĢehir : Alpu, Çatacık, Aydulum, Graminae ssp. ile birlikte, Kuzeybatı, 1530 m Amblystegium riparium (Hedw.) B.,S.&G. EskiĢehir : Merkez KaracaĢehir Köyü, 800 m EskiĢehir : Çifteler, Ilıca Köyü, 850 m Drepanocladus aduncus (Hew.) Warnst. EskiĢehir : Kırka, Büyükyayla Köyü, Pinus nigra ssp.pallasiana Quercus ssp.altı, Kuzey-Kuzeydoğu,1250 m BRACHYTHECIACEAE Homalothecium sericeum (Hew.) Schimp. EskiĢehir : Alpu, Alpu-Gökçekaya yolu ġoförler ÇeĢmesi, Pinus nigra ssp. pallasiana, Quercus ssp.,crylus ssp., Kuzeybatı, 1150 m Eurhynchium striatum (Hew.) Schimp. EskiĢehir : Alpu, Çatacık, Pinus silvestris altı, Batı, 1300 m Rhynchostegiella curviseta (Brid.) Limpr. EskiĢehir : Alpu, Alpu-Gökçeada yolu ġoförler ÇeĢmesi, Pinus nigra spp. pallasiana, Quercus sp., Crylus ssp. altı, Kuzeybatı, 1150 m PLAGIOTHECIACEAE Hypnum cupressiforme Hew. F.3 FAUNA F.3.1 Habitat ve Topluluklar F.3.2 Türler ve Populasyonları Ġnsanoğlu var olduğu günden beri doğaya müdahale ederek çehresini değiģtirmiģ, nüfusun artması, sanayinin geliģmesi, toprak ve su kirlenmesini hızlandırmıģ, yaban hayvanlarının yaģama ortamları bozulmuģ, türler ve topluluklarda zamanla eksilme olmuģtur. Yukarıda belirtilen durum Ġlimiz içinde geçerli olup, suların ve toprağın kirlenmesi hatta havanın kirlenmesi neticesi bazı türler ekstrem ve yok olma neticesine gelmiģtir. 166

F.3.2.1 Karasal Türler ve Populasyonları Ġlimizde faunayı memeliler ve kuģlar olarak tasnife tabii tuttuğumuzda memeliler ve kuģları karada yaģayanlar olarak ayırt edebiliriz. Memelilerin yaģama ortamı ormanlar olup kısmen sazlık ve step bitki örtüsü ile kaplı yerleģim alanlarına uzak mıntıkalarda yaģamlarını devam ettirmektedirler. Bu yaģam ortamındaki memelileri Ģöyle sıralayabiliriz. Geyik (Sığın) : Mihallıççık, Çatacık, Sarıcakaya ormanlarda av koruma ve üretme sahasında olup, yapılan gözlemlerde sayılarının 450 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ayı (Ursus aretos) : Sayıları oldukça azdır. Nesli tükenmek üzeredir. TavĢan (lepus europeus) : Sayıları oldukça fazladır. Kırsal alanda ve ormanlarda rastlamak mümkündür. Kakım, Gelincik, Sansar türlerine sıkça rastlanır. Sincap, Kirpi gibi memelilere azda olsa rastlanmaktadır. Kurt, Çakal ve Yaban Domuzu gibi memelilerin yaģam ortamları ormanlar olup, sıkça rastlanmaktadır. Miktarları oldukça fazladır. KuĢlar : Ördekgillerden ; Boz kaz, Sakarca, YeĢilbaĢ, Kılkuyruk, Sülüngillerden ; Bıldırcın, Çil, Sutavuğugillerden ; Sutavuğu, Sakarmeke, YağmurkuĢugillerden ; GümüĢi yağmurcun, Çullukgillerden ; Çulluk, Çamur kuģu, DöğüĢken, Martıgillerden ; KarabaĢ martı, Çöltavuğugillerden ; Bağırtlak, Güvercingillerden ; Tahtalı, Üveyik, Karatavukgillerden ; Karatavuk, Ormanlarda ve kırsal alanlarda kısmen sulak ve bataklık sahalarda bulunmaktadır. Sayıları vasatın altındadır. F.3.2.2 Aquatik Türler ve Populasyonları Sayıları azalmakta, sıkça rastlanmamaktadır. F.3.2.2.1 Kürklü Hayvanlar Ayı, TavĢan, Tilki, Sansar, Sincap bulunmaktadır. Populasyonları oldukça azalmıģtır. F.3.2.2.2 Balıklar Ġlimiz dahilindeki akarsular, göl, gölet ve barajlarda balık türleri mevcut olup sırası ile yüksek rakımlı orman içi akarsularda Alabalık türleri yaģamaktadır. Bu akarsuların aģağı kısımlarında Sazan, Bıyıklı balık, Turna bulunmaktadır. Mevcut barajlarımızda baģta Sazan olmak üzere Yayın ve Yılanbalığı, Kefal bol miktarda üretilmektedir. Ayrıca göl ve göletlerde Sazan, Aynalı Sazan, Yayın Balığı bulunmaktadır. Bunlar suni olarak ta üretilmektedir. Orman içi akarsuların yüksek kesimlerinde alabalıklar tabii olarak yetiģmektedir. Diğer türlerde Gökçekaya, Sarıyar Barajı su toplama havzasında, ayrıca DSĠ nin göletlerinde yetiģmektedir. F.3.3 Hayvan YaĢam Hakları F.3.3.1 Evcil Hayvanlar 167

F.3.3.1.1 Sahipli Hayvanlar Ġl düzeyinde sahipli hayvanlarla ilgili sağlıklı bir bilgi olmamakla birlikte ev içi ve bahçelerde köpek ve kedi besleme ve sevgisi giderek artmaktadır. F.3.3.1.2 Sahipsiz Hayvanlar EskiĢehir ili merkezinde TepebaĢı Belediye BaĢkanlığına ait 1 adet köpek barınma evi mevcut olup 80 köpek kapasitesine sahiptir. F.3.3.2 Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar Bu konuda elde mevcut sağlıklı bilgi bulunmamaktadır. F.3.3.3 Hayvan Hakları Ġhlalleri Bern SözleĢmesine, Kara Avcılığı Kanununa ve Merkez Av Komisyonu kararlarına aykırı olarak gece göz alıcı ıģıklarla yapılan bilinçsiz avlanma ile tavģan populasyonu giderek azalmaktadır. KıĢ aylarında kürkü için tilkilerin zehirlenerek öldürülmesi katliam olarak değerlendirilmektedir. F.3.3.4 Valilik, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği Ġlimizde hayvanları koruma derneği kurulmuģ ve kuruluģ amacına uygun faaliyetlerine devam etmektedir. Tüm sivil toplum örgütleri ile olduğu gibi derneklede iliģkiler kesintisiz olarak sürdürülmektedir. Hayvanları koruma derneğince hasta ve yaralı köpeklerle diğer hayvanların sağlık hizmetleri yanında kamudaki veterinerlere aģılama ve kısırlaģtırma yaptırılmakta ve köpekler sahiplendirilmektedir. F.4 HASSAS YÖRELER F.4.1.Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.1.1 2878 Sayılı Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları Ve Tabiat Koruma Alanları Ġlimiz dahilinde Mihalıççık Ġlçesi sınırları içinde yer alan, sarıçam (Pinus sylvestris) ormanları için optimum bir alan olan Çatacık ta 10,5 hektar büyüklüğünde bir sarıçam meģceresidir. Burada doğal olarak bulunan 200-400 yaģları arasında 38-45 m.ye kadar boylanan düzgün ve dolgun gövdeli sarıçam ağaçları nedeniyle 2000 yılında Tabiat Anıtı olarak ayrılmıģtır. 168

F.4.1.2 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları Mihalıççık Geyik Koruma ve Üretme Sahası: Ġlimizde Mihallıççık-Alpu-Merkez ve Sarıcakaya geyik koruma ve üretme sahası mevcut olup, hudutları Ģöyledir : Kuzeyi Mahmuthisar dan baģlayarak Sarıyar Barajı, Gökçekaya Barajı ve Sakarya Nehri nin güney kıyısını takiben Mayıslar Köyü ne, batısı Mayıslar Köyünden Dağküplü Köyünü takip ederek Yarımca Köyüne, güneyi Yarımca Köyünden Tandır, Sepetçi, Kozlubel, Çardak ve Kozlu Köyüne, doğusu Kozlu, Gözeler, Obruk Köyünü takiben Mahmuthisar a ulaģmaktadır. Takriben bu saha 35 000 Ha kadardır. Kayakent Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası: Kınalı keklik, çil keklik, toy, tavģan, tilki, kurt, atmaca, Ģahin, kartal, karabatak, balıkçıl, leylek, yeģilbaģ, boz ördek, kılkuyruk, elmabaģ, pelikan, bıldırcın, Sakarya Nehrinde sazan, yayın, turna balığı, sarı balık, kızılkanat bölgede görülen türlerdir. 15-20 adet toy olduğu ifade edilmektedir. Yöre insanı tarafından var olduğu söylenen toy ve çil keklik bugün yok olma sınırındadır. 1948 yılına kadar bölgede yaģadığı bilinen Anadolu yaban koyunu bugün alanda tamamen yok olmuģtur. Ancak alan yaban koyununun yaģamasına uygun Ģartları halen korumaktadır. Balıkdamı Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası: Saha kuģ göç yolu üzerinde bulunmakta olup, Boğazlar üzerinden Anadolu ya geçen kuģların Manyas kuģ gölünden sonraki uğrak noktasıdır. Ġç Anadolu ya giriģteki ilk konaklama yeridir. Korunması amaçlanan kuģ türlerinin hemen hemen tamamı göçmen olup yoğun olarak alanda bulundukları dönem Aralık-Mart ayları arasıdır. Balaban, küçük karabatak, boz ördek gibi sürekli kalan kuģ türleri sazlık ve kamıģlık alanda barınma, kuluçkalama ve yavrulama için uygun ortam bulmaktadır. F.4.1.3 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 2. Maddesinin a- Tanımlar Bendinin 1,2,3. ve 5. Alt Bendlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun Ġle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerini DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti Ve Tescili Yapılan Alanlar EskiĢehir Ġline ait I. Derece Sit Alanları, I, II ve III. Derece Arkeolojik Sit Alanları, Kentsel Sit Alanları,Doğal Sit Alanları ve Tarihi Sit Alanları Tablo F.11 de verilmiģtir EskiĢehir Ġl merkezindeki Odunpazarı evleri kentsel sit olarak koruma altına alınmıģtır. BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığınca Kültür ve Tabiat Varlıklarınca verilen izin doğrultusunda rolevesine uygun örnek Odunpazarı evleri aynı bölgede yapılmakta olup, Odunpazarı Belediye BaĢkanlığıncada bazı evlerin restorasyonu yapılmıģtır. 169

Frig medeniyetlerinin yaģandığı Frig Vadisi en önemli Tarihi Sit alanlarından olup, bu yöredeki Arkeolojik eserler EskiĢehir Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. En önemli anıtsal kitabe Frig vadisindeki Yazılı Kaya dır.frig yazısının Fenike alfabesinden geliģtiği, bu konuda Yunan Alfabesini etkilediği bilinmektedir. Fenike alfabesinin batıya yayılmasında Frigler in önemli rol aldıkları buluntulardan anlaģılmaktadır. M.Ö. 8. yüzyılda Frig yazısını oldukça geliģmiģ olarak görmekteyiz. Frig yazısı henüz tam olarak çözülememiģtir. Uzmanların bir kısmının bu yazının Ön Türk (Proto-Türk) yazısı ve Frigler in Türk olduğunu ileri sürmesine karģın epigrasfistlerin bu konudaki çalıģmaları devam etmektedir. Yazılı Kaya (Frig Vadisi) Kültür ve Tabiat Varlıklarının bulunduğu koruma alanları Tablo F.10 da verilmiģtir. Frig Kaya Anıtları, Frig dininin tek tanrısı Ana Tanrıça Kybele ye adanmıģtır. Kentin en görkemli anıtı Midas Anıtı M.Ö. 550 ile tarihlenmektedir. Dinsel bir yapı olduğu bilinen bu anıta bir açıkhava tapınağı da diyebiliriz. AhĢap mimarinin kaya üzerine uyarlanmıģ en güzel örneği olan anıt adını yazıt içinde okunabilen Midai sözcüğünden almıģtır ve cephesi doğuya bakar. Midas Anıtı nın 210 m. güney batısında yer alan ve BitmemiĢ Anıt (Arazastis Anıtı) olarak adlandırılan yapı yörenin en önemli dinsel yapılarından birisidir. Bitkisel Motifli Anıt, Küçük Yazılıkaya ve BahĢeyiĢ Anıtı diğer önemli kaya anıtlarıdır. Küçük Yazılıkaya Ayterekkale Doğanlık Kale 170

TABLO F.10 Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP DĠĞER BĠLGĠLER KARAR TARĠH Esk Mahmudiye Köprü Yeni Mah. Çayırı Kerpiç Kuyu Su Yöresi Seydisuyu Yatağında Kültürel GEEAYK 3747 10.07.1982 Esk Mihalıççık Hamam Alpagut Kasabası Ertuğrulgazi Cad. Kültürel KTVKK 1444 23.04.1992 Esk Han Meydan ÇeĢmesi Kültürel TKTVYK 3180 14.05.1987 Esk Han Acı ÇeĢme Kültürel TKTVYK 3180 14.05.1987 Esk Seyitgazi Menimhane (Ulupınar) ÇeĢmesi Merkez ÇarĢı Kültürel KTVKK 924 04.01.1991 Esk Seyitgazi Selçuklu Hamamı ĠkiçeĢme Mahallesi Kültürel KTVKK 924 04.01.1991 Esk Seyitgazi Develikhan Derbenek Mahallesi Ġçler Tepesi Kültürel KTVKK 924 04.01.1991 Esk Seyitgazi Eskihan (Kuran Kursu) Kültürel KTVKK 924 04.01.1991 Esk Seyitgazi Çıngır ÇeĢme Derebenek Mahallesi Kültürel KTVKK 924 04.01.1991 Esk Seyitgazi Sücaattin Hamamı Aslanbeyli Köyü Kültürel GEEAYK 3793 10.09.1982 Esk Seyitgazi Hamam (Frig Vadisi) Han Ġlçe Merkezi Kültürel KTVKK 1590 24.02.1993 Esk Sivrihisar Seyyit Mahmut Külliyesi KurĢunlu Mah. Hapishane Cad. Kültürel GEEAYK 3493 09.04.1982 Esk Sivrihisar Köprü Hamamkarahisar-Dulu Köy Yolları Üzeri Kültürel GEEAYK 3588 12.06.1982 Esk Sivrihisar AkçeĢme Karacalar Mah. AkçeĢme Sok. Kültürel TKTVYK 2264 15.05.1986 Esk Sivrihisar Kumacık Hamamı Cumhuriyet Mah. Kültürel KTVKK 38 22.01.1988 Esk Sivrihisar Mahmut Suzani Külliyesi KurĢunlu Külliyesi Kültürel KTVKK 880 09.11.1990 Esk Merkez ÇeĢme Alanönü Mah. 171

TABLO F.10 nun Devamı ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP KARAR TARĠH Esk Merkez Höyük Kalkanlı Köyü Arkeolojik sit 2436 03.07.2003 Esk Merkez Y.Mezarlık Karapınar Mah. Anıt 2472 14.08.2003 Esk Merkez Fabrikalar Bölgesi Anıt 2479 14.08.2003 Esk Merkez ġeker Fabrikası IĢıklar Mah. Anıt 2599 07.11.2003 Esk Merkez Eskibağlar Mh.20Mllb pafta,474 ada 11 par. Anıt 2603 07.11.2003 Esk Sivrihisar Cami Ballıhisar köyü Anıt 2246 10.11.2003 Esk Sivrihisar Ahiler köyü Doğal sit 2435 03.07.2003 Esk Sivrihisar Kayalık alanlar Doğal sit 2482 14.08.2003 Esk Sivrihisar Ġmar planı Nasrettin Hoca Beldesi Kentsel Sit 2594 06.11.2003 Esk Mihalgazi Cami Alpagut Beldesi,35 pafta,3557 parsel Anıt 2275 23.01.2003 Esk Çifteler Cami Eminekin Köyü 1836 parsel Anıt 2296 07.03.2003 Esk Çifteler Cami Yıldızören Köyü 6 pafta,1796 parsel Anıt 2297 07.03.2003 Esk Mihalıççık Yunusemre Köyü,54pafta,1176 parsel Anıt 2328 11.04.2003 Esk Günyüzü ÇeĢme Atlas Köyü Anıt 2327 11.04.2003 Esk Günyüzü Fatih Mah. 18 pafta 2248 parsel Arkeolojik Sit 2566 13.10.2003 Esk Merkez Personel Yatakhanesi Kızıltoprak Mahallesi 980 ada 17 parsel I. Grup Sivil Mimarlık Örneği 29 19.01.2004 Esk Seyitgazi YerleĢim Nekropol Kırka Beldesi Örenler Mevkii 1. Derece Sit Alanı 2716 08.04.2004 Esk Mihalıççık Cuma Camii Dinek Beldesi I.Grup Anıtsal Yapı 566 12.05.2004 172

TABLO F.10 nun Devamı KARAR ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP NO TARĠH Esk Seyiygazi Ambarlıkaya ve Tabancalıkaya Roma Dönemi Kırka Beldesi Gerdekboğazı Bölgesi I.Derece Arkeolojik Sit 174 13.01.2005 mezarları ile Kaya Mezarların içindeki vadi Ambarlı Mevkii Esk Mihalıççık Camikebir (Ulu) Camii Camikebir Mah. 5 pafta 115 ada 1 Anıt 176 13.01.2005 parsel Esk Günyüzü Köy Camii Kavacık Köyü 883 parsel Anıt 225 10.02.2005 Esk Merkez Buldukpınar Köyü Camii Buldukpınar Köyü 1 Pafta 5 Parsel Anıt 227 10.02.2005 Esk Seyitgazi Çatören Köyü Camii Çatören Köyü Anıt 228 10.02.2005 Esk Sivrihisar 21 Adet Yapı Topluluğu Nasrettin Hoca Beldesi Yapı Toplulukları 289 01.04.2005 Esk Seyitgazi ÇarĢı Camii Kırka Beldesi 3695 parsel Anıt 449 11.06.2005 Esk Merkez Orta Mah. PaĢaoğlu Sk. 20N4D Sivil Mimarlık Örneği 537 04.08.2005 pafta 961 ada 10 parsel Esk Sivrihisar Höyük AĢağıkepen Köyü 1080,1082,1083 I.Derece Arkeolojik Sit 732 11.11.2005 parseller Esk Günyüzü Yelini(Yılanlı) Mağara Kayakent Beldesi Yeni Çıkğı I.Derece Arkeolojik Sit 755 24.11.2005 Mevkii Esk Sivrihisar Ġğdecik Köyü Camii Ġğdecik Köyü,1 pafta, 38 parsel Anıt 1114 14.04.2006 Esk Merkez Kızılcaören Köyü Camii Kızılcaören Köyü Anıt 1253 10.06.2006 173

KARAR ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP NO TARĠH Esk Sivrihisar KurĢunlı Mahalle Mezarlığı KurĢunlu Mahallesi Sivrihisar Anıt 1255 10.06.2006 Esk Merkez Keskin-Uludere-Eğriboz yol ayrımında yer alan Nekrolopun bitiģiğinde bulunan alan Esk Sivrihisar Yenice Mahallesi, Satıranız (Satrangız) Yaylası EskiĢehir J.26.b.09.a ve EskiĢehir J.26.b.09.d pafta,61ada,10,11,12, 13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24, 30 ve 32 parsellerinde kayıtlı taģınmazları kapsayan alan Keskin Mahallesi 4 pafta 149 parsel 3. derece Yenice Mahallesi, Satıranız (Satrangız) Yaylası EskiĢehir III.Derece Arkeolojik Sit 1461 15.09.2006 I.Derece Arkeolojik Sit 1466 15.09.2006 Esk Alpu Höyük Doğancı Mevkii 7185 ve 7186 I.Derece Arkeolojik Sit 1469 15.09.2006 parseller Esk Merkez Dekovil Camii Yeni Mahallesi 12 pafta 1192 ada 39 Anıt 1487 02.11.2006 parsel Esk Merkez Hacı Halit Camii Yeni Mahallesi 12 pafta 1192 ada 37 Anıt 1488 02.11.2006 parsel Esk Çifteler Örenyeri Örenler mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1608 24.11.2006 Esk Merkez Kuyucak Köyü Köy ÇamaĢırhanesi ve ÇeĢmesi Kuyucak Köyü Anıt 1627 22.12.2006 Esk Seyitgazi Alpanos Köyü ÇamaĢırhanesi Sarayören Köyü, 13-14-15 pafta Anıt 1637 22.12.2006 2693 parsel 174

TABLO F.10 nun Devamı KARAR ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP NO TARĠH Esk Merkez Atatürk Anadolu Meslek Teknik ve Endüstri Kızıl Toprak Mah., 123 Pafta, 372 Yapı Topluluğu 1775 29.03.2007 Meslek Lisesi ada, 4 parsel Esk Merkez Tay Deposu Yenisofça Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 2216 23.10.2007 III.Derece Arkeolojik Sit Esk Merkez KaracaĢehir Kalesi ile Höyük arasında KaracaĢehir Köyü III.Derece Arkeolojik Sit 2115 28.08.2007 kalan Kısım Esk Merkez ġeyh Edebali Türbesi Karapınar Mah. 19 N I a pafta, 1 Anıt 2221 23.10.2007 parsel Esk Merkez KaracaĢehir Kalesi nin 700 metre KaracaĢehir Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 2115 28.08.2008 güneyinde yer alan KaracaĢehir(Ġtburnu) Höyüğü Esk Seyitgazi Mağara YerleĢimi Derebenek Mah. Eyüpoğlu Mevkii, 95 III.Derece Arkeolojik Sit 2116 28.08.2007 ada, 1 parsel Esk Seyitgazi BahĢayiĢ Baba Türbesi Gökbahçe Köyü Yapı Topluluğu 2352 11.12.2007 Esk Seyitgazi Çukurca Köyü Köy Camii Çukurca Köyü Anıt 2181 19.09.2007 Esk Günyüzü Kuzuören Köy Camii Kuzuören Köyü, 1-2 Pafta, 988 parsel Anıt 2183 19.09.2007 175

TABLO F.10 nun Devamı ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP KARAR NO TARĠH Esk Günyüzü Öküzpınarı ve Çukur ÇeĢmesi Kayakent Beldesi, Fatih Mah. 6 Pafta, Anıt 1871 23.05.2007 4844 parsel ve Osmanlı Mah. 6 Pafta, 4251 Parsel Esk Günyüzü Kavuncu Köprüsü Kavuncu Köyü Anıt 1300 16.11.2007 Esk Günyüzü Merkez Camii Kayakent Beldesi, 6 Pafta, 444 Parsel Anıt 2350 11.12.2007 Esk Günyüzü Hamit Alptekin Ġlköğretim Okulu Kayakent Beldesi Anıt 2354 11.12.2007 Bahçesinde Yer Alan Yapı Esk Sivrihisar Yenice Mahallesi, 06.A.b Pafta, 38 Ada, 17, Yenice Mahallesi III.Derece Arkeolojik Sit 2342 30.11.2007 18, 19 parsellerde yer alan taģınmaz. Esk Sivrihisar Kılıç Mahallesi, 28-29 pafta, 163 Ada, 10 Kılıç Mahallesi Yapı Topluluğu 2009 22.06.2007 Parselde yer alan Yapı Esk Beylikova Kestel Dere Yamaç YerleĢimi Kestan (Kestel) Dere Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1891 23.05.2007 Esk Beylikova Uzunburun Höyüğü Uzunburun Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1892 23.05.2007 176

TABLO F.10 nun Devamı KARAR ĠLĠ ĠLÇESĠ ADI ADRESĠ GRUP NO TARĠH Esk Mahmudiye Hamidiye Harası Hamidiye Köyü, Ġ25-C3-1C-4B Pafta, Yapı Topluluğu 2225 23.10.2007 1600 Parsel Esk Alpu Çukurhisar Köyü, 12 Pafta, 737 Parselinde Çukurhisar Beldesi I.Derece Arkeolojik Sit 1893 23.05.2007 kayıtlı taģınmaz Esk Mihalgazi Alpagut Beldesi, Bahçelievler Mah., Yapı 130 03.02.2009 35 pafta, 3500 parsel Esk Mihalgazi Nekropol Alpagut Beldesi, Adalar Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 126 02.02.2009 Esk Mihalgazi Nekropol Alpagut Beldesi, Mezarlık Arkası I.Derece Arkeolojik Sit 134 03.02.2009 Esk Mihalgazi Kalekaya Alpagut Beldesi, Kalekaya Tepesi I.Derece Arkeolojik Sit 101 30.01.2009 Mevkii Esk Ġnönü KanlıtaĢ Höyük ve Yörük Mezarlığı AĢağı Kuzfındık Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 367 13.03.2009 Esk Seyitgazi Ġki ÇeĢme Mah., Ankara Cad., 126 II. Grup 538 15.04.2009 ada, 1 parsel Esk Seyitgazi Ġki ÇeĢme Mah., Cumhuriyet Meydanı, II. Grup 542 15.04.2009 4 ada, 2,3 ve 9 parseller Esk Seyitgazi Derebenek Mah., 22 ada, 1 parsel II. Grup 543 15.04.2009 Esk Seyitgazi Avdan Cad., 88 ada, 3 parsel II. Grup 509 14.04.2009 Esk Odunpazarı Höyük Yukarı Çağlan Köyü, Kurucu Kuyusu I.Derece Arkeolojik Sit 934 27.07.2009 Mevkii Esk Seyitgazi Büyükpınar Höyük I.Derece Arkeolojik Sit 915 21.07.2009 Esk Seyitgazi Roma Dönemi Nekropolü Kümbet Köyü, Ayin Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1183 11.09.2009 Esk Seyitgazi Kümbet Köyü III.Derece Arkeolojik Sit 1190 11.09.2009 Esk Seyitgazi Roma Dönemi Kaya Nekropolü Kümbet Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1107 04.09.2009 Esk Seyitgazi Kümbet Köyü Mezarlığı Kümbet Köyü Korunması Gerekli Kültür Varlığı 1188 11.09.2009 177

Esk Seyitgazi Roma-Bizans YerleĢimi Örencik Köyü, Ölten Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1180 11.09.2009 Esk Seyitgazi Yal Deresi Tümülüsü, Roma Nekropolü Yapıldak Köyü, Höyük Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1152 08.09.2009 Esk Odunpazarı Akcami Mah., 2075 ada, 8,9,15,20 II. Grup 1210 16.09.2009 parseller Esk Seyitgazi Örencik Höyük Örencik Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1252 23.09.2009 Esk Odunpazarı ġarkiye Mah., 25 pafta, 143 ada, 5 II. Grup 1253 24.09.2009 parsel Esk Beylikova Camii Yukarı DudaĢ Köyü, 4 pafta, 159 ada, 1430 15.10.2009 1 parsel Esk Sivrihisar Demirci Mah., 29.28.K.b pafta, 445 II. Grup 1276 25.09.2009 ada, 6 ve 7 parseller Esk TepebaĢı Roma Nekropolü Çalkara Köyü, Buruncuyayla Mevkii, I.Derece Arkeolojik Sit 1421 15.10.2009 17 pafta, 2060-2160 parseller Esk TepebaĢı Roma Nekropolü Uludere Köyü, BeĢkardeĢ Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1575 03.11.2009 Esk TepebaĢı Höyük Kızılcaören Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1557 02.11.2009 Esk Seyitgazi Roma Dönemi Antik TaĢ Ocağı ve Yapıldak Köyü, Karadere Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1536 02.11.2009 YerleĢimi Esk Mahmudiye Tümülüs Topkaya Köyü, Hasan ġevran Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1572 03.11.2009 Esk TepebaĢı Roma Nekropolü Taycılar Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1727 25.11.2009 Esk TepebaĢı Camii IĢıklar Mah., 788 ada, 8 parsel I. Grup 1710 24.11.2009 Esk TepebaĢı Tekköy Roma Nekropolü Gündüzler Beldesi, 8 pafta, 1133, I.Derece Arkeolojik Sit 1839 22.12.2009 1134, 1135 ve 1136 parseller Esk Alpu Camii Güneli Köyü, 645 parsel I. Grup 1729 25.11.2009 Esk Alpu Tümülüs Karaçay Köyü, Sarıtepe Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1732 25.11.2009 Esk Alpu Tümülüs Karaçay Köyü, Kumtepe Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1745 25.11.2009 Esk Alpu Tümülüs Büğdüz Köyü, Köykıran Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1739 25.11.2009 Esk Alpu Camii Büğdüz Köyü, 13 pafta, 1284 parsel I. Grup 1707 24.11.2009 Esk Beylikova Gökçeayva Höyük Gökçe ayva köyü, Taklakdere mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1736 25.11.2009 Esk Mahmudiye Hamidiye Höyüğü Hamidiye Köyü, Seydisuyu Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1666 23.11.2009 Esk Günyüzü GümüĢkonak Beldesi, J27B117A III. Derece Arkeolojik Sit 1735 25.11.2009 pafta, 230, 231 ve 232 parseller Esk Seyitgazi Sandıközü Höyük Sandıközü Köyü I.Derece Arkeolojik Sit 1737 25.11.2009 Esk Beylikova Roma Bizans Nekropolü AĢağıdudaĢ Köyü, Tekkesırtı Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1730 25.11.2009 178

Esk Alpu YeĢildon Höyük YeĢildon Köyü, Uyuz Tepesi Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1651 23.11.2009 Esk Ġnönü Esnemez Höyük Esnemez Köyü, Kokarsu Tepesi I.Derece Arkeolojik Sit 1681 23.11.2009 Mevkii Esk Odunpazarı Höyük Avdan Köyü, Hocalarınpınarı Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1896 23.12.2009 Esk Odunpazarı PaĢa Mah., 60 pafta, 56 ada, 13 parsel II. Grup 1914 24.12.2009 Esk Odunpazarı Gülpınar Höyük Mamuca Mah. I.Derece Arkeolojik Sit 1892 23.12.2009 Esk Odunpazarı Arifiye Mah., 203 ada, 1 parsel II. Grup 1882 23.12.2009 Esk Odunpazarı AkarbaĢı Mah. I. Grup 1881 23.12.2009 Esk Sarıcakaya Antik YerleĢim ve Roma Nekropolü Beyyayla Köyü, Sarıkızalanı Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit 1868 23.12.2009 Esk Sivrihisar Yukarı ÇeĢme ve AĢağı ÇeĢme Koltan Köyü Anıt 2180 19.09.2007 Esk Seyitgazi Bardakçı Köyü Camii Seyitgazi Bardakçı Köyü 1. Pafta 346. parsel Esk Seyitgazi Bardakçı Köyü Hamamı Seyitgazi Bardakçı Köyü 1-4 Pafta 330. parsel Esk Mihalıççık Gürleyik Köyü Mescidi Mihalıççık Gürleyik Köyü I26-b-02-b- 2-d pafta 116. Ada 2. Parsel Esk Mihalıççık Gürleyik Köyü Hamamı Mihalıççık Gürleyik Köyü 126b02b Pafta 121. Ada 14. parsel Esk Odunpazarı KöprüpaĢa cad. KöprüpaĢa cad. 36. Pafta 302. Ada 58. parsel Esk Odunpazarı KöprüpaĢa cad. KöprüpaĢa cad. 36. Pafta 302. Ada 59. parsel Cami 4360 02.07.2010 Hamam 4359 22.07.2010 Mescid 4235 16.05.2010 Hamam 4234 26.05.2010 Ticari 4092 25.03.2010 Ticari 4092 25.03.2010 Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü-2010 179

TABLO F.11 Kültür Envanteri İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH ESKĠġEHĠR MERKEZ ġarhöyük ÇUKURHĠSAR KÖYÜ GEEAYK A-192 13.11.1976 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK OSMANĠYE KÖYÜ GEEAYK A-1696 08.06.1979 KARACAġEHĠR ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KÖYÜ GEEAYK A-2463 14.11.1980 1. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-2465 14.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KESENLER HÖYÜK ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK BÜYÜK HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KALE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SARISU HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ERENKÖY II HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ERENKÖY I HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KUMBA HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ULUDERE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 KANLIPINAR HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ÇĠFTLĠK HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SULU HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KUL HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK AKTEPE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ĠMĠġEHĠR HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ĠLME HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK TÜRKMEN HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK HAMĠDĠYE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK YAKAKAYI HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ALĠDEDE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK YAPAĞI HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK ÜRYAN HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KALKANLI HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK TORAMAN HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SEPETÇĠOĞLU HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KANLIPINAR HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SELAVAT HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 180

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK FAHRĠYE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK AKYURT HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KESKĠN HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK 4. HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK GÜLLÜ HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KÜLLÜ OBA HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KÜLTEPE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SELAVAT HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK FAHRĠYE HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK AKYURT HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KESKĠN HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK 4. HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK GÜLLÜ HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK MASADAYI HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SARIKAVAK HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK KIZLAR HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1999 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK BAKIRA HÖYÜK 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 15.11.1980 ESKĠġEHĠR MERKEZ KÖPRÜBAġI HÖYÜK ALPU NAHĠYESĠ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 27.07.1981 KARAAĞAÇ PINAR ESKĠġEHĠR MERKEZ H. KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KÜÇÜKÇAYIR HÖYÜK BAHÇECĠK KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ BAYKIġLA HÖYÜK BAYKIġLA KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER CINGILLI HÖYÜK HAYRĠYE KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KARAPAZAR HÖYÜK KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER ERTEN HÖYÜK HANKÖY ERTEN MH. 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ SARICAĠLYAS HÖYÜK SARICAĠLYAS KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR KAYMAZ HÖYÜK KAYMAZ BUCAĞI 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MAHMUDĠYE KUġ HÖYÜK MAHMUDĠYE ĠLÇESĠ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ SOĞUCAK HÖYÜK SOĞUCAK ÇĠFTLĠĞĠ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KIRCI HÖYÜK KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 181

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ ZEYNEPKADIN HÖYÜK SARAYÖREN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ NEMLĠ HÖYÜK NEMLĠ KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KAVAKÖZÜ HÖYÜK KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ ALPANOS HÖYÜK SARAYÖREN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ AKÖREN HÖYÜK KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER EMĠNEKĠN HÖYÜK 1 EMĠNEKĠN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MAHMUDĠYE HAMĠDĠYE HÖYÜK 2 HAMĠDĠYE 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER ILICABAġI HÖYÜK 1 ILICABAġI KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ALPU KARGI HÖYÜK CEMANĠYE KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ZAFERHAMĠT ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER HÖYÜK ZAFERHAMĠT KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER ILICABAġI HÖYÜK ILICABAġI KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ KÜMBET HÖYÜK KÜMBET KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER KULAPA HÖYÜK GÖKÇEKUYU KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER CEMANĠYE HÖYÜK CEMANĠYE KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 TÜRKMEN ESKĠġEHĠR MAHMUDĠYE TÜRBE HÖYÜK MECĠDĠYE KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ ARAPDEDE HÖYÜK KARAPAZAR KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MĠHALLIÇÇIK ĠKĠPINAR HÖYÜK BEYLĠKAHIR BUCAĞI ĠKĠPINAR K. 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ BOYACIOĞLU HÖYÜK BOYACIOĞLU KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KALE HÖYÜK YÖRÜK KARACAÖREN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ KEÇĠ ÇAYIRI HÖYÜK BARDAKÇI KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ESKĠ DAĞLAR I. DERECE TÜMÜLÜSÜ VE ĠLÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT NEKROPOLÜ GEEAYK A-3339 06.02.1982 DEMĠRCĠ I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR TÜMÜLÜSÜ ĠLÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 GĠRĠTLĠOĞLU I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR HÖYÜK DEMĠRCĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ACIBAġI GÜNYÜZÜ NAHĠYESĠ I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR TÜMÜLÜSÜ YAZI KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ASLANLI ANTĠK I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ÖREN KOÇAġ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ÖRENLERBAĞI HAMAMKARAHĠSAR I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ANTĠK YERLEġMESĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ACI ÇEġME HÖYÜK ORTAKLAR KÖYÜ I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 182

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH HAMAMYERĠ I. DERECE SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR HÖYÜK DEMĠRCĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR KÖSTEPE HÖYÜK GÜNYÜZÜ NAHĠYESĠ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR AKYAR HÖYÜĞÜ ĠLÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 GÜNYÜZÜ NAHĠYESĠ I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR YAĞRI HÖYÜK MERCAN K. ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 KADI BÜKÜNÜN I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR HÖYÜK ĠLÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR SARACIK HÖYÜK MERCAN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ESKĠ YAYLA HÖYÜK ĠLÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR SAVAK HÖYÜK DEMĠRCĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR KAYMAZ II HÖYÜK KAYMAZ BUCAĞI ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR TAġ OCAĞI HÖYÜK I BĠÇER KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 BABADAT KÖYÜ ANTĠK GERME ÖRENYAKA I. DERECE GEEAYK KOLONĠ KENTĠ ÇAYIRTABLA ARKEOLOJĠK SĠT A-3326 06.02.1982 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR MEVKĠĠ A-3912 13.11.1982 PESSĠNUS ÖREN I. DERECE TKTVYK 593 28.12.1984 BALLIHĠSAR KÖYÜ ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR YERĠ ARKEOLOJĠK SĠT EKTVKK 130 0I.07.1996 KARAAĞIL I. DERECE ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ ÖRENLĠĞĠ KESENLER KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3792 10.09.1982 ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ ÖREN ESKĠ MEZARLIK (YUKARI) ESKĠ MEZARLIK S.GAZĠ NEKROPOLÜ ġükranli NEKROPOLÜ KIRKA BUCAĞI FETHĠYE KÖYÜ, ĠNLERÖNÜ MEVKĠĠ DEREBENEK MAH. BATTALGAZĠ KÜLLĠYESĠ ġükranli KÖYÜ ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ DEVEBOYNU ÇUKURCA KÖYÜ ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ HAMAMKAYA ÇUKURCA KÖYÜ ARAZASTĠS (KÜÇÜK YAZILIKAYA ÇUK. ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ YAZILIKAYA) KÖY. ARASI I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 144 01.04.1988 II. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 924 04.0I.1991 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 183

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH I. DERECE SEYRECEK BÜYÜKYAYLA SEYĠTGAZĠ ARKEOLOJĠK VE NEKROPOLÜ KÖYÜNÜN GÜNEYĠ ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE AKHĠSAR KÖYÜ SEYĠTGAZĠ AKHĠSAR KALESĠ ARKEOLOJĠK VE (HAN ĠLÇESĠ) ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 YAPILDAK KÖYÜ I. DERECE SEYĠTGAZĠ DÜBECĠK KALE ĠLE AKHĠSAR KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1590 24.02.1993 ESKĠġEHĠR ARASINDA DOĞAL SĠT I. DERECE KÜMBET VE SEYĠTGAZĠ KÜMBET KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE ÇEVRESĠ ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 GÖKÇEGÜNEY I. DERECE SEYĠTGAZĠ PERĠBACALARI KÖYÜNÜN GÜNEY ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1590 24.02.1993 ESKĠġEHĠR BATISI DOĞAL SĠT I. DERECE FRĠG KAYA SEYĠTGAZĠ YAZILIKAYA KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE ANITLARI ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1773 15.09.1993 I. DERECE MĠHALLIÇÇIK NEKROPOLÜ OTLUK KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE GEEAYK A-2758 14.02.1981 ESKĠġEHĠR KARAPINAR MEVKĠĠ DOĞAL SĠT I. DERECE MĠHALLIÇÇIK ÇARDAK KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 146 01.04.1988 ESKĠġEHĠR KÖYĠÇĠ MEVKĠĠ DOĞAL SĠT I. DERECE MĠHALLIÇÇIK AKKAYA ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1384 15.07.1992 ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT I. DERECE MĠHALLIÇÇIK YARIKÇI ILICASI ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1384 15.07.1992 ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT I. DERECE MĠHALLIÇÇIK KAKLIK TEPESĠ GÜLEYĠK KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1384 15.02.1992 ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT 37 ADET KÜLTÜR MERKEZ KENTSEL SĠT ESKĠġEHĠR VARLIĞI KENTSEL SĠT KKTVKK 1685 24.06.1993 ORMAN FĠDANLIĞI KARACAġEHĠR I. VE II. DERECE MERKEZ ESKĠġEHĠR ÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 2235 12.04.1995 SĠVRĠHĠSAR ĠLÇESĠ I. DERECE DOĞAL SĠVRĠHĠSAR GÖKSU DÜDENLERĠ ESKĠġEHĠR (BALIKDAMI) SĠT EKTVKK 172 11.10.1996 184

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH III. DERECE DOĞAL MERKEZ SAKARYA NEHRĠ 100 METRE BANTI EKTVKK 112 03.06.1996 ESKĠġEHĠR SĠT ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR MERKEZ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ KENTSEL SĠT DOĞANLI KALE AKPARA KALE KOCABAġ KALE PĠġMĠġ KALE GÖKGÖZ KALE ÇUKURCA TÜMÜLÜSÜ ÇUKURCA TÜMÜLÜSÜ ÇUKURCA TÜMÜLÜSÜ ĠNLĠ YAYLA YAPILDAK ASARKAYA II III 184 ADET KÜLTÜR VARLIĞI ÇUKURCA DOĞUSU ÇUKURCA DOĞUSU YAZILIKAYA YA 2KM UZAKLIKTA KÖYÜ KÖYÜ YAZILIKAYA NIN 2 KM KUZEYĠNDE YAZILIKAYA NIN I.5 KM KUZEYĠNDE ÇUKURCA DOĞUSU ÇUKURCA KUZEYĠ ÇUKURCA KUZEYĠ KÖYÜ KÖYÜ KÖYÜ YAPILDAK KÖYÜNÜN DOĞUSU YAPILDAK KÖYÜ SEYĠTGAZĠ ASLANLI MEZAR KÜMBET KÖYÜ KENTSEL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT I. DERECE ARKEOLOJĠK VE DOĞAL SĠT GEEAYK EKTVKK 168 256 29.04.1988 06.02.1997 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 KKTVKK 1590 24.02.1993 185

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH I. DERECE KÖRĠSTAN KÜMBET KÖYÜ SEYĠTGAZĠ ARKEOLOJĠK VE NEKROPOLÜ KUZEYĠ ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE KÜMBET ASAR KÜMBET KÖYÜ II.5 SEYĠTGAZĠ ARKEOLOJĠK VE KAYA KM K.DOĞUSU ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE KÜMBET KÖYÜ SEYĠTGAZĠ BERBERĠNĠ ARKEOLOJĠK VE KUZEYĠ ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 I. DERECE SEYĠTGAZĠ DELĠKLĠ KAYA KÜMBET KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1590 24.02.1993 ESKĠġEHĠR NEKROPOLÜ DOĞAL SĠT I. DERECE SEYĠTGAZĠ BAKġEYĠġ ANITI VE GÖKBAHÇE KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE KKTVKK 1590 24.02.1993 ESKĠġEHĠR ÇEVRESĠ DOĞAL SĠT I. DERECE ZAHREN DERESĠ SEYĠTGAZĠ GÖCENOLUK KÖYÜ ARKEOLOJĠK VE VADĠSĠ ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT KKTVKK 1590 24.02.1993 ALÇENGEL CAMĠĠ ĠNÖNÜ ESKĠġEHĠR HAZĠRESĠ ALÇEGEL MEYDANI MEZARLAR KTVKK 880 09.11.1990 ESKĠġEHĠR ĠNÖNÜ KALE ASKERĠ GEEAYK 3585 11.06.1982 III. DERECE ĠNÖNÜ SELEKARI MEVKĠĠ ARKEOLOJĠK VE KK 257 06.02.1997 ESKĠġEHĠR DOĞAL SĠT OKLUBALI KÖYÜ ARDIÇ AĞACI 1/2/3/4 ĠNÖNÜ ARDIÇ AĞACI /5/6/7/8/9 ESKĠġEHĠR MEVKĠ DOĞAL VARLIK KK 176 11.10.1996 YENĠ MAH. ÇAYIRI MAHMUDĠYE KÖPRÜ KERPĠÇ KUYUSU YÖRESĠ SEYDĠSUYU KÜLTÜREL GEEAYK 3747 10.07.1982 ESKĠġEHĠR YATAĞINDA ESKĠġEHĠR MAHMUDĠYE YEġĠLTEPE HÖYÜĞÜ YEġĠLTEPE MEVKĠĠ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 3908 13.11.1983 ESKĠġEHĠR MAHMUDĠYE HARA CAMĠĠ DĠNĠ KTVKK 1663 18.05.1983 IġIKLAR MAHMUDĠYE ÇARġI CAMĠĠ ESKĠġEHĠR MAHALLESĠ DĠNĠ KK 373 27.06.1997 SAKARIILICA KÖYÜ MĠHALGAZĠ ESKĠġEHĠR KAPLICASI SAKARIILICA KÖYÜ DOĞAL SĠT KTVKK 1794 13.10.1993 186

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH OTLUK KÖYÜ MĠHALLIÇÇIK KĠLĠSE ESKĠġEHĠR KARAPINAR MEVKĠĠ DĠNĠ GEEAYK 2758 14.02.198I. YUNUSEMRE MĠHALLIÇÇIK ESKĠġEHĠR TÜRBESĠ YUNUSEMRE KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 VAKIFTEKKE MĠHALLIÇÇIK ESKĠġEHĠR KÜMBETĠ KORUCU KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 ESKĠġEHĠR ESKĠġEHĠR MĠHALLIÇÇIK MEZARLIK ESKĠBELEN KÖYÜ MEZARLAR KTVKK 2343 06.09.1995 GÜRLEYĠK KÖYÜ HACI HALĠT AĞA SĠVĠL MĠMARLIK MĠHALLIÇÇIK PAġA KONAĞI ÖRNEĞĠ ESKĠġEHĠR ġehġtler MAH. KTVKK 1384 15.07.1992 ALPAGUT KASABASI MĠHALLIÇÇIK HAMAM ERTUĞRULGAZĠ KÜLTÜREL KTVKK 1444 23.04.1992 ESKĠġEHĠR CAD. ESKĠġEHĠR MĠHALLIÇÇIK ÇALÇI KÖYÜ CAMĠĠ DĠNĠ KTVKK 1899 02.03.1994 ESKĠġEHĠR ALPU DOĞANCA HÖYÜĞÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 2497 15.11.1980 BAHÇEÇĠK KÖYÜ ALPU ESKĠġEHĠR CAMĠĠ DĠNĠ KK 370 27.06.1997 HALĠLBAĞI KÖYÜ BEYLĠKOVA ESKĠġEHĠR CAMĠĠ DĠNĠ KK 772 04.03.1999 YAZILAKAYA ÖREN ÇĠFTELER ESKĠġEHĠR YERĠ YAZILAKAYA KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 2420 13.11.1980 ROMA YERLEġĠM ORTAKÖYÜN DĠĞER SĠT ÇĠFTELER ESKĠġEHĠR ALANI GÜNEYĠ ALANLARI GEEAYK 2942 19.06.1981 AYVALI KÖYÜ AYVALI KÖYÜ KÖY GÜNYÜZÜ ESKĠġEHĠR CAMĠĠ ĠÇĠ MEVKĠĠ DĠNĠ KK 129 01.07.1996 TEPEKÖY MAH. HAN NEKRAPOL ALANI SINIRLARININ ARKEOLOJĠK SĠT TKTVYK 3180 14.05.1987 ESKĠġEHĠR I.5 KM BATISI ESKĠġEHĠR HAN MEYDAN ÇEġMESĠ KÜLTÜREL TKTVYK 3180 14.05.1987 ESKĠġEHĠR HAN ACI ÇEġME KÜLTÜREL TKTVYK 3180 14.05.1987 HÜSREVPAġA HAN ESKĠġEHĠR ĠLKOKULU ĠDARĠ TKTVYK 3180 14.05.1987 ESKĠġEHĠR HAN HÜSREVPAġA CAMĠĠ DĠNĠ TKTVYK 3180 14.05.1987 KALINTI HAN ESKĠ YOL ESKĠġEHĠR TKTVYK 3180 14.05.1987 HANKÖY YERALTI HAN ESKĠġEHĠR ġehrġ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 436 08.04.1977 187

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH ESK HAN ERTEN HÖYÜK ERTEN MAHALLESĠ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 3012 24.07.1981 ESK HAN HÜSREVPAġA HÜSREVPAġA CAMĠĠ HAZĠRESĠ AVLUSU MEZAR KTVKK 880 09.11.1990 ESK SARICAKAYA GÜMELE CAMĠĠ GÜMELE BUCAĞI DĠNĠ KTVKK 252 08.07.1988 ESK SARICAKAYA SAKARYA-PORSUK III. DERECE DOĞAL KAPUKAYA KÖYÜ NEHRĠ SĠT KK 112 03.06.1996 ESK SEYĠTGAZĠ ALPONOS HÖYÜK SARAYÖREN I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 3012 24.07.1981 ESK SEYĠTGAZĠ KEÇĠÇAYIRI I. DERECE BARDAKÇI KÖYÜ HÖYÜĞÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 3012 24.07.1981 MENĠMHANE ESK SEYĠTGAZĠ ÇEġMESĠ MERKEZ ÇARġI KÜLTÜREL KTVKK 924 04.01.1991 (ULUPINAR) ESK SEYĠTGAZĠ SELÇUKLU HAMAMI ĠKĠÇEġME MAHALLESĠ KÜLTÜREL KTVKK 924 04.01.1991 ESK SEYĠTGAZĠ DEVELĠKHAN DERBENEK MAHALLESĠ KÜLTÜREL KTVKK 924 04.01.1991 ĠÇLER TEPESĠ ESK SEYĠTGAZĠ ESKĠHAN (KURAN KURSU) KÜLTÜREL KTVKK 924 04.01.1991 ESK SEYĠTGAZĠ ÇINGIR ÇEġME DEREBENEK MAHALLESĠ KÜLTÜREL KTVKK 924 04.01.1991 ESK SEYĠTGAZĠ ÇARġI CAMĠĠ DĠNĠ KK 924 04.01.1991 ESK ESK ESK ESK ESK ESK ESK SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ SEYĠTGAZĠ ESKĠMEZARLIK (SEYĠTGAZĠ NEKROPOLÜ) SÜCAATTĠN HAMAMI ġücaeddġn TÜRBESĠ HĠMMETDEDE TÜRBESĠ YILANKIRAN TÜRBESĠ URYANBABA TÜRBESĠ MELĠKGAZĠ TÜRBESĠ ESK SEYĠTGAZĠ KÜLTEPE HÖYÜĞÜ VELĠ BATTALGAZĠ KÜLLĠYESĠ DOĞUSU DĠĞER SĠT ALANLARI I. DER. ARK. ve DOĞAL SĠT ALANI) KTVKK 924 04.01.1991 ASLANBEYLĠ KÖYÜ KÜLTÜREL GEEAYK 3793 10.09.1982 ASLANBEYLĠ KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 KÜMBET KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 BEYKIġLA DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 YAZIDERE KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 DOĞANÇAYIR DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 I. DERECE ARKEOLOJĠK SĠT KTVKK 924 04.01.1991 188

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH TEKEL BĠNASI (ESKĠ SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR HÜKÜMET KONAĞI) ĠKĠ ÇEġME MAH. ĠDARĠ KTVKK 924 04.01.1991 ESKĠ ASKERLĠK SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR ġubesġ BĠNASI YUNUS MAH. ĠDARĠ KTVKK 924 04.01.1991 ESKĠ ASKERLĠK SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR ġubesġ BĠNASI YUNUS MAH. ĠDARĠ KTVKK 924 04.01.1991 MALTEPE SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR TÜMÜLÜSÜ ARKEOLOJĠK SĠT ARKEOLOJĠK SĠT KTVKK 924 04.01.1991 ÇUKURCA KÖYÜ SEYĠTGAZĠ GERDEKKAYA ESKĠġEHĠR YAKININDA KALINTILAR KTVKK 1035 24.05.1991 DOĞANÇAYIR KÖYÜ SEYĠTGAZĠ BÜYÜK MAĞARA ESKĠġEHĠR KIRKKIZ DAĞI DOĞAL VARLIK KTVKK 1300 06.05.1992 ÇETĠNBAġIN AĞIL SEYĠTGAZĠ KÜÇÜK MAĞARA ESKĠġEHĠR DERESĠ ÜZERĠNDE DOĞAL VARLIK KTVKK 1300 06.05.1992 (FRĠG VADĠSĠ) HAN SEYĠTGAZĠ HAMAM ESKĠġEHĠR ĠLÇE MERKEZĠ KÜLTÜREL KTVKK 1590 24.02.1993 (FRĠG VADĠSĠ) SEYĠTGAZĠ MEZARLIK ESKĠġEHĠR GÖKÇEGÜNEY KÖYÜ MEZARLAR KTVKK 1590 24.02.1993 FRĠG KAYA (FRĠG VADĠSĠ) I. DERECE SEYĠTGAZĠ ANITLARININ YAZILIKAYA KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT ESKĠġEHĠR BULUNDUĞU BÖLGE GÜNEYĠNDE) KTVKK 1773 15.09.1993 GÖKBAHÇE KÖYÜ SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR CAMĠĠ KÖY ĠÇĠ MEVKĠĠ DĠNĠ KK 337 13.06.1997 I. DERECE SĠVRĠHĠSAR KAYMAZ HÖYÜK KAYMAZ BUCAĞI ESKĠġEHĠR ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK 3012 24.07.1981 ESKĠDAĞLAR I. DERECE SĠVRĠHĠSAR ILÖREN KÖYÜ ESKĠġEHĠR NEKRAPOLÜ ARKEOLOJĠK SĠT TKTVYK 3423 20.06.1987 DEMĠRCĠ ROMA I. DERECE SĠVRĠHĠSAR YAMAÇ ILÖREN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT ESKĠġEHĠR YERLEġMESĠ GEEAYK 3339 06.02.1982 SEYYĠT MAHMUT KURġUNLU MAH. SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÜLLĠYESĠ HAPĠSHANE CAD. KÜLTÜREL GEEAYK 3493 09.04.1982 HAMAMKARAHĠSAR- SĠVRĠHĠSAR KÖPRÜ DULU KÜLTÜREL GEEAYK 3588 12.06.1982 ESKĠġEHĠR KÖY YOLLARI ÜZERĠ ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR DOĞAL SĠT ALANI BALIKDAMĠ YÖRESĠ DOĞAL SĠT KTVKK 237 01.07.1988 SELÇUKLU SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÜMBETĠ MÜLK KÖYÜ DĠNĠ GEEAYK 4191 12.03.1983 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ULU CAMĠĠ ÇARġI MAH. DĠNĠ GEEAYK 4194 12.03.1983 189

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH YENĠCE MAH. UZUN SĠVĠL MĠMARLIK SĠVRĠHĠSAR ZAĠM AĞA KONAĞI ESKĠġEHĠR SOKAK NO:9 ÖRNEĞĠ KTVKK 44 22.01.1988 KARACALAR MAH. SĠVRĠHĠSAR AKÇEġME ESKĠġEHĠR AKÇEġME SOK. KÜLTÜREL TKTVYK 2264 15.05.1986 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR KUMACIK HAMAMI CUMHURĠYET MAH. KÜLTÜREL KTVKK 38 22.01.1988 KILIÇ MAH. KEVSER SĠVRĠHĠSAR KĠLĠSE ESKĠġEHĠR SOKAK DĠNĠ KTVKK 43 22.01.1988 ASKERLĠK ġubesġ SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR BĠNALARI YUNUSEMRE MAH. ĠDARĠ KTVKK 45 22.01.1988 GÜNYÜZÜ BUCAĞI SĠVRĠHĠSAR HAMAM KALINTISI ESKĠġEHĠR AYVALI KÖYÜ KALINTILAR KTVKK 232 01.07.1988 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ġehġtlġk ABĠDESĠ ANIT ve ABĠDELER KTVKK 351 09.12.1988 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER EMĠN EKĠN HÖYÜK 2 EMĠNEKĠN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER KUMARCI HÖYÜK EMĠNEKĠN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-2498 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ ĠKĠKUYU HÖYÜK SARICAĠLYAS KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠCAMĠ SEYĠTGAZĠ ESKĠġEHĠR HÖYÜK(MEZARLIK) GÜMÜġBEL KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER KÖRHASAN HÖYÜK KÖRHASAN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR SEYĠTGAZĠ EĞRĠ OVA HÖYÜK ġükranli KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR ÇĠFTELER HAMĠTLĠ HÖYÜK ORHANĠYE KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3012 24.07.1981 ESKĠġEHĠR MERKEZ KATMERLĠ HÖYÜK KIRAVDAN KÖYÜ 1. DERECE SĠT GEEAYK A-3794 10.09.1982 ESKĠġEHĠR MERKEZ HÖYÜK SÜRPEN KÖYÜ SĠT ALANI TKTVYK 950 02.05.1985 I. ve III. DERECE ĠNÖNÜ SELEKARI HÖYÜK SELEKARI MEVKĠĠ ESKĠġEHĠR ARKEOLOJĠK SĠT EKTVKK 257 06.02.1997 KARASAKAL I. DERECE BEYLĠKOVA DOĞANLAR KÖYÜ ESKĠġEHĠR TEKKESĠ ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 959 22.02.1991 GÜMÜġKONAK I. DERECE ALPU EUDOXIAS GERMA ESKĠġEHĠR KASABASI ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 41 22.01.1988 II. DERECE SĠVRĠHĠSAR TEKÖREN KÖYÜ ESKĠġEHĠR ARKEOLOJĠK SĠT KKTVKK 700 13.04.1990 KAYMAZ BUCAĞI I DERECE SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR ÇĠFTEYATAK OVASI ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-2806 08.05.1981 KARACAKAYA HĠSARLIK ÖREN SĠVRĠHĠSAR KÖYÜ 2 YERĠ ESKĠġEHĠR GÜNEYDOĞUSU KM ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 NASRETTĠN HOCA SĠVRĠHĠSAR KĠLĠSE ÖRENLĠĞĠ KÖYÜ 3 KM ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 ESKĠġEHĠR KUZEYDOĞUSU ÇAKMAKBAġI SUYU SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR ÖRENLĠĞĠ ÇAKMAK KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 MESUT ÇĠFTLĠĞĠ MESUT ÇĠFTLĠĞĠ SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR ÖRENLĠĞĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 190

TABLO F.11 in Devamı İLİ İLÇESİ ADI ADRESİ GRUP DİĞER BİLGİLER KARAR TARİH KURTġEY KÖYÜNÜN SĠVRĠHĠSAR TÜMÜLÜS ESKĠġEHĠR 2KM G. BATISI ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 ÇAKMAK KÖYÜ 1 SĠVRĠHĠSAR ADATEPE HÖYÜĞÜ ESKĠġEHĠR KM BATISI ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 ALPU- KARAKAMIġ SĠVRĠHĠSAR AKTAġ HÖYÜK ESKĠġEHĠR KÖYÜ 4 KM KUZEYĠ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3443 11.04.1982 I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR HĠSARLIK ÖRENLĠĞĠ BÖĞÜRTLEN KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 TAġ OCAĞI HÖYÜK I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR II BĠÇER KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 KAĞNI DURAĞI I. DERECE ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR HÖYÜK I DEMĠRCĠ KÖYÜ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR MÜLK KÜMBETĠ MÜLK KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 641 26.01.1990 MÜLK KÖYÜ II. DERECE SĠVRĠHĠSAR MÜLK KÖYÜ ESKĠġEHĠR MEZARLIĞI ARKEOLOJĠK SĠT KTVKK 641 26.01.1990 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR ALEMġAH KÜMBETĠ KUBBELĠ MAH. DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 YUNUS HOCA SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÜMBETĠ CUMHURĠYET MAH. DĠNĠ KTVKK 880 09.11.1990 MAHMUT SUZANĠ KURġUNLU SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÜLLĠYESĠ KÜLLĠYESĠ KÜLTÜREL KTVKK 880 09.11.1990 I. DERECE DOĞAL KAYMAZ BUCAĞI DĠĞER SĠT SĠVRĠHĠSAR ve ARKEOLOLĠK SĠT KARAKAYA KÖYÜ ALANLARI ESKĠġEHĠR ALANI KTVKK 1146 10.10.1991 I. DEREVE SĠVRĠHĠSAR ARKEOLOJĠK SĠT KÖYÖNÜ MEVKĠĠ ARKEOLOJĠK SĠT KTVKK 1146 10.10.1991 ESKĠġEHĠR ALANI ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR AK MĠNARE DEMĠRCĠ MAH. DĠNĠ KTVKK 1373 08.07.1992 HAMAMKARAHĠSAR SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÖYÜ CAMĠĠ DĠNĠ KTVKK 1454 07.10.1992 DOĞANARSLAN SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR KÜMBETĠ MÜLK KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 1507 18.11.1992 DOĞANARSLAN SĠVRĠHĠSAR ESKĠġEHĠR MESCĠDĠ MÜLK KÖYÜ DĠNĠ KTVKK 1507 18.11.1992 YAZICIOĞLU I. DERECE SĠVRĠHĠSAR KALESĠ ARKEOLOJĠK SĠT ESKĠġEHĠR KTVKK 1274 27.10.2000 I. DERECE SĠVRĠHĠSAR BĠÇER HÖYÜK BĠÇER KÖYÜ ESKĠġEHĠR ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 KARAMANLI ANTĠK I. DERECE SĠVRĠHĠSAR TUTLU KÖYÜ ESKĠġEHĠR ÇAĞ ÖRENLĠĞĠ ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 KAĞNI DURAĞI I. DERECE SĠVRĠHĠSAR DEMĠRCĠ KÖYÜ ESKĠġEHĠR HÖYÜK II ARKEOLOJĠK SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 ESKĠġEHĠR SĠVRĠHĠSAR MÜLK KÖYÜHÖYÜK MÜLK KÖYÜ I. DERECE A. SĠT GEEAYK A-3339 06.02.1982 191

F.4.1.4 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları Ġlimiz sınırları içersinde su ürünleri üreme alanı olarak kabul edilen kıta içi yüzeysel sularda 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu na göre Tarım Bakanlığı nca çıkartılan sirkülerdeki takvim doğrultusunda avlanma yasağı uygulanmaktadır. Bu alanlarda sirkülerdeki tarihler dıģında usulüne uygun avlanma yapılmakta olup, Kaymaz, Musaözü, Yenice Barajları ve Günyüzü I, Günyüzü II, Oğlakçı, Tutluca I, Tutluca II, Mercan, Ahırköyü, Kanlıpınar, Bahçecik, Emircioğlu, Keskin, Çatmapınar Göletlerinde avlanma yılboyu tamamen yasaklanmıģtır. F.4.1.5 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 15-20.Maddelerinde Tanımlanan Alanlar EskiĢehir Ģehir merkezinin kullanma suyu ihtiyacı Porsuk Çayından temin edilmektedir. Ġçme Suyu Havzaları Koruma Yönetmeliği EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi ESKĠ Genel Müdürlüğünce hazırlanmıģtır. Su alma noktasından itibaren alt baģlıklardaki koruma alanları Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde belirtilen mesafeler göz önünde bulundurarak belirlenmiģtir. F.4.1.6. 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği uyarınca Hava Kalitesinin Değerlendirilmesi DüĢük Kalorili ve yüksek kükürtlü katı yakıtların Ģehir merkezinde uzun süreli yakılması sonucu 1994-1995 kıģ sezonuna kadar EskiĢehir ili DĠE bültenlerinde en kirli iller sıralamasında baģta yer almıģ ve 1 nci derece kirli iller arasında olması nedenı ile Ģehir merkezi hassas kirlenme bölgesi konumuna gelmiģtir. 20.02.1995 tarih ve 12 nolu Mahalli Çevre Kurulu kararı ile yüksek kalorili düģük kükürtlü yerli ve ithal kullanımı zorunluluğu getirilmiģ ve Ģehir merkezinde %1.5 ten fazla kükürt içeren sıvı yakıtların ısınmada ve sanayide kullanılması yasaklanmıģtır. Ülkemize doğalgaz bağlantısı ile birlikte 1996 yılından itibaren doğalgazın ilimizde öncelikle sanayi, sonrada ısınmada kullanılmaya baģlanmıģ ve hızla yaygınlaģmıģtır. Alınan tedbirler sonucu il merkezinde hava kirliliği önlenmiģ ve Ġlimiz DĠE bültenlerinde kirli olmayan iller arasında gösterilmiģtir. Bu hususlarla ilgili ayrıntılı bilgi C.1.2.3 baģlığı altında verilmiģtir. F.4.1.7 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar Ġlimiz hudutları dahilinde Özel Çevre Koruma Bölgesi bulunmamaktadır. F.4.1.8 2960 Sayılı Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alanlar Ġlimiz hudutları dahilinde 2960 Sayılı Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alan bulunmamaktadır F.4.1.9 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Ġlimiz dahilinde koru, baltalık ve muhafaza ormanlarında bozuk ve verimli toplam olarak 357.798,5 hektar Devlet Ormanı ile 1253 hektar Melemen-Kıravdan Köy Tüzel KiĢiliği Ormanı mevcuttur. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgiler F.1.1 baģlığı altında verilmiģtir. 192

F.4.1.10 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F.4.1.11 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F.4.1.12 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F.4.1.13 17.05.2005 Tarih ve 25818 Sayılı Resmi Gazete de Yayınmlanarak Yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar EskiĢehir Ġli sınırları içindeki en önemli sulak alan Balıkdamı olup, Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı ile Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca koruma altına alınmıģtır. Alanın Adı : Balıkdamı Alanın Yer Aldığı : a- Coğrafi Bölge : Ġç Anadolu Bölgesi b- Ġli : EskiĢehir c- Ġlçesi : Sivrihisar d- Köyü : Ahiler e- Serisi : Karabayır tepe f- Mevkii : Balıkdamı-Gökada Alanın Merkez Noktasının Koordinatları : a- Enlemi : 43 39 00 Kuzey b- Boylamı : 38 10 00 Doğu Alanın Yer Aldığı Pafta No : EskiĢehir J 26 a-b-c Alanın GeniĢliği (Ha) : 400 Ha Mülkiyeti : Devlet (Hazine) En Yüksek En Alçak Yükseltileri : a- En Yüksek : 803 m Gökada sazlığı mevkiinde b- En Alçak : 799 m Balıkdamı mevkiinde Alanın Genel Ġklim Özellikleri : Balıkdamı sulak alanı Ġç Anadolu nun tipik iklim koģullarını taģımaktadır. Belli BaĢlı Su Kaynakları : Balıkdamı (Gökada) sulak sahası, Sakarya nehrinin kaynağından (nehir uzunluğu) 70 km. uzaktadır. Çevrede bulunan bazı küçük kaynak sularla da beslenmekte ise de asıl beslenme noktası Çifteler Ġlçesi yakınında bulunan SakarbaĢı dır. 193

Sulak Alanın Özellikleri Yurdumuz bilindiği gibi insanlık ve kültür tarihi çok eskiye dayanan üç büyük kıtanın ortalarında ve en hareketli noktasındadır. Sonbahar mevsimi ile beraber, özellikle kıģların Kuzey Yarıküresinde sert geçtiği yıllarda Avrupa Kıtasından göç eden yüzlerce kuģ türlerinin göç yolu üzerinde uğrak yeri olması nedeniyle hareketli bir ortama girmektedir. göç eden bu türlerin büyük bir kısmı yurdumuzun bu göç yolları üzerinde konaklamakta, bazen de uygun gördüğü ve rahatsız edilmedikleri korunan sahalarda kıģları geçirmektedir. Bu yollardan bir tanesi Boğazlar üzerinden Anadolu ya geçen kuģların Balıkesir in Bandırma Ġlçesinde bulunan Manyas gölü, ikinci uğrak yerleri de EskiĢehir Ġli Sivrihisar Ġlçesi Balıkdamı (Gökada) sulak sahasıdır. Burası Ġç Anadolu giriģi üzerindeki ilk noktasıdır. Balıkdamı ve yöresinde tespit edilen kuģ türleri 40 civarındadır. Bu sulak sahalarda yaģayan kuģ türlerinden bir çoğu, uluslararası su kuģlarını koruma sözleģmesi ve Avrupa Konseyi Yaban Hayatı Korunması SözleĢmeleri ile korunma altına alınan türlerdir. EskiĢehir Ġli ve civar iller sınırları içinde doğal dengesi bozulmamıģ, Balıkdamı dıģında baģka saha olmadığı düģünülürse Balıkdamı sulak sahasında 100 türün üzerinde (uzun bir periyot içinde ve sağlıklı yapılabilirse) su kuģu türü tespit edilebilir. Balıkdamı, fauna ve flora yönünden son derece zengin ve Türkiye de sayıları az bulunan sulak sahalardan birisidir. Sakarya Nehri drenaj çalıģmalarından önce burada çok sayıda kuģ türü kuluçkaya yatmakta iken nehrin yatağı temizlendikten sonra bu sayı ve kuluçkaya yatma zamanları çok azalmıģtır. Balıkdamı nın koruma altına alınmasıyla bölgemiz ve çevresinde bulunan su kuģları avlat sahalarına da devamlı potansiyel saplanacaktır. Ekonomik nedenlerle Balıkdamı gibi birçok sulak saha (arazi kazanmak amacıyla) kurutularak yok edilmiģtir. Balıkdamı bu açıdan kurtulan ve günümüze intikal eden kurtarılması gereken sahalardandır. Balıkdamı su kuģları sahası kaybolmaya yüz tutmuģ, yukarıda da bahsedilen nedenlerden dolayı kesin korunması açısından önemli bir alandır. Ekosistemin devamlılığı ile fonksiyonun arttırılması ancak böyle mümkün olacaktır. 194

Tespit Edilen Su KuĢları ve Balık Türleri : a-su KuĢları : Karabatak Pahalacorocorax Sakarmeke Fulica atra Balaban Botaurus stellaris Kız Kuşu Vanellus vanellus Beyaz Balıkçıl Egretta Alba Su Çulluğu Gallinago gallinago Gri Balıkçıl Ardea cinerea Küçük Su Çulluğu lymnocryptes Leylek Ciconia ciconia Kervan Çulluğu Numenius arguata Kara Leylek Ciconia nigra Beyaz Karınlı Düdükçün Tringa ochropus Ötücü Kuğu Cygnus cygnus Kızılbacak Tringa totanus Küçük Sakarcakazı Anser erythropos Uzun Bacak Himantopus himantopus Yeşilbaş Anas platyrhynchos Yalıçapkını Alcedo atthis Boz Ördek Anas strepera Pelikan Pelicanus onocrotalus Kılkuyruk Anas acuta Bıldırcın Corturnix coturnix Fiya Anas penelope Çamuran Anas crecca Çıkrıkçın Anas guerguedula Kaşıkçın Spatula clypeata Suna Tadorna tadorna Angıt Casarca ferruginea Macar Netta rufina Karabaş Patka Aythya fuligula Elmabaş Aythya ferina Paspaş Aythya nycora Dikkuyruk Oyyura leucocephala Sütlani Mergus albellus Kara Çaylak Milvus migrans Saz Delicesi Circus aeruginosus Turna Megalornis grus Benekli Su Tavuğu Porzana porzana Saz Horozu Porphyrio porphyrio Su Tavuğu Rallus aguaticus b-balıklar Sazan Balığı Yayın Balığı Turna Balığı Sarı Balık Kızıl Kanat Gümüş Balığı Kara Balık Kefal Koca Ağız Dişli Sazancık Bıyıklı Balık Cyprinus Carpio Silurus glanis Esox lucius Leuciscus idus Scardinius erythrophthalmus Albunus Clarius lazera Levcissus cephalus Aspiua aspius Ashanius chantrei Barbus plebejus c-hayvan Türleri Memeliler ; Su Samuru Lutra lutra Tilki Vulpes vulpes Porsuk Meles meles Tavşan Lepus europeus 195

Amfibiler (Çift YaĢamlılar) ; Kurbağa Amfibia Sürüngenler ; Kara kaplumbağası Testudunata Su kaplumbağası Kertengele Locertia Su Yılanı Natrix Kara Yılanı Sulak Alan ve Etrafında Bulunan Bitki Toplulukları ; Sucul bitkiler : 38 familyaya ait 140 tür ve takson tespit edilmiģtir Familyalar : % Oran Brassiaceae 14 Fabaceaea 10 Astereceae 9 Lamiaceae 9 Poaceae 9 Diğer Familyalar 49 Sahaya Etki Eden Faktörler Balıkdamı-Gökada konum itibariyle Sakarya Nehrinin kaynağından (nehir uzunluğu olarak) 70 km uzakta bulunmaktadır. Sakarya nehrinin akıģ istikametine doğru Ģu yerleģim yerleri bulunmaktadır. 1. SakarbaĢı (Nehir Kaynağı) 2. Dikmen + Selimiye + Kızılca Köyleri 3. AktaĢ Köyü 4. Çandır Köyü 5. Gülçayır + Burhanlar Köyü 6. Buzluca Köyü 7. KurtĢeyh Köyü 8. Ahiler Köyü 9. Balıkdamı köyü (Gökada Gölü) 10. Yenidoğan Köyü 11. ĠlyaspaĢa Köyü Balıkdamı (Gökada) nı çeģitli yönden etki altında tutan çevreye yakın yerleģim bölgeleri ise Ģunlardır : 1. Ballıhisar (Pessinus harabeleri) kuzeybatıda 14 km 2. Ertuğrul Köyü Kuzeybatıda 8 km 3. ĠlyaspaĢa Köyü Güneydoğuda 12 km 4. Yenidoğan Köyü Güneydoğuda 5 km 5. Göktepe Köyü Güneybatıda 13 km 6. Ahiler Köyü Batıda 3 km 7. KurtĢeyh Köyü Batıda 8 km Yukarıda sıralanan yerleģim merkezlerinin hayvancılıkla ve tarımla uğraģmaları göz önüne alınırsa Balıkdamı ve yöresinin usulsüz avlanmalarında dıģında ayrıca kirlenme ve otlatma açısından da olumsuz etkilendiği söylenebilir. 1979 yılında DSĠ tarafından yapılan drenaj ve nehir yatağının ıslahı sonucu taģkın alanının daralmasına neden olunmuģtur. Böylece göl alanı çekilmiģtir. 196

Gökada Gölünün alanının daralması sonucunda çevre köylülerin baģı boģ otlatılan hayvanları çekilen göl alanına yapmıģ olduğu baskı ile sahaya gelen ve kuluçkada yatan kuģların rahatsız olmaları ve zamanla azalmalarına neden olmuģtur. Sakarya nehrinin bu taģkın alanının yatak ıslahı ile yeni toprak kazanılması amacına ulaģamadığı gibi doğal dengenin de bozulması ile sonuçlanmıģtır. Meydana çıkan taģkın alan toprağı tarıma elveriģli olmadığı gibi hayvancılık içinde elveriģli değildir. Ağır balçık toprağı olması sonucu yaz aylarında erken sıcaklarda derin ve geniģ çatlaklar oluģmaktadır. Kuvvetli rüzgarla kuruyan ve ince sitrüktüre sahip olan topraklar erozyonla taģınmaktadır. Bugünkü durumda sulak alan olarak bir sığ göl özelliğine olan Balıkdamı çeģitli kuģ, balık türleri ile bitki türleri açısından zengin bir alandır. Gerek çevre avcıları gerekse uzaklardan gelen avcılar için bu bakımdan ilgi çekici bir saha niteliğindedir. Bilinçsiz ve usulsüz avlanmalar sonucu kuģ türleri ile balık türleri süratle azalma tehlikesi ile karģı karģıya kalmıģtır. Göl çevresi ve içerisinde önceki yıllar mevcut olan bataklık ağaçları ile kamıģ-sazlıklar bilinçsizce tahrip edilmeleri sonucu kuluçka yuvaları yapma imkanı da azalmıģtır. Ġlgi Çeken Diğer Hususlar Balıkdamı sahası 1979 yıllarına kadar doğal durumda iken DSĠ tarafından Sakarya nehrinin tabanının ıslah edilip mecrasına çekilmesi sağlanmıģ çevrede yeni tarım arazisi ve mera alanı sağlanmıģ olmasına rağmen zaman zaman meydana gelen su taģkınları Gökada Gölünü eski durumuna getirmektedir. Arzu edilen amaca tam olarak ulaģılamadığı gibi mevcut doğal dengede bozulmuģ sahaya konaklamak ve bir kısmının da kuluçkaya yatmak üzere gelen göçmen ve yerli kuģ türlerinin azalmalarına neden olunduğu sonradan fark edilmiģtir. Saha tam olarak korunamamakta usulsüz avlanmalar (köylülerce ve dıģardan gelen avcılara tarafından) her yıl devam etmektedir. Nehir yatağının açılmasıyla binlerce yıllık doğal denge doğanın aleyhine bozulmuģtur. YanlıĢ arazi kullanımı yapılmaktadır. Doğal dengeyi bozacak her türlü avlanma ve otlatma yapılmaktadır. Sahada koruma ve üretme çalıģmalarıyla yerli ve göçmen su kuģlarını etkileyebilecek her türlü yasak faaliyetler tesirli koruma tedbirleri ile takip edilmektedir. Yapılacak ÇalıĢmalar Balıkdamı (Gökada) Gölü kesin koruma altına alınmalıdır. DSĠ tarafından da uygun görülen ve gölün eski doğal konumuna kavuģmasını sağlayacak Karabent köprüsünde yapılacak düģük seviyeli ve maloz taģlarla yapılması düģünülen bent Ģeklindeki engelin iki kamu kuruluģunun yapacağı temaslarla olması mümkün olacaktır. Koruma amaçlı bir bina ile gözlemlerde yararlanılacak ayrı binaya ihtiyaç vardır. Daha önce tahrip edilen yerlerde ve sahanın baģka uygun yerlerinde söğüt ağaçlanması yapılamalıdır. Gölün belirli yerlerinde saz kesimi ve tahribi önlenmelidir. Gerek ana yollara gerekse tali yollara tanıtım, iģaret, ikaz ve yönlendirme levhaları konmalıdır. Yurdumuzda primer gıda üretimi bakımından en yüksek verim ve potansiyeline sahip sığ göl, sazlık ve benzeri sulak sahaların arazi kazanmak amacıyla kurutulması arazi kullanımı yönünden çok büyük ve telafisi imkansız sonuçlara ulaģtığı yıllar öncesinden anlaģılmıģtır. Balıkdamı da yapılan yanlıģ arazi kullanımı önlenmeli daha önce yapılmıģ telafisi imkansız hatalar tekrarlanmamalıdır. Diğer Sulak Alanlar Balıkdamı dıģında küçük ölçeklide olsa Alpu içesi Doğanca, Seyitgazi ilçesi Kırka Beldesi Akin, Çifteler ve Sivrihisar Ġlçeleri sınırındaki Çandır-Ortaköy sazlıkları sulak alan özelliklerindedir. 197

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar Ġlimiz sınırları dahilinde Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alan bulunmamaktadır. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Ġlimiz 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni 15.04.2005 tarihinde EskiĢehir Valiliği ve BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı arasında imzalanan protokol çerçevesinde Ġl Genel Meclisinin 03.05.2006 tarih ve 57 sayılı kararı ve EskiĢehir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının 08.05.2006 tarih ve 8/114 sayılı kararı ile incelenmiģ ve onanmıģtır. Metropolitan bölge sınırları içinde 1/25.000 ölçekli alt plan çalıģmaları EskiĢehir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından yapılmaktadır. F.4.3.2 Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyeti I,II,III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I ve II Sınıf ile Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi E ve H BaĢlıkları altında verilmiģtir. F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları F.4.3.4. Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar Jeolojik ve jeomorfolojik oluģumların bulunduğu alanlar ile ilgili ayrıntılı bilgi A.4 ve A.5 baģlığı altında verilmiģtir. Osmangazi Üniversitesi öğretim görevlisi Hatice KUTLUK tarafından Türkiye genelinde yapılan çalıģmanın Ġlimize ait bölümü ile ilgili endemik türlere ait ilçeler bazında hazırlanmıģ liste Tablo F.12 de verilmiģtir. 198

TABLO F.12 ENDEMIC TAXA: RANUNCULACEAE Consolida &&C.hellespontica rosea C.raveyi C.thirkeana Delphinium D.venulosum Ranunculus R.heterorhizus PAPAVERACEAE Corydalİs &&C.wendelboi wendelboi &&C.wendelboi congesta Papaver P. apokrinomenon P.virchowü CRUCIFERAE Aethionema &&Ae.dumanii &&Ae.turcicum Alyssum &A.hirsutum caespitosum A.niveum A.pateri pateri Aubrieta A.pinardü Draba D.bruniifolia heterocoma nana Erysimum E.lycaonicum Isatis I.floribunda CISTACEAE Fumana F.paphlagonica Helianthemum H.nummularium lycaonicum CARYOPHYLLACEAE Arenana A.acerosa A.ledebouriana pauciflora Bolanthus B.cherlerioides B.minuartioides Dianthus D.acrochlorus D.anatolicus D.cibrarius Gypsophila G.arrostii nebulosa G.eriocalyx Minuartia M.anatolica arachnoidea M.anatolica phrygia &M.hybrida vaillantiana macneillii M.leucocephala M.leucocephaloides M.pestalozzae Saponaria S.chlorifolia S.kotschyi S.prostrata prostrata ILLECEBRACEAE Paronychia P.carica P.chionaea P.dudleyi POLYGONACEAE Polygonum &P.afyonicum GUTTIFERAE Hypericum H.aviculariifolium depilatum bourgaei H.aviculariifolium depilatum depilatum H.aviculariifolium uniflorum MALVACEAE Alcea A.pisidica LINACEAE Linum L. cari ense L.hirsutum anatolicum anatolicum L.hirsutum pseudoanatolicum GERANIACEAE Erodium E.anıanum RUTACEAE Haplophyllum H.myrtifolium H.vulcanicum ACERACEA Acer A.hyrcanum keckianum A.hyrcanum sphaerocaryum RHAMNACEAE Rhammıs R.petiolaris R.thymifolius LEGUMINOSAE Astragalus A.acicularis A.baibutensis A.brachypterus A.condensatus A.elongatus elongatus A.gymnolobus A.hirsutus A.idae &&A.kochakii A.lydİus A.macrocephalus macrocephalus A.macroscepus A.melanocephalus A. melanophrurius A.mesogitanus A.micropterus A.mitchelianus A.oxytropifolius A.phrygius &&A.physodes A.prusianus A.pseudocaspius A.scholerianus A.squalidus A.stereocalyx A.strictispinis A.tmoleus bounacanthus A.trojanus A.vulnerariae A.warburgii A. wiedemannianus A.akscheherensis Ebenus(S) E.birsuta 199

TABLO F.12 Genista G.aucheri G.involucrata Hedysarum H.cappodocicum Lathyrus L.czeczottianus Melilotus M.bicolor Onobrychis O.armena O.paucijuga O-pisidica Oxytropis O.argyroleuca Thennopsis (S) T.turcica &T.turcica Trigonella T.rostrata ROSACEAE Alchemilla A.holocycla Crataegus C.tanacetifolia CRASSULACEA Rosularia &&R. sempervivum glaucophylla UMBELLIFERAE Astrantia A.maxima haradjianii Bupleurum B.heldreichii B.sulphureum B.turcicum Echinopora E.trichophylla Eryngium E.bithynicum Ferulago F.aucheri F.macrosciadia Heracleum H.platytaenium Muretia (S) M.aurea Olymposciadum (T) O.caespidosum Prangos P.meliocarpoides meliocarpoides CAPRIFOLIACEAE Lonicera L.caucasica orientalis VALERIANACEAE Valeriana V.olİgantha DIPSACACEAE Pterocephalus P.pinardii Scabiosa S.hololeuca COMPOSITAE Achillea &&A.ketenogIui A.kotschyi canescens A.lycaonica A.phrygia A.teretifolia Anthemis A.aciphylla aciphylla A.aciphylla discoidea A.fulvida &&A.kotschyana gypsicola A.wallii A.wiedemanniana Carduus C.nutans trojanus C.olympicus hypoleucus Centaurea C.amasiensis C.bommuelleri C.cariensis longipapposa C.drabifolia austrooccidentalis C.drabifolia detonsa C.kotschyi kotschyi C.nivea C.pseudoreflexa C.reuterana phrygia C.tchihatcheffıi Cirsium C.alatum pseudocreticum &&C.dirmi lense C.leucopsis Cousiana C.iconica C.stapfıana Crepis C.macropus Doronicum D.reticulatum Helichrysum H.chionophilum Hieracium H.artabirense H.bommuelleri H.patentissimum H.phrygiense H.pseudodontotrichum H.reductum H.stellidorsum Inula I.anatolica Jurinea J.pontica Leucocyclus (T) L.formosus formosus Onopordum O.anatolicum Ptilostemon P.afer eburneus Scorzonera S.eriophora S.suberosa cariensis S.tomentosa Senecio S.castagneanus Tanacetura T.cadmeum cadmeum Taraxacum T.farinosum &&T.pseudopulchrum Tripleurospermum T.callosum T.repens CAMPANULACEAE Asyneuma A.compactum A.limonifolium pestalozzae A.michauxioides Campanula 200

TABLO F.12 C.argaea C.iconica C.lyrata lyrata C.pterocaula PRIMULACEAE Cyclamen C.cilicum intaminatum OLEACEAE Fraxinus F.ornus cilicica ASCLEPIADACEAE Vincetoxicum V.canescens canescens CONVOLVULACEAE Convolvulus C.galaticus C.phrygius C.pulvinatus BORAGINAECEAE Alkanna A.areolata aerolta A.orientalis leucantha A.phrygia A.pseudotincîoria A.tinctoria glandulosa Moltkia M.aurea Nonea N.macrosperma Onosma O.ambigens O.armenum O.bonımuelleri O.isauricum O.polioxanthum O.tauricum brevifolium Paracaryum P.ancyritanum P.calycinum Rochelia R.disperma microcalycina SOLANACEAE Lycium L.anatolicum SCROPHULORIACEAE Chaenorhinum C.litorale pterosporum Digitalİs D.cariensis D.lamarckii Linaria L.corifolİa L.genistifolia confertiflora L.iconica Scrophularia S.cryptophila S.depauperata Verbascum &V.basivelatum V.abieticolum V.afyonense V.ancyritanum V.cheiranthifolium asperulum V. cheiranthifolium pisidicum V.insulare V.karauseanum V.kastamonicum V.lachnopus V.phyrgîum V.salviifolium V.serratifolium V.splendidum V.stenostachyum V.tossiense V.urobracteum V.uschakense Veronica V.cuneifolia cuneifolia &&V.kop geçidi ensis V.multifida ACANTHACEAE Acanthus A.hirsutus LABIATAE Ballota B.nigra anatolica Marrubium M.astracanicum macrodon M.globosum globosum M.lutescens M.parviflorum oligodon Micromeria M.cristata phrygia Nepata N.cadmea N.congesta congesta Ori gamım O.sipyleum Phlomis P.armeniaca P.nİssolii Salvia &&S.aytachü S.cadmica S.cryptantha S.cyanescens S.dichroantha S.heldreichiana S.pisidica S.tchihatcheffıi S.wiedemannii S.yosgadensis Scutellaria S.salvİfolia Sideritis &&S.akmanii &&S.gulendamiae S.phrygia Stachys S.cretica anatolica S.iberica densipilosa S.tmolea Teucrium T.chamedrys tauricolum Thymus T.leucostomus Argillaceus T.longicaulis chaubardii antalyanus T.sipyleus sipyleus T.zygioides lycaonicus Wİedemannia 201

TABLO F.12 W.orientalis PLUMBAGINACEAE Acantholimon A.acerosum brachystachyum EUPHORBIACEAE Euphorbia E.anacampseros anacampseros E.erythrodon FAGACEAE Quercus Q.vulcanica RUBIACEAE Asperula A.bonımuelleri A.lilaciflora phrygia A.nitida hirtella Crucianella C.dİsticha Galium G.dumosum G.penduliflorum G.stepparum ARACEAE Anım A.conophalloides caudatum LILIACEAE Allium A.olympicum A.phrygium A. scabri florum A.sibthropianum A.sieheanum A.stylosum Asphodeline A.anatolica A.rigidifolia Bellevalia B.tauri Colchicum C.bonımuelleri (See for Syn. && C.speciosunı) C.burttii Fritillaria F.crassİfolia crassifolia F.fleischeriana Gagea G.bithynica Hyacinthella H.heldreichii H.lineata Muscari M.aucberi Ornithogalum O.alpigenum Tulipa T.armena lycica IRIDACEAE Crocus C.antalyensis C.danfordiae iris I.schachtii I.stenophylla stenophylla ORCHIDACEAE Ophrys O.phrygia JUNCACEAE Juncus J.sparganiifolius CYPERACEAE Carex C.divulsa coriogyne GRAMINEAE Alopecurus A.Ianatus Amblyopyrunı A.muticum loliaceum Bromus B.cappodocicus sclerophyllus Elymus E.lazicus divaricatus Peştuca F.pinifolia phrygia Helictotrichon H.pubescens longifolia Nephelochloa (T) N.orientalis Piptatherum P.holciforme holciforme glabrum Pseudophleum (T) P.gibbum Zingeria Z.verticillata 202

Ġlimiz Mihalıçcık Ġlçesi Çatacık ormanlarında geyikler koruma altına alınarak üreme sahası oluģturulmuģtur. Sivrihisar ilçesi Arahit Dağı eteklerine keklik salınarak buğday zararlısı süne böceği ile biyolojik mücadele için üreme sahası oluģturulmuģtur. F.4.3.5 Mesire Yerleri: 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar Ġlimiz dahilinde 7 adet Orman Ġçi dinlenme yerleri mevcut olup isimleri Ģunlardır : Merkez Ġlçede ; Fidanlık, Musaözü, Kocakır, Mihallıççık Ġlçesinde ; Çatacık ve Kalburcu, Seyitgazi Ġlçesinde ; Büyükyayla, BaĢpınar dır. Merkez Ġlçede ; Alanın Resmi Adı Coğrafi Konum Alanı Alanın Açıklamalı Tanımı Yasal konumu UlaĢım Altyapı Fiziksel Özellikleri Topografyası Alanın Resmi Adı : Fidanlık Orman Ġçi Dinlenme Yeri : EskiĢehir Ġ 24 C 2 paftası Fidanlık Mevki, Porsuk Çayı Kenarı :15 hektar :Günübirlik kullanım sahası Porsuk Çayının iki kenarında içinde titrek kavak, kara kavak, Akasya, Karaağaç ve Ġbreli türler mevcut, içinde piknik masaları, ocakları, çeģme tuvalet bekçi kulübesi, giriģ kontrol ve otopark çocuk oyun alanları mevcuttur. :6831 sayılı yasa 25. Madde : Ġl merkezine 7 km, yolu asfalt yaz aylarında içine belediye otobüsü iģletilmektedir. Ġçinde patika yollar mevcuttur. : Porsuk Çayı kenarında, arazi düz, yer yer açık alan mevcut, çay kenarı sık ağaçlıklı : Düz arazi % 0-15 meyilli : Musaözü Orman Ġçi Dinlenme Yeri Coğrafi Konum : EskiĢehir Ġ 24 C 2 paftası Musaözü Köyü hudutlarında Alanı : 50 hektar Alanın Açıklamalı Tanımı :Günübirlik kullanım sahası,ortasında sulama maksatlı Musaözü Göleti mevcuttur. Gölette sportif olta balıkçılığı yapılır. Sahada su deposu, çeģme, yeteri kadar piknik masası ve ocak, tuvalet, büfe, yol ve patika, idare binası ve Bungalov mevcut, çevresi ve içinde elektriği bulunmaktadır. Yasal konumu : 6831 sayılı yasa 25. Madde UlaĢım Altyapı : Ġl merkezine 21 km, yolu asfalt, civar köy yolları asfalt ve stabilizedir. Fiziksel Özellikleri : Normalin üzerinde engebeli, Gölet çevresi karıģık yaģlı Karaçam ormanı kuzey kenarı ağaçlandırılmıģ,saha batısı köye ait tarlalarla çevrilidir. 203

Topografyası Alanın Resmi Adı : % 10-40 meyilli yer yer düzlükler ve çukurluklar mevcuttur. : Kocakır Orman Ġçi Dinlenme Yeri Coğrafi Konum : EskiĢehir Ġl Merkezi güneyinde Ģehre bitiģik, EskiĢehir-Seyitgazi karayolu kenarı Alanı : Halen kullanılan alan 3 hektardır. Alanın Açıklamalı Tanımı : Kocakır ağaçlanma sahasının karayolu kenarındaki bir bölümü, 1960 lı yıllarda yapılmıģ bir ağaçlanma sahası olup, mevcut ağaçlar 30-35 yaģları arasındadır. Saha % 5-15 meyillidir. Sahada çocuk oyun alanı, çeģme, patikalar ve piknik masaları ile ocakları mevcuttur. Yasal konumu : 6831 sayılı yasa 25. Madde Ġnsan nüfusu : Merkez Ġlçe nüfusu 482.793, civar köyler nüfusu 10.000 civarındadır. UlaĢım Altyapı : ġehir merkezine 4 km dir. Karayolu kenarıdır. ġehir kenar mahallesine mesafesi 700 m dir. Ġçinde içme suyu tuvalet oyun alanı piknik üniteleri ve patika yollar mevcuttur. Fiziksel Özellikleri :Arazi sık ağaçlı, ağaçlar 30-35 yaģlarında küçük boģluklar mevcuttur. Topografyası : % 5-15 arasında meyillidir. Mihalıççık Ġlçesinde ; Alanın Resmi Adı : Çatacık Orman Ġçi Dinlenme Yeri Coğrafi Konum Alanı Alanın Açıklamalı Tanımı Yasal konumu Ġnsan nüfusu UlaĢım Altyapı Fiziksel Özellikleri : Mihallıççık Ġlçesi Çatacık Orman ortasında Çatacık mevkiinde bulunmaktadır. : 5 hektar : Sarıçam-Karaçam ormanı kısmen açıklıklı ve çayırlık günü birlik kullanım alanı içinde Geyik üretme Ġstasyonu mevcut, çeģme ve dinlenme tesisleri ile çocuk oyun alanı mevcuttur. : 6831 sayılı yasa 25. Madde : 1000 kiģi : EskiĢehir e 85 km, Alpu ya 40 km ve yolu asfalt ve stabilizedir. : Sarıçam- Karaçam ormanı 204

Topografyası Alanın Resmi Adı : % 10-45 meyilli : Kalburcu Orman Ġçi Dinlenme Yeri Coğrafi Konum Alanı Alan : 10 hektar Alanın Açıklamalı Tanımı Yasal konumu UlaĢım Altyapı Fiziksel Özellikleri Topografyası : Ankara J 27-a-1 paftası. Mihalıççık Ġlçesi yakınındadır. : Karaçam ormanı yer yer çayır, açıklıklı ve günü birlik kullanım, içinde çeģme yol ve patikalar mevcut olup rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. : 6831 sayılı yasa 25. Madde : Mihalıççık Ġlçesine 5 km mesafededir. : YaĢlı karaçam ormanı ve açık alanlıdır. : % 10-40 meyilli ve düz saha Seyitgazi Ġlçesinde ; Alanın Resmi Adı :Büyükyayla Orman Ġçi Dinlenme Y. Coğrafi Konum : EskiĢehir J 25 d 1 paftası Seyitgazi Ġlçesi Kırka Bucağı Büyükyayla köyü civarı Alanı : Genel alan 60 hektar, 2 hektar alan kullanılmaktadır. Alanın Açıklamalı Tanımı : Saha Karaçam ve Sarıçam karıģık ormanı, DSĠ Karaören göleti kenarı olup, saha oldukça geniģtir. Günübirlik kullanım alanıdır. Yasal konumu : 6831 sayılı yasa 25. Madde Ġnsan nüfusu : Kırka bucak nüfusu 5000dir. Civarda mevcut 2 köyün nüfusu 1500 dür. UlaĢım Altyapı :EskiĢehir-Seyitgazi-Afyon devlet yoluna 3 km mesafede, stabilize yolla bağlıdır. Ġçinde çeģme, tuvalet ve piknik üniteleri mevcuttur. Fiziksel Özellikleri :Karaçam-Sarıçam ormanı kısmen taģlık az meyilli gölet kıyıları düz, içinde açık alan ve yaģlı karaçamlar mevcuttur. Topografyası : Az meyilli Alanın Resmi Adı : BeĢpınar ÇeĢmesi Orman Ġçi Dinlenme Yeri Coğrafi Konum :EskiĢehir Seyitgazi Ġlçesi sınırları içinde Seyitgazi-Afyon Devlet karayolu üzerinde Seyitgazi ye 43 km Afyon a 30 km mesafededir. Alanı Alanın Açıklamalı Tanımı : 10 hektar :Günübirlik kullanım alanıdır. Ġçinde tuvalet ve çeģme mevcuttur. Kuzeyi ve batısı kayalık, doğu ve güneyi ormanlıktır. YaĢlı ağaç mevcuttur. Yasal konumu : 6831 sayılı yasa 25. Madde UlaĢım Altyapı : Devlet karayolu kenarıdır. Yolu mevcuttur. ÇeĢme ve tuvalet mevcuttur. Saha bakir, bina ve tesis yapmaya müsait olup, sportif tesisler yapılabilir. Fiziksel Özellikleri Topografyası : YaĢlı karaçam ormanı ve açık alanlı : % 10-40 meyilli ve düz saha 205

KAYNAKÇA : 1- EskiĢehir Orman Bölge Müdürlüğü Verileri (2010) 2- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararları (1998-2010) 3- Tarım Ġl Müdürlüğü Verileri (2010) 3- Hatice KUTLUK Osmangazi Üniversitesi Öğretim Üyesi ( 2002) 4- ESKĠ Genel Müdürlüğü Havza Yönetmeliği 5- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1998-2010) 6-YÜCEL,E., EskiĢehir de yetiģtirilen ağaç ve çalıların kentsel ekoloji açısından değerlendirilmesi Fen Edebiyat Dergisi 7-TÜRE,C., OCAK, A., MISIRDALI, H., Balıkdamı Florası Anadolu Üniversitesi Fen Fakültesi Dergisi 8- ÖZDEMĠR, A. EskiĢehir Ġli Likenleri 9- YÜCEL,E., MAGIL,R.E., EskiĢehir Bölgesi Karayosunları (Musci) Üzerine Bir AraĢtırma 206

G.1 YÖRENĠN TURĠSTĠK DEĞERLERĠ G.1.1 Yörenin Doğal Değerleri G.1.1.1 Konum A- Merkez Ġlçe 1. Dorylaeum (ġarhüyük) : (G). TURĠZM ġehrin kuzey bitiģiğinde ve Muttalip Köyü yolunun doğusundadır. Dorylaeum antik kaynaklarda önemli yolların kavģak noktasında kaplıcaları ile ünlü, ticaret ile zenginliğe kavuģmuģ bir Frigya (Phrygia) Ģehri olarak geçer ve Ģehrin kurucusu olarak Eretrialı Doryleos gösterilir. Kentin geçmiģi, ĠÖ.4000 e (BakırtaĢ Çağı) kadar uzanmaktadır. Yörede Ġ.Ö. 3000-2000 arasındaki Ġlk Tunç Çağı ile Ġ.Ö. 2000-1500 dönemindeki Orta Tunç Çağından kalan yerleģim alanları bulunmaktadır. Bu dönemde, Asur tüccarlarının, yöre sınırlarına dek etkin oldukları bilinmektedir. Yörede yapılan kazılarda, Hitit Ġmparatorluğu dönemini de kapsayan Son Tunç Çağına ait (ĠÖ 1460-1200), az sayıda da olsa Hitit yerleģim merkezinin varlığı saptanmıģtır. Bizans çağında önem kazanan kentte imparator Iustinianus un yazlık sarayının varlığından söz edilir. Burası 17 m. yüksekliğinde, 450 m. çapında Orta Anadolu nun orta büyüklükteki höyüklerinden biridir. Burada 1989 yılında itibaren Kültür Bakanlığı ve Anadolu Üniversitesi adına Prof, Dr. A. Muhibbe Darga baģkanlığında bir ekip tarafından arkeolojik kazılara baģlanmıģtır. Halen devam etmekte olan kazılarda, höyükte Ġlk Tunç Çağı ndan baģlayan bir yerleģme olduğu saptanmıģtır. 2. KaracaĢehir Roma ve sonra Bizans Çağı nda yapılmıģ, Osmanlılar tarafından takviye edilmiģ kale kenti olarak anılan antik kent EskiĢehir e 6 km. uzaklıkta, KaracaĢehir Köyü nün güneybatısında yer almaktadır. Günümüzde, kentin müdafaa surları tamamen yıkılmıģ, yalnızca doğu ve batı giriģindeki kulelerden küçük parçalar kalmıģtır. Kalenin içerisinde karargah binaları, sarnıç ve sokaklar, ev harabeleri görülmektedir. 207

B - Seyitgazi Ġlçesi 1. Bardakçı Köyü (Santabaris) : Seyitgazi Ġlçesine bağlı ve 18 km güneydoğuda bir köydür. Güneye inen antik yol üzerinde Roma çağında kurulmuģ olup Santabaris adını almıģtır. C- Han Ġlçesi : Çifteler Ġlçesinin güneybatısında olup, EskiĢehir e 86 km dir. Antik yol üzerinde bulunan Ġlçe Romalılar tarafından kurulmuģtur. Yazılıkaya (Midas ġehri) : EskiĢehir e 90 km uzaklıkta olup, Han Ġlçesine bağlı olan Yazılıkaya köyü bitiģiğindedir. Kayalık bir platform üzerinde M.Ö. 3500 yıllarında kurulmuģtur. Köyün üstündeki büyük Midas Anıtı, ilk bakıģta göze çarpar. Midas Anıtı, Frigya daki diğer kaya anıtları gibi, Kibele (Ana Tanrıça) heykeli koymak amacıyla yapılmıģtır. D- Sivrihisar Ġlçesi : 1. Pessinus ġehri Pessinus Antik Kenti, EskiĢehir Ġli, Sivrihisar Ġlçesi, Ballıhisar Köyü yerleģimi altındadır. Antik Pessinus kenti, antik Kral Yolu üzerinde olup, ticareti yanında Kybele ve Attis için yapılan ayinleri ile de ün salmıģtır. Pessinus, çok eski çağlardan beri Kybele Kültünün en önemli merkezidir Helenistik Çağda (M.Ö. 3.yy.) Grek hakimiyeti altına giren Pessinus Ģehrinin yapı ve planları Yunan anlayıģına göre düzenlenir. Mabet tamamen onarılır. Meclis binası, stoa, yollar, kanal ve tiyatro kurulur. Pessinus, M.Ö.25 tarihinde Augustus zamanında Roma hakimiyeti altına girerek, Ģehir bu çağda çok geliģir ve büyür. ġehrin içinden geçmekte olan su kanalı mermerlerle onarılarak iki yanı heykellerle süslü muhteģem bir duruma getirilir. Hatta Ģehrin iç kısmandaki kanal tamamen mermer döģenerek içine merdivenlerle girilen bir havuz havasına bürünür. ġehir kendi adına para basma imtiyazına sahip olur. Mahalli Kybele dini inanç ve ayinlerine saygı daha da artar. Bizans Çağında Ģehir çok bakımsız kalır. Yeni bir Ģey yapılmaktan ziyade, eski yapılar sökülerek basit iskan malzemesi olarak kullanılır. ġahane sanat eserleri kırılarak temellerde yapı malzemesi olarak kullanılır. M.S. 800 208

yıllarından sonra ise Ģehir bütün vasıflarını kaybeder. Bundan faydalanan Jüstinianapolis (Sivrihisar) üstünlüğü ele alır. Pessinus Açık Hava Teşhiri-Roma Mil Taşı- Fildişi Eros Heykelciği Antik Pessinus Kenti nde ilk kazılar 1967-1973 yılları arasında Prof.Dr,Pierre Lambrechts baģkanlığında Belçika Gent Üniversitesi tarafından gerçekleģmiģtir. Ara verilen arkeolojik araģtırma ve kazılara, 1983 yılından bu yana Prof Dr. John Devreker baģkanlığında devam edilmektedir. Kazıdan çıkan buluntuların taģınabilir olanları EskiĢehir Arkeoloji Müzesinde, büyük buluntular, mimari parçalar da Pessinus Depo ve Açık Hava TeĢhirinde yer almaktadır. 2. Kaymaz (Tricomaria-Trocnades) : Kaymaz, Sivrihisar Ġlçesinin 35 km batısında bulunan bir beldedir. Bugün beldenin bulunduğu mevki tarihten önceki çağlarda M.Ö. 3500 de iskan edilmiģtir. 3. Zeyköy : Sivrihisar Ġlçesine bağlı ve 32 km kuzeyinde bulunan bir köydür. Köyün giriģinde ve ovanın içerisinde Kale diye adlandırılan tabii tepe üzerine tarih öncesi çağlardan itibaren yerleģme olmuģtur. E- Günyüzü Ġlçesi : 1. GümüĢkonak Kasabası (Eoudoxiçs) : GümüĢkonak, Günyüzü ilçesinin 10 km güneyindedir. Kurulduğu bugünkü mevkii antika bir yerleģme yeridir. 11. Thoodosius un annesi veya kızı namına ithaf edilen bir Ģehirdir. 2. Hamamkarahisar Köyü (Muska-Mausga) : Günyüzü ilçesine bağlı bir köydür. Ġlçenin 17 km güneyindedir. 209

3. Çakmak Köyü (Aprostola) : Günyüzü ilçesine bağlı bir köydür. Ġlçesinin 35 km güneyindedir. Roma çağında kurulmuģ, Bizans çağında da varlığını devam ettirmiģtir. G.1.1.2 Fiziki Özellikleri A- Jeolojik Yapısı Porsuk Çayının yerleģtiği neojen çöküntü havzaları doğu-batı yönlü bir Ģerit halinde uzanmaktadır. Bu havzalar alüvyonlarla dolmuģtur. Bu neojen örtüde alüvyonlarının altındaki senklimalle örtülü bazı fayların varlığı çok eski tarihlerden beri birçok kimseler (s.calur- e.choput) tarafından kabul edilmektedir. Diğer taraftan güneyden gelerek Ģehir merkezinin üzerinden geçen muhtemel bir fayın varlığı, çatlakları arasından gelen suların kaynaklarının diziliģleri (Ģehir içi, Laçin, AĢağı Yukarı Alpanas Ilıca alanı) bunu göstermektedir. Doğuya doğru kuzey-güney yönlü çok kısa boylu muhtemel bindirme sanyajı ve çayları bulunmaktadır. Yüzeyde alüvyonlarla arasında dağılan sular birkaç yerden kaynamakta ve yüzey infiltre sularla karıģmaktadır. B- Arazi ġekli ve Dağlar Sakarya Nehri ile kolu Porsuk Çayının drenaj havzalarında yer alan iki geniģ ova ile bunların çevrelerini saran kuzeyde Bozdağ, Sündiken Sıra Dağları, Türkmen Dağına ulaģan, Porsuk ve Yukarı Sakarya dan sonra bir yayla drenaj alanlarını ayıran kabartılar teģkil eder. Bunlar birinci zaman yapılı eski kütlelerin üçüncü zaman kırılma sonucunda yükselmeleri ve çökmeleri ile meydana gelmiģtir. Ġlin kuzeyini,batı-doğu yönünde kaplayan dağların batı tarafını Bozdağ (1535 m), doğu tarafını ise Sündiken Dağları (1818 m) kaplar. Güneydoğuda Sivrihisar (1690 m) ve güneyde Türkmen Dağları en önemlidir. C- Akarsular Ġlin baģlıca akarsuyu Sakarya dır. Çok sayıda kollara sahip olan nehrin baģlıca kolları Porsuk, Seydisu ve Sarısudur. Sakarya, Çifteler ilçesinin 5 km güneydoğusunda (SakaryabaĢı) çıkar ve ilin güney, doğu, kuzey kısımlarını dolaģarak Bilecik sınırına girer. Sakarya nın en büyük kolu Porsuk, Kütahya sınırlarından ilimize girer. Merkez Ġlçeden geçerek Alpu, Beylikova ilçelerinden sonra doğudan Sakarya ile birleģir. D- Barajlar : EskiĢehir dahilinde beģ baraj vardır. Bunlardan Gökçekaya hidroelektrik; Porsuk, Musaözü, Kunduzlar sulama ve taģkınlardan korunma barajıdır. E- Göletler : Yukarı Kartal Göleti EskiĢehir in batısında Yukarı Kartal Köyü civarında yapılmıģtır. Toprak gövdeli bir depolama tesisidir. Tarım arazilerini sulamakta kullanılır. Ağaçlandırma yapılarak turistik bir özellik alması sağlanabilir. EskiĢehir in 86 km uzağındadır. 210

F-Yeraltı Suları Sarısu vadisi boyunca alüvyonlar yer altı sularını taģıyan formasyonlardır. Alüvyon kalınlığı 10-30 m ler arasında değiģir. Alüvyon, kum, çakıl ve kilden oluģan bir karıģımdır. Genellikle akarsular tarafından taģınarak getirilir. Kandilli Ġnönü arasındaki alüvyon saha artezyen niteliğindedir. Vadi boyunca açılan sondaj kuyularından köylüler sulamada faydalanırlar. G- Kaynaklar 1. Ġnönü Kaynağı, 2. Ġnönü Küçük Havuz Kaynağı, 3. Oklubalı Kaynakları H- Ormanlar Ġlde ormanlar daha çok güney ve kuzey bölgelerdedir. Arazinin % 25 ini teģkil eden ormanlık bölgelerde 357.798,5 hektar Çam,MeĢe,Sedir ve Kavak gibi ağaç türleri yetiģir. Orman olmayan arazilerde, su kenarlarında söğüt, ahlat ve kavaklar vardır. I- Kaplıcalar : a-merkez Ġlçe : EskiĢehir sıcak su kaynakları il merkezinin ortasında ve Porsuk Çayının güney sahilinde geniģ bir alanda bulunmakta ve bu mıntıkalarda açılan artezyen kuyulardan temin edilmektedir. ġehir için faaliyet gösteren tüm hamamlar da sıcak sularını artezyen kuyularıylaüretmektedir. Ayrıca Belediyenin ana kaptaj yerinden çıkarılan sular Odunpazarı semtinde verilen kullanma sularına katılmaktadır. Termalizme hizmet veren mevcut tesislerin genel yapısı ise Ģöyledir : Tüm tesislerde sıcak sular artezyen kuyularıyla temin edilmekte, her birinde havuz bulunmakta, ayrıca küvet ve soyunma odası müstakil olan özel odalar (banyo) bulunmaktadır. Banyoya giriģ ücretleri Belediyece serbest olarak belirlenmiģtir. Sıcak suların kimyasal ve fizikokimyasal özellikleri tahlil edilmiģtir. Tam bir kaplıca özelliğine haiz sıcak suların debileri her banyoya göre değiģmekte olup gayet yeterli bulunmaktadır. Hipertermal (Sıcaklık) : 45 C. Ġyi geldiği hastalıklar, kırık çıkık sekelleri, kadın hastalıkları, lumbago ve böbrek rahatsızlıklarıdır. Ġlimize dıģarıdan gelen yerli ve yabancı turistler belediye belgeli oteller ve 9 adet turistik tesisle karģılanmaktadır. Ġlçeleri Merkez Ġlçeye Bağlı Hasırca Kaplıcası : EskiĢehir e 30 km uzaklıkta çiftlik içerisinde bulunan su, yuvarlak bir havuzun içerisinden kaynamaktadır. DıĢarıda büyük bir yüzme havuzundan toplanan su sonradan toprağa bırakılmaktadır. Yüzme sporu için faydalanılan suyun kimyasal ve fizikokimyasal tahlili yapılmıģtır. Debisi Termal : 4 lt/sn : 32 C olup diğometalik bir maden suyudur. 211

Kızılinler Kaplıcası : EskiĢehir e 15 km uzaklıkta Kızılinler köyündedir. Kızılinler de bitiģik nizamda 4 pansiyon tipi odada kaplıca hizmeti verilmektedir. Ayrıca bu bölge Bakanlar Kurulu Kararı ile termal turizm alanı ilan edilmiģtir. Kimyasal ve fizikokimyasal analizi yapılan suyun ; Debisi : 0.4 lt/sn Termal : 37 C Alpu Uyuz Hamam Kaplıcaları : Alpu nun 16 km güneydoğusunda Uyuzhamamı köyünde bulunan kaplıcada hiçbir tesis yoktur. Metruk bir binanın içinden kaynayan suyun analizi yapılmamıģtır. Adından da anlaģılacağı gibi suyun uyuz hastalığına iyi geldiği tespit edilmiģtir. Mihalıççık Yarıkçı Kaplıcaları : Mihalıççık ilçesinin 10 km güneyinde Yarıkçı köyündedir. Ġptidai durumda bulunan 3 odada mahalli hizmet verilmektedir. Fizikokimyasal analizi yapılmamıģtır. Mihalgazi Sakarıılıca Kaplıcaları Sarıcakaya ilçesinin 13 km doğusunda Laçin köyünde bulunan bu kaplıcanın suyu sarp bir kaptaj sarı kayanın dibinden çıkmakta, tamamen örtülü bir kaptaj yerinden 200-300 m ilerdeki hamamlara gelmektedir. Vadi çamlarla kaplı nefis bir tabiat harikası görünümündedir. EskiĢehir den saat baģı minibüs ve otobüs iģlemektedir. Soğuk suyu bol miktarda olup ayrıca karģı tarafta CO2 li bir içme suyu bulunmaktadır. Mevcut tesisler : 52 adet lojman, 70 adet pansiyon tipi yapı, 40 yataklı otel (her konforu haiz), 2 adet umumi havuz bulunmaktadır. Suyun analizi yapılmıģ olup ; Hipertermal : 53 C Debisi : 3 lt/sn dir. Ġyi Geldiği Hastalıklar : Nevrit, Nevralji, Kronik Romatizmal Hastalıklar, Kırık-Çıkık Sekelleri, kadın hastalıkları, Lumbago Diabet, ġiģmanlık ve Böbrek rahatsızlıklarına iyi gelmektedir. Sivrihisar Hamamkarahisar (Çardak) Kaplıcaları : Sivrihisar - Polatlı güzergahında Günyüzü Ġlçesinde ayrılan yolun 14. km sinde yer almaktadır. Hamamkarahisar köyü yakınında güzel,ģirin ve yeģillik bir yerdir. Mevcut Tesisler : 2 adet kadın ve erkek havuzları, 5 blok 20 daire ve iki havuzdan oluģan komple bir tesis, Suyun analizi yapılmıģ olup ; Ġzotermal : 35 C Debisi : 40 lt/sn olup, 212

EskiĢehir sularının tıbbi vasıflarına sahip olmakta ve bunun yanı sıra cilt hastalıklarında daha fazla önem taģımaktadır. Tıbbi Değerlendirme ; EskiĢehir maden suları genellikle aynı fiziko-ģimik özelliğe sahiptir. sıcak su, Hasırca Çiftliği kaynağı Kızılinler kaplıcası, Sivrihisar Hamamkarahisar (Çardak Hamamı) hamamından alınan örneklerde, suların oligometrik alkali toprak alkali, bikarbonatlı termal sular grubunda olduğu gözlenmektedir. Sadece EskiĢehir in kuzeyindeki Mihalgazi Sakarı Ilıcası suyu, bu saydıklarımızdan total mineralizasyonun 2 gramın üstüne çıkması ve çok zayıf da olsa gazlı olması ile ayrılmaktadır. Termaliteleri 32 C ile 53 C arasında bulunan bu sular dıģ tatbikler ve içme kürleri Ģeklinde kullanılabilirler. Sakarı Ilıcası suyunun dıģında kalan mineralizasyonu 1 gramın altındaki maden suları içme kürleri Ģeklinde kullanıldığında hafif alkali tesir, Karaciğer ve safra yolları üzerinde zayıf da olsa olumlu tesir gösterirler ve diürezi artırarak,idrar yoluyla temizlenmesini sağlar. Bu kürlere kaplıca uygulamaları da katılırsa diabet, ĢiĢmanlık ve gut gibi hastalıklarda kanda birikmiģ unsurların bu arada Ģeker ve yağların temizlendiği, ürik asit fazlalığının idrarla atıldığı saptanır. Yoğun asit ortamda oluģan böbrek taģlarının büyümesine engel olmak, ph ı hafif alkaliye dönüģtürmek için de kullanılabilir. DıĢ tatbikleri metabolizmayı kamçılayıcı etkisi yanında sıcaklığına bağlı olarak spozmotitik etkilerden de faydalanılacağı unutulmamalıdır. G.1.2 Kültürel Değerler G.1.2.1 G.1.2.1.1 Müzeler Arkeoloji Müzesi EskiĢehir müzesi olarak ilk olarak 1944 yılında Alaaddin camiinde kurulmuģtur. Daha sonra KurĢunlu camii külliyesinde ve 1974 yılında ise AkarbaĢı semtinde inģa edilen müze binasına taģınmıģtır. EskiĢehir çevresinin zengin arkeolojik eserleri müzenin üç salonunda tabiat tarihi, prel. istorik klasik sikke, taģ eserler seksiyonları halinde teģhir edilmektedir. G.1.2.1.2 Ġl Özel Ġdaresi (Osmanlı Evi) Müzesi Odunpazarı semti Dede Mahallesi YeĢilefendi sokak No : 4 te dir. 19. yüzyıla ait bu ev ilgili Bakanlıkça satın alınarak restore edilmiģtir. G.1.2.1.3 Ġl Özel Ġdaresi Yunus Emre Etnoğrafya Müzesi EskiĢehir Ġli, Odunpazarı semti Odunpazarı kentsel sit alanı içinde, Orta mahalle Ġsa Çelebi sokak No : 7 de bulunan Mal Hatun (Ġsmet PaĢa) Ġlkokulu 1925 yılında yapılmıģtır. Yunus Emre Etnoğrafya müzesi 5 ana reyondan meydana gelmiģtir. Yöremiz ve çevresi etnoğrafyasını konu eden çeģitli tarihlere ait eserler sergilenmektedir. 213

G.1.2.1.4 EskiĢehir Valiliği LületaĢı Müzesi Sadece EskiĢehir de yetiģmiģ ustalar tarafından iģlenilmekte olan birbirinden güzel eserlerin tüm dünyaya tanıtımı ve gelecek nesiller adına muhafazası amacıyla Valiliğimiz 1989 yılında Ġl Özel Ġdaresi LületaĢı müzesini kurmuģtur. G.1.2.1.5 EskiĢehir Valiliği Kilim Müzesi 1992 yılı Ocak ayında açılmıģ olup, Sivrihisar ve Han Ġlçeleri ve yörelerinde dokunan 150 kilimden oluģan müze Sosyal dayanıģma ve YardımlaĢma Vakfı nın Çamlıca daki binasının 2. ve 3. katında yer almaktadır. G.1.3 Folklorik Değerler G.1.3.1 Yöre Mutfağı G.1.3.1.1 Acıgıcı Acıgıcı denilen uzun yapraklardan yapılır. Dolma içi ; bulgur, kavurma, tuz, baharatla karıģtırılır, yaprak sarılır gibi sarılıp tencereye yerleģtirilir ve piģirilir. G.1.3.1.2 Bıtbıtı çorbası Çok ince bulgur, yoğurt ve tuz atılarak harlı ateģte karıģtırılarak piģirilir. Üzerine kızartılmıģ tereyağı dökülür. G.1.3.1.3 PaĢa Pancar yaprakları toplanır, yıkanır, kıyılır, haģlanır ve yağda kavrularak üzerine yumurta kırılır. G.1.3.1.4 ArabaĢı Sivrihisar yöresinin yemeği olup, çok sevilir. Daha çok akģam yemeklerinden sonra gece yutulan bir yemektir. Tavuk piģirilir. Büyükçe bir tencereye su doldurulur. Bir avuç tuz atılır. Kaynamaya baģlayınca bir elle un atılıp, piģirilir. Suyu çekilince indirilir. Büyük bir tepsiye dökülür. Soğuyunca baklava dilimleri halinde kesilir. Kaynar tavuk suyuna acı biber atılır. Limon sıkılır. Bir parça hamurla bu çorbadan alınarak yutulur. Hamur kaģıkla alınır. Çorbaya düģerse ceza verilir. G.1.3.1.5 Çiğbörek (ġır Börek) Tatarlara ait bir börek çeģididir. Normal hamur tutulur. Fazla kalın olmamak Ģartı ile ufak yufkalar açılır. Ġçerisine kıyma, maydanoz, tuz, baharat, soğan rendesi karıģımı konur. Börekler kızgın yağda piģirilir. Sıcak sıcak servis yapılır. G.1.3.1.6 Gaziler Helvası GeniĢ tavada yağ kızartılır. Sert buğday unu dökülür. KarıĢtırılıp yağ, Ģeker ve su konur iyice kaynatılıp tane tane dökülürken indirilir. Kabardıktan sonra servis yapılır. 214

G.1.3.1.7 Hadise NiĢaĢta, Ģeker, su karıģtırılarak yapılır. Üzerine tuzsuz tereyağı dökülür. G.1.3.2 Giyim G.1.3.2.1 Erkekler Köylerde bir kısım halk yerli dokumalardan siyah abalı pantolon,yelek ve düz ceket giyerler. Diğer bir kısmı ceket yerine Ģettarı ve alacadan yapılmıģ mintan dedikleri gömlekten baģka bir Ģey giyemezler. G.1.3.2.2 Kadınlar Erkeklerin zeybek elbiselerine mukabil bir Ģalvar vardır. Bu usul Ģimdi terkedilmiģ bulunmaktadır. Bu Ģalvar aģağı on metre kumaģtan yapılır. KumaĢ ipekli ve dallıdır. Üzerine sırmalı cepten giyilir. BaĢa alın üzerine ve boyna sarı altınlar sıralanır. Artık bu elbiseler bazı düğünlerde görülmektedir. Esas kıyafet olmaktan çıkmıģtır. Yörede kalın giysileri genelde ağır esvap olarak adlandırılır. Birbirlerini andıran değiģik giysilerin en çok seçileni Sarka, Pesent dir. Giysiler yörede Ģu adlarla anılır; Sarka, Pesent, Canfez, Altıparmak, Cezi, Hint KumaĢı, Savcı, Kron, Elmasiye ve Bindallı. G.1.3.3 El Sanatları G.1.3.3.1LületaĢı Toprağın 1-150 m altından çıkarılan LületaĢı, beyaz renkte olup yumuģak ve genellikle yumruk büyüklüğündedir. LületaĢının adları küçükten büyüye doğru; cılız, orta taneli, pamuklu, birim birlik, apak ve sıra malıdır. Pipolar, pamuklu, birim birlik, sıra malından yapılmaktadır. TaĢın iģlenmesi için önce tahra ve çekiģli iç yüzey temizlenir. Temizlenen taģ küçük parçalar halinde kesilmektedir. LületaĢının temizlenmesi iģine saykalı adı verilir. Kesilen taģ yapılacak iģin taslağı haline getirilir. Yapılacak Ģeklin cinsine göre düz pipo, Türk baģı, kral baģı, kolye, bilezik, küpe biblo ve diğer Ģekiller yapılmaktadır. ġekil yapmak için bıçak kullanılır. ĠĢlenen mamuller fırında iki saat kurutulur. Kalın ve sonra ince zımpara ile zımparalanıp düzlenen mamuller cilaya atılır. 215

G.1.3.3.2 Alpu GümüĢ ĠĢletmeciliği EskiĢehir in Alpu Ġlçesinde yaklaģık 250 aileden oluģan gümüģ iģleme ustaları aileleriyle birlikte SAVAT adı verilen sanatı sürdürmektedirler. GümüĢ cilalanınca beyaz bir renk verir. Savat ise siyah renklidir. SAVAT gümüģ üzerine siyah savat çamuruyla yapılan bir süsleme tekniğidir 216

G.1.3.3.3 Dokuma ĠĢleri Pala, kilim, heybe, torba, mendil, yastık, çuval dokunur. Göçmenler ise havlu, halı, kilim, mendil, bürümcük dokurlar. Ayrıca Han da bir kilimcilik okulu bulunmaktadır. G.1.3.3.4 Çorap Örgüleri Sıçan diģi, arpalı, fındıklı, sığır suyu, sineli, elmas eli, düz örgü, Zeki Müren iģi, kestane kabuğu, Ġngiliz iğnesi, süpürge sapı, bal peteği. G.1.3.3.5 Kazak Örgüleri Balık pulu, burma, saç örgü, lale, selanik. G.1.3.3.6 ĠĢleme ÇeĢitleri Kanaviçe, sarma, sap, iğne ucu, dantel, ara danteli, yazma oyaları, mekik oyası, hesap iģi, Türk iģi, Çin iğnesi ve gergef. EskiĢehir in kendine has boncuk oyaları hiçbir bölgede görülmeyecek Ģekilde iģlenir. G.1.3.3.7 Belirli Günler Ġnönü Zaferleri Günü Turizm Haftası 15-22 Nisan Uluslararası Yunus Emre Kültür ve Sanat Haftası Nasrettin Hoca Doğum ġenlikleri Seyitgazi nin KurtuluĢu ve Seyyit Battal Gazi ġenliği EskiĢehir in DüĢman ĠĢgalinden KurtuluĢu Mahmudiye nin DüĢman ĠĢgalinden KurtuluĢu Sivrihisar ın DüĢman ĠĢgalinden KurtuluĢu Uluslararası LületaĢı Beyaz Altın Festivali 1 Nisan 6-10 Mayıs Haziranın ilk hafta sonu 1 Eylül 2 Eylül 18 Eylül 20 Eylül 21-24 Eylül G.2 TURĠZM ÇEġĠTLERĠ G.2.1 Av Turizmi EskiĢehir de av sahaları bakımından en ideal bölge Çatacık ormanlarıdır.burada keklik, tavģan, yaban ördeği, çulluk, ayı, yaban domuzu avlanır. Sakar ya vadisinin en karakteristik bölgesi EskiĢehir in kuzey bölgesidir. Ormanlarla kaplı bu bölgede yaban domuzu, ayı, tavģan, çulluk, keklik ve buna benzer av hayvanları vardır. Düzensiz avlanma sonucu bu bölgenin en güzel av hayvanlarından tükenmekte olan geyik için Çatacık ormanları geyik üretme ve koruma sahası olarak seçilmiģtir. G.2.2 Balıkçılık Porsuk çayı en lezzetli ve en tanınmıģ tatlı su balıkları ile güzel bir avlanma sahasıdır. Seydisuyu, Sarıyer barajı ve Porsuk Barajı gibi göl sahalarından sazan, yayın, karagöz gibi tatlı su balıkları bol olarak bulunmaktadır. Çifteler, SakarbaĢı nda balık üretme tesisleri bulunmaktadır. ayrıca aynı yerde piknik yapılan geniģ alanda balık ve alabalık lokantaları bulunmaktadır. 217

G.2.3 Gençlik ve Kongre Turizmi Turizm Bakanlığının himayeleri ile EskiĢehir Valiliği tarafından düzenlenen Uluslararası Yunus Emre ve Türk Halk Edebiyatı Seminerleri iki yılda bir yapılmaktadır. G.3 TURĠSTĠK ALTYAPI G.3.1 Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri Sınıfı Ġsim,Adres,Tel Oda Sayısı Yatak Sayısı XXXXX Anemon Otel 122 372 XXXX YimpaĢ Otel 79 123 XXX AtıĢkan Otel 62 125 XXX Büyük Otel 92 185 XXX Soyiç Otel 60 130 XXX Ġbis Otel 108 216 XXX Grand Namlı Otel 57 114 XXX Es Albatros Otel 82 164 XX Altın Es Otel 13 22 XX Has Termal Otel 48 87 XX Uysal Otel 35 71 XX ġale Otel 43 73 XX Arslan Otel 34 74 X Sultan Otel 32 52 Gürgenci Apart Otel 35 70 Özel tesis Babüssaade Konak 65 144 Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2010 G.3.2 Belediye Belgeli Oteller Sınıfı Ġsim, Adres,Telefon Yatak Sayısı Oda Sayısı 1. Sınıf Divan Oteli Ġsmet Ġnönü Cd. 231 17 28 48 25 1. Sınıf Emre Oteli 27 Mayıs Cd. No:2 231 18 41 70 23 1. Sınıf Kent Otel 42 20 1. Sınıf Özbek Oteli Yunusemre Cd. No:89 232 20 32 80 47 1. Sınıf Sağlam Oteli Sivrihisar Cd. No:97 231 26 37 97 53 Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 2005 218

G.3.3 Turizm Belgeli Restaurant ve Barlar ĠĢletmenin Adı Kapasite EskiĢehir Hayal 490 (KiĢi) Regülatör Restaurant 100 (KiĢi) Haller Gençlik Merkezi 805 (KiĢi) Sempre&Chinatown 396 (KiĢi) A la Park 150 (KiĢi) 222 Park 400 (KiĢi) ġeff 150 (KiĢi) Havelka 180 (KiĢi) EskiĢehir Ada Restaurant 450 (KiĢi) Up & Down Restaurant 250 (KiĢi) Home Store 250 (KiĢi) Tekila Bar 60 (KiĢi) G.4 TURĠST SAYISI 2000-2010 yıllarında Ġlimize gelen yerli ve yabancı turist sayısı aģağıdaki gibidir. TABLO G.1 2000-2009 Yıllarında Ġlimizde Konaklayan Turist Sayısı 2000 2001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Yabancı 2.070 1.975 2.208 2.980 4.618 3.704 8.413 6.647 6.223 7.266 Yerli 60.024 40.856 51.958 65.178 102.482 106.840 130.264 136.952 152.212 166.195 Toplam 62.094 42.831 54.166 68.158 107.100 110.544 138.677 143.599 158.435 173.461 Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü-2010 2003 yılında 55 ülkeden 2208 yabancı ve 51958 yerli olmak üzere toplam 54166 turist, 2004 yılında 59 ülkeden 2.980 yabancı turist ve 65.178 yerli olmak üzere toplam 68.158 turist, 2005 yılında 72 ülkeden 4.618 yabancı turist ve 102.482 yerli olmak üzere toplam 107.100 turist, 2006 yılında 69 ülkeden 3.704 yabancı turist ve 106.840 yerli turist olmak üzere toplam 110.544 turist, 2007 yılında 77 ülkeden 8.413 turist ve 130.264 yerli turist olmak üzere toplam 138.677, 2008 yılında 87 ülkeden 6.647 turist ve 136.952 yerli turist olmak üzere toplam 143.599 turist, 2009 yılında 88 ülkeden 6.223 turist ve 152.212 yerli turist olmak üzere toplam 158.435 turist, 2010 yılında ise 95 ülkeden 7.266 turist ve 166.195 yerli turist olmak üzere toplam 173.461 turist ilimizde konaklamıģtır. G.5 TURĠZM EKONOMĠSĠ Ġlimize uluslararası nitelikte düzenlenmekte olan Yunusemre Haftası ve EskiĢehir Festivali Kongre Turizminin geliģmesini sağlamıģtır. Bu turizm çeģidinin yanı sıra Sağlık (Termal turizm) ve Gençlik turizmi de geliģmekte olan diğer turizm türleridir. Bu turizm çeģitlerine bağlı olarak Ġlimizin turizm geliri de artmaktadır. Yurdumuzda sadece EskiĢehir de çıkarılmakta ve iģlenmekte olan LületaĢı yurt dıģına ihraç edilmektedir. Ġlimizde döviz gelirleri hakkında bir doküman bulunmamaktadır. 219

G.6 TURĠZM-ÇEVRE ĠLĠġKĠSĠ Turizm amaçlı hizmet veren konaklama yerleri, lokanta ve eğlence yerleri 2872 Sayılı Çevre Kanununa istinaden çıkarılın yönetmelikler kapsamında denetlenmektedir. Ġl genelinde turistik belgeli tesis sayısının az olması nedeni ile turizmin çevre üzerinde olumsuz etkileri gözlenmemektedir. KAYNAKÇA : 1- Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Verileri (1995-2010) 2- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1995-2010) 220

H.1 GENEL TARIMSAL YAPI (H). TARIM VE HAYVANCILIK Ġç Anadolu Bölgesinin kuzey batısında yer alan EskiĢehir Ġli kuzeyden Karadeniz, kuzey batıdan Marmara, batı ve güney batıdan ise Ege bölgeleriyle komģu olup, kısmen bu bölgelerin iklim özelliklerini taģır. Ancak EskiĢehir coğrafi karakterlerini içinde bulunduğu Ġç Anadolu bölgesinden alır. 1.365.248 hektar yüzölçümüne sahip EskiĢehir Ġli, kuzeyde Bozdağ ve Sündiken Dağları güneyde Emirdağ, doğuda Sakarya vadisi, batıda ise Türkmen dağları gibi tabii sınırlarla çevrilidir. Arazi dağılımı Tablo H.1 de verilmiģtir. TABLO H.1 Arazi Dağılımı Arazi Nevi Hektar % Oran ĠĢlenen Tarım Arazisi 582.505 43 Çayır-Mera Alanı 325.851 24 Ormanlık ve Fundalık 331.263 24 Alan Tarım DıĢı 125.581 9 Alan,YerleĢim Yeri Toplam 1.365.200 100 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 Arazi kabiliyeti yönünden ildeki arazilerin % 9 u 1.sınıf, % 36 sı 2. 3. ve 4.sınıf, % 55 i de 5. 6. 7. ve 8. sınıf arazilerdir. Sulanabilir araziler her yıl ekilmektedir. Geriye kalan alanlar kıraç ve taban arazisi olup, Nadas-Ekim münavebe sistemi uygulanmakta ve her yıl 192.058 hektarlık kısmı nadasa bırakılmaktadır. Tipik bir karasal iklime sahip EskiĢehir de Sarıcakaya ve kısmen de Mihalıççık ilçeleri hariç tutulacak olursa genelde yıllık yağıģ 400 mm nin altında olup, daha çok serin iklim tahılla (buğday, arpa) ile Ģeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Bir mikroklima bölgesi olan Sarıcakaya ve Mihalgazi ilçelerinde Ġlimiz ve çevre illerin ihtiyacını karģılayabilecek düzeyde sebzecilik ve seracılık yapılabilmektedir. Toprak Ġskan Müdürlüğünün, 1981 köy envanter etüdüne göre EskiĢehir de iģletmelerin % 33 ü 0-49 dekar, % 24 ü 50-99 dekar, % 23 ü 100-199 dekar, % 17 si 200-499 dekar, % 2,3 ü 500-999 dekar, % 0,7 si 1000-2499 dekar arasındadır. ĠĢletmelerin % 0,003 u ise 5000 dekardan büyüktür. EskiĢehir deki tarımsal faaliyet, ülkenin en temel bitkisel maddeleri üretiminde küçümsenmeyecek bir yer tutarken, ülke geneline oranla, makineleģme ve modernleģme dikkati çeken boyuttadır. 221

TABLO H.2 Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları Sınıfı GeniĢlik (Ha) % I. Sınıf Araziler 124.461 9.2 II. Sınıf Araziler 198.610 14.5 III. Sınıf Araziler 149.308 10.9 IV. Sınıf Araziler 142.811 10.5 TOPLAM (I+II+III+IV) 615.190 45.1 V. Sınıf Araziler 3.270 0.2 VI. Sınıf Araziler 171.496 12.6 VII. Sınıf Araziler 508.067 37.2 VIII. Sınıf Araziler 67.225 4.9 TOPLAM 1.365.248 100.0 Ġl Tarım Müdürlüğü 2004 H.2 TARIMSAL ÜRETĠM Tarımsal üretimin yapı itibariyle büyük ölçüde tabiat Ģartlarına bağlı olması ilimizde de bitki deseni, ürünlerin miktar ve çeģitliliğini sınırlamaktadır. Bu sebeple ilimizdeki tarımsal üretim, tarla tarımı ve buna bağlı olarak hububat ekiliģi toplam tarla arazisinin % 82.53 ünü teģkil etmektedir. EskiĢehir Ġli bitkisel ve hayvansal üretimde Türkiye ortalamasının üzerinde üretim yapabilen bir teknolojiye ulaģmıģtır. Mevcut arazinin kullanma kabiliyet sınıfları Tablo H.2 de, 2010 yılında bu arazinin ekilen ürünlere göre kullanımı H.3 de verilmiģtir. TABLO H.3 Arazi Kullanımı ÜRÜN TOPLAM TARIM ALANI (Da) 1-TAHIL TOPLAMI 3.078.173 2-BAKLAGĠLLER TOPLAMI 82.546 3-ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ TOP. 172.889 4-YAĞLI TOHUMLAR TOP. 121.729 5-YUMRU BĠTKĠLER TOP. 48.755 6-YEM BĠTKĠLERĠ 103.817 7-TOPLAM TARLA BĠTKĠLERĠ EKLĠġĠ (1+2+3+4+5+6) 3.607.909 8-NADAS 1.971.640 9-EKĠLMEYEN TARLA 91.950 10-TOPLAM TARLA 5.671.499 11-SEBZE ALANI 66.337 12-MEYVELĠK ALANI 59.000 13-BAĞ-BAHÇE TOPLAMI(11+12) 125.337 14-TARIM ARAZĠLERĠ TOPLAMI 5.796.836 1-TAHIL TOPLAMI 3.078.173 Tarım Ġl Müdürlüğü-2010 222

TABLO H.4 EskiĢehir Ġli Ġlçeler Ġtibariyle Tarım Alanları Dağılımı (Ha) (2007) ĠLÇELER TARLA SEBZE MEYVE BAĞ ZEYTĠN TOPLAM MERKEZ 985.520 12.424 3.227 345 10 1.001.526 ALPU 449.542 4.528 390 - - 454.460 BEYLĠKOVA 247.776 540 72 2-248.390 ÇĠFTELER 612.242 3.858 70 20-616.190 GÜNYÜZÜ 335.240 8.246 574 2.120-346.180 HAN 101.339 20 298 - - 101.660 ĠNÖNÜ 133.756 677 237 - - 134.670 MAHMUDĠYE 434.088 500 352 - - 434.940 MĠHALGAZĠ 8.132 6.673 593 1.996 290 17.684 MĠHALLIÇCIK 416.644 3.600 5.676 300-426.220 SARICAKAYA 23.821 9.670 729 4.210 1.050 39.480 SEYĠTGAZĠ 618.403 842 1.125 - - 620.370 SĠVRĠHĠSAR 1.376.145 4.370 660 2.105-1.383.280 TOPLAM 5.742.648 55.948 12.403 11.101 1.350 5.825.050 Ġl Tarım Müdürlüğü 2007 Tarla bitkilerine ait üretim Tablo H.5 te, sebze üretimi Tablo H.6 da, Tablo H.7 de, meyve veren ağaç sayıları ve üretim miktarları verilmiģtir. H.2.1 Bitkisel Üretim H.2.1.1 Tarla Bitkileri H.2.1.1.1 Buğdaygiller H.2.1.1.2 Baklagiller Buğdaygiller ve baklagiller ile ilgili bilgiler Tablo H.5 te verilmiģtir. H.2.1.1.3 Yem Bitkileri Yembitkileri ile ilgili bilgiler Tablo H.5 te verilmiģtir. H.2.1.1.4 Endüstriyel Bitkiler Endüstriyel bitkileri ile ilgili bilgiler Tablo H.5 te verilmiģtir. H.2.1.2 Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1 Meyve Üretimi Ġlimizdeki meyve üretimi ile ilgili bilgiler Tablo H.7 de verilmiģtir. H.2.1.2.2 Sebze Üretimi Ġlimizdeki sebze üretimi ile ilgili bilgiler Tablo H.6 da verilmiģtir. 223

TABLO H.5 Tarla Bitkileri Üretimi Cinsi ÇeĢitdiğer EkiliĢ(Da) Hasat edilen (Da) Verim(Kg/Da) Üretim (Ton) Buğday Durum 7.625 7.625 394 3.003 Buğday Diğer 1.765.940 1.755.317 327 573.626 Buğday Toplam 1.773.565 1.762.942 327 576.629 Arpa biralık 9.524 9.524 241 2.293 Arpa Diğer 1.192.767 1.171.197 302 353.627 Arpa Toplam 1.202.291 1.180.721 301 355.920 Çavdar dane 72.763 72.760 298 21.674 Yulaf dane 16.670 16.670 198 3.300 mısır dane 9.639 9.639 723 6.967 Tritikale dane 3.245 3.245 308 1.001 TAHILLAR TOPLAMI 3.078.173 3.045.977 965.491 Nohut kuru 75.876 75.876 101 7.646 Fasulye kuru 3.925 3.925 135 530 Fiğ dane 639 639 83 53 Mercimek yeģil 2.106 2.106 125 264 BAKLAGĠLLER TOPLAMI 82.546 82.546 8.493 ġ.pancarı 143.691 143.344 5.600 802.673 HaĢhaĢ kapsül 19.082 19.082 81 1.543 kimyon 10.116 10.109 68 686 ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ TOP. 172.889 172.535 804.902 Ayçiçeği Yağlık 91.170 91.170 281 25.590 Ayçiçeği Çerezlik 21.550 21.550 168 3.621 Aspir 9.009 9.009 157 1.418 YAĞLI TOHUMLAR TOP 121.729 121.729 30.629 Soğan kuru 32.870 32.870 4.515 148.412 Sarımsak kuru 34 34 1.118 38 Patates diğer 15.350 15.350 3.716 57.033 Hayvan pancarı 501 501 5.006 2.508 YUMRU BĠTKĠLER TOPLAMI 48.755 48.755 207.991 Mısır silajlık 24.573 24.573 4.888 120.104 Fiğ yeģil ot 31.079 31.044 703 21.830 Yonca yeģil ot 45.896 45.896 1.155 52.994 Korunga yeģil ot 1.225 1.225 957 1.172 Elit ġekerpancarı Tohum 1.044 1.044 166 173 YEM BĠTKĠLERĠ TOPLAMI 103.817 103.782 196.273 TOPLAM (Da) 3.607.909 3.575.324 2.213.779 224

TABLO H.6 Açıkta Sebze Üretimi (Ton) ÜRÜN CĠNSĠ TOPLAM (Ton) LAHANA(Beyaz) 2.958 LAHANA(kırmızı) 635 LAHANA (Brüksel) 13 ENGĠNAR 20 MARUL (Göbekli) 4.927 MARUL (Kıvırcık) 7.404 MARUL(Aysberg) 913 ISPANAK 2.786 PIRASA 2.482 SEMĠZOTU 686 TERE 319 DEREOTU 101 NANE 19 MAYDANOZ 1.450 ROKA 673 FASULYE(Taze) 5.222 BAKLA(Taze) 111 BEZELYE(Taze) 166 BARBUNYA FASULYE (Taze) 359 BAMYA 3 BALKABAĞI 4.398 KAVUN 15.317 KARPUZ 12.245 SAKIZ KABAĞI 3.847 HIYAR (Sofralık) 6.738 HIYAR (TurĢuluk) 4.556 PATLICAN 6.006 DOMATES (Sofralık) 32.902 DOMATES (Salçalık) 120 BĠBER (Dolmalık) 1.351 BĠBER (Sivri,Çarliston) 3.041 BĠBER (Salçalık) 671 SARIMSAK (Taze) 23 SOĞAN (Taze) 4.076 HAVUÇ 460 TURP (Bayır) 187 TURP (Kırmızı) 173 PANCAR (Kırmızı) KARNABAHAR 2.737 BROKOLĠ 828 KABAK (Çerezlik) 1.626 MANTAR (Kültür) 2 SEBZELER TOPLAMI 132.551 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 225

TABLO H.7 Meyve Üretimi Toplam ÜRÜN (Ton) Üretim Antepfıstığı 29 Armut 549 Ayva 267 Badem 526 Ceviz 330 Çilek (Örtü Altı dahil) 50 Dut 348 Elma (Amasya) 2,065 Elma (Diğer) 654 Elma (Golden) 862 Elma (Grannysmith) 74 Elma (Starking) 1,802 Erik 639 Ġğde 207 Ġncir 44 Kayısı (zerdali hariç) 307 Kızılcık 199 Kiraz 3,538 Nar 516 ġeftali(diğer) 128 Trabzon Hurması 7 Üzüm (Sofralık çekirdekli) 27,247 Üzüm (ġaraplık) 463 ViĢne 997 Zerdali 409 Zeytin (sofralık ) 193 TOPLAM 42,450 H.2.2 Hayvansal Üretim Ġl hayvancılığına ait bilgiler Tablo H.8, Tablo H.9 da verilmiģtir. Tablo H.10 da 2005 yılı su ürünleri üretimi verilmiģtir. Kültür ırklarının çoğalması et ve süt üretimini arttırmıģtır. En çok koyun varlığı Sivrihisar Ġlçesindedir. Bu ilçeyi Merkez Ġlçe ve Seyitgazi ilçeleri takip etmektedir. Keçi varlığı bakımından Mihalıççık birinci sıradadır. Mihalıççık ı Merkez Ġlçe, Seyitgazi ve Han ilçeleri takip etmektedir. ĠĢletme tipleri ve iģletme büyüklüklerine göre iģletme sayıları Tablo H.11 verilmiģtir. 226

H.2.2.1 BüyükbaĢ Hayvancılık Ġlimizdeki büyükbaģ hayvancılık ile ilgili bilgiler Tablo H.8 ve Tablo H.9 da verilmiģtir. Ġlimizde hayvancılık mera hayvancılığından entansif hayvancılığa dönüģmeye baģlamıģ ve kültür ırkı hayvancılık büyük bir geliģme göstermiģtir. Sığır yetiģtiriciliğinin geliģmesinde suni ve tabii tohumlamanın yanında ithal edilen ineklerle kurulan yeni iģletmeler Ġlimiz sığır ırkının % 85 melez ve kültür ırkı olmasını sağlamıģtır. TABLO H.8 2010 Yılı BüyükbaĢ ve KüçükbaĢ Hayvan Varlığı Cinsi Irkı Hayvan varlığı (BaĢ) Kültür 66.037 Sığır Melez 29.966 Yerli 11.619 Toplam 107.622 Manda - 251 Toplam B.BaĢ - 107.873 Merinos 258.352 Koyun Yerli 166.418 Toplam 424.770 Tiftik Keçi 11.927 Keçi Kıl Keçi 52.178 Toplam 64.105 Toplam K.BaĢ - 488.875 EskiĢehir Ġli 2010 Yılı Arı ve Kümes Hayvanları varlığı Kovan ve Kanatlı Mevcutları Cinsi Kovan cinsi ve kanatlılar (Adet) Eski Usul Kovan 574 Arı Yeni Usul Kovan 13.685 Toplam Kovan Sayısı 14.259 Broiler Sayısı 2.345.310 Kümes Yumurtacı Tavuk Sayısı 1.009.915 Hayvanları Hindi Sayısı 81.011 Ördek Sayısı 4.189 Kaz Sayısı 12.123 Tavuk Yumurtası Sayısı 118.356.700 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 H.2.2.2 KüçükbaĢ Hayvancılık Ġlimizdeki küçükbaģ hayvancılık ile ilgili bilgiler Tablo H.8 ve Tablo H.9 da verilmiģtir. 227

H.2.2.3 Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) EskiĢehir Ġli 2010 Yılı Arı ve Kümes Hayvanları varlığı Kovan cinsi ve kanatlılar Kovan ve Kanatlı Mevcutları (Adet) Eski Usul Kovan 574 Yeni Usul Kovan 13.685 Toplam Kovan Sayısı 14.259 Broiler Sayısı 2.345.310 Yumurtacı Tavuk Sayısı 1.009.915 Hindi Sayısı 81.011 Ördek Sayısı 4.189 Kaz Sayısı 12.123 Tavuk Yumurtası Sayısı 118.356.700 TABLO H.9 ESKĠġEHĠR ĠLĠ HAYVANSAL ÜRÜNLER ÜRETĠMĠ (TON) ÜRÜN CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010 SÜT TOPLAM (Ton) 162.460 152.816 147.564 162.360 162.451 KIRMIZI ET 6.037 5.616 4.392 5.142 4.097 BEYAZ ET 21.751 20.745 18.346 17.891 19.100 SU ÜRÜNLERĠ 43 45 44 33.5 34 YAPAĞI 768 732 749 680 KIL 104 91 106 88 TĠFTĠK 28 24 25 21 ĠPEK B. KOZASI(YaĢ) 7.576 6.587 5.942 YUMURTA (Adet) 137.547.000 196.757.000 158.222.000 243.693.050 118.356.700 BAL 160 140 156 134 195 H.2.2.4 Su Ürünleri Ġlimizdeki su ürünleri ile ilgili bilgiler Tablo H.10 da verilmiģtir. 228

TABLO H.10 2007 Yılı Su Ürünleri Üretimi BALIK TÜRÜ 2007 GümüĢ 400 Kızılkanat 800 Sazan(Aynalı sazan+ġsrail Sazanı) 15.000 Yayın 0 Kefal 100 Kerevit 0 Diğer 6.000 AVLAK ARA TOPLAMI 22.300 Alabalık(*) 21.427 Ayn.Sazan(*) 2.000 YETĠġ.TOP. 23.427 GENEL TOPLAM 45.727 (*) YetiĢtiricilik H.2.2.5 Kürk Hayvancılığı Ġl genelinde kürk hayvancılığı yetiģtiriciliği yapan iģletme yoktur. H.2.2.6 Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği Ġlimizde 2009 yılında 680 adet eski usul kovan, 14.025 adet yeni usul kovan olmak üzere toplam 14.705 kovan bulunmaktadır. H.3 ORGANĠK TARIM Ġlimizde 2010 yılı içerisinde, Organik Tarım kapsamında sebze üretimi 280 da, meyve üretimi 433 da,bağ 100 da ve tarla ürünleri üretimi 15 da alanda gerçekleģtirilmiģtir.eskiģehir Ġlinin Organik Tarım Potansiyeli ile ilgili ayrıntılar aģağıdadır. Ġlimizin genel konumu, kirlenmemiģ yapısı ve iklim özellikleri organik ürünler yönü ile bazı bölümlerinde potansiyel kaynak mevcuttur. Yine ilimizin bazı bölgelerinde yapılan bitkisel üretim ve hayvansal üretimde organik üretime yakın bir üretim Ģekli mevcuttur. Ancak bu ürünler organik ürün olarak pazarlanmamakta ve hatta sadece öz tüketime yönelik üretilmektedir. Organik tarım, sulak araziler ve ova ormanları gibi coğrafi ve morfolojik koģulların insan etkinliğine izin verdiği ekosistemlerde uygun bir alternatiftir. Sulak alanlar, yüksek yoğunlukta kuģ, memeli, sürüngen, balık ve omurgasız türlerine konak olabilme kapasitesine sahiptirler ve doğal sulak alanlar dünyada olduğu gibi Ġlimizde de en fazla tehlike altında olan ekosistemlerdir. Ġlimizde özellikle Sivrihisar ilçesinde bulunan 150 nin üzerinde kuģ türünün Ġç Anadolu ya geçiģte durak yeri olan ve 2. bir Manyas olma özelliği taģıyan Balıkdamı ve civarı organik tarım için uygun olabilir. 229

Sakarya Nehri üzerinde yer alan son sulak alanlardan biri olan Balıkdamı ve civarında baģlıca tarım ürünü tahıldır.(kuru tarım yapılır.) Küçük ve büyükbaģ hayvancılık, sulak alanın içinde ve çevresindeki bozkırlarda yaygın olarak yapılmaktadır. Bu sulak alan 1988 de Sit Alanı, 1994 te Yaban Hayatı Koruma Sahası ilan edilmiģtir. Bu bölgedeki tarımın, öncelikli alan ve korunması gereken biyo-çeģitlilik nedeniyle organik üretime kaydırılması uygun olacaktır. Yine Sivrihisar Ġlçesi nin 30 km güneybatısında yer alan (Çifteler Ġlçesinde) Sakarya Nehrinin bir kolu olan Aliken Çayı nın bulunduğu Aliken Platosu koruma statüsü olmamasına rağmen önemli bir kuģ alanıdır. Bu bölgenin yüksek yerlerinde kuru tarım, çay boyunca da sulu tarım yapılmaktadır. Bu bölgenin de organik tarım kapsamında düģünülmesi uygundur. Orman kaynaklarının içerdiği biyo-çeģitlilik üzerinde gitgide daha büyük bir dikkatle durulmaktadır. Gelecekte ormanların besin güvenliliğinin sağlanmasında ve verimliliğin geliģtirilmesinde temel rol oynayacağı öngörülmektedir. Ġl arazisinin %25 ini teģkil eden ormanlar daha çok güney ve kuzey bölgelerdedir. (Mihalıcçık, Beylikova, Alpu, Merkez, Seyitgazi, Sarıcakaya ilçelerimizde ormanlık alanlar bulunmaktadır.) Bu ormanlık bölgeler flora ve fauna bakımından zengindir. Ancak aģırı otlatma, usulsüz avlanma, orman alanlarını tarıma açma ve beraberinde erozyon gibi nedenlerle zarar gören orman alanlarımızın etrafı organik tarıma açılarak bir tampon bölge oluģturulabilir. Kısacası; organik tarım için önerilebilecek alanlar Sivrihisar, Seyitgazi, Mihalıççık, Günyüzü Ġlçelerimizdir. Ġlimizde organik ürün olarak önerilebilecek ürünler ise; zaten üretimi yaygın olarak yapılmakta olan tarla bitkilerinden buğday, arpa, çavdar, nohut, mercimek, kimyon. Sebzelerden marul, taze soğan, kavun, kuru soğan, ıspanak. Meyvelerden kiraz, viģne, elma sayılabilir. Fakat tarla ürünlerinde kuruya ekim de tohum çıkıģı yabancı ot ile birlikte yapılmak zorundadır. Bu olay organik tarıma aykırıdır.fakat yeni ekim sistemlerinden olan seddeye veya tavaya ekim yabancı ot mücadelesinde etkili olacağından organik tarım için uygundur. Yine ilin doğal florasında yayılıģ gösteren ceviz, kuģburnu, kekik organik olarak üretime konu olabilecek bitkilerdir. H.4 TARIMSAL ĠġLETMELER Ġlimizdeki tarımsal iģletmeler ile ilgili bilgiler Tablo H.11 de verilmiģtir. 230

TABLO H.11 EskiĢehir Ġli ĠĢletme Tipleri Ve ĠĢletme Büyüklüğüne Göre Dağılım EskiĢehir ili tarım iģletmelerinin arazi büyüklüklerine göre dağılımı (2010 Çiftçi Kayıt Sistemi verilerine göre) ĠĢletme büyüklüğü ĠĢletme Arazi Kullanılan Genel Toplam (Dekar) sayısı sayısı Alan (Dekar) Ġçinde ( % ) <5 21.135 116.648 279.879,7 7,73 5<10 21.785 71.084 509.416,9 14,07 10< 20 22.329 67.472 946.579,5 26,14 20 < 50 17.480 43.919 1.289.305 35,6 50 <100 5.080 7.331 469.611,5 12,97 100 < 200 632 749 93.707,7 2,59 200 < 500 90 96 25.443,7 0,7 500 <1000 12 14 7.597,8 0,21 TOPLAM 30.690 307.313 3.621.541,7 100,00 H.5 TARIMSAL FAALĠYETLER H.5.1 Pestisit Kullanımı Ġlimizde kullanılan zirai mücadele ilaçları cinsleri ve kullanılan miktarları itibariyle Tablo H.12 de verilmiģtir. Kimyevi gübreler ve pestisitler her kültür bitkisinin geliģim durumuna, cinsine, toprak yapısına, iklime vb. bir çok Ģartlara göre ayrı ayrı dozlarda verilmektedir. Ayrıca gerek kimyevi gübrelerin gerekse pestisitlerin toprakta birikim oranlarının tespiti ancak geniģ çaplı araģtırma ile bulunabilir. Ancak Ġlimizde bu konuda herhangi bir çalıģma henüz yapılmamıģtır. Toprağa muhtelif Ģekillerde geçen bitki koruma ilaçlarının mikroorganizma faaliyetlerine normal tatbikat dozlarındaki denemelerde zararlı bir etkisi görülmemiģtir. Ġnsektisitler, fungusitlerin toprakta kalıcı özellikleri yoktur. Herbisitlerin bazılarının toprakta kalıcı özellikleri oldukları nitrifikasyonu hafif olarak engelledikleri Ģeker pancarı, ayçiçeği, nohut gibi tarım ürünlerinin yetiģtirilmesini engelledikleri yapılan denemelerde tespit edilmiģtir. 231

TABLO H.12 2010 Yılı Mücadele Ġcraatlarında Kullanılan Ġlaçlar KONU 2010 Ġlaçlanan Alan(da) 1.548.326 Ġlaçlanan Ağaç (ad) 125.840 Ġlaçlanan Tohum (ton) 59.307 KULLANILAN ĠLAÇLAR KG LĠTRE Ġnsektisit 43.251 3.527 Fungusit 59.693 259 Herbisit 2.402 111.636 Akarisit - 437 Rodentisit 1.411 TOPLAM 1.771,5 339 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 H.5.2 Gübre Kullanımı Ġlimizde gübre kullanımı genelde normal düzeydedir. Sadece sebze ve Ģeker pancarında çok az düzeydeki çiftçide gübreleme biraz fazladır. Ancak genelde gübre kullanımı normal düzeydedir. Tablo H.13 de kullanılması gereken gübre miktarları verilmiģtir. Ancak toprak analizleri dikkate alınarak ona göre gübreleme yapılmalıdır. 232

TABLO H.13 Dekara Kullanılması Gereken Gübre Miktarı Azotlu Gübreler (kg/ Da) Fosforlu Gübreler (kg/da) Bitki Cinsi Amonyum Amonyum Üre Triple Süper Diamonyum Kompeze Sülfat Nitrat %46 N Fosfat Fosfat Güb. % 21 N % 26 N % 42 P2O5 % 18-46 20-20-0 Buğday 30-35 25-30 14-16 14-16 12-14 30-35 (Kuru) Buğday 55-60 45-50 25-28 16-18 14-16 35-40 (Sulu) Arpa 35-40 30-35 16-18 16-18 14-16 35-40 Mısır (Sulu) 55-60 45-50 25-28 16-18 14-16 35-40 Ayçiçeği 45-50 35-40 20-22 16-18 14-16 35-40 (Sulu) Patates 45-50 35-40 20-22 18-20 18-20 40-45 (Kuru) Patates (Sulu) 65-70 55-60 30-32 24-26 24-26 50-55 ġ. Pancarı 40-45 30-35 18-20 14-16 14-16 30-35 (Kuru) ġ. Pancarı 60-65 50-55 28-30 18-20 18-20 40-45 (Sulu) Sebzeler 60-65 50-55 28-30 16-18 16-18 35-40 Bostan- (Kuru) Kavun- 30-35 25-30 14-16 12-14 12-14 25-30 Karpuz Bostan- (Sulu) Kavun- 45-50 35-40 20-22 16-18 16-18 35-40 Karpuz Bağ (Kuru) 40-45 30-35 18-20 14-16 14-16 30-35 Bağ (Sulu) 45-50 35-40 20-22 16-18 16-18 35-40 Meyve (Ağaç baģına) 1-2 0.8-1.5 0.6-0.7 0.5-0.7 0.5-0.7 1-2 Yonca 15-20 12-16 7-9 75-80 30-32 26-28 Nohut 15-20 12-16 7-9 35-40 14-16 12-14 Kuru Fasulye 15-20 12-16 7-9 45-50 18-20 16-18 Ġl Tarım Müdürlüğü 2004 Toprak analizlerine göre, toprakta bitkiler tarafından alınabilir potasyum miktarı dekarda 20 kg dan az ise 25 kg, 20-30 kg arasında ise 15 kg potasyum sülfat gübresi verilmelidir. Toprakta bulunan potasyum 30 kg dan çok ise potasyumlu gübre verilmesine gerek yoktur. Bu tavsiye bölgede tarım yapılan bütün bitkiler için geçerlidir. Tablo H.14 de 8 yıllık gübre tüketimi, Tablo H.15 de 2007 yılında kullanılan gübre miktarları verilmiģtir. 233

TABLO H.14 Yıllar Ġtibariyle EskiĢehir Ġli Gübre Tüketimi Gübre Cinsleri 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 A. sülfat (% 21) 1.465,65 2.546,2 2.673,0 2.917,90 2.878,81 3.317,35 2.268,61 4.598,74 4.625,03 A. Nitrat (% 26) 14.527,23 17.709,85 12.366,35 17.057 14.860,37 17.050,36 12.152,895 11.741,36 8.545,33 A. Nitrat (% 33) 6.073,4 7.243,5 14.873,8 17.343 28.256,1 15640,36 10.192,881 10.952,7 12.081,136 Üre (% 46) 10.804,55 11.176,55 11.451,05 8.250,95 6.362,95 6369,52 4.567,70 4.199,57 4.303,178 T.S.P. (% 42-44) 200,75 530,05 949,2 983,8 2.038 714,62 456,05 DAP (% 18-46) 26.672,87 29.821,75 31.652,35 34.159,9 31.325,79 21317,10 8.224,535 26.678,09 34.461,163 Kompoze (15-15-15) 2.115,8 2.570,93 3.920,85 2.863,7 4.894,715 10817,25 1.501,80 2.099,75 3.351,837 Kompoze (20-20-0) 5.541,75 3.758,05 4.341,9 2.571,9 3.334,3 3203,02 3.615,42 3.427 1.440,585 Kompoze (12-30-12) 6.697,6 5.256,9 5.305,15 5.134,55 3.087,4 3699,6 2.091,31 1.413,6 338,65 Kompoze (20-20-ZN) 6.363,95 5.789,85 6.586,15 5.557,35 4.759,8 4535,6 5.166,846 3.848,75 3.496,728 Kompoze (15-15-15)Zn 8,8 63,45 157,65 283,8 749,65 256,3 675,115 2.099,75 373,951 Kompoze (8-24-8) - - - - - - - Pot. Sülfat (%50) 27-2,4 17,8 17,75 48,35 746,675 25,46 Pot. Nitrat (13-0-46) 78 27,25 8,4 12,2 22,3 17,825 583,175 40,33 Kal.Nitrat (15.5 N) 4 - - 0,8 21,25 16,5-5,8 Kompoze (3/15-ZN) - 56,95 - - - - - TOPLAM 109.304 78.635,16 80.483,15 86.497,88 95.822,75 98.025,53 53.828,832 70.286,88 75.615,578 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 234

TABLO H.15 2010 Yılı EskiĢehir Ġli Kimyevi Gübre Tüketim Durumu (Ton) ĠLÇELER A. SÜL. (%21) A. NĠTRA T (%26) A. NĠT RAT (%33) ÜRE (%46) DAP 18 46 0 KOMP. 20 20 0 KOMP. 15 15 15 KOMP. 12 30 12 20-20-0 (%1 Zn) 15-15-15 (%1 Zn) Merkez 2.205,85 3.490,65 6.597,215 1.405,75 24.363,493 1.748,612 1.126,5 20,65 1.584,925 298,8 89,45 21,7 9,175 25 128,2 - Alpu 447,8 933,5 1.055,130 1.200,4 527,9 145,75 131,21-135,060 26,9 - - 0,075 89,9-149,95 Beylikova 34,85 645,45 311,45 118 515,1 128,15 - - 4,25 - - - - - 155 Çifteler 919,85 316,30 400,26 175,5 3.922,92 488,5 24,8-466,82 7 61,65 24,85 2 36,9-176,25 Günyüzü 11,05 374,575 244,636 351,428 15,9 30,1 29,6-40,198 - - - - 1-24,6 Han - 3,2 84,00-1,7 - - - - - - - - - - Ġnönü 55,2 179,15 483,95 67,35 193,65 226,3 0,1-74 - - - - 2,75-118,05 Mahmudiye - 53,5 242,6 - - - - - - - - - - - - Mihalgazi 65,65 0,75 67,2 14,9 32,25 24,9 12,45 - - - - - - - - Mihalıççık 63,61 259,95 360,295 312,95 341 - - 318 259,175 22,351 - - 10,75 15,9-162,25 Sarıcakaya 280,67 156,5 36,05 85,1 37,7 32,7 12,475 13,225-2,5 5,15-5 4,30 0,3 0,025 - Seyitgazi 123,25 405,35 468,00 170 453,57 11,25 44,85-5,7 8,75 - - - 14,65-34,4 Sivrihisar 541,42 1.846,9 1.681,3 449,2 4.060,98 535,8 57,85-924,1 5 145,6 621-79,9-111,745 TOPLAM 948,22 4.625,03 8.545,33 12.081,136 4.303,178 34.461,163 3.351,837 1.440,585 338,65 3.496,728 373,951 296,7 5 26,3 266,3 128,225 932,245 Ġl Tarım Müdürlüğü 2010 T S P (%42) K. NĠT. (%13 N,%4 6 K 2 O) K. SÜL. (%51 K) Normal Süper Fosfat (%20 P 2 O 5 ) Ca- Nitrat (%15 N,%26 Ca) KOMP 8 26 235

(I) MADENCĠLĠK I.1 MADEN KANUNU NA TABĠ OLAN MADENLER VE DOĞAL MALZEMELER I.1.1 Sanayi Madenleri Hammadde Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevki ALÇI TAġI Sivrihisar Merkez-Biçer ASBEST Merkez Merkez-Kavacık Uludere Merkez Yarımca-Sulukara Kınıkderesi Mihalıççık Merkez-Kavak Gökdere Mihalıççık Merkez-Belen Mihalıççık Merkez-Sorgun Mihalıççık Beylikahır-Balçıkhisar Ġncirli Mihalıççık Merkez-Beyköy Mihalıççık Merkez-Çardak/Lütfiye Mihalıççık Merkez-Dağcı Mihalıççık Merkez-Hacılar Mihalıççık Merkez-Sazak Mihalıççık Merkez-Seki Mihalıççık Merkez-Tatarcık Seyitgazi Kırka-Kayı BARĠT Merkez - - Türkmen Babadağ BAZALT Sivrihisar Merkez-Karadat BORAT Seyitgazi Kırka DOLAMĠT Merkez Merkez-Gündüzler TaĢhöyük KAOLĠN Merkez BaĢör Killiktepe Merkez Ġncik Mihalıççık Merkez-Ahırözü KĠL Mihalıççık Merkez-Çukurören Mihalıççık Merkez-Sazak Sivrihisar Merkez KUVARS Sarıcakaya Merkez Mihalıççık Merkez-Ahırözü Mihalıççık Merkez-Yarıkçı Merkez Merkez-Söğütçük LÜLETAġI Merkez Alpu-BaĢören Merkez Alpu-ĠmiĢehir Merkez Alpu-Karatokat Merkez Alpu-Söğütçük Merkez Merkez-Margı Merkez Merkez-Gökçeoğlu Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Sepetçi MANYEZĠT Merkez Alpu-BaĢören Merkez Alpu-ĠmiĢehir Merkez Alpu-Gökçekısık Merkez Alpu-Gündüzler,Kayı Merkez Alpu-Karatokat Merkez Alpu-Margı Merkez Alpu-Musaözü 236

Hammadde Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevki Merkez Alpu-Sepetçi Merkez Alpu-Yürükkartal Mihalıççık Beylikahır-Akköprü Kızılardıç Merkez Merkez-Kayı MERMER Merkez Merkez-Gündüzler TaĢhöyük Merkez Merkez-Süpren MĠKA Merkez - - Söğütçük Sarıcakaya - - Esk.Kuzey OPAL Sivrihisar Merkez-Karacakaya Delikkaya TALK Çifteler Merkez-Orhaniye Merkez Gümele-Laçin Merkez Merkez-AvlamıĢ Mihalıççık Merkez-Sazak I.1.2 Metalik Madenler Madenin Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii ALTIN Merkez Gümele-Mayıslar Sivrihisar Kaymaz-Karakaya ANTĠMUAN Merkez Gümele Mihalıççık Sarıköy BAKIR Mihalıççık Merkez-Ömerköy Büyükyatak Merkez KaracaĢehir K. Merkez Gündüzler K.Değirmendere Merkez Gümele-Mayıslar Sivrihisar Kaymaz-Karakaya DEMĠR Merkez Alpu-Ağaçhisar Karacagünü Merkez Alpu-Ciceros Buzluk deresi Mihalıççık Beylikahır-Ġkipınar Mihalıççık Merkez-Bahçekuyu Hıdır deresi Mihalıççık Merkez-Dağcı Köçekoğlu deresi Mihalıççık Merkez-Sarıköy Bozan çiftliği Mihalıççık Merkez-Yağarslan Sivrihisar Kaymaz-Kızılcaören Kızıltepe Sivrihisar Merkez-Elçik Üçgüz Sivrihisar Merkez-Hortu Sivrihisar Merkez-KızılcameĢe Karakaya KALAY Merkez Gümele KROM Merkez Alpu-Dereköy Alaca Merkez Alpu-BaĢören Merkez Gümele-Laçin Merkez Gümele-Mayıslar Merkez Merkez-Gökçekısık Göktepesi Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Margı Mihalıççık Merkez-Sazak Merkez Merkez-Sepetçi 237

Madenin Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii Mihalıççık Beylikahır-Emircik Mihalıççık Merkez-Bahtiyar Mihalıççık Merkez-Dağcı Mihalıççık Merkez-Lütfiye Mihalıççık Merkez-Kavak Sivrihisar Günyüzü-BeĢköprü Sivrihisar Kaymaz Sivrihisar Merkez-Dumluca Sivrihisar Merkez-Dümrek Sivrihisar Merkez-Mecidiye Sivrihisar Merkez-Bahçeçik KURġUN Sivrihisar Kaymaz-Karakaya Obrucak MANGENEZ Mihalıççık Merkez-Kayı Merkez Alpu-Rıfkiye Karadere Merkez Merkez-Gündüzler Merkez Merkez-Kızılcaviran Merkez Merkez-Kayı Merkez Yarımca-DanıĢment Mihalıççık Merkez-Çukurören ZortaĢ Mihalıççık Merkez-GüneĢ Kirazlıyayla Mihalıççık Merkez-Hacılar Mihalıççık Merkez-Kavak Mihalıççık Merkez-Belen MANGANEZ Mihalıççık Merkez-Çukurören Seyitgazi Merkez-Arapören Sivrihisar Merkez-Dümrek Sivrihisar Merkez-Karadat Karalar VOLFRAM Merkez Mayıslar I.1.3 Enerji Madenleri Hammaddenin Adı Ġlçe Bucak-Köy Mevkii Bitümlü ġist Sivrihisar Merkez-Zeyköy TERMAL SU Merkez Kızılinler Merkez Sakarılıca Sivrihisar Hamamkarahisar Ilıcahamam Mihalıççık Yarıkçı KÖMÜR Mihalıççık Koyunağılı MADEN SUYU Merkez Alpu-Uyuzhamam Merkez Gümele-Laçin Merkez TaĢköprü-Ilıca Mihalıççık Merkez-Sarıköy Mihalıççık Merkez-Sazak Mihalıççık Merkez-Yarıkçı Sivrihisar Merkez-Babadat Sivrihisar Merkez-Yörme URANYUM Sivrihisar Kaymaz-Karakaya TORYUM Mihalıççık Sivrihisar-Beylikahır 238

I.1.4. ÇED Gerekli Değildir Kararı Olan Maden Ocakları ve ĠĢleme Tesisleri Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 1 Zağutoğlu Hafriyat Nakliyat Muttalıp Köyü Stabilize Malzeme Ocağı Tic. Ltd. 2 Koçkaya ĠnĢaat A.ġ. Yörükkaracaören Mıcır Ocağı 3 Ali Öztürk Merkez Ġlçe, Keskin Köyü Mıcır TaĢ Ocağı 4 Mustafa Özer Sarıcakaya Ġlçesi, Beyyayla Mermer Ocağı Köyü 5 Ġsa Çakır Ġnönü Ġlçesi, Yörük Yayla Kalsit Ocağı 6 Levent Toprak Merkez Ġlçe, Emircioğlu Kil Ocağı Köyü 7 Özer Toprak Gıda Otomotiv Muttalıp Köyü Kil Ocağı San. ve Tic.A.ġ. 8 Uygunlar ĠnĢ.Tic. Merkez, Zincirlikuyu Kum Ocağı 9 Mehmet KuĢ Merkez Ġlçesi, Kızılinler Kum Ocağı Köyü 10 Kökten ĠnĢ. San.ve Tic. Ltd. Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kum Ocağı ġti. 11 Salih Ertürk Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kum Ocağı 12 Üçerler Hafriyat ĠnĢ. Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kum Ocağı 13 Zağutoğlu Hafriyat Nakliyat Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kum Ocağı Tic. Ltd. 14 DadaĢ Kum Haf. ĠnĢ. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kum Ocağı 15 Ramazan Uğurlular Muttalıp Köyü Kum Ocağı 16 Levent Toprak Muttalıp Köyü Kil Ocağı 17 Mustafa Özalp Sarıcakaya Ġlçesi, Kapukaya Kum Ocağı Köyü 18 Seferoğlu ĠnĢ.Mak. Merkez Ġlçe, ĠmiĢehir Köyü Stabilize Malzeme Ocağı 19 Adnan Tuzlu Sakarıkaraören Kum Ocağı 20 Seferoğlu ĠnĢ.Mak. Sivrihisar Ġlçesi, Çaykoz Kum ve Çakıl Ocağı köyü 21 Sivrihisar Bel.BĢk. Sivrihisar Ġlçesi, Ġstiklalbağı Kum ve Çakıl Ocağı köyü 22 Beylikova Bel. BĢk. Beylikova Ġlçesi, Emircik Kum ve Çakıl Ocağı Köyü 23 Beylikova Bel. BĢk. Beylikova Ġlçesi, Kesteldere Kum ve Çakıl Ocağı Mevkii 24 Karadeniz Moz. San ve Tic Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Mozaik TaĢı Ocağı Ltd.ġti. Köyü 25 Balcı Madencilik San. Ltd. ġti. Karapazar Köyü TaĢ Ocağı 26 Bayraktar Nak.ĠnĢ.Taah. Tic.ve Muttalıp Köyü Stabilize Malzeme Ocağı San.Ltd.ġti 27 Dolsan Dolgu Maden San. Tic. Mıhallıççık Ġlçesi, Çukurören Kil Ocağı A.ġ: Köyü 28 Kılıçoğlu Toprak San. Tic.A.ġ. Muttalıp Köyü Kil Ocağı 29 BaĢak Kiremit-Tuğla San. ve Muttalıp Köyü Kil Ocağı Tic A.ġ: 30 Kılıçoğlu Toprak San ve Tic. Keskin Köyü Kil Ocağı A.ġ. 31 Ilgazlar ĠnĢaat A.ġ. Keskin Köyü TaĢ Ocağı 32 Ilgazlar ĠnĢaat A.ġ. Yörük Karacaören TaĢ Ocağı 239

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 33 Güvensoy Su TaĢ Kum ve Tic. Sivrihisar Ġlçesi Kum ve Çakıl Ocağı Ltd.ġti. 34 Makimsan Asfalt Taah. Yörük Karacaören Mıcır Ocağı ĠnĢ.San.veTic.A.ġ. 35 Uysal Hazır Beton Üret. Sivrihisar Ġlçesi, Sağdıkbağı Kum Ocağı Paz.ĠnĢ. Taah.Tic.veSa.A.ġ. Köyü 36 Günyüzü Mermer Kum San. Beylikova Ġlçesi, Kum ve Çakıl Ocağı Ltd ġti 37 GüneĢ Kum Nak.San.Tic. A.ġ. Muttalıp Köyü Kum Ocağı 38 Dolsan Dolgu Maden San. Mıhallıççık Ġlçesi, Çukurören Kil Ocağı Tic.A.ġ. Köyü 39 Abdullah Alemdar Mahmudiye Ġlçesi TaĢ Ocağı 40 DSĠ 3. Bölge Müdürlüğü Beylikova Ġlçesi, Halilbağı Kum Ocağı Köyü 41 IĢık Madencilik Ltd.ġti Seyitgazi, Y.Söğüt Köyü Mermer Ocağı 42 Üçeller Nak.Ltd. ġti. Alpu Ġlçesi, Osmaniye Köyü Kum Ocağı 43 Zeki Kasap Alpu Ġlçesi, Osmaniye Köyü Kum Ocağı 44 Karayolları 4. Bölge Müd. Günyüzü Ġlçesi, Kayakent TaĢ Ocağı Beldesi 45 AktaĢ Kömür ve Maden San. Sivrihisar, Karadat AlçıtaĢı Ocağı Tic. Ltd. ġti. 46 Sakarya Mozaik A.ġ. Sivrihisar,KurĢunlu Kalker Ocağı 47 SAS ĠnĢaat Tic. Ltd. ġti. Mihalgazi, Bozaniç, Bentonit Ocağı Sarıcakaya 48 Süleyman Erol Yakakayı Köyü Manyezit Ocağı 49 Anadolu Endüstriyel Min. San. Sivrihisar, ġosealtı Mevkii Sepiyolit Ocağı ve Tic. Ltd. ġti. 50 Amra Madencilik Ltd.ġti. Sarıcakaya, Beyyayla Mermer Ocağı 51 Hükmü Peker Sivrihisar, Karacakaya Mermer Ocağı 52 Saymer Mermer Ltd. ġti. Sivrihisar, Dinek Çaykoz Mermer Ocağı 53 Saymer Mermer Ltd. ġti. Sivrihisar, Karacaören Köyü Mermer Ocağı 54 Adnan Duman Merkez, Akçakaya Mermer Ocağı 55 A.Osman YILDIRIM Sarıcakaya, Beyyayla Köyü Mermer Ocağı 56 IĢık Madencilik Ltd.ġti Seyitgazi, Y.Söğüt Köyü Mermer Ocağı 57 Saymer Mermer Ltd. ġti. Sivrihisar, Karacaören Mermer Ocağı Köyü 58 Mehmet TANIR Sivrihisar, Yunusemre Kum ocağı Mah. 59 Koral Madencilik A.ġ. Sivrihisar- Oğlakçı Köyü ve Ballıhisar Yolu Sepiyolit Ocağı ve Kırma Öğütme Tesisi 60 Fikret ĠPEK Muttalıp Beldesi Kum Ocağı 61 ESBETON A.ġ Merkez, Yörük Karacaören Köyü Mıcır TaĢ Ocağı 62 AKYÜZ MADENCĠLĠK LTD.ġTĠ 63 ÖZUĞUR YEM MERMER MADEN SAN TĠC.A.ġ. Sivrihisar, Karadat Köyü SEYĠTGAZI, Sandıközü Köyü Alçı Ocağı Mermer Ocağı 64 M. Tarık GÜRLER Merkez, DanıĢment köyü Stabilize Malzeme Ocağı 65 RU-DO MADEN SAN.TĠC. LTD. ġtġ Seyitgazi, Bardakçı Köyü Mermer Ocağı 240

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 66 ESMAD MAD. SAN. Merkez, Karaalan Köyü Zar TaĢı ve Mıcır Ür. TĠC.LTD. ġtġ. 67 Ünser ERASLAN Seyitgazi, Salihler Mermer Ocağı Köyü/Kırka 68 MARĠNA MERMER SAN. ve Seyitgazi, Kırka, GemiĢ- Mermer Ocağı TĠC. A.ġ. Akin Köyleri 69 ġahġn MĠNERAL SAN.TĠC. LTD. ġtġ. Ġnönü, Ballık Köyü Kalsit Ocağı-Kırma Eleme Tesisi 70 FATĠH MERMER SAN TĠC. Sarıcakaya, Beyyayla Köyü Mermer Ocağı LTD. ġtġ 71 YETĠM KUM HAFRĠYAT NAK. SAN. TĠC. LTD. ġtġ Merkez, Muhacir Akçayır Köyü Stabilize Dolgu Malzeme Ocağı ve Kum Yıkama Tesisi 72 KIZILDAĞ MAD. SAN. TĠC. LTD.ġTĠ. Beylikova, Okçu Köyü Kalsit Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi 73 TUREKS TURUNÇ MAD. ĠÇ Günyüzü, Kayakent Köyü Mermer Ocağı ve DIġ TĠC. A.ġ. 74 TUREKS TURUNÇ MAD. ĠÇ Sivrihisar, Dümrek Beldesi Mermer Ocağı ve DIġ TĠC. A.ġ. 75 TURAN BEKĠġOĞLU Mihalıççık, Kızılbörüklü Mermer Ocağı Köyü 76 DESEN MERMER SAN.TĠC. Seyitgazi, ġükranlı Köyü Mermer Ocağı LTD. ġtġ. 77 SAKARYA MAD.SAN.TĠC. LTD. ġtġ. Beylikova, AĢağıdudaĢ Köyü Sepiyolit Ocağı 78 Hacı Halil ġahġn Sivrihasar, Babadat Köyü Mermer Ocağı 79 TUREKS TURUNÇ Günyüzü, Gecek Köyü Mermer Ocağı MAD. ĠÇ ve DIġ TĠC. A.ġ. 80 ALTINAYLAR YAPI VE MĠKRO. SAN. VE TĠC. LTD. Merkez, Gündüzler Beldesi Dolomit Cevheri Üretimi ve Kırma-Eleme Tesisi ġtġ. 81 ÖZUĞUR YEM MERMER Seyitgazi, Ġdrisyayla Köyü Mermer Ocağı SAN. TĠC. A.ġ. 82 GÜVENSOY SU-TAġ-KUM Sivrihasar, Ġstiklalbağı Köyü Kum Ocağı SAN.VE TĠC. LTD. ġtġ. 83 ĠNÖNÜ BELEDĠYESĠ Ġnönü, Oklubalı Köyü, Ballık Mevki TaĢ Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 84 SELKA MAD. SAN. TĠC. LTD.ġTĠ. Alpu, Gökçeoğlu Köyü Kum Ocağı ve Kırma Eleme- Tesisi 85 ÜMĠT ERGĠN BEKTAġ Merkez, Yarımca Köyü Krizoplast Cevheri 86 KARAYOLLARI 4. BÖLGE Merkez, Musaözü Köyü Kum-Çakıl Ocağı MÜD. 87 ÖZUĞUR YEM MERMER Seyitgazi, Ġdrisyayla Köyü Mermer Ocağı SAN. TĠC. A.ġ. 88 KARMĠTAġ MADENCĠLĠK Merkez, Buldukpınar Köyü Mermer Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 89 RAMAZAN ATICI Merkez, DaniĢment Köyü Kum Ocağı 90 ALTINAYLAR YAPI VE MĠKRO. SAN. VE TĠC. LTD. ġtġ MERKEZ, Sepetçi Köyü Mermer Ocağı Tesisi 91 YALÇIN ATILGAN Sarıcakaya-Laçin Kalsedon Ocağı 92 NĠYAZĠ ÇETĠN MERKEZ, Karagözler Köyü Stabilize Kum Ocağı 241

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 93 HASAN BASRĠ UĞURLULAR MERKEZ, Karagözler Köyü Stabilize Kum Ocağı 94 ALAADDĠN MAD. ĠNġ. TUR. Beylikova, Okçu Köyü Mermer (Kalsit) Ocağı LTD.ġTĠ. 95 AHMET REFĠK ZAYĠF Mahmudiye, Yenimahalle, Stabilize Kum Ocağı Mehmet Bey Deresi 96 YAMAÇ MAD. A.ġ. Mihalıççık, Koyunağılı Köyü Kömür Madeni 97 HASAN BASRĠ UĞURLULAR Merkez Zincirlikuyu, Stabilize Dolgu Malzemesi Derinöz Mevkii 98 AKDEMĠR KĠR. TUĞLA. FAB. A.ġ. Merkez Muttalıp Beldesi Karadere ve Tilkiini Mevkii Kil Ocağı 99 LÜTFÜ ĠKĠPINAR Merkez Kireç Köyü Manyezit Kili Ocağı 100 ALĠ ĠHSAN ÇETĠN Merkez Karapazar Köyü Volkanik Tüf Ocağı TaĢlıyatak Mevkii 101 DSĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Mihalıççık Ġlçesi, Dağcı TaĢ ve Kil Ocağı Köyü 102 Çilem Mad. Nak. Haf. Tic. Ve Beylikova Ġlçesi, Okçu Kalsit Ocağı San. Ltd. ġti. Köyü 103 Öncü Madencilik Müh. MüĢ. Merkez Ġlçe, Yukarı Kalabak Perlit Ocağı ĠĢl. Tur. San. Tic. Ltd. ġti. Köyü 104 AEM San. Tic.A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, KurtĢeyh Sepiyolit Ocağı Köyü 105 Zağutoğlu Hafriyat Merkez Ġlçe, Muttalıp Stabilize Malzeme Ocağı Nakliyat Tic. Ltd. Beldesi, ÇavuĢdan Mevkii 106 Çetin PaĢalar Madencilik Tic. Merkez Ġlçe, Gümele Köyü, Volkanik Tüf Ocağı Ltd. ġti. Kırka Yolu Mevkii 107 Par-sa ĠĢ Mak. Yedek Parça Sivrihisar Ġlçesi, Babadat Mermer Ocağı San. ve Tic. Ltd. ġti. Köyü 108 Kemal ÖLÇÜ Ġnönü Ġlçesi, Dereyalak Manyezit Ocağı Köyü, Gölyeri Mevkii 109 Çukurca Tüzel KiĢiliği TaĢ Seyitgazi Ġlçesi Çukurca TaĢ Ocağı Ocağı Köyü 110 ġükranlı Tüzel KiĢiliği TaĢ Seyitgazi Ġlçesi ġükranlı TaĢ Ocağı Ocağı Köyü 111 ABS Alçı ve Blok San. A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, AlçıtaĢı Madeni ĠĢletmesi Hüdavendigar Köyü 112 Çilem Mad. Nak. Haf. Tic. Ve Merkez Ġlçe Kanlıpınar Köyü Kalsit Ocağı San. Ltd. ġti. 113 Alaaddin Arpacı Sivrihisar Ġlçesi Dinek Feldspat Maden Ocağı Köyü 114 Zekiye Öncül Beylikova Ġlçesi Yukarı Dolomit, Sepiyolit Madeni DudaĢ Köyü 115 Alarko Carrier Merkez Ġlçe, Karaçay Köyü Ariyet Ocağı 116 Ahmet Kızılbük Merkez Ġlçe, Sepetçi Köyü Manyezit Madeni 117 OHL/Alsim Alarko/G&O Mihalıççık Ġlçesi, Biçer TaĢ Ocağı ve Konkasör Tesisi Köyü 118 Mustafa Kalaycı Alpu Ġlçesi, Gökçeoğlu Köyü Kalsit Ocağı ve Konkasör Tesisi 119 Eti Maden ĠĢl. Seyitgazi Ġlçesi, Göknebi Köyü Keçeliözü Deresi Mevkii 120 Eti Maden ĠĢl. Seyitgazi Ġlçesi, Kırka Beldesi, Lepcek Deresi Kum-Çakıl Ocağı TaĢ Ocağı 242

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 121 Eti Maden ĠĢl. Seyitgazi Ġlçesi, Kırka TaĢ Ocağı Beldesi, Fethiye Köyü 122 Karacigan Toprak San. Tic. Merkez, Muttalip Beldesi, Kil Ocağı A.ġ. Keskin Yolu altı Mevkii 123 Ak Mıcır ĠnĢ. Tem. Mad. San. Merkez Ġlçe, Sevinç Köyü Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme 124 Esan EczacıbaĢı End. Ham. Merkez Ġlçe, Demirli Köyü Bentonit Ocağı San. ve Tic. A.ġ. 125 HeriĢ Ser. Ve Tur. San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Muttalıp Kil Ocağı Beldesi 126 Hatipoğlu GüneĢ Kir. Ve Tuğ. Merkez Ġlçe, Muttalıp Kil Ocağı San. A.ġ. Beldesi 127 Sebahattin Yıldız Merkez Ġlçe, Ahırköy Köyü Kalsit Ocağı 128 Sebahattin Yıldız Mihalıççık Ġlçesi, Hamidiye Demir Çıkarma Köyü 129 Esan EczacıbaĢı End. Ham. Merkez Ġlçe, Demirli Köyü Bentonit Ocağı San. ve Tic. A.ġ. 130 Sebad Toprak San. Tic. A.ġ. Merkez, Muttalıp, Tilkiini Kil Ocağı Mevkii 131 Arbil Mad. Ltd. ġti. Sakarı Ilıca Ġlçesi, Ilıca Talk Ocağı Beldesi, TaĢköprü Köyü 132 Alarko OHL G&O Ortaklığı Mihalıççık, Biçer Köyü Ariyet Ocağı 133 Alarko OHL G&O Ortaklığı Mihalıççık, Sazak Köyü Ariyet Ocağı 134 Alarko OHL G&O Ortaklığı Mihalıççık, Yunus Emre Ariyet Ocağı Köyü 135 Alarko OHL G&O Ortaklığı Mihalıççık, Ahır Köy Köyü, Ariyet Ocağı Okçudere Mevkii 136 Alarko OHL G&O Ortaklığı Mihalıççık, Ahır Köy Köyü, Ariyet Ocağı Akçaağıltepe Mevkii 137 Kemal AktaĢ Merkez Ġlçe, Beyaz Altın LületaĢı Ocağı Köyü 138 Özen Petrol Ür. Moz. Nak. Mad. San. ve Tic Ltd. ġti Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Dolomit Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 139 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Seyitgazi Ġlçesi, AĢağısöğüt Geçirimsiz Malzeme Ocağı Müdürlüğü Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü Köyü, Karaağıl Mevkii 140 Cemal ÇOġKUN Sivrihisar Ġlçesi, Ballıhisar Köyü, Ġğdelidere Mevkii Kum Ocağı ve Yıkama- Eleme Tesisi 141 Mutlu Arıkoğlu (Selka) Yörükkaracaören Mıcır TaĢ Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 142 Standart Çimento A.ġ. Çukurhisar Kil ve Kalker Ocağı 143 DSĠ III: Bölge Müdürlüğü Mihalıççık Ġlçesi, Yarıkçı Köyü, Hamam Deresi Mevkii Geçirimsiz Malzeme Ocağı 144 Murat ÇAKIR Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü 145 Özsakarya Mad. Moz. ĠnĢ. Sivrihisar Ġlçesi, KocaĢ Taah. San.Tic. Ltd. ġti. Köyü, KızılcameĢe Mevkii Kalsit Ocağı ve Konkasör Tesisi Kalsit Ocağı Konkasör Tesisi 146 UMA Mad. Nak. ĠnĢ. ve ĠnĢ. Mal.San. Tic. Ltd. ġti. 147 Karadeniz Moz. San. Tic. Ltd. ġti. Beylikova Ġlçesi, Ġkipınar Köyü. Kumludere Mevkii Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Kum Ocağı ve Yıkama- Eleme Tesisi Kalker Ocağı ve Konkasör Tesisi 243

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 148 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Kalker Ocağı ve Konkasör Tesisi 149 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Kalker Ocağı ve Konkasör Tesisi 150 Ali Osman Karagöz Merkez Ġlçe, ĠmiĢehir Köyü Manyezit Ocağı 151 YaĢar Arıkaya Sivrihisar Ġlçesi, Ġstiklalbağı Kum-Çakıl Ocağı Köyü 152 Öncü Madencilik Müh. MüĢ. ĠĢl. Tur. San. Tic. Ltd. ġti. Seyitgazi Ġlçesi KarataĢtepe Mevkii Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 153 Çınarlar Madencilik Alpu Ġlçesi Karacaören Köyü Kuvars Maden Ocağı Değirmendere Mevkii 154 Sibel Ekinci Günyüzü Ġlçesi Ayvalı Köyü Manyezit Ocağı 155 Standart Çimento A.ġ. Merkez Ġlçe Çukurhisar Kil Ocağı Beldesi 156 Turmet Madencilik Beylikova Ġlçesi Okçu Köyü Kil+Kalker Ocağı 157 Abdülalim KARAÇAY Mihallıççık Ġlçesi Dumluca Manyezit Ocağı Köyü 158 Erpa ĠnĢ.Tic. San. A.ġ. Beylikova Ġlçesi Balçıkhisar Köyü Kum Ocağı Yıkama-Eleme Tesisi 159 M.Hanifi YILDIRIM Merkez Ġlçe Gümele Köyü Bazalt Ocağı Kırma Eleme Tesisi 160 Gökhan AYZEREN Merkez Ġlçe Keskin Köyü Kil Ocağı 161 Uguray Mad. San. Tic. Ltd.ġti Merkez Ġlçe Muttalıp Köyü Kil Ocağı 162 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Merkez Ġlçe Uludere Köyü Kil Ocağı 73364 163 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Merkez Ġlçe Uludere Köyü Kil Ocağı 73365 164 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Merkez Ġlçe Uludere Köyü Kil Ocağı 73367 165 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Merkez Ġlçe Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73426 166 Atıcı Mıcır San. ve Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe Kozkaya Köyü Kalker Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 167 Sarıcakaya Belediye BaĢk. Sarıcakaya Ġlçesi Kum Ocağı Yıkama-Eleme Tesisi 168 Sigma inģ. Turz. ĠĢl. Tic. A.ġ. Merkez Ġlçesi Çukurhisar Beldesi Kalker Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 169 ġükrü YAVUZ Merkez Ġlçe Muttalıp Beldesi Kil Ocağı 170 Termal Mad. ĠnĢ. ve Yat. A.ġ. Sarıcakaya Ġlçesi Ġğdir Köyü Feldispat Ocağı 171 Esgim Mad. Gıda ĠnĢ. San. Tic. Ltd.ġti. Beylikova llçesi Ġmikler Köyü Kum Çakıl Ocağı 172 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Ġnönü Ġlçesi Oklubalı Köyü Kil Ocağı 173 ġükrü YAVUZ Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73435 174 ġükrü YAVUZ Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73434 175 BaĢak Kir. Tuğla San.Tic. A.ġ. Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73393 176 BaĢak Kir. Tuğla San.Tic. A.ġ. Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73392 177 Ergun UÇAR Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73433 178 Ergun UÇAR Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73432 179 Mesut CEYLAN Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73437 180 Mesut CEYLAN Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73436 181 Çetin KARA Merkez Ġlçesi Muttalıp Köyü Kil Ocağı 73439 182 Hakan AKYILDIZ Merkez Ġlçe Taycılar Köyü Manyezit Ocağı 183 Mihalgazi Belediye BaĢkanlığı Mihalgazi Ġlçesi Kum Ocağı Yıkama-Eleme Tesisi 244

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 184 Yetim Kum Haf. San. Tic. Merkez Ġlçe Muhacirakçayır Stabilize Malzeme Ocağı Ltd.ġti. Köyü 185 Öncü Mad. Müh. MüĢ. ĠĢl. ĠnĢ. Merkez Ġlçe Ağapınar Köyü Manyezit Ocağı Turz San. Tic. Ltd.ġti. 186 Kasım TURHAN Alpu Ġlçesi Güneli Köyü Kalker Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 187 Çimsa Çimento San. Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe Çukurhisar Kil Ocağı 188 Çimsa Çimento San. Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe Çukurhisar Kil Ocağı 189 Güvensoy Mad. Kum ĠnĢ. Sağl. Sivrihisar Ġlçesi Sadıkbağı Kum Ocağı Hizm. San. Tic. Ltd. ġti. Köyü 190 Güvensoy Su-TaĢ Kum San. Tic. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi Ġstiklalbağı Köyü Kum Ocağı Yıkama-Eleme Tesisi 191 Batı Mad. Demir Çelik San. Tic. Ltd.ġti. Merkez Ġlçe Kireç Köyü Kalker Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 20067358 192 Batı Mad. Demir Çelik San. Tic. Ltd.ġti. Merkez Ġlçe Kireç Köyü Kalker Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 20067360 193 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR Ġnönü Ġlçesi Oklubalı Köyü Kil Ocağı 73788 194 TUREKS TURUNÇ Seyitgazi Ġlçesi Sancar Köyü (Mermer Ocağı) MAD. ĠÇ ve DIġ TĠC. A.ġ. 195 Celal UYAR Merkez Ġlçe Çukurhisar Beldesi Kalker Ocağı&Kırma-Eleme Tesisi 196 DSĠ III: Bölge Müdürlüğü Alpu Ġlçesi Yayıklı Köyü Yapı Gereçleri Sahaları 197 Mevlüt Dinç ERCAN Sivrihisar Ġlçesi Ġlören Köyü AlçıtaĢı Ocağı 198 AsiltaĢ ĠnĢ. Taah. Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe Akpınar Köyü Kalker Ocağı & Kırma- Eleme Tesisi 199 Özen Mad. Turz. ĠnĢ. Tic. ve San. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi Böğürtlen Köyü DoğaltaĢ Mermer (Kalsit) Ocağı Kırma-Eleme Tesisi 200 TURAN BEKĠġOĞLU Sivrihisar Ġlçesi Babadat Köyü Mermer Ocağı 201 Alemdar Mad. ĠnĢaat San. Mahmudiye Ġlçesi Kalker Ocağı Ltd.ġti. 202 Erkan ZAYIF Mahmudiye Ġlçesi Çal Kum-Çakıl Ocağı Mahallesi 139 Ada 57 Parsel 203 T.C.D.D. ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Merkez Ġlçe, SatılmıĢ Köyü Stabilize Dolgu Malzemesi Ocağı 204 TURAN BEKĠġOĞLU Sivrihisar Ġlçesi, Babadat Mermer Ocağı Köyü 205 Korunt Mad. ĠnĢ. Hazır Beton Merkez Beyazaltın Köyü Manyezit+Krom+LületaĢı Ocağı 206 Abdülalim KARAÇAY Mihalıççık Yunusemre Bentonit Ocağı Beldesi 207 AsiltaĢ ĠnĢ. Taah. Tic. Ltd. ġti. Merkez Karapazar Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 208 OMYA Madencilik Beylikova Ġlçesi Okçu Köyü Kalker Ocağı 209 OMYA Madencilik Beylikova Ġlçesi Okçu Köyü Kalker Ocağı 210 OMYA Madencilik Beylikova Ġlçesi Okçu Köyü Kalsit Ocağı 211 Sebahattin Yıldız Han Ġlçesi Kalsit Ocağı 212 Güçlü Hazır Beton Merkez Ġlçe Süpren Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 245

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 213 Karaçay Mad. Zir. Üre. ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. Mihalıççık Ġlçesi, Adahisar Köyü Kırma TaĢ Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 214 Gülerdağ Nak. Mad. ĠnĢ. San. Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Tic. Ltd. ġti. 215 Gülerdağ Nak. Mad. ĠnĢ. San. Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Tic. Ltd. ġti. 216 Gülerdağ Nak. Mad. ĠnĢ. San. Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Tic. Ltd. ġti. 217 Gülerdağ Nak. Mad. ĠnĢ. San. Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Tic. Ltd. ġti. 218 Gülerdağ Nak. Mad. ĠnĢ. San. Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Tic. Ltd. ġti. 219 Ali Rıza ÖZSAN Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı 220 Ali Rıza ÖZSAN Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı 221 Muharrem YaĢar AKSOY Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı 222 Özer Toprak Gıda Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Otomotiv San. ve Tic.A.ġ. 223 Özer Toprak Gıda Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Otomotiv San. ve Tic.A.ġ. 224 Özer Toprak Gıda Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Otomotiv San. ve Tic.A.ġ. 225 Özer Toprak Gıda Muttalıp Beldesi Tuğla Kiremit Kili Ocağı Otomotiv San. ve Tic.A.ġ. 226 Tahir MOĞULKOÇ Merkez Ġlçe, Karacaören Köyü Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 227 MĠTA Mad. End. Hammad. San. Tic. Ltd. ġti. Seyitgazi Ġlçesi, Gökbahçe Köyü Dolomit Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 228 Özgür KARCI Günyüzü Ġlçesi, Obruktepesi AlçıtaĢı Ocağı Mevkii 229 Celal UYAR Çukurhisar Köyü civarı Karker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite Artırımı 230 Batı Madencilik (20067358) Merkez Kireç Köyü civarı Karker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite Artırımı 231 Batı Madencilik (20067360) Merkez Kireç Köyü civarı Karker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite Artırımı 232 Cevdet POTAġ Sivrihisar Ġlçesi, Gülçayır Köyü AlçıtaĢı Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 233 Dümrek Belediye BaĢkanlığı Dümrek Mermer Ocağı 234 SELKA MAD. SAN. TĠC. LTD.ġTĠ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Karker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite Artırımı 235 Koçkaya ĠnĢ. Taah. Tic. ve San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Karker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 236 AKDEMĠR KĠR. TUĞLA. Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Tuğla Kiremit Kili Ocağı FAB. A.ġ. 237 Güvensoy Mad. Kum ĠnĢ. Sağl. Sivrihisar Ġlçesi, KoçaĢ Köyü Kum Çakıl Ocağı Hizm. San. Tic. Ltd. ġti. 238 TCDD 2007-06 Alpu Ġlçesi, Esence Köyü Ariyet Ocağı 239 TCDD 2007-07 Alpu Ġlçesi, Gökçeoğlu Köyü Ariyet Ocağı 246

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 240 TCDD 2007-08 Alpu Ġlçesi, Gökçeoğlu Köyü Ariyet Ocağı 241 TCDD 2007-09 Alpu Ġlçesi, Gökçeoğlu Köyü Ariyet Ocağı 242 TCDD 2007-10 Beylikova Ġlçesi, Ġmikler Ariyet Ocağı Köyü 243 TCDD 2007-14 Mihalıççık Ġlçesi, Yunusemre Ariyet Ocağı Köyü 244 TCDD 2007-15 Beylikova Ġlçesi, Akköprü Ariyet Ocağı Köyü 245 TCDD 2007-16 Alpu Ġlçesi, Gökçeoğlu Köyü Ariyet Ocağı 246 TCDD 2007-17 Beylikova Ġlçesi, Uzunburun Ariyet Ocağı Köyü 247 Selim ÖZER Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Tuğla Kiremit Kili Ocağı 248 Besa ĠnĢ. Tur. Ġth. Ġhr. Üre. Paz. San. Tic. Ltd. ġti. ĠR7681 Sivrihisar Ġlçesi, Biçer Köyü Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 249 Besa ĠnĢ. Tur. Ġth. Ġhr. Üre. Paz. San. Tic. Ltd. ġti.ġr58962 Sivrihisar Ġlçesi, Biçer Köyü Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 250 Yasin DOĞAN Sivrihisar Ġlçesi, Oğlakkıran AlçıtaĢı Ocağı Mevkii (Yazır Köyü Civarı) 251 Atagün Taah. Tic. San. ve Eği. Hiz. Ltd. ġti. Ġnönü Ġlçesi Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 252 TCDD 2007-11 Mihalıççık Ġlçesi, Yunusemre Ariyet Ocağı Köyü, Sarıdoruk Mevkii 253 TCDD 2007-13 Mihalıççık Ġlçesi, Yunusemre Ariyet Ocağı Köyü, Kısıkkaya Mevkii 254 TCDD Ġnönü Ġlçesi, Oklubalı Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 255 TCDD 2007-12 Mihalıççık Ġlçesi, Yunusemre Ariyet Ocağı Köyü, Gökdere Mevkii 256 Aksu Mozaik San. ĠnĢ. Tic. Sivrihisar Ġlçesi, Tekören Dolamit Ocağı Ltd. ġti. Köyü 257 Kartal Yol Yapı ĠnĢ. Taah. Tic. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi, Demirci Köyü Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 258 Allbuck Mad. San. ve Tic. A.ġ. Mihalıççık Ġlçesi, Sorkun Köyü Diasporit Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 259 HeriĢ Ser. Ve Tur. San. A.ġ. Mihalıççık Ġlçesi, Sorkun Kuvartz Ocağı Köyü 260 KIZILDAĞ MAD. SAN. TĠC. LTD.ġTĠ. Sivrihisar Ġlçesi, Okçu Köyü Kalsit Ocağı ve Konkasör Tesisi 261 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. ve San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü KireçtaĢı Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 262 Takittin Erol Seyitgazi Ġlçesi, Gökbahçe Köyü 263 Dedeman Mad. San. Tic. A.ġ.18078 Merkez Ġlçe, Sepetçi Köyü 264 Dedeman Mad. San. Tic. Merkez Ġlçe, Tandır Köyü A.ġ.18079 265 Dedeman Mad. San. Tic. Merkez Ġlçe, Tandır Köyü A.ġ.18080 266 Koza Altın. ĠĢl. A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, Kaymaz Beldesi, Karakaya Köyü 267 ġahġn MĠNERAL SAN.TĠC. Ġnönü Ġlçesi, Ballık Köyü LTD. ġtġ. Feldispat Ocağı ve Kırme- Eleme Tesisi Krom Ocağı Krom Ocağı Krom Ocağı Altın Madeni Ocağı Kalsit Ocağı ve Konkasör Tesisi Kapasite Artırımı 247

Sıra Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü No 268 TCDDY 9,7 hk. Günyüzü Ġlçesi, Kayalar Ariyet Ocağı Mevkii 269 TCDDY 9,5 hk. Günyüzü Ġlçesi, Kayalar Ariyet Ocağı Mevkii 270 TCDDY 8,8 hk. Günyüzü Ġlçesi, Kayalar Ariyet Ocağı Mevkii 271 DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Mihalıççık Ġlçesi, Yarıkçı Kaya ve Kil Ocağı Köyü 272 Mesut Güney Sivrihisar Ġlçesi, Mermer Ocağı Hüdavendigar Köyü 273 Set Çimento Sivrihisar Ġlçesi, Karadat AlçıtaĢı Ocağı Köyü 274 SavaĢ Mehmet Özaydemir Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Kil Ocağı ĠR:73364 275 SavaĢ Mehmet Özaydemir Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Kil Ocağı ĠR:73365 276 SavaĢ Mehmet Özaydemir Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Kil Ocağı ĠR:73367 277 Madkim Mad. Kim. San. ve Tic. Ltd. ġti. Beylikova Ġlçesi, Doğanoğlu Köyü Sepiyolit Ocağı 279 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. 280 3S Mad. Ser. ĠnĢ. Malz. DıĢ Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Seyitgazi Ġlçesi, Aslanbeyli Köyü Kalker Ocağı Feldspat Maden Ocağı 281 Atıcı Mıcır San. ve Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe, Kozkayı Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı 282 TCDD Genel Müdürlüğü Ġnönü Ġlçesi, Oklubalı Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Ruhsat Alanı DeğiĢimi 283 Tahir MOĞULKOÇ Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü 284 Koçkaya ĠnĢ. Taah. Tic. ve San. A.ġ. 285 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Kalker Ocağı 286 Zekeriya CEBECĠ Mihalıççık Ġlçesi, Korucu Köyü Talk Ocağı 287 Bilginoğulları Mad. ĠnĢ. Tur. Tic. ve San. Ltd. ġti. 288 Kartal Yol Yapı ĠnĢ. Taah. Tic. Ltd. ġti. 289 Özen Petrol Ür. Moz. Nak. Mad. San. ve Tic Ltd. ġti 290 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü 291 Element Mad. San.ve DıĢ Tic. Ltd. ġti.ar:86152 292 Element Mad. San.ve DıĢ Tic. Ltd. ġti. AR:86242 293 Glomar Mermer ve Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti.ar:200707508 Merkez Ġlçe, Karapazar Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Dümrek Beldesi Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Seyitgazi Ġlçesi, Kırka Beldesi Sivrihisar ilçesi, Yenidoğan Köyü Sivrihisar ilçesi, Aydınlı Köyü Ġnönü Ġlçesi, Dutluca Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kalsit Ocağı Boraks Dekahidrat Üretim Tesisi Sepiyolit Ocağı Sepiyolit Ocağı Bazalt Ocağı 248

Sıra No Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü 294 Glomar Mermer ve Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti.ar:200707556 295 SELKA MAD. SAN. TĠC. LTD.ġTĠ. AR:200702379 296 Element Mad. San.ve DıĢ Tic. Ltd. ġti. Ġnönü Ġlçesi Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Kaymaz Beldesi Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kalker Ocağı Sepiyolit Mikronize Öğütme Tesisi 297 Alkim Alkali Kimya A.ġ. Merkez Ġlçe, Gündüzler Beldesi Krom Ocağı ve Kırma-Eleme- Sınıflama Tesisi 298 Elron ĠnĢ. Taah. Ve Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Cumhuriyet Köyü Kum Çakıl Ocağı 299 Timm End. Min. Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Muhacir Akçayır Köyü 300 YALÇIN ATILGAN Sarıcakaya Ġlçesi, Laçin Beldesi Krom Ocağı 301 Akyüz Mad. ĠnĢ. Orman Ürün. Ġç ve DıĢ Tic. Ltd. ġti. 302 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü Sivrihisar Ġlçesi, Demirci Köyü Seyitgazi Ġlçesi, Kırka Beldesi Sepiyolit Ocağı ve Kırma Öğütme Tesisi AlçıtaĢı Ocağı Zayıf Çözeltiden Boraks Dekahidrat Üretim Tesisi 303 Dolsan Dolgu Mad. San. Tic. A.ġ. Mihalıççık Ġlçesi, Beyköy Loglinit ve KarıĢımı Kili Ocağı 304 Faruk DEMĠRÖZER Merkez, Kozlubel Köyü Manyezit Ocağı 305 Ramazan Ali ORUÇ Merkez, Gündüzler Beldesi Krom-Manyezit Ocağı 306 Ali Rıza ġen Çifteler Ġlçesi, Bardakçı Köyü Mangan Ocağı 307 Özgün Yapı San. Tic A.ġ. Merkez, Nemli Köyü Kalker Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi 308 Çağlar Taah. ĠnĢ. San. ve Tic. Ltd. ġti. Mihalıççık Ġlçesi, Sorgun Köyü 309 Ġzci Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez, Beyazaltın Köyü Krom Ocağı 310 Ġzci Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez, Taycılar Köyü Krom Ocağı 311 Elron ĠnĢ. Taah. Ve Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Cumhuriyet Köyü Kalker Ocağı 312 Perit Atalay Merkez Ġlçe, Uludere Köyü Kalker Ocağı Kalker Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi 313 Çimsa Çimento San. Ve Tic. A.ġ. Merkez Ġlçe, Çukurhisar Beldesi Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 314 Karaçay Mad. Zir. Üre. ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. 315 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. AR:20066773 316 EstaĢ Mad. Mak. ĠnĢ. Akar. Tic. Ve San. A.ġ. AR:200711419 Mihalıççık Ġlçesi, Yalınlı Köyü Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Merkez Ġlçe, Kireç Köyü Radyolonit Ocağı Kalker Ocağı Kalker Ocağı 317 Aksu Mozaik San. ĠnĢ. Tic. Ltd. ġti. 318 Dedeman Mad. San. Tic. A.ġ.200807267 Sivrihisar Ġlçesi, Tekören Köyü Merkez Ġlçe, Tandır Köyü Dolomit Ocağı Krom Ocağı 319 DSĠ III Bölge Müdürlüğü Sivrihisar Ġlçesi, Okçu Köyü Yarı Geçirimli ve Geçirimli Malzeme Ocağı 320 DSĠ III Bölge Müdürlüğü Sivrihisar Ġlçesi, Okçu Köyü TaĢ ve Geçirimsiz Malzeme Ocağı 249

Sıra No Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü 321 Kanatlı Mad. Mak. ĠnĢ. San. Ve Tic. A.ġ. AR: 200802311 322 AltıntaĢ Kesme San. Ve Tic. Ltd. ġti. AR: 20064298 323 Selka Mad. ĠnĢ. Yapı Malz. Tic. Ve San. Ltd. ġti. ĠR:72234 324 Çimsa Çimento San. Ve Tic. A.ġ. IR: 455270 325 Çimsa Çimento San. Ve Tic. A.ġ. AR: 200709624 326 Turmet Mad. Ve ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. 326 Okutucu Nak. ĠnĢ. Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Oğlakçı Köyü Merkez Ġlçe, Yörükkaracaören Köyü Merkez Ġlçe, Süpren Köyü Ġnönü Ġlçesi Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü, Ardıçlı Mevkiinde 286 parsel Merkez Ġlçe, Muttalıp Köyü 2008/05 327 Masum KumaĢ Merkez Ġlçe, Kozlubel (Margı) Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Öğütme Tesisi Andezit Ocağı Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kırma Eleme Öğütme Tesisi Kapasite Artırımı Kum Çakıl Ocağı ve Yıkama Eleme Tesisi Manyezit Ocağı 328 Katsan Kimya San. ve Tic. Ltd. ġti. OSB, 8. cadde, No.24 Çimento ve Beton Katkı Maddeleri Plastik Esaslı Derz Dolgu ve Nem Alıcı Üretim tesisi 329 Nedex Kimya San. ve Tic. A.ġ. OSB, 21. cadde Silikon Profil Üretim tesisi 330 CamiĢ Mad. A.ġ. Sarıcakaya Ġlçesi, Küplü Köyü 331 CamiĢ Mad. A.ġ. Merkez Ġlçe, Gündüzler Beldesi 332 Eti Maden ĠĢl. Genel Müd. Kırka Bor ĠĢl. Müd. 333 Özçakmak Mermer San. ve Tic. Ltd. ġti. 334 Öncü Mad. Müh. MüĢ. ĠĢl. ĠnĢ. Turz San. Tic. Ltd.ġti. 335 T.C.D.D. ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü 336 T.C.D.D. ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü 337 Çinkap Metal Kaplama San. ve Tic. Ltd. ġti. 338 Glomar Mer. Ve Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. 339 Alterman Mad. Ġhr. Ġth. Hafr. Nak. Pet Ürün. San. Ve Tic. Ltd. ġti. 340 Yağmur Mad. San. Tic. Ltd. ġti. 341 AkmaĢ Mad. Nak. ĠnĢ. San. Ve Tic. Ltd. ġti. Seyitgazi Ġlçesi, Kırka Beldesi Sivrihisar Ġlçesi, Zeyköy Beylikova Ġlçesi, Akköprü- Doğray Köyü AR:200802410 Merkez Ġlçe, Hasanbey Köyü Merkez Ġlçe, Hasanbey Köyü Merkez Ġlçe, KOBĠ_OSB, 104. Cad., No:12 Ġnönü Ġlçesi ĠR:200707508 Sivrihisar Ġlçesi, karaburhan Köyü Beylikova Ġlçesi, Ġmikler Köyü Ġnönü Ġlçesi, Esnemez Köyü Krom Ocağı Krom Ocağı Hidrojen Peroksit Üretimi Mermer Ocağı Manyezit-Krom Ocağı Triyaj OSB Demiryolu Bağlantısı Triyaj Garı-Lojistik Köyü Metal Kaplama Tesisi Bazalt Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Manyezit Ocağı Manyezit Ocağı Manyezit Ocağı 250

Sıra No Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü 342 Aba Haf. Mak. Mad. Ltd. ġti. Alpu Ġlçesi, Güneli Köyü Kireç Ocağı (Kireç PiĢirme) 343 T.C.D.D. ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Merkez Ġlçe, SatılmıĢoğlu Köyü 344 Kaltun Mad. San ve Tic. A.ġ. Günyüzü Ġlçesi, GümüĢyaka (ayvalı) Köyü 345 AEM San. Tic.A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, Sığırcık Köyü 346 Alp Havacılık San. Tic. A.ġ. Odunpazarı Ġlçesi, OSB, 8. Cadde 347 Adularya En. Elekt. Üre. Ve Mad. A.ġ. Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı Köyü Kalker Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi (Kapasite Artırımı) Manyezit Ocağı Sepiyolit Ocağı 348 Sebahattin Yıldız Sivrihisar Ġlçesi, KoçaĢ Köyü Kalker Ocağı Nikel ve Kadmiyum Kaplama Ünitesi Ġlavesi (Kapasite Artırımı) Kömür Ocağı 349 Elitbay ĠnĢ. Dan. Oto. Ġç ve DıĢ Tic. Ltd. ġti. 350 Hastavuk Gıda Tarım Hayv. San. Tic. A.ġ. 351 Sakarya Mad. San. Ve Tic. Ltd. ġti. 352 Stantsan Stant San. Metal ve Plastik Tic. Ltd. ġti. Merkez Ġlçe, Yeniakçayır Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Benliyaver Köyü Beylikova Ġlçesi, YukarıdudaĢ Köyü OSB 9/A Cadde 353 Madencilik San. ve Tic. A.ġ. Beylikova Ġlçesi, Parsibey Köyü Hazır Beton Tesisi Yarka Tavuk Üretim Çiftliği LületaĢı (Sepiyolit) ve Dolomit Ocağı Metal Kaplama Tesisi Krom Ocağı 354 Fereks Metal DıĢ Tic. Ltd. ġti. Muttalıp Tehlikeli Atıkların Friziksel Geri Kazanımı 355 Mehmet ÖZTÜRK MERKEZ, Karaalan Köyü Manyezit Ocağı 356 Alçısan Mad. Nak. ĠnĢ. Petrol Ürünleri San. Tic. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi, Mülk Köyü 357 AEM San. Tic.A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, KurtĢeyh Köyü 358 Ġnönü Süt ve Ürün. Tarım Hayv. San. ve Tic. Ltd. ġti. Ġnönü, ÇarĢı Mah. 359 Kömür ĠĢletmeleri A.ġ. Mıhalıççık Ġlçesi, Belen Köyü 360 Selek Mak. Elektrik Tarım Ürünleri San. Tic. Ltd. ġti. 361 Dedeman Mad. San. Ve Tic. A.ġ. 362 Dedeman Mad. San. Ve Tic. A.ġ. 363 Dedeman Mad. San. Ve Tic. A.ġ. Sarıcakaya Ġlçesi Merkez, Tandır Köyü Sivrihisar Ġlçesi, karaburhan Köyü Merkez, Tandır Köyü AlçıtaĢı Ocağı Kapasite Artırımı Sepiyolit Ocağı Kapasite Artırımı Süt Ürünleri Üretim Tesisi Kuvars Ocağı Zeytinyağı Üretim Tesisi Krom Ocağı Krom ve Manyezit Ocağı Krom Ocağı 251

Sıra No Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü 364 Mustafa KAÇAR Merkez, Kanlıpınar Köyü Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi 365 DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Beylikova Ġlçesi, Oklubalı Köyü 366 Esan EczacıbaĢı End. Ham. San. ve Tic. A.ġ. 367 Esan EczacıbaĢı End. Ham. San. ve Tic. A.ġ. 368 Esan EczacıbaĢı End. Ham. San. ve Tic. A.ġ. Merkez, Demirli Köyü Merkez, Demirli Köyü Merkez, Kireç Köyü Geçirimli ve Geçirimsiz Malzeme Ocağı Bentonit Ocağı Kapasite Artırımı Bentonit Ocağı Kapasite Artırımı Manyezitli Kil Ocağı Kapasite Artırımı 369 Beylikova Belediye BaĢkanlığı Beylikova Ġlçesi Damızlık Tavuk Üretim Çiftliği 370 Güven Motorlu Araçlar ve Tarımsal Ürünler Tic. San. A.ġ. TepebaĢı Ġlçesi, Eskibağlar Mah. 371 Metin ERÖZLÜ Odunpazarı Ġlçesi, Kanlıpınar Köyü 372 Kutludağ Mad. ve ĠnĢ. Malz. Tic. San. Ltd. ġti. 373 Hatipoğlu GüneĢ Kir. Ve Tuğ. San. A.ġ. Odunpazarı Ġlçesi, Süpren Köyü TepebaĢı Ġlçesi, Emirceoğlu Mah. Otelcilik ĠĢletmesi Kalsit Ocağı Kırma-Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Tuğla-Kiremit Kili Ocağı Kapasite Artırımı ve Alan GeniĢletilmesi 374 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR TepebaĢı Ġlçesi, Uludere Tuğla-Kiremit Kili Ocağı Kapasite Artırımı ve Alan GeniĢletilmesi 375 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR TepebaĢı Ġlçesi, Uludere Tuğla-Kiremit Kili Ocağı Kapasite Artırımı ve Alan GeniĢletilmesi 376 SavaĢ Mehmet ÖZAYDEMĠR TepebaĢı Ġlçesi, Uludere Tuğla-Kiremit Kili Ocağı Kapasite Artırımı ve Alan GeniĢletilmesi 377 Adularya En. Elekt. Üre. Ve Mad. A.ġ. 378 4 Mevsim Mad. ĠnĢ. Turz.San. ve Tic. Ltd. ġti. 379 Eti Maden ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü Kırka Bor ĠĢletme Müdürlüğü 380 Metalimpex Geri DönüĢüm ve TaĢı. San. Tic. A.ġ. Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı Köyü TepebaĢı, Taycılar Seyitgazi, Kırka TepebaĢı, Çukurhisar Kömür Yıkama, Kurutma ve Torbalama Manganez Ocağı ve Seyyar Kırma-Eleme Manyetik Ayırma Tesisi Buhar Kazanı ve Turbojeneratör Tesisi Buzdolabı AyrıĢtırma Tesisi Kapasite Artırımı 381 Sebahattin Yıldız Sarıcakaya, Ġğdir Köyü Feldspat Ocağı 382 DSĠ III. Bölge Müdürlüğü Günyüzü Ġlçesi, Ayvalı, Beyyayla ve Kavuncu Köyleri Mevkii 383 Celal ÖZCAN Sivrihisar Ġlçesi, KurtĢeyh Köyü 384 Özen Mad. Turz. ĠnĢ. Tic. ve San. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Yaralı Pompaj Sulaması Sepiyolit Ocağı Kırma-Eleme-Öğütme Tesisi 252

Sıra No Faaliyet Sahibi Faaliyet Yeri Faaliyet Türü 385 Aksu Mozaik San. ĠnĢ. Tic. Ltd. ġti. Sivrihisar Ġlçesi, KoçaĢ ve Tekören Köyü Dolomit Ocağı 386 Ġzci Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. TepebaĢı, Beyazaltın Köyü Krom ZenginleĢtirme Tesisi 387 Karadeniz Moz. San. Tic. Ltd. ġti. 388 Karadeniz Moz. San. Tic. Ltd. ġti. 389 Anıllar Kauçuk Ürünleri Mak. ve Oto. San. Tic. Ltd. ġti 390 Hasan Sümer ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. 391 Perkim Kimyevi Mad. Metal Kap. San. Tic. Ltd. ġti. 392 Özen Petrol Ür. Moz. Nak. Mad. San. ve Tic Ltd. ġti 393 Sürel Özel Eğitim Öğr. Hiz. A.ġ. 394 395 396 Alp Havacılık San. Tic. A.ġ. Adularya En. Elekt. Üre. Ve Mad. A.ġ. Sebahattin Yıldız 397 Alemdar Mad. ĠnĢaat San. Ltd.ġti. 398 Meta Nikel Kobalt Mad. San. ve Tic. A.ġ. 399 Meta Nikel Kobalt Mad. San. ve Tic. A.ġ. 400 Hakan Kimya Min. Made. Ve Öğütme San. Tic. Ltd. ġti. 401 Kıvanç Mak. Döküm San. ve Tic. A.ġ. 402 403 Özgün Yapı San. Tic A.ġ. Sakarya Mad. San. Ve Tic. Ltd. ġti. 404 Hastavuk Gıda Tarım Hayv. San. Tic. A.ġ. 405 Mehmet Apikoğlu 406 Karayolları Genel Müd. 14. Bölge Müdürlüğü Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü Organize Sanayi Bölgesi 7. Cadde No:38 Sivrihisar Ġlçesi, Elmalı Mah. 207 Ada, 140 Parsel Organize Sanayi Bölgesi 9. Cadde Sivrihisar Ġlçesi, Böğürtlen Köyü TepebaĢı Ġlçesi, Yukarı Söğütönü OSB 8. Cadde Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı Köyü Sarıcakaya Ġlçesi, Beyyayla Köyü Mahmudiye Ġlçesi, Yeniköy Mihalıççık Ġlçesi, Dumluca Köyü Mihalıççık Ġlçesi, Karaçam Köyü Han Ġlçesi, Mallıca-Peçene Köyleri OSB 26. Cadde Sivrihisar Ġlçesi, Kertek Köyü Beylikova Ġlçesi, YukarıdudaĢ Köyü Sivrihisar Ġlçesi, AĢağıkepen Köyü Beylikova Ġlçesi, Emircik Köyü Ġnönü Ġlçesi, Dutluca Köyü Kalsit Ocağı Kalsit Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Kauçuk Tambur ve Pres Kalıbı Ġmalatı Hazır Beton Tesisi Metal Kaplama Kapasite Artırımı Dolomit Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite Artırımı ve ÇalıĢma Alanının GeniĢletilmesi Eğitim Kampüsü Uçak ve Helikopter Parçaları Üretimi ve Kaplama Tesisi Termik Enerji Santrali Kapasite ArtıĢı ve Kömür Yıkama Tesisi Feldspat Ocağı Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite ArtıĢı Nikel Ocağı Nikel Ocağı Kaolenitik-Ġllitik Kil Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Döküm ve TalaĢlı Ġmalat Tesisi Kırma-Eleme Tesisi ve Asfalt Plent Tesisi Sepiyolit ve Dolomitik Sepiyolit Ocağı Alan GeniĢletilmesi Damızlık Tavuk Üretim Çiftliği Manyezit Ocağı Bazalt Ocağı 253

407 Karayolları Genel Müd. 14. Bölge Müdürlüğü 408 Karayolları Genel Müd. 4. Bölge Müdürlüğü 409 Özsakarya Mad. Moz. ĠnĢ. Taah. San.Tic. Ltd. ġti. 410 Adularya En. Elekt. Üre. Ve Mad. A.ġ. (Lotus Mühendislik tarafından devir alındı.) 411 Ġnönü Ġlçesi, Dutluca Köyü SivrihisarĠlçesi, Kaymaz Beldesi SivrihisarĠlçesi, KızılcameĢe Yaylası Mihalıççık Ġlçesi,Koyunağılı Köyü Kalker Ocağı Kalker Ocağı Kalsit Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kapasite Artırımı Hazır Beton Tesisi Dedeman Mad. San.Tic. A.ġ. Alpu Ġlçesi, Beyazaltın Köyü Krom ZenginleĢtirme Tesisi 412 SiltaĢ Silis Kumları San. ve Tic. A.ġ. 413 Mihalıççık Ġlçesi, Kavak Köyü Kuvarsit Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Mehmet Sevinç Alpu Ġlçesi, beyazaltın Köyü Kum Ocağı ve Eleme Tesisi 414 Çınarlar Mad. San. ve Tic. A.ġ. 415 UlaĢtırma Bak. DLH Genel Müd. 416 Meta Nikel Kobalt Mad. San. ve Tic. A.ġ. 417 Can Gıda San. End. Ve Tic. Ltd. ġti. 418 A-O Enerji Elekt. Üretimi ve Mad. Liman ĠĢl. A.ġ. 419 Büyükalpler Gıda Hayv. Elekt. San. ve Tic. A.ġ. 420 Karaçay Mad. Zir. Üre. ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti. 421 ġeker Piliç ve Yem San. Tic. A.ġ. 422 ġeker Piliç ve Yem San. Tic. A.ġ. 423 ġeker Piliç ve Yem San. Tic. A.ġ. 424 425 426 427 428 Özgün Yapı San. Tic A.ġ. Özgün Yapı San. Tic A.ġ. Özgün Yapı San. Tic A.ġ. Türker Solak Abdurrahman UYMAZ 429 Çimsa Çimento San. ve Tic. A.ġ. Sivrihisar Ġlçesi, Ġstiklalbağı Köyü TepebaĢı Ġlçesi, Cumhuriyet Köyü Mihalıççık Ġlçesi, Ömer Köy Günyüzü Ġlçesi, Kayakent Beldesi Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı Köyü Alpu Sivrihisar, Kızılcaören Köyü Mahmudiye Ġlçesi, Doğanca Köyü Mahmudiye Ġlçesi, Hamidiye Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Karakaya Köyü Mahmudiye Ġlçesi Sivrihisar Ġlçesi, Kertek Köyü Ġnönü, Dutluca Köyü Sivrihisar Ġlçesi, Ballıhisar Köyü Sarıcakaya Ġlçesi, Laçin Beldesi Merkez Çukurhisar Kalker Ocağı Kum-Çakıl Ocağı Manyezit-Nikel Ocağı Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi Termik Enerji Santrali BüyükbaĢ Besi Kapasite ArtıĢı ve Biyogaz Üretim Tesisi Manyezit Ocağı Damızlık Tavuk Üretim Çiftliği Kapasite ArtıĢı Damızlık Tavuk Üretim Çiftliği Kapasite ArtıĢı Damızlık Tavuk Üretim Çiftliği Kapasite ArtıĢı Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kalker Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Kapasite ArtıĢı Kum Ocağı ve Yıkama- Eleme Tesisi Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi Kalker Ocağı Kapasite ArtıĢı 254

430 Çimsa Çimento San. ve Tic. A.ġ. 431 432 433 T.C.D.D. ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü Mehmet APAYDIN Kafaoğlu Metal Plastik Mak. San. Tic. A.ġ. 434 Mirsan Elekt. Metal ve Orman San. ve Tic. Ltd. ġti. 435 Kızıldağ Mad. Hafr. Nak. ĠĢletme San. ve Tic. Ltd. ġti. 436 Esvit EskiĢehir Seramik Ġml. ĠnĢ. Malz. Mad. Ġth. Ġhr. San. ve Tic. Ltd. ġti. 437 Türk Maadin ġti. A.ġ. 438 AtıĢkan Yapı ve End. Alçı Ürün. San. ve Tic. A.ġ 439 Özdilek AlıĢveriĢ Merkezleri Teks. San. A.ġ. 440 441 Mustafa ÖZKARA Merkez Çukurhisar Merkez Gar Seyitgazi Ġlçesi, Ayvalı Köyü Organize Sanayi Bölgesi 14. Cadde KOBĠ-OSB 301 ada, 1 parsel Odunpazarı Ġlçesi, Kanlıpınar Köyü OSB 9. Cadde No:48 Mihalıççık Ġlçesi, Kavak Köyü Günyüzü Ġlçesi HoĢnudiye Mahallesi Sivrihisar Ġlçesi, Yukarıkepen Köyü Kalker Ocağı Akaryakıt Ürünleri ve Madeni Yağ Depolama ve Ġkmal Tesisi Dolomit Mermer (KırmataĢ), KayraktaĢı Ocağı ve Kırma- Eleme Tesisi Çinko Kaplama ve Elektrostatik Toz Boyama Tesisi Elektrostatik Toz Boyama Tesisi Kalsit Kırma-Eleme-Öğütme Kapasite ArtıĢı Vitrifiye Üretim Tesisi Kapasite ArtıĢı Krom ZenginleĢtirme Tesisi Kapasite ArtıĢı AlçıtaĢı Ocağı Otel ĠĢletmeciliği Kesimhane ve Et Entegre Tesisi Selin Gıda Turz. Ltd ġti. Ġsmet Ġnönü Caddesi Otel ĠĢletmeciliği 442 AtıĢkan Yapı ve End. Alçı Ürün. San. ve Tic. A.ġ 443 Beylikova Hayv. Et ve Et Ürünleri Tarım San. ve Tic. Ltd. ġti. 444 Bekel Beyaz EĢya San. ve Tic. A.ġ. 445 ġahin Mineral San. ve Tic. Ltd. ġti. 446 Fethi KESKĠN 447 Ersan Grup Tarım Hayv. ve Turz. A.ġ. 448 Laçin Belediyesi 449 Eskaya Yapı Elemanları ĠnĢ. Tic. ve San. Ltd. ġti. 450 Frigya Süt Ürün. Mad. Hayv. Yem Gıda Tic. ve San. Ltd. ġti. 451 Zirve Mahrukat Hayv. Turz. Nak. Pet. Ürün. San. Tic. Ltd. ġti. Çukurhisar Mahallesi Beylikova Ġlçesi, Göl Mevkii OSB 10. Cadde Ġnönü Ġlçesi, Ballık Mahallesi Sarıcakaya Ġlçesi, Laçin Beldesi Alpu Ġlçesi, Osmaniye Beldesi Sarıcakaya Ġlçesi, Laçin Beldesi Organize Sanayi Bölgesi 14. Cadde No:25 Mahmudiye Ġlçesi, ġerefiye Köyü TepebaĢı Ġlçesi, Sepetçi Köyü Toz Alçı Ürünleri Kapasite ArtıĢı ve Alçı Plaka Tesisi Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi Buzdolabı Kondensör Üretim Tesisi Kalsit Ocağı ve Kırma-Eleme Tesisi Kapasite ArtıĢı Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi BüyükbaĢ Hayvan Besi ve Biyogaz Üretim Tesisi Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi Büz Boru, Yer Karosu ve Hazır Beton Tesisi BüyükbaĢ Hayvan Besi ve Biyogaz Üretimi, Kompost Gübrfe ve Süt ĠĢleme Tesisi Etlik Piliç YetiĢtirme Tesisi 255

452 MDA Ġleri Tek. Ser. San. ve Tic. Ltd. ġti. 453 DSĠ 3. Bölge Müdürlüğü 454 Seranit Granit Seramik San. ve Tic. A.ġ. 455 Nil Uluslar arası TaĢ. Turz. Mad. San. ve Tic. Ltd. ġti. 456 Buhara Köy Tüzel KiĢiĢiliği 457 Özbesin Gıda ve Ġhtiyaç Maddeleri Hayv. Tarım Ürünleri Paz. Tic. San. A.ġ. Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2010 OSB Teknoloji GeliĢtirme Bölgesi Mihalıççık, Bahtiyar Köyü Ġnönü Ġlçesi Odunpazarı Ġlçesi, Yörükkaracaören Köyü Sivrihisar, Buhara Köyü Odunpazarı Ġlçesi, Akpınar Köyü SiAlON Esaslı Seramik Parça Üretimi Geçirimli, Geçirimsiz ve Kaya Malzeme Ocağı Duvar ve Yer Karosu Üretim Tesisi Maden ZenginleĢtirme Tesisi Kum Ocağı ve Hazır Beton Tesisi BüyükbaĢ ve KüçükbaĢ Hayvan Besi Tesisi ve Biyogaz Üretim Tesisi I.2 MADENCĠLĠK YAPILAN YERLERĠN ÖZELLĠKLERĠ Maden Kanunu uyarınca ruhsatlandırılan faaliyetler iģletmeye geçmeden 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği gereğince hazırlanan raporlar uyarınca öncelikle yerin özellikleri açısından değerlendirilmektedirler. I.3 CEVHER ZENGĠNLEġTĠRME Maden Kanunu uyarınca çıkarıldıktan sonra kimyasal, kırma, eleme, öğütme, yıkama gibi iģlemler ile cevherlerin hazırlanması ve zenginleģtirilmesi iģlemleri ÇED Yönetmeliği kapsamında kalmaktadır. Bu tür tesislerin toz emisyonu, atık su vb. çevresel etkileri hazırlanan ÇED dosyalarında incelenmekte ve değerlendirilmektedir. Mikronize malzeme üretimi sırasında toz olarak atmosfere bırakılan malzemenin ekonomik değerinin yüksek olması tedbir alınması konusundaki taleplerin yerine getirilmesinde önemli rol oynamaktadır. I.4 MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNĠN ÇEVRE ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Madencilik faaliyetleri çevre kirliliğinin oluģumunda en büyük tahribatı doğal doku üzerine yapmaktadır. Maden sahalarının hazırlanması ve ham maddenin çıkarıldığı yerlerde topografik yapı değiģmekte, bunun sonucu yüzeysel ve yer altı su kaynakları baģta olmak üzere olumsuz etkiler oluģabilmektedir. I.5 MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠ SONUCUNDA ARAZĠ KAZANIM AMACIYLA YAPILAN REHABĠLĠTASYON ÇALIġMALARI Madencilik faaliyetleri uzun yıllar devam etmesi sonucu rehabilitasyonları da gecikmektedir. GeçmiĢ yıllarda verilen ruhsatların süresi içinde veya dıģında denetim yapılmaması nedenıyle eski ocak sahaları rahabilite edilmeden kaldıkları görülmektedir. Beylikova ilçesinde kumocağı faaliyeti sonucu rehabilitasyon yapmadan sahayı terk eden 1 256

iģletmeye 2872 sayılı Çevre Kanununa göre idari para cezası uygulanmıģ, ancak ceza bozulan sahanın geri kazanılmasına katkı sağlamamıģtır. ÇED Yönetmeliğinin uygulamaya geçmesinden sonra madencilik faaliyetleri sonucu alanların düzeltilerek bırakılması yönünde olumlu geliģmeler yaģanmaktadır. Ayrıca, 08.12.2007 tarih ve 26724 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Kum-Çakıl ve Benzeri Maddelerin alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği ile 14.12.2007 tarih ve 26730 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmelikleri uyarınca, Kum-Çakıl ve Benzeri Madde Ocak iģletmelerine Çevre Yönetim Planı, Maden Ocakları iģeletmelerine Doğaya Yeniden Kazandırma Planı hazırlanması gerekmekte olup; hazırlanan planlar çerçevesinde iģletilecek olan maden sahaları doğaya yeniden kazandırılacaktır. KAYNAKÇA Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1993-2010) 257

(J). ENERJĠ Ġnsanların ihtiyaçlarının karģılanmasında ve geliģmesinin sağlıklı olarak sürdürülmesinde gerekli olan enerji özellikle sanayii, konut ve ulaģtırma gibi sektörlerde kullanılmaktadır. Ancak enerji yaģantımızdaki vazgeçilmez yararlarının yanı sıra üretim, çevrim, taģınım ve tüketim esnasında büyük oranda çevre kirlenmesine yol açmaktadır. Nüfus artıģına, sanayinin geliģmesine paralel olarak kurulan büyük ölçekli enerji üretim ve çevrim sistemleri ekolojik dengeyi büyük ölçüde etkiledikleri gibi sınırlar ötesi etkileri de beraberinde oluģturmaktadır. Bu nedenle çevre sorunları ulusal olduğu gibi uluslar arası nitelikler de taģımaktadır. Yine bu nedenle enerjiye bağlı çevre sorunlarını gidermek için, gerekli tedbirlerin alınmasında, uluslararası iģbirliğinin rolü önem kazanmaktadır. J.1 BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI J 1.1 TaĢ Kömürü EskiĢehir sınırları içinde taģ kömürü rezervi bulunmamaktadır. Ancak Mihalıççık Ġlçesi Koyunağılı ve Beyköy civarında kömür ocakları mevcuttur. J 1.2 Linyit EskiĢehir sınırları içinde Mihalıççık Ġlçesi, Koyunağılı Köyü hudutlarında kömür rezervi bulunmaktadır. Üretilen kömür sanayi kuruluģlarında ve konutlarda yakacak olarak tüketilmektedir. EskiĢehir in kömür rezervi 14.884.000 m³ tür. Ġlimizde 2006 yılı içerisinde yakacak olarak kullanılan yerli kömür miktarı 132.400 ton, biriket kömür miktarı 2.500 ton ve ithal kömür miktarı ise 228.025 ton olarak gerçekleģmiģtir. 2007 yılı içerisinde ise yakacak olarak kullanılan yerli kömür miktarı 29.789 ton, briket kömür 1673 ton ve ithal kömür miktarı 264.231 ton olarak gerçekleģmiģtir. Ġl merkezinde doğalgaz tüketiminin yaygınlaģtırılması çalıģmaları sonucunda yıllık kullanılan toplam kömür miktarında azalmalar gözlenmektedir. J 1.3 Asfaltit EskiĢehir sınırları içinde asfaltit rezervi bulunmamaktadır. J 1.4 Bitümlü ġist EskiĢehir sınırları için debitümlü Ģist rezervi bulunmamaktadır. J 1.5 Ham Petrol EskiĢehir sınırları dahilinde petrol rezervi bulunmamaktadır. J 1.6 Doğalgaz EskiĢehir sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. ġehrimizde Toprak Enerji, Organize Sanayi Bölgesi EEE Otoprodüktör ve Yurtbay Seramik Enerji olmak üzere 3 adet doğalgaz çevrim santrali bulunmaktadır. Ġlimizde 2007 yılı doğalgaz tüketimi 258.700.076 m 3 olarak gerçekleģmiģtir. J 1.7 Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) EskiĢehir sınırları içerisinde nükleer enerji santrali bulunmamaktadır. 258

J 1.8 Orman Yakacak olarak kullanılan odun miktarı 87.726 ster dir. Orman iģletmeleri ve kereste fabrikalarından elde edilmektedir. J 1.9 Hidrolik EskiĢehir ulusal interkonnekte sistemi içerisinde önemli bir konumdadır. BaĢlıca Hidroelektrik santrallerinden biri olan Gökçekaya H.E.S. ve barajı ilimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. Sakarya nehri üzerine kurulmuģ olan bu barajın yüksekliği 158 m., göl alanı 20 km², depolama hacmi 910 milyon m³ olup, yılda 562 milyon kwh elektrik enerjisi üretilmektedir. Beyköy Hidroelektrik Santrali 1999 yılında iģletmeye açılmıģ olup santralle ilgili çalıģmalar sürmektedir. Toplam üretimi 87 milyon kwh dir. Sakarya Nehri üzerine kurulmuģ olan Yenice H.E.S i 1999 yılında iģletmeye açılmıģ olup, yüksekliği 41.10 m, göl alanı 3.64 km², depolama hacmi 57.60 milyon m³ olup, yılda 122 milyon kwh elektrik enerjisi üretilecektir. Yenice Beyköy H.E.S. nin ise türbün gücü 5.15 kw dir. Ġlde iki ana trafo bulunmaktadır.köylerin tamamına elektrik hattı ulaģtırılmıģtır. Mezralara elektrik ulaģtırılması çalıģmalarına devam edilmektedir. J 1.10 Jeotermal EskiĢehir çevresindeki jeotermal su kaynakları hakkındaki geniģ bilgi B.1.8 Jeotermal Sahalar baģlığı altında açıklanmıģtır. Enerji üretimi yapılmamaktadır. J 1.11 GüneĢ Yıllık ortalama güneģlenme süresi, 1939-1990 yılları arası (52 yıllık) ortalama olup değeri 6.46 saattir. Yıllık ortalama güneģ ıģınları Ģiddeti, 1968-1990 yılları arası (23 yıllık) ortalama olup, değeri 239.26 cal/cm²-dk dır. 2010 yılında ise ortalama günlük toplam güneģlenme süresi 6.23 cal/cm 2 dir. Enerji üretimi yapılmamaktadır. J.1.12 Rüzgar EskiĢehir deki 2010 yılı yıllık ortalama rüzgar hızı 3.18 m/sn dir. Rüzgar enerjisinden faydalanılmamaktadır. J 1.13 Biyokütle Biyomas enerjisi bitkisel ürünlerin, hayvan ve orman atıklarının tropik çayırların, Ģehir ve endüstri atıklarının çevri yoluyla elde edilir. Ġlimizde bu tür enerji kullanılmamakta ve üretilmemektedir. J.2 ĠKĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI Doğada potansiyel halde bulunan birincil enerji kaynaklarının çeģitli teknolojik donatımlarla bir çevrim sonucu enerji üretiminin elde edildiği sistemlerdir. J 2.1 Termik Enerji EskiĢehir sınırları içinde termik santral bulunmamaktadır. 259

J 2.2 Hidrolik Enerji J 2.3 Nükleer Enerji J 2.4 Yenilenebilir Elektrik Enerjisi J.3 ENERJĠ TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRLERE DAĞILIMI OSB de 2010 yılında yıllık elektrik tüketimi 477.188.998 kw/h olmuģtur. 2007-2010 yıllarında Ġlimizde elektrik ve doğalgaz abonesi olan kiģi ve kuruluģların sayıları Tablo J.1. de, kullanılan enerjinin dağılımı ise Tablo J.2. de verilmiģtir. TABLO J.1 2007-2009 Yılları Elektrik ve Doğalgaz Abone Sayıları GRUBU 2007 Yılı Elektrik Abonesi Sayısı 2008 Yılı Elektrik Abonesi Sayısı 2007 Yılı Doğalgaz Abonesi Sayısı 2008 Yılı Doğalgaz Abonesi Sayısı 2009 Yılı Elektrik Abonesi Sayısı 2009 Yılı Doğalgaz Abonesi Sayısı 2010 Yılı Elektrik Abonesi Sayısı 2010 Yılı Doğalgaz Resmi Daireler - 2.136 434 2.149 2.077 1.151 1.017 Sanayi 1.746 2.792 - - 1.558 - - Ticarethaneler 43.349 1.387 884 1.146 1.089 Meskenler 310.287 325.896 16.863 25.640 13.289 16.207 Hayır Kurumu - 945 77 65 887 100 46 Diğer (Arıtma 65.989 16.478 - - 397.955 - - Tesisi, ġantiye ve Geçici Abone, Ġçme ve Kullanma Suyu, Tarımsal Sulama vs.) GENEL TOPLAM 378.022 391.596 18.761 28.738 397.955 15.686 18.359 Abonesi Sayısı TABLO J.1 2007-2009 Yıllarında Kullanılan Enerjinin Dağılımı GRUBU 2007 Yılında Kullanılan Elektrik (KW/h) 2008 Yılında Kullanılan Elektrik (KW/h) 2007 Yılında Kullanılan Doğalgaz m 3 2008 Yılında Kullanılan Doğalgaz m 3 2009 Yılında Kullanılan Elektrik (KW/h) 2009 Yılında Kullanılan Doğalgaz m 3 Resmi Daireler 116.676.004 10.216.358 12.668.700 105.626.553 12.626.952 Sanayi 325.818.221 344.302.486 59.829.792 58.578.703 310.580.553 56.168.608 Ticarethaneler 177.598.758 16.760.634 19.666.048 18.285.785 Meskenler 371.419.105 402.721.608 170.596.296 177.180.862 170.236.871 Hayır Kurumu 4.954.198 1.836.996 926.275 6.883.062 896.013 Diğer (Arıtma 589.794.405 159.861.396 - - 816.722.220 Tesisi, ġantiye ve Geçici Abone, Ġçme ve Kullanma Suyu, Tarımsal Sulama vs.) GENEL TOPLAM 1.287.031.731 1.206.114.450 258.700.076 269.020.588 2.950.823 258.214.229 260

TABLO J.1 2010 YILI DOĞALGAZ ABONE SAYILARI GRUBU 2010 YILINDA ABONE OLANLARIN SAYISI 2010 YILINDA KULLANILAN DOĞALGAZ M3 RESMİ DAİRE 1.017 16.144.075 SANAYİ 65.091.852 TİCARETHANE 1.089 20.834.892 MESKEN 16.207 169.885.971 VAKIF HAYIR KURUMU 46 862.255 GENEL TOPLAM 18.259 272.819.045 J.4 ENERJĠ TASSARUFU ĠLE ĠLGĠLĠ YAPILAN ÇALIġMALAR TMMOB Makine Mühendisleri Odası ve üniversitelerle birlikte koordineli bir Ģekilde ısı yalıtımı, kalorifer kazanlarının bakımı ve yenilenebilir enerji kaynakla rı hakkında konferans ve seminerler verilmiģtir KAYNAKÇA : 1- TEDAġ Verileri (2007-2009) 2- ESGAZ Verileri (2007-2009) 3- DSĠ 3. Bölge Müdürlüğü Verileri (2001-2009) 261

(K). SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.1 ĠL SANAYĠNĠN GELĠġĠMĠ, YER SEÇĠMĠ SÜREÇLERĠ VE BUNU ETKĠLEYEN ETKENLER Yurdumuzun topraklarının % 1.8 ine sahip olan EskiĢehir Ġl Merkezi nüfusu itibariyle 10. sırada Ġlin toplam nüfusu itibariyle 31. sırada, ekonomik ve sosyal geliģmiģlik ölçeğinde ise 81 il arasında 6. sırada yer almaktadır. Ġlimiz kalkınmasında devlet iģletmeleri ve kamu yatırımları büyük rol oynamıģtır. 1894 yılında temeli atılan bugünkü adıyla TülomsaĢ Fabrikası bir kamu kuruluģu olup, onu ġeker Fabrikası (1933) Sümerbank Dokuma Fabrikası (1956) izlemiģtir. EskiĢehir Ġl merkezinde yer alan imalat sanayii firmalarının % 52.1 i iç pazara yönelik üretim yapmaktadır. Diğer illere satıģ yapan baģlıca sektörler arasında taģ ve toprağa dayalı sanayi içinde yer alan refrakter tuğla, seramik, fayans, alçı ve çimentodan üretilmiģ prefabrik yapı elemanları üreticileri bulunmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında özel sektörün özellikle un ve toprak sanayiinde baģlattığı sanayileģme faaliyetleri 70 li yıllarda metal eģya ve makine imalat sanayine de yönelmiģ, teģvik tedbirlerinin özendirici olduğu dönemlerde sektörel bazda yatırımların sayısı artmıģtır. Mevcut sanayi içinde makine imalat sanayinin G.S.M.H. içindeki payı % 22.5 den %32 ye çıkmıģtır. Gıda sanayi ile taģa ve toprağa dayalı imalat sanayi en fazla katma değer üreten 2. ve 3. sektör konumundadır. Ülkemizin tek uçak motoru fabrikası (TUSAġ) ile dizel lokomotif motoru üreten tek fabrikası (TÜLOMSAġ) Ġlimizdedir. Ülkemizin en büyük kapasiteli buzdolabı (ARÇELĠK) ve ülkemizin en büyük kapasiteli kompresör fabrikaları Ġlimizde bulunmaktadır. Hazır Giyim ve Konfeksiyon sanayiinde Sarar, ÇetintaĢ ve Doğruöz Giyim Sanayii gibi büyük ve modern tesisler mevcut ürünlerini Türkiye genelinde pazarladıkları gibi büyük ölçüde ihracatta yapmaktadır. EskiĢehir bisküvi üretiminde Türkiye genelinde % 35 lik, hamur iģleme makineleri üretiminde % 40 lık paya sahiptir. Beton direk ve prefabrike yapı elemanları üretimi açısından en büyük kapasiteli fabrikalar EskiĢehir dedir. Ġlimiz soba (Odun, Kömür, LPG yakıtlı soba) sanayii ülke çapındaki üretimin % 40 lık payını almaktadır. Ġlimizde Ģeker, yem ve bisküvi fabrikalarıyla, maden öğütme tesisleri ve asfalt palenti yapan fabrikalar mevcuttur. Ayrıca ülkemizin ilk konteynır fabrikası Ġlimizde bulunmaktadır. Ġlimizde 7 ayrı sektörde faaliyet gösteren kuruluģların ülkemizin ekonomik ve teknolojik geliģmesi sürecinde büyük katkıları olmuģtur. Bu itibarla Ġlimiz bir asırlık sanayi geçmiģine sahiptir. EskiĢehir Cumhuriyetin ilanını takip eden dönemde artan kamu yatırımlarından büyük pay alan illerden biri olmuģtur. K.2 GENEL ANLAMDA SANAYĠ GRUPLARI K.2.1 Küçük Sanayi Siteleri Ġlimiz genelinde farklı iģ kollarında önemli potansiyele sahip küçük sanayicilerin ortak giriģimi ile küçük sanayi siteleri kurulmuģtur. Ġlk küçük sanayi sitesi 1980 yılında faaliyete geçmiģtir. 698 iģyeri kapasiteli Baksan Küçük Sanayi Sitesinin 262

rezerv alanında 500 iģyeri kapasiteli ikinci bir küçük sanayi sitesi kooperatifi bulunmaktadır. Bakanlığımızın kredi desteği ile toplam 973 iģ yerine sosyal tesislerini kapsaya n Baksan, Çifteler ve Sivrihisar Küçük Sanayi Siteleri kurulmuģ olup, faaliyet halindedir. Mahmudiye, Mihalıççık Küçük Sanayi Siteleri proje aģamasındadır. GiriĢimcilerin kendi imkanları ile de toplam 2532 iģ yeri bulunan Keresteciler, Teknik, Gazeteciler ve Matbaacılar, Mobilyacılar, Tornacılar ve Oto Tamircileri, Ġnan Sanayiciler Küçük Sanayi siteleri kurulmuģtur. Mevcut küçük sanayi sitelerinin dağılımı Tablo K.1 de verilmiģtir. TABLO K.1 Küçük Sanayi Siteleri Sanayi Sitesinin Adı ĠĢyeri Sayısı Durumu Baksan Küçük Sanayi Sitesi 698 Faal Çifteler Küçük Sanayi Sitesi 142 Faal Sivrihisar KüçükSanayiSitesi 124 Faal Keresteciler KüçükSanayi Sitesi 35 Faal EskiĢehir Teknik Küçük Sanayi Sitesi 460 Faal Gazeteciler Matbaacılar Küçük Sanayi Sitesi 44 Faal EskiĢehir Mobilyacılar EMKO 442 Faal Tornacılar ve Oto Tamircileri 244 Faal Ġnan Sanayiciler KSS 21 Faal Oto Sanayicileri KSS 359 ĠnĢaat halinde EskiĢehir Soğuk Demirciler 0 Proje AĢamasında EskiĢehir Basımcılar KSS 0 Proje AĢamasında Oto Tamircileri KSS 0 Proje AĢamasında EskiĢehir Marangozlar ve Mobilyacılar KSS 0 Proje AĢamasında Oto Esnaflar KSS 0 ĠnĢaat halinde Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü-2009 K.2.2 KOBĠ-Organize Sanayi Bölgesi Ülkemiz ve EskiĢehir sanayiinde önemli bir yere sahip olan KOBĠ lerimizin daha uygun mekanlarda düzenli, altyapısı hazır ve çevreye saygılı, iģyerlerinde üretim yapmalarını sağlamak amacıyla EskiĢehir Sanayi Odası Organize Sanayi Bölgesi sınırları içersinde ġehitlik mevkiinde içinde sadece KOBĠ lerin faaliyet göstereceği bir bölgenin kurulmasına karar verilmiģtir. Yapılan ön çalıģmalar doğrultusunda bu bölge içinde 2.000, 3.000, 4.000 ve 5.000 metrekarelik sanayi parselleri Yüzde 50 yapılaģma oranı ile satıģa sunulmuģtur. Proje çalıģmalarına 2004 yılında baģlanan söz konusu bölge, toplam 450 bin metrekarelik bir alan üzerine kurulmuģtur. Altyapı çalıģmaları hızla tamamlanarak kullanıma hazır hale getirilen bölgeden, yer talep eden firmaların baģvuruları incelenerek 2005 ve 2007 yılları arasında 98 firmaya 282 bin metrekarelik yer tahsisi gerçekleģtirilmiģtir. Yer tahsis edilen firmalardan 69 u inģaat ruhsatı almıģ olup, bunlardan 5 tanesi inģaatını tamamlamıģ, 26 tanesi inģaatlarını devam ettirmekte, kalan 38 tanesi ise inģaata baģlama aģamasına gelmiģtir. 2008 yılı sonuna kadar KOBĠ-OSB deki yapılaģma çalıģmalarının büyük oranda tamamlanması ve firmaların üretime geçmesi beklenmektedir. 263

Bölgede ağırlıklı olarak metal eģya ve makine imalat sanayiinde faaliyet gösteren firmalar faaliyet gösterecek olup, bölgedeki tüm tesislerin üretime geçmesiyle birlikte 2.000 e yakın kiģinin buralardaki iģletmelerde istihdam edileceği hesaplanmaktadır. Hızla hayata geçirilen bu proje ile EskiĢehir OSB nin hemen yanında Ana Sanayii kuruluģları ile iç içe bir çalıģma ortamına kavuģan yan sanayii kuruluģları, üretimlerini daha sağlıklı ve alt yapısı eksiksiz bir ortamda gerçekleģtirerek zaman ve maliyet yönünden önemli kazançlar sağlayacaklardır. Söz konusu bölgenin bir çok KOBĠ niteliğindeki firma için bir geliģme sahası olacağı düģünülmektedir. KOBĠ-Organize Sanayi Bölgesi K.2.3 Organize Sanayi Bölgesi HARĠTA K.1 Organize Sanayi Bölgesi Ġmar Planı EskiĢehir, coğrafi yapısı nedeniyle ülkemizin önemli kavģak noktalarından biridir. Gerek ulaģım gerekse tüketimin yoğun olarak gerçekleģtiği yörede, iki üniversitenin varlığı da Ģehrin ekonomik yapısını daha da canlı bir hale getirmiģtir. Her yönden oldukça büyük bir potansiyele sahip olan EskiĢehir de sanayi yatırımlarının planlı bir Ģekilde gerçekleģtirilmesi için 1973 yılında EskiĢehir Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) yatırımcıların hizmetine sunulmuģtur. Tarih itibariyle ülkemizin ilk büyük ve modern OSB lerinden biri olma özelliğini taģıyan 264

EOSB nde hazırlanan ilk parsellerin kısa sürede satılması nedeniyle 1979 yılında o zamanki mevcudun 3 katına çıkarılacak biçimde geniģletilmiģtir. 1985 yılı sonunda alt yapısı tümüyle tamamlanmıģ olan bölgenin mevcut parselleri yine kısa sürede tükenmiģtir. 1992 yılında EOSB de, büyük de büyük bir yatırım hamlesi gerçekleģmiģ olup toplam alan 21 milyon m² tevsii edilmiģtir. 1996 yılı içinde OSB nin 10 milyon m² daha geniģletilmesi için gerekli baģvurular yapılmıģtır. Bu haliyle ülkemizin çevreye saygılı doğalgaz dahil her türlü alt yapısı hazır, sosyal ve sportif tesisleriyle en geniģ ve en modern OSB olma durumundadır. ġu anda OSB 31 milyon m² lik alanı ile ülkenin en büyük sanayi alanlarından birisidir. Bugün Organize Sanayi Bölgesinde 279 kuruluģ üretimde, 92 kuruluģ inģaat halinde ve 89 kuruluģ proje aģamasındadır. EOSB deki yıllar itibariyle faaliyete geçen firmaların kuruluģ sayısı Tablo K.2 de verilmiģtir. Yatırımcılar için bu alan cazibe merkezi durumundadır. EskiĢehir Sanayi Odası OSB nin geliģimi için yeni tespit ettiği alan için yatırımlara baģlamıģtır. Hedeflenen bölge iģletmeye açıldığında 370 tesiste toplam 35.000 kiģi istihdam edebilecektir. 1990 sonrasında PaĢabahçe ġiģe Cam Sanayi, YaĢar Holding, Toprak Holding, Kılıçoğlu Kiremit gibi büyük ölçekli yatırımcılar OSB de yatırım yapmıģlardır. Sümerbank Basma Sanayi Müessesesi ile SEK Süt Fabrikası özel sektöre satılmıģtır. Gayrisafi Milli Hasılanın (GSMH) dağılımında sanayi sektörü ön plandadır. Tablo K.3 de yıllara göre bu dağılım faaliyet kolları itibariyle verilmiģtir. Ġlde hizmetler sektörünün payı artarken tarım sektöründe değiģme olmamıģ, imalat ve sanayi sektöründe düģme olmuģtur. Bu durum ildeki yaģama seviyesinin bir göstergesidir. Sanayi sektörü içinde ağırlık imalat sanayindedir. EskiĢehir in kalkınmasında en önemli sektör sanayidir. Ancak il dıģı yerli ve yabancı sermayenin bölgeye çekilmesi gereklidir. Coğrafi avantajın altyapı desteğini alması, sanayi merkezi olmadaki avantajını artıracaktır. Ülke genelinde olduğu gibi EskiĢehir de de tarımda yüksek istihdam söz konusudur. EskiĢehir de diğer illere göre sanayide istihdamın ortalamaların üzerinde olması Ġl ekonomisinin de geliģmekte olduğunun bir göstergesidir. Ġmalat sanayiinde faaliyette bulunan firmalar ; Organize Sanayi Bölgesi, Baksan Sanayi Sitesi, S anayi ÇarĢısı, Muttalip Belediyesi ve Bursa Yolu üzerindeki alanlarda yoğunlaģmıģtır. 265

TABLO K.2 EOSB deki Yıllar Ġtibarıyla Faaliyete Geçen KuruluĢ Sayısı Yıllar Üretimdeki KuruluĢ Sayısı Yıllık ArtıĢ 1983 34 0 1984 35 1 1985 38 3 1986 45 7 1987 51 6 1988 59 8 1989 72 13 1990 90 18 1991 98 8 1992 107 9 1993 112 5 1994 128 14 1995 136 8 1996 146 10 1997 168 22 1998 182 14 1999 186 4 2000 194 8 2001 201 7 2002 204 3 2003 204 0 2004 208 4 2005 229 21 2006 259 30 2007 279 20 2008 307 28 2009 332 25 2010 347 15 OSB Bölge Müdürlüğü 2010 TABLO K.3 GSMH nın Sektörlere Göre Dağılımı Sektörü 1987 1990 1993 1996 2006 2007 2008 2009 2010 Tarım 14,7 11,9 13 11,3 12 12 10 10 10 Ġmalat Sanayi 24,3 28,3 23,5 29,7 28 28 30 30 Hizmetler 61 59,8 63,5 59 60 60 60 60 60 30 Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü 2010 266

K.3 SANAYĠ KURULUġLARININ ĠLÇELERE GÖRE DAĞILIMI Ġl merkezi dıģında seramik üretimi konusunda Ġnönü ve Çifteler Ġlçelerinde büyük ölçekli yatırımlar üretime geçmiģlerdir. Sivrihisar ve Mahmudiye Ġlçelerinde sanayi yatırımlarının temelleri atılmıģtır. Muttalip Belediyesi sınırları içinde metal eģya, orman ürünleri, gıda ve seramik sanayileri konularında 25 e yakın orta ölçekli yatırım yapılmıģtır. Sanayi kuruluģlarının ilçelerdeki dağılımı Grafik K.1 de verilmiģtir. GRAFĠK K.1. Sanayi KuruluĢlarının Tesis Sayısı ve Ġstihdam Bakımından Ġlçelere Göre Dağılımı Ġstihdam Sayısı Ġstihdam Sayısı Tesis Sayısı Merkez OSB Çifteler Seyitgazi Ġnönü Sivrihisar Beylikova Mihalıccık Mahmudiye Alpu TABLO K.4. Ġlimizdeki Sanayi KuruluĢlarının Ġlçelerdeki Dağılımı NO KURULUġUN ADI YERĠ ÜRÜNÜ 1 3 eksen Makine sanayi A.ġ. Ġnan Sanayi Oto yedek parça 2 Abcs Palet Ambalaj AhĢap Ltd.ġti. OSB AhĢap palet 3 Adersan Mobilya San Ltd.ġti Emko Oturma grubu,kanape 4 Adnan DUMAN-EskiĢehir iģletmesi Esk.mer Blok mermer 5 Ahmet Altınay Gündüzler Mozaik 6 Ak Alev AteĢ Tuğlası Ltd:Ģti Esk.ĠĢlet Alpu Manyezit,Refrakter 7 Ak Plastik ve Metal san.ltd.ġti OSB plastik malzeme 8 Akalın Beyaz EĢya ısı cih Ltd. OSB Soba ve soba aksesuarları 9 Akalın ev ve çocuk ger san Ltd Emko Yakıt brülörü,kamp sobası 10 Akar Makine San Tic Ltd.ġti Esk.Mer Mermertel kesme Las Kap 11 Akdeniz Mineral Kay. A.ġ. Ġnönü Ham Manyezit 12 Akdeniz Mineral Kaynakları A.ġ. Ġnönü kalsine Manyezit 13 Akgül Kimya San A.ġ. Bursa Y Kolonya 14 Akgün Demir Çelik Ltd.ġti OSB Giyotinmakas,Abkant Pres 15 AkkaĢ AhĢap ürünleri san Ltd.ġti. Es.Mer AhĢap kapı, pencere, mobilya 16 Akkoyun Gıda Sanayi Ltd.ġti Esk.Mer Hazır köfte 17 Akpınar inģaat Malzemeleri A.ġ. Esk.Mer ahģap palet,kereste 18 Aksoylu Trayler San.A.ġ.. OSB Tar.Remork.Tray. 19 Aksu Mozaik San.Tic.Ltd.ġti Sivrihisar Mozaik 20 Akyıldız Kimyevi Ürünler San Ltd ġti. Baksan Maden öğütme 21 Akyol Medikal tekstil san.ltd. Emko Önlük,cerrahi örü 267

22 Alaettin Dayangaç AGM Makine Tornacılar pastane makinaları montajı 23 Albayrak Makine San.tic Ltd Tornacılar TalaĢlı imalat 24 Alipsan kağıt mak.a.ġ OSB Makine imalat 25 Alkan Remork Sanayi Ltd.ġti Beylikova Tarım remorku 26 Alp Havacılık san.tic.a.ġ. Esk.Mer Helikopter parçası 27 Alp Tuz Gıda Day Tük mal Ltd Muttalip Tuz imalatı 28 Alpata Otomotiv San ve paza.ġ. Esk.mer Otobakım servis hizmeti 29 Alper Çelebi mak.yed.par.ltd Baksan Yedek parça imali 30 Alpes End.Elek.San.Tic.A.ġ OSB Buzdolabı rafı,sepeti 31 Alpsan Makine A.ġ OSB Makine imalat 32 Altaner Gıda ve Ġht.Mad Ltd.ġti Esk.Mer DondurulmuĢ Gıda 33 Altın Gıda Mamülleri San.Ltd. Muttalıp Et ve Mamulleri 34 Altınaylar Yapı Mikronize San Gündüzler Kalsit,dolamit 35 Altınbilek Makine ĠnĢ.Ltd.ġti OSB Yem Makinaları 36 Anadolu Endüstri Min San A.ġ. Sivrihisar Made öğütme 37 Anamak Anadolu Mak.San.A.ġ OSB Maden Mak. 38 Ankur ProjeTaahhüt inģ.san.ltd.ġti. Esk.Mer. Çelik Konstriksiyon iģleri. 39 Anlar kauçuk Ürünleri ltd EskMer kauçuk parça,kalıp imali 40 Anot Elektrik Elektronik Ltd.ġti OSB Elektrik kontrol panoları 41 Antik Mermer Maden SanLtd Esk.Mer Mermer fayans,bordür 42 Arçelik A.ġ OSB Buzdolabı 43 Ardıç Otomotiv San.Tic.Ltd.ġti Esk.mer Traktör yedek parça 44 Arı Kimya A.ġ. OSB M.Sülfat,Alüminyum Sülfat 45 Arıkan Kriko Mak.A.ġ OSB Kriko 46 Arkan Krko San A.ġ. ġube -1 OSB Oto yedek parça 47 ArmobArabacı Mobilya.A.ġ. Esk.Mer Mobilya 48 ArtaĢ Arslanoğlu Gıda A.ġ Çifteler Un 49 Artem enerji DoğalgazMüh Ltd Teksan Endüstriyel ısı cihazları 50 Artı Döküm Sanayi ve Ticaret Ltd OSB Döküm parçalar 51 Artmar Mermer sana.ġ. OSB Mermer plaka 52 AsiltaĢ ĠnĢaat taah.san.tic.ltd. Esk.Mer. mıcır,taģ tozu 53 Aslan Susam Gıda Mad.San.Ltd.OSB Susam,Tahin 54 Aspen Yapı Sistemleri A.ġESk ġb OSB Tavan Paneli 55 Atak süt ve Süt Mam.Tic.San LTd Çukurhisar Beyaz peynir,yoğurt 56 Ataklı Makine San Tic Ltd.ġti OSB Metal parça imali 57 Atay Ġç ve DıĢ ticaret ltd.ġt.esk ġb Emko Ambalaj makinası imali 58 Atıcı Mıcır Sanayi ve Tic.A.ġ. Esk.Mer Mıcır 59 AtıĢkan yapı end.alçı ür A.ġ. Çukurhisar Alçı 60 Atölye mutfak day tük mal Ltd.Ģti Baksan Mutfak,banyo dolabı 61 Ay Plastik San.Ltd.Ģti OSB Plastik 62 Ay Tıbbi Cihazlar ve Boya san OSB Tıbbi Malzeme 63 Aydın Torna Otomo.San Ltd Esk.Mer Oto yedek parça 64 Aydın Torna Otomo.San LtdEsk.ġb Tornacılar Oto yedek parça 65 Aydıner Un Tarımsal Ürün Ltd:Ģti Esk Sey Yol Un,Kepek 66 Aydıngör Mak.San.A.ġ OSB Makine,parça 67 Aygaz A.ġ EskiĢehir Dolum Tesisleri Esk.mer LPG dolumu 68 Aykan Porselen Mak.San Ltd Ġnönü Porselen tabak 69 Ayraf Tel Ürünleri Sanayi ve Tic Ltd. OSB Raf imali 70 Ayyıldız Makine maden Ltd.ġti Baksan Mermer makinaları 71 Aziz Mobilya Sanayi Ltd.ġti. Emko Mobilya 72 Bakılan KuruyemiĢ San Ltd.ġti OSB KuruyemiĢ imali 73 Balkan ġekerleme helva Gıda san OSB Helva,Ģekerleme 74 Barlas Makine end Tic Ltd OSB Asansör Makinası imali 75 BasaĢ Ambalaj A.ġ. OSB Strafor 76 Basel elektronik Baskül san Ltd.ġti Esk.Mer Kantar imali 77 Bassan Baskül Makine San A.ġ. Esk.Mer BaskülKantar imalatı 268

78 BaĢak Emaye ve Isı gereçleri A.ġ. OSB Soba ve soba aksesuarları 79 BaĢak Kiremit San.A.ġ. A.ġöğüt Kiremit,tuğla 80 Bayar Giyim San.A.ġ OSB Hazır giyim 81 Baycan Elektrik A.ġ OSB Kablo 82 Bayıdır Tar Mak San Ltd.ġti Sivrihisar Tarım Makinaları 83 Bekel Beyaz EĢya san A.ġ. OSB Buzdolabı kondan. 84 Benli geri DönüĢüm San Ltd.ġti. OSB Hurda öğütme 85 Besa Beyaz EĢya santic Ltd OSB Ocak,fırın,soba 86 Beylikova un ve tarımsal Ür.A.ġ. Beylikova Un.kepek 87 Binbir Mobilya San.Tic.Ltd.ġti Emko Oturma grubu,kanape 88 Birikim ĠnĢaat San.Tic Ltd OSB Mermer 89 Birlik Gıda Hayvancılık Kon.San Muttalıp Hayvan kesimi 90 Birlik sünger kimya Ltd.Ģti OSB sünger 91 Birlikes UlaĢ.Gıda San Ltd EskMer Ekmek imali 92 Birlikes UlaĢ.Gıda San Yenidoğan ġb EskMer Ekmek imali 93 Birmak Soğutma san Ltd.ġti Baksan Raf imali 94 Bora Çelik EĢya san.tic Ltd.ġti OSB Çelik eģya 95 Bordes ĠnĢaat A.ġ Çukurhisar Parke taģı 96 Boyplast Boya ve Plas MalLtd. osb Plastik parça 97 Busel Makine San.Tic. Ltd Emko yedek parça 98 Buzlu Konfeksiyon GiyimLtd OSB hazır giyim 99 Bülent KORKMAZ Sivrihisar Mermer blok 100 Cabi-Köklü Kalıp Mak.Saan Ltd.ġti OSB Plastik parça,plastik enj.kalıbı 101 CamiĢ Amb.San.A.ġ OSB Mukavva 102 Can Conta Otomotiv Ltd:Ģti OSB Gresyağ,slikon pompası 103 CantaĢ Makine San.tic. Ltd.ġti. Tornacılar Yedek parça 104 Cemile Demirci-teknik metal iģ Teksan Makna yedek parça 105 Cihan Makine Kırtasiye A.ġ. OSB Makine 106 CoĢkunöz Savunma ve Havacılık San Aġ OSB Uçak ve uçak motoru parçaları 107 Çağlayan Makine A.ġ OSB Makine Ġmalatı 108 Çakır Tarım Mak.San.Ltd.ġti Sivrihisar tarım Makinaları 109 Çakırlar makine ambalaj A.ġ Muttalip Panel radyatör 110 Çapakauçuk ve plastik san.ltd. Baksan Elastomer bant imali 111 Çekiçler ĠnĢaat TaĢımacılık Ltd.Ģti Esk.Mer Mermer 112 Çelikler Tur.Gıda Esk OSB. ġb OSB Hayvan yemi 113 Çelikler Tur.Gıda Ltd.ġtiEsk ġb Muttalip Hayvan Kesimi 114 Çelikoğlu ĠnĢaat Mobilya San.Tic.Ltd OSB Mutfak,banyo dolabı 115 Çesan Çelik AhĢap Möble sanayi Ltd. OSB Büro malzemeleri 116 ÇetintaĢ Beyaz eģya veısı ltd Esk.Mer Beyaz eģyave soba imalatı 117 ÇetintaĢ Giyim A.ġ. OSB Hazır giyim 118 ÇetintaĢ Tekstil Ürün.A.ġ. Esk.Mer Hazır giyim 119 Çıldırlar Metal Sanayi Ltd.ġti Esk.Mer Külçe kurģun 120 Çınaray Endüstriyel Isı Ger.san.Ltd OSB Soba ve soba aksesuarları 121 Çınarlar Endüstriyel Mineral A.ġ. Çukurhisar Maden Öğütme 122 Çiftkurt Endüstri Ltd.ġti. Muttalip Kiremit,tuğla 123 Çimsa Çimento San.Aġ.Esk.Fab Çukurhisar Çimento 124 ÇMS Çetin Makine döküm san Ltd OSB Makine imali 125 D.T.M.Delici Tel Mak.Yedek Ltd Emko Mermer Tel Kesme makinaları 126 Dark Değerli Atıkları değ ltd.ģti Esk.Mer Otomotiv lastiği öğütme 127 Debar Müh.Hiz.San Ltd.ġti Baksan Basınç düģürücü cihaz 128 Demircan Un Sanayi ve Tict Ltd.Esk.Mer Un Üretimi 129 DemirĢah Kol ġti OSB Tar.Remork 130 Deniz Döküm A.ġ OSB Döküm 131 Densas Bakır Boru San Ltd.ġti OSB kalorifer kazanı 132 Dermanlı Amb.Ltd.ġti OSB Polietilen film 133 Dersan Deri san ve Ltd.ġti Beylikova Deri mam. 269

134 Dev Beton Çimento San A.Ģ. Esk.Mer Hazır beton 135 Doğan Cam PVC San Tic A.ġ. OSB PVC doğrama,çift cam 136 Doğan Döküm Ltd.ġti S.Çar spor aleti 137 Doğanlar kereste Ambalaj san.ltd Muttalıp Kereste imalatı 138 Doğruöz Giyim San A.ġ. OSB Hazır giyim 139 Doğsan Mobilya San Ltd. OSB Mobilya 140 Doğu Çay ĠĢl.A.ĢEskiĢehir ġubesi OSB ġeker 141 DoğuĢ Plastik Ltd.ġti OSB Plastik Enjeksiyon 142 Doğutepe AhĢap Ür.Ltd:Ģti OSB AhĢap mobilya 143 Dolsan Dol.Mad.San.A.ġ. OSB Dolgu maddesi 144 Doru Metal Otomotiv san.tic Baksan Bakır pirinç boru iģciliği 145 Doruk Ev Gereç.San.Ltd OSB Beyaz EĢya 146 Dündarlar Makine Ltd.ġti OSB Sap Makinesi Ġmalatı 147 Dünya Plastik Yapı elem san Ltd. OSB Plastik 148 DüĢlersan demir Plastik San Ltd Muttalıp Çelik Konstiriksiyon 149 EFS EsikĢehirElek Mot.San A.ġ. OSB Elektrik Motoru 150 Ejs Esk.Jantve Mak. San.A.ġ OSB Jant 151 Ekol Makine Ltd.ġti Baksan Makine Ġmalatı 152 Ekrem gıda ve Ġhtiyaç mad Ltd. OSB Gofret,kadayıf,kemalpaĢa 153 EKS EskiĢehir Koltuk Mobilya A.ġ. OSB koltuk Takımı 154 ElektroteknikKlima San Tic.Ltd. OSB Klima ekipmanları 155 Element Madencilik San.Esk.ġubesi Sivrihisar Sepiloyit 156 Elevsan Elektrikli ev Alet.San Ltd. OSB Fırın,Ocak,Termosifon 157 Elit Mobilya Ser.ĠnĢ.Ltd:ġti OSB Banyo dolapları 158 Elmas LületaĢı maden san.a.ġ. OSB Mermer,fayans 159 Emek Özel Cıvata an.ltd Ģti OSB Cıvata,somun,rondela 160 Emine Eren Erenoğlu Ticaret Baksan Sentetik tiner 161 Endel End. Elek.San.A.ġ. OSB kiremit,tuğla 162 Entil End.Yat.A.ġ Ank.yolu Pik döküm 163 Enton Beton Enerji Nakliyat San.Tic.Ltd OSB Beton yapı elemanları 164 Enzet iģ Güvenliği Ltd.ġti OSB ĠĢ güvenliüği elbisesi 165 Epta Elektrik Endüsstri Sanltd Esk.Mer Kompresör parçası 166 Eray Plastik Doğ San.Tic.Ltd.OSB PVC Doğrama 167 Erdal saygı Tekstil giyim san.ltd Esk.Mer hazır Konfeksiyon 168 Erdinç Mobilya Bingül Pehlivan Baksan Yatak,yemek odası takımı 169 Erdoğanlar Gıda San.Ltd.ġti Estim Reçel 170 Ergünler Pres Mak.A.ġ OSB Metal Parça 171 EriĢsan helva Kurumeyvagıda Ltd. OSB Helva,tahin,lokum imalatı 172 Ermas Makine San.Tic.Ltd. Ġnan Sanayi Çelik Konstriksiyon 173 Ermey Meyve Ürünleri gıda san a.ġ. Kütah.Yolu ġekerleme 174 Ersan Ofset Mat.Amb.Ltd.ġti OSB Matbaacılık,Ambalaj 175 Ertan Döküm Mak.Ltd.ġti OSB Döküm 176 Ertanlar Mak.San.Ltd.ġti OSB Makine Ġmalatı 177 Ertuz Gıda Maddeleri Nak.San.A.ġ. Muttalıp Tuz imalatı 178 Esal Aliminyum san.tic.ltd.ġti. Esk.Mer Aliminyum doğrama imali 179 Esalba Metal sanayi ve tic A.ġ. OSB sac parça 180 Esassa TurĢah Asansör Ltd. Esk.Mer Asansör 181 Esbeton Çim. Yan Ür.A.ġ. EskMer Hazır beton 182 Escap Esk.Kablo Plastik san Ltd Tornacılar FiĢli kablo 183 Esco Emaye Döküm San.A.ġ OSB Beyaz eģya 184 EseltaĢ A.ġ. OSB Traves,bordür. 185 Esen Mak.San.Tic.A.ġ OSB Makine Ġmalatı 186 Eser Mak.Ltd.ġti OSB Makine Ġmalatı 187 Esfalt EskiĢehir Asfalt San Tic Esk.Mer Asfalt, 188 Esk.End.Enerji Ür.A.Ģ OSB Elektrik üretimi 189 Esk.Mak-TaĢ End.ürün.San.tic.Ltd Teksan Sac yüzey temizleme makinası 270

190 Eskim kimya San.A.ġ. OSB Boya,Tiner.reçine 191 EskiĢehir Ay Mermer Ltd.Ģti Esk.Mer mermer 192 EskiĢehir Köse KardeĢler Mak.san OSB Demiryolu konteyneri 193 EskiĢehir Lazer Mak.Müh.san.Ltd OSB Sac iģleme 194 EskiĢehir Mak.Cam ĠnĢ.Ltd.ġti Emko Cam kesme makinası 195 EskiĢehir Makara sanayi Muttalip Makara imalatı 196 EskiĢehir Özer Cips Mak.Gıda Küt.Yolu Cips imali 197 EskiĢehir Polyester ve Akrilik San Muttalıp Akrilik duģ ve küvet 198 EskiĢehir Seramik Ltd OSB Seramik sağ.ger 199 EskiĢehir Tasarım Yapı mal Ltd. OSB Fayans yapıģtırıcı,derz dolgu,bordür 200 EskiĢehir yağ gıda san.ltd.ģti Muttalip Yağ 201 Eskort Makine sanayi A.ġ. OSB Makine imalatı 202 Esmak EskiĢehir Gıda Mak A.ġ. Baksan Hamur iģleme makinaları 203 Esmen Mob.ĠnĢ.Tek.Kağ.Ltd.Org.ġb OSB Kağıt mukavva 204 Esmer Esk.mermer San.A.ġ OSB Mermer 205 Es-Mer Esk.Mermer Turizm san Esk.Mer Mermer fayans,bordür 206 Esmetal Esk.Mak.Ġmalatı san Ltd OSB Çelik Konstriksiyon iģleri. 207 Espol Sünger ve Kim Ltd OSB sünger 208 Es-Sinter Refraktör san.ltd.ġti OSB reflaktör,seramik 209 Estap Elektrik elektronik ve Bil.Sis A.ġ. OSB Bilgisar kabini 210 EstaĢ Madencilik Mak.Oto.Ltd.ġti Esk.Mer Mıcır 211 Esteks Esk.Teks.Ür.A.ġ OSB Havlu 212 Estelsan Esk.Tel ĠĢleri San.Ltd Muttalip Tel Ġmalatı 213 Estuz Gıda San.A.ġ OSB Tuz 214 Esyapı Prefabri Yapı el A.ġ OSB Prefabrik Yapı elemanları 215 Esyem Esk.Yem San.A.ġ Kütah.Yolu Karma Yem 216 EĢçelik Isı Cih.San.Tic.Ltd OSB Boru,soba,ocak 217 Etam A.ġ OSB Basılı Yayın 218 Etasis Tartı aletleri A.ġ. Esk.merkez Terazi,baskül 219 Eti Çelik Sanayi OSB Oto yedek parça 220 Eti Gıda San.A.ġ OSB Büsküi,çikolata,kek 221 Eti Gıda San.A.ġ Çikolata Fab OSB Çikolata 222 Eti Gıda San.A.ġ Kek Fab OSB Kek 223 Eti Makine San.Tic.A.ġ. OSB Bisküvi mak. 224 Etileks Petrol Ürün.TaĢ.San.Ltd Teksan Motor Yağı 225 EtiMaden ĠĢlet.Gen MdKırka BorĠĢl. Seyitgazi Boraks pentahidrat 226 E-Z Endüstriyel zem kap.san Ltd. Mahmudiye Beton yüzey sertleģtirici 227 Fatih Sezer-Sedef Ofset Baksan Baskı iģleri 228 Ferhat Elektrik San ve Tic Ltd.ġti. Baksan Elektrik borusu 229 Fidan Otomotiv Ltd.ġti OSB Endüvi 230 Ford Otomotiv A.ġ. inönü Kamyon,Kamyonet.minü 231 Form dekor mutfak Mob.Ltd.ġti Baksan Mutfak ve Banyo dolabı 232 Fuat KARAKOÇ Emko Hazır Yemek tabldot 233 Gökay makine san.ltd.ģti Esk.Mer makine kalıbı 234 Gökay Soğukhava Tes.A.ġ. Bursa Yolu DondurulmuĢ sebze 235 GökkuĢağı Madencilik Tic.Ltd Çukurhisar Manyezit üretimi 236 Göksel Cam.San.A.ġ OSB Cam ĠĢleme 237 Gökser Madencilik ĠnĢ.Tur Ltd Esk.Mer Kalsit,kaolen,talk 238 Göral tarım Mak A.ġ. OSB Biçer döver bıçağı 239 Gözde Gıda Mob.San.Tic.Ltd.ġti OSB Hazır yemek 240 Güçlü Hazır Beton San.Tic.Ltd Muttalıp Hazır beton 241 Güçlü Otomotiv ve Pet.ür.san.A.ġ. Bursa Yolu Mekanik arıza,kap.boya 242 GülbaĢ Mak.San.Tic.A.ġ. OSB Buzdolabı par. 243 Güler Emaye Ltd.ġti OSB Soba,aks. 244 Güler metal Ür.San.A.Ģ Muttalip Boru,profil 271

245 GüneĢler Karesör ve Damper Ltd Esk.mer tel Kafes imali 246 Güney Süt Diyarı Süt Ür.San.Eskġb. Muttalıp Beyaz peynir 247 GürtaĢ ĠnĢaat Day Tük Mal Ltd Esk.Mer PVC doğrama 248 Güven iģ-essen Emaye san Ltd Muttalıp san Pik döküm 249 Güven Motorlu Araçlar A,ġ. Esk.Mer Mekanik arıza,kap.boya 250 Güven Süt Ür.A.ġ. Beylikova Süt ürünleri 251 Hacı Ahmet Erdoğan-Erdoğan Mak. Teksan Yedek parça 252 Hakan Kimya Mineral san Ltd.ġti Çukurhisar Maden Öğütme 253 Hakan Mobilya Ġmalat San Ltd.ġti OSB Mobilya 254 Haker Makine ve Kalıp SanA.ġ. OSB Metal kalıp ve parçaları 255 Hamdi Yücel Yücel makine Kalıp Tornacılar Makine,çelik konstriksiyon 256 Harsa Mühen. Kalıp San Ltd.ġti Teksan Kalıp imali 257 Has Hazır Beton San.Tic.A.ġ: Muttalıp Hazır beton 258 Hases Otomotiv Yat.Paz A.ġ. Bursa Yolu 10km Motorlu araç üst yapı 259 Haskalfalı mıcır Sanayi ve Ticaret A.ġ. Çukurhisar Mıcır,balast,kireç taģı 260 Haskaya Yapı Ele San.Ltd.ġti Çukurhisar Karo,hazır basamak 261 Hatipoğlu cam san A.ġ. OSB Isı cam çeģit 262 Hatipoğlu plastikyapı Elemanları OSB PVC Doğrama 263 Hayrioğulları Plastik san.ltd.ġti. Esk.Mer. Plastik tabak 264 Hedef eğitim AraçlarıSan.Ltd.Ģti. Baksan AhĢap okul Gereçleri 265 Hızel makine Model Dök.San Ltd OSB Alüminyum Döküm 266 Hilal Otomotiv San Ltd.ġti. Esk.Mer. Mekanik arıza,kap.boya 267 Hisar sanayi Ticaret Koll.ġti. Sivrihisar Mermer levha 268 Hisarlar makine San.Tic A.ġ. Çukurhisar Traktör kabin,sürücü kol. 269 Hiscab Hisarlar kabin ve Ziraat A.ġ. Çukurhisar Traktör veiģ makinası kabini 270 Hiscar Otomotiv Endüstrisi A.ġ. Çukurhisar Kamyonet 271 Hüseyin Avni GÜNGÖR Alpu Un,Kepek 272 ICF Isı Cihazları A.ġ. OSB Soba,aks. Ocak vs 273 IsıtaĢ Beyaz EĢya San A.ġ: OSB Ocak,fırın 274 IsıtaĢ Soba San.A.ġ OSB Soba,aks,ocak. 275 IĢık Madencilik san Tic Ltd.ġti Baksan Mikronize maden öğütme 276 Ġbrahim Kahraman Baksan AhĢap palet 277 Ġdris Karakurt Özgü Pasta ġube Esk.Mer Galeta imali 278 Ġhsan Kırımlıoğlu-Gül plastik Baksan Plastik torba imalatı 279 Ġlik mermer Fab.san.tic Ltd.Sivrihisar Sivrihisar mermer blok 280 Ġmamoğlu Un San A.ġ. OSB un 281 Ġncesu Isı Gereçleri A.ġ. OSB Banyo dolabı 282 Ġsmail Güzel -Güç alev kazan Esk.mer kat kaloriferi 283 Ġsmet Koyuncu Koyuncu Plastik OSB Ambalaj naylonu 284 Ġstanbul Mermer ve Maden A.ġ. Çifteler Mermer profil,dolgulu fayans 285 Ġstanbul Seramik A.ġ. Çifteler Seramik 286 Ġzocam Tic.San.A.ġesk.ġb OSB Yalıtım Malzemesi 287 JMS Makine sanayi ve A.ġ. OSB Jant 288 Kafaoğlu Metal Plas A.ġ. OSB Buzdolabı parçaları 289 Kahvecioğlu Metal sanayi A.ġ. OSB Soba, Kuzine.ocak 290 Kala kağıt san.ve tic :ltd.ġti. OSB Oluklu Mukavva 291 Kale ĠnĢ.Mob.San.A.ġ Bursa Y Mobilya 292 Kale ĠnĢaat Mobilya Tic San A.ġ. Bursa Y Mobilya 293 Kamer karo ve mermer San.Ltd. EskiĢehir Mermer istihracı 294 Kanatteks Tekstil San.Ltd.ġti OSB Hazır giyim 295 Kar mer Mermer Turizm San Ltdġti. Mihallıççık Mıcır 296 Karadeniz Madencilik Tic.Ltd Mihallıççık Kömür 297 Karakaya un petrol ĠnĢ.Ltd.ġti Alpu Un,Kepek 298 KarakayaHaf.Ġnġ.Ltd Esk.Mer Beton parke 299 Karcan Kesici Takım San.Tic Ltd Tornacılar Kesici takım imali 300 Karcan Makine sanayi ve TicA.ġ. Esk.Mer. Makine imali 272

301 Kardelen Tekstil ĠnĢ.san.Tic.ltd Esk.mer nevresim 302 Kartal Yol yapı Ġn. Dümrek ĠĢletmesi Sivrihisar Mıcır 303 Kavasoğlu et ve et Ürün Ltd Estim ġucuk,köfte,salam 304 Kaynak Elekt. Mak.SanTicA.ġ. Baksan Kesintisiz güç kaynağı 305 Kent Mermer Madencilik San.Ltd. Baksan Mermer levha 306 Kent-TaĢ Beton Yapı paz. Ltd.ġti Muttalip Beton parke.bordür 307 Kılıçoğlu Toprak sanayi A.ġ.. Ġ.Ġn.cad Kiremit,tuğla 308 Kılıçoğlu Yapı Ele.A.ġ. OSB Kiremit,tuğla 309 Kıraç Metal ürünleri san.ltd.ģti OSB Kablo kanalları imalatı 310 Kıvanç Makine San.A.ġ OSB Yedek parça 311 Kızıldağ Maden Hafriyat San Ltd.ġti Esk.mer Maden öğütme 312 Klas Makine Sanayi A.ġ. Emko Ambalaj makinası 313 Koca Mermer Maden Ġmal.sanLtd Esk-Sey Mermer levha 314 Koçay End.MakSan Ltd.ġti Oto Tam TalaĢlı Ġmalat 315 Koçkaya ĠnĢaat Taah.San Ltd Esk.Mer Mıcır 316 Koçsan polisaj kaplama san.ltd. OSB batarya,armatür 317 Konveyör Beyaz EĢya A.ġ. OSB Buzdolabı par. 318 Korel Elektronik SanA.ġ. OSB Buzdolabı par. 319 Korel Elektronik San A.ġ Osb Alüminyum boru 320 Korkmaz Mobilta San.tic.ltd OSB Mobilya 321 KoĢar End.Mak.Gıda San Ltd.ġti OSB endüstriyel makine par. 322 Köklüce Makine ve yedek Par.Ltd OSB Kabin imali 323 Kömür ĠĢletmeleri A.ġ. Mihallıççık Maden 324 Kösem Mobilya San Tic.Ltd.ġti. Bursa Y Mobilya 325 Kudret Metal ĠzabeSan.A.ġ. Esk.Mer Külçe KurĢun 326 Kumsan Asfalt Beton Sanayi Ltd Esk.Mer Asfalt,hazır beton 327 Kutludağ Madencilik Ltd.ġti Süpren K. Mıcır 328 Kükre Gıda ve Ġht.Mad A.ġ: Kütah.Yolu sirke 329 KümaĢ San ürün San.TicA.ġ. OSB Prefabrik Yapı elemanları 330 Küpeliler ĠnĢaat Malz san A.ġ. OSB Palet 331 Lütfü Yüksel Gıda San.Ltd. Seyitgazi Karma Yem, 332 Lütfü Yüksel Gıda San.Ltd.(Yağ fab) Seyitgazi Ham yağ üretimi 333 M.Vedat Yücesan Ağaçsan Muttalıp Kereste imalatı 334 MadentaĢ maden ĠĢlet.Esk ġubesi Sivrihisar Granit Levha Ġmali 335 Magnesit A.ġ Ġnönü Magnesit 336 Makaslı Mak Met ve pres san.ltd. Esk Mer çelik kalıp,kat kalorifer 337 Makel Makine san Tic a.ġ. OSB Makine imali 338 Matasan Mak.San.A.ġ. OSB Buzdolabı par. 339 Maya Mekanik Ltd.ġti OSB Buzdolabı par. 340 MayaĢ Madencilik A.ġ OSB Barit 341 Mebant Ġzalas ve Bant san.esk ġb OSB Ġzalasyon malzemesi 342 Meç plastik Kalıp san Ltd.ġti. OSB Plastik parça 343 Mega Plastik ĠnĢ.MalTic.Ltd.ġti OSB Plastik torba imalatı 344 Mehmet TEKĠN ESDUġ Baksan Aliminyum duģ ve küvet 345 Mekol Kollektör Ltd.ġti OSB Kollektör,Kapı dolgu peteği 346 MelekÖzaydemir Yeni MobilyaBaksan ġb Baksan AhĢap sandale 347 Mercan Kauçuk A.ġ OSB Kauçuk parça 348 Mersan Merdiven San.Ltd.. OSB Mer.basamağı,yer karosu 349 Mert Gıda Ürünleri A.ġ OSB ġeker 350 Mesel Metal Endüstri SanLtd:Ģti OSB Metal EĢya 351 Mesut Torna Borvek Mak.San. Tornacılar Yedek parça imali 352 Mevlüt ÜLKER Seyitgazi Mermer Kesme 353 Milangaz LPG Dağ San.A.ġ. Bursa Y LPG Dolumu 354 Mineral Dolgu Madeleri sanltd Muttalıp Maden Öğütme 355 Minersan Maden ĠĢ.Dol.SanLtd. Ankara yolu Bentonit,asit astar 356 Misöz gıda ĠnĢ.teks.San Tic Ltd Esk.mer Ekmek imali 273

357 Mobilya Dekorasyon Ġth.Ġhr.A.ġ. Esk.Mer Mutfak dolabı,yatak odası 358 Mokap Orman Ürün.san Tic Ltd.Esk.Mer Polyester ayna çerçevesi 359 Mone Makine Oto.Enj.San Ltd OSB Plastik enjeksiyon 360 MSM Metal San Tic.A.ġ. OSB Brülör,Doğ sobası,kombi 361 Murat ÇAKIR_Akdeniz MozaikĠmali Sivrihisar Mozaik 362 Mustafa Durali-Durali Emaye OSB soba,kovaa,boru 363 Mürsan Maden ürünleri San.Tic Baksan Maden öğütme 364 MürsanMetal Sanayi Ltd.ġti OSB Metal EĢya 365 Naci Özçetin Özçetin Kağıtcılık Esk.mer PVC Granül Ġmali 366 Natsu Makine ĠnĢ.ĠnĢ.Mal.Ltd.ġti. Baksan Kaldırma makinaları 367 Nigar Oluklu Muk.A.ġ OSB Mukavva 368 Nova Kalıp san A.ġ. OSB Buzdolabı par. 369 Novina Gıda san.tic.ltd.ġti. Muttalıp Bisküvi,kurabiye,pasta 370 Nuran Leylek-Duygu Mobilya Baksan Sandalye,Koltuk 371 Nuri Özel- Onur Makina Teksan san. Tuğla fabrikası makinaları 372 Nümerik Makine Müh.ve Dök san OSB Kalıp imali 373 Oğuz Mobilya Pazarlama Ltd Baksan Yemekve Yatak odası 374 Oğuzlar Tarım Ürünleri A.ġ. OSB Yem 375 Oksan Tıbbi Gazlar Üre San A.ġ.Esk.Mer Oksijen ve karbondioksit dolumu 376 Olgun Yapı ĠnĢ.Mak.san.Tic Ltd Esk.mer Alüminyum duģ ve küvet kabini 377 OMK Oluklu Muk.A.ġ OSB Mukavva 378 OnurĢah Makine Ġmalat san.ltd. OSB Fırın.,soba yedek parçaları 379 Orhan COġKUN-Som Pano Esk.Mer Elekktrik panosu,makine kabini 380 Orsa Ortopedi Medikal Ltd.ġti. Esk.Mer ortopedik malzeme 381 Osse Mobilya ĠnĢ.Nal.San.Tic OSB AhĢap büro malzemeleri 382 Otosis CNC Takım Tezgahları San Ltd OSB Takım tezgahı 383 Ömer GümüĢpala-GümüĢpala kalıp Tornacılar Kalıp imali 384 Önaysan Mak.San.A.ġ. OSB Muhtelf saç parçaları 385 Önder Mak-Ömer Aydoğdu Baksan Makine Ġmalatı 386 Öner Mobilya sanayi ve tic.ltd.ġti OSB Mobilya 387 Öz Altın tuğla San.A.ġ. A.ġöğüt Kiremit,tuğla 388 Öz ĠnĢaat San Tic A.ġ. OSB Beton boru 389 Öz Kağıtçılık Mat.san.A.ġ. Esk.Mer Basım,yayım 390 Özcan Büro Mobil.San.Tic.Ltd Emko Sandalye, koltuk 391 Özçancı Emaye A.ġ. OSB soba 392 Özen Mozaik San Tic Ltd.ġti Sivrihisar Mozaik 393 Özgül Et San.Ltd.ġti Baksan Et ve Mamulleri 394 Özgür Mobilya A.ġ OSB Mobilya 395 Özgüvenler Plan Proje MühLtd.ġti Esk.mer Maden Öğütme makinaları 396 Özkarakaya Beton Yapı el.san.ltd Çukurhisar Beton parke 397 Özmertsan makine SanTicLtd Teksan Makine imali 398 Öznur Pres A.ġ. OSB Armatür parçası 399 Özsan Döküm Sanayi Ltd.ġti Baksan Pik döküm 400 Öztürk Plastik Yapı Ele.Ltd OSB PVC Doğrama 401 Özyüksel Makine Gıda San.Ltd Teksan Kalıp imali 402 Panosan Pano Sanayi ve tic Ltd Baksan Elektrik kumanda panosu 403 PaĢabahçe Esk.Cam Sana.ġ. OSB Cam eģya 404 PaĢalıgil süt Mam ltd.ģti Muttalip Süt ve mam 405 Pehlivan Mobilya san.ltd Muttalıp Mobilya 406 Pek Makine Elektrik san Tic Ltd OSB Bisküvi makinaları Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 2009 274

K.4 SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ĠġYERĠ SAYILARI VE ĠSTĠHDAM DURUMU Ġstatistiklere göre Ġldeki imalat sanayinde çalıģan iģyeri sayısı 2200 civarındadır. Bu firmalarda yaklaģık 42 000 kiģi istihdam edilmektedir. ÇalıĢanların yaklaģık 11 000 i OSB dedir. Tablo K.5 de OSB de faaliyette bulunan kuruluģların sektörel dağılımı verilmiģtir. Seramik sanayinde yatırımlarda ve üretimde artıģlar olmuģtur. Son on yılda bu sektördeki üretim artıģı % 147 dir. EskiĢehir, Bilecik, Kütahya bölgesinde seramik sanayinde önemli yatırımlar yapılmıģtır. TABLO K.5 OSB de Faaliyette Bulunan KuruluĢların Sektörel Dağılımı SEKTÖRLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Elektrik Enerji Üretim 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Madencilik 8 8 8 8 7 7 8 8 7 7 Tekstil, Dokuma ve Hazır Giyim Sanayii 18 18 20 21 16 15 16 18 17 17 TaĢ ve Toprağa Dayalı Ġmalat Sanayii 16 16 14 14 16 17 18 20 25 27 Gıda Sanayii 18 18 17 17 20 23 23 27 30 38 Orman Ürünleri, Kağıt ve Mobilya Sanayii 25 25 25 25 24 28 37 37 36 36 Kimya, Kauçuk ve Plastik Sanayii 35 36 35 34 32 28 31 37 39 42 Metal Ana ve Metal EĢya Sanayii 37 37 37 37 44 56 68 69 75 85 Makine Ġmalat Sanayii 36 42 47 47 48 54 57 62 75 78 TOPLAM 194 201 204 204 208 229 259 279 306 332 Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü 2009 Sanayide ileri teknoloji kullanılması, bu teknolojiyi kullanacak yatırımcıların ilimize çekilmesi, bilim parkı projesinin uygulamaya konulması ve savunma sanayine yönelme konusundaki geliģmeler; elektrik, mekanik ve metal eģya sanayi konularında il sanayinde olası yatırımları doğurabilecektir. Hızla büyüyen seramik, cam ürünler ve hazır giyim sanayinde girdi sağlayacak yan sanayilerin geliģmesi muhtemel görülmektedir. Organize sanayideki kuruluģların ihracatlarındaki sektörel dağılıma baktığımızda bir önceki yıla göre makine imalat sanayi ve metal eģya sanayi sektöründe artıģ görülürken, kimya sanayinde düģüģ gözlenmektedir. Makine imalat sanayideki ihracat % 1,6 artarak % 46,1 den % 47,7 e,madencilik sektöründe ihracat ise %9,5 artarak % 9 dan %18,5 e yükselmiģtir. Tablo K.6 da bölgesel ihracatın sektörlere göre dağılımı verilmiģtir. 275

TABLO K.6 Bölgesel Ġhracatın Sektörel Dağılımı(milyon$) 1200 1000 872 980 1002 800 723 600 400 356 465 540 576 200 0 K.5 SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ÜRETĠM TEKNOLOJĠSĠ VE ENERJĠ KULLANIMI K.5.1 Organize Sanayi Bölgesindeki Enerji Tüketimi Her yıl iģletmeye açılan kuruluģ sayısında değiģiklik olduğundan elektrik enerjisine olan talep artmaktadır. Kurulu güç miktarında 1990 yılından 2001 yılına kadar 3,64 katlık bir artıģ olmuģtur. Firma baģına kurulu güç bakımından son yıllarda önemli artıģlar görülmektedir. Büyük ölçekli kuruluģların inģaatlarının bitirilip, birbiri ardına iģletmeye alınmalarıyla birlikte kullanılan elektrik miktarında ve kurulu güç miktarında önemli artıģlar meydana gelmiģtir. Yatırım ortamının uygu, firma sayısı, kurulu güç ve diğer ortam Ģartları sanayinin geliģiminin ortaya koyan önemli göstergeleri teģkil etse de; elektrik enerjisi tüketimi, firmaların üretkenliklerini göstermeleri açısından son derece önemli bir faktördür. Tablo K.7 de firma baģına kurulu güç miktarları ile Tablo K.8 de ise faal firmaların sektör baģına kurulu güç miktarları verilmiģtir. Sektörel açıdan değerlendirildiğinde ; geçen yılın elektrik tüketimlerine göre tüm sektörlerde elektrik tüketimi artmıģtır. Geçen yıl içinde en çok elektrik tüketen sektör % 25 ile Metal Ana ve Metal EĢya Sanayi olmuģtur. Tablo K.7 Yıllara Göre Firma BaĢına Kurulu Güç Miktarları OSB de Elektrik Tüketimi Yıllar Kurulu Güç (KW) Firma Sayısı Firma BaĢına Kurulu Güç(KW) 1991 50.175 98 512,0 1992 50.985 107 476,5 1993 57.025 112 509,2 276

1994 66.485 128 519,4 1995 73.940 136 543,7 1996 97.740 146 669,5 1997 123.620 168 735,8 1998 124.760 182 689,3 1999 125.710 186 679,5 2000 145.520 194 754,0 2001 145.670 201 728,4 2002 147.930 204 728,7 2003 148.300 204 730,5 2004 188.990 208 912,9 2005 199.325 229 874,2 2006 216.970 259 837,7 2007 241.530 279 865,7 2008 250.270 307 815,2 2009 274.850 332 827,9 2010 286.200 347 824,8 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2010 Tablo K.8 Faal Firmaların Kurulu Güçlerinin Sektörel Dağılımı EskiĢehir OSB deki Faal Firmaların Kurulu Güçleri (kva) SEKTÖRLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Makine Ġmalat Sanayii 22,935 23,965 29,610 30,770 42,440 42,045 47,290 53,840 62,260 64.260 67.140 Orman Ürünleri, Kağıt ve Mobilya Sanayii 15,785 15,935 16,080 16,080 17,080 18,230 21,690 24,040 15,430 23.540 25.190 Kimya, Kauçuk ve Plastik Sanayii 22,430 22,430 22,430 21,400 33,410 20,450 23,330 28,360 30,760 31.860 35.650 TaĢ ve Toprağa Dayalı Ġmalat Sanayii 35,180 35,180 33,830 33,910 41,260 43,020 42,080 44,010 48,280 47.570 48.220 Gıda Sanayii 15,460 15,460 13,210 13,370 17,940 20,250 20,720 24,040 25,780 29.190 32.080 Metal Ana ve Metal EĢya Sanayii 22,530 21,500 20,710 20,610 24,420 40,550 45,540 49,260 52,150 59.990 58.450 Tekstil, Dokuma ve Hazır Giyim Sanayii 6,690 6,690 7,390 7,390 7,920 9,560 9,410 10,670 8,300 9.300 9.700 Madencilik 4,510 4,510 4,670 4,770 4,520 5,220 4,910 5,310 5,310 5.540 6.170 Elektrik Santralı 1,000 1,000 1,000 1,000 2,000 2,000 2,000 2,000 2,000 2.000 2.000 Atıksu Arıtma Tesisi 0 0 0 0 0 0 0 0 1.600 1.600 1.600 TOPLAM 146,520 146,670 148,930 149,300 190,990 201,325 216,970 241,530 250,270 274.850 286.200 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2010 Tablo K.9 da kullanılan enerjinin sektörlere ve yıllara göre dağılımı, Tablo K.10 da faal firmaların güç baģına enerji tüketiminin sektörel dağılımı gösterilmiģtir. Organize Sanayi Bölgesinde yıllar itibariyle elektrik tüketimi Tablo K.11 de,doğalgaz tüketimi ise Tablo K.12 de verilmiģtir. 277

Tablo K.9 Yıllara ve Sektörlere Göre Kullanılan Enerjinin Dağılımı(kW/h) SEKTÖRLER 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Makine İmalat Sanayii 85.096.216 94.200.887 100.282.413 100.119.413 102.002.590 111.701.888 Orman Ürünleri, Kağıt ve Mobilya Sanayii 24.542.735 28.727.664 30.240.218 21.554.330 30.623.961 34.689.790 Kimya, Kauçuk ve Plastik Sanayii 44.706.864 46.750.047 61.101.857 64.387.248 52.084.576 58.200.431 Taş ve Toprağa Dayalı İmalat Sanayii 160.937.259 161.341.873 133.690.222 123.597.660 97.219.853 107.056.378 Gıda Sanayii 45.896.611 52.306.508 61.349.686 64.233.384 65.762.425 77.188.732 Metal Ana ve Metal Eşya Sanayii 51.256.269 64.103.128 59.117.857 57.109.939 57.390.773 68.441.501 Tekstil, Dokuma ve Hazır Giyim Sanayii 10.385.011 10.436.673 10.312.474 9.302.893 8.165.891 8.463.601 Madencilik 7.380.057 5.980.166 4.933.600 3.195.685 2.247.522 3.043.534 Elektrik Santralı 5.447.343 6.143.690 6.226.159 6.198.144 5.891.849 5.482.117 Atıksu Arıtma Tesisleri 0 0 0 1.771.997 2.867.148 2.921.025 TOPLAM 435.648.365 469.990.636 467.254.485 451.470.694 424.256.588 477.188.998 Yıllık Artış (%) 4,2 7,9-0,6-3,9-9,2 12,5 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2010 Tablo K.10 Güç BaĢına Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı EskiĢehir OSB de Faal Firmaların Kurulu Güç BaĢına Elektrik Tüketimi (kwh) SEKTÖRLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Makine Ġmalat Sanayii 2,738 2,042 2,216 2,287 2,133 2,024 1,992 1,863 1,608 1.587 Orman Ürünleri, Kağıt ve Mobilya Sanayii 1,224 918 1,117 1,143 1,343 1,346 1,324 1,258 1,397 1.301 Kimya, Kauçuk ve Plastik Sanayii 1,924 1,571 2,392 2,687 1,863 2,186 2,004 2,155 2,093 1.635 TaĢ ve Toprağa Dayalı Ġmalat Sanayii 2,246 2,435 2,734 3,583 3,728 3,741 3,834 3,038 2,589 2.044 Gıda Sanayii 1,733 1,570 2,222 2,262 2,270 2,266 2,524 2,552 2,492 2.253 Metal Sanayii 920 758 1,033 948 1,096 1,264 1,408 1,200 1,068 957 Tekstil, Dokuma ve Hazır Giyim Sanayii 1,307 1,146 1,306 1,138 1,182 1,086 1,109 966 1,130 878 Madencilik 1,242 1,022 1,082 1,046 1,308 1,414 1,218 929 602 406 Elektrik Santralı 222 988 5,336 5,805 2,974 2,724 3,072 3,113 3,099 2.946 Atıksu Arıtma Tesisleri 1.107 1.792 Toplam Güç BaĢına Tüketim 1,818 1,625 2,018 2,255 2,190 2,164 2,166 1,935 1,797 1.544 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2009 278

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 EOSB'de Elektrik Tüketimi (milyon kwh/yıl) 449.8444.4 463.1 407.3 366.9 307.2 327.9 250.1 203.6 176.4171.9 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2010 Tablo K.12 OSB de Doğalgaz Tüketimi EskiĢehir OSB deki Doğalgaz Tüketimi (m3/yıl) Yıllar Doğalgaz Tüketimi Yıllar Doğalgaz Tüketimi 1991 2.553.184 2001 188.543.942 1992 8.633.984 2002 182.944.914 1993 10.278.667 2003 233.017.693 1994 10.963.998 2004 257.295.871 1995 14.410.699 2005 254.104.915 1996 26.562.774 2006 251.573.173 1997 62.963.328 2007 226.886.916 1998 67.162.000 2008 228.900.000 1999 168.195.426 2009 187.000.000 2000 189.045.207 2010 193.600.000 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü 2010 279

K.6 SANAYĠDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER K.6.1 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği Hava kirliliğinin en önemli kaynaklarından birisi hiç kuģkusuz endüstriyel kuruluģlardır. Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği temelde yanlıģ yer seçimi, yeterli teknik önlemler alınmadan atık gaz ve tozların atmosfere bırakılması, eski ya da yanlıģ ve eksik teknolojinin seçiminden meydana gelmektedir. Yüksek kükürtlü ve düģük kaliteli yakıtların kullanıldığı yakma tesislerinin bulunduğu fabrika yoktur. EskiĢehir de bulunan ÇĠMSA A.ġ. adı ile geçen çimento fabrikasının; döner fırın klinker soğutma ünitesinde ve döner fırın bacasında elektrofiltre vardır. Büyük sanayi kuruluģları genelde doğalgaza geçtiğinden sorunlar azalmıģtır. K.6.2 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Organize Sanayi Bölgesi atıksuları, ġehir Kanalizasyon Arıtım Tesisleri tamamlandıktan sonra BüyükĢehir Belediyesiyle yapılan protokol gereği tek bir kanaldan istenilen limitlere düģürülüp kanalizasyona verilmektedir. 280

Sarar Tekstil A.ġ. boyalı ve kimyasal madde içerikli sanayi atıksularını Su Kirliliği Kontrol Yönetmelinde ön görülen standartlara uygun hale getirip Ģehir kanalizasyonuna bağlatmıģtır. TÜLOMSAġ Lokomotif ve Motor Sanayi madensel eriyik içeren sanayi atıksularını arıtma tesislerinde arıtarak Ģehir kanalizasyonuna vermektedir. TUSAġ Uçak Sanayi atık sularını arıtma tesisinde arıtarak Ģehir kanalizasyonuna vermektedir. ġeker Fabrikası iki türlü atık bırakmaktadır. Pancar yıkamadan artan çamurlu atıksular havuzlarda çöktürülerek Porsuk çayına verilmektedir. Ġkinci tür atık; Ģeker pancarı melasından ispirto elde ederken oluģan Ģilempedir. ġilempeden hayvan yemi ve potasyum sülfat gübresi elde edilmektedir. 1. Hava Ġkmal ve Bakım Fabrikası tehlikeli atıksularını arıtma tesislerinde arıtarak SKKY deki standartlara uygun hale getirip Porsuk Çayına vermektedir. K.6.3 Sanayiden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Bu hususla ilgili E. Toprak ve Arazi Kullanımı bölümünde gerekli bilgiler mevcuttur. K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Sanayi kuruluģlarının gürültü ölçümlerine 2002 yılında baģlanmıģ olup gürültünün etkileri ile ilgili veri tabanı oluģmamıģtır. K.6.5 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar Bu konu ile ilgili bilgiler N. Atıklar bölümünde verilmiģtir. K.7 SANAYĠ TESĠSLERĠNĠN ACĠL EYLEM PLANLARI Ġlimiz Büyük Endüstriyel Kazalar Acil Durum Detay Planı 15.12.2002 tarihinde yenilenmiģtir. Planın Ek 1 inde Acil Durum Planı kapsamına giren tesisler belirlenmiģ olup, bu tesislerden kendi Acil Eylem Planları yapmaları istenmiģtir. Büyük Endüstriyel Kazalar Acil Durum Detay Planı içerisinde kalıp Acil Eylem Planı yapan sanayi kuruluģları ile ilgili liste Tablo K.13 de verilmiģtir. TABLO K.13 BÜYÜK ENDÜSTRiYEL KAZALAR ĠÇĠN ACiL DURUM PLANI KAPSAMINA GiREN TESiSLER Sıra Tesisin Adı Adresi Telefonu 1 Aygaz Dolum Tesisleri AĢağısöğütönü köyü Noda Deresi Mevkii 3150486 2 Likitgaz Dolum Tesisleri Bursa Yolu 16. Km 4112459 3 TülomsaĢ HoĢnudiye Mah. Ahmet Kanatlı Cd. 2348130 4 TusaĢ Muttalıp Mevkii 3222030 5 ġeker Fabrikası A.ġ Sivrihisar cad. 2302738-39-40 6 Arçelik Organize Sanayi Bölgesi 2360300 7 Ford Otosan A.ġ Ġnönü 5912440 8 Izotoprak Kağıt San. A.ġ (Ġzolasyon) Müessesi Organize Sanayi Bölgesi 2280458 9 Ġzocam TĠc. Ve San. A.ġ Organize Sanayi Bölgesi 2361480 10 Birlik Sünger Organize Sanayi Bölgesi 2360549 11 Espol Sünger Organize Sanayi Bölgesi 2360718-19 12 Eskim Kimya San. Tic. A.ġ Organize Sanayi Bölgesi 2360185 13 Terraco Yapı Malz. San. ve Tic. A.ġ Organize Sanayi Bölgesi 2360423 281

KAYNAKÇA : 1- EskiĢehir Sanayi Odası Verileri (1983-2009) 2- EskiĢehir Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Verileri (1983-2009) 3- EskiĢehir OSB Bölge Müdürlüğü Verileri (1992-2009) 4- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri (1992-2009) 282

(L). ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME L.1 ALTYAPI L.1.1 Su Sistemleri Kente verilen temiz su kaynağı ile ilgili olarak; - Temiz su kaynağı : Porsuk Çayı - Temiz su kaynağı kapasitesi : 320000 m³/gün - Günlük çalıģan kapasite : 80000 m³/gün - Suların iletildiği sistem : Kapalı ġebeke Sistemi - Boru cinsi : Spiral Kaynaklı Çelik Boru - Ana Besleme Hatları Çap ve Uzunlukları : Ø1400-Ø400;105.000 m L.1.2 Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Kentin atık suları ve yağmur suları ile ilgili olarak ; - Kanalizasyon sistemi : Ayrık sistem - Boru cinsi : Beton Boru - Ana toplayıcı Hatları Çap ve Uzunlukları : Ø2400 Ø300 ; 147.600 m - Atıksuların UzaklaĢtırılması : Alpu Yolu 3.km de bulunan Atıksu Arıtma Tesisi ile - Atıksu Arıtma Tesisi : Aktif Çamur Sistemi - Kapasitesi : 75.000 m³/gün - Yağmur Suyu UzaklaĢtırılması : Porsuk Çayına DeĢarj - Boru cinsi : Beton Boru - Yağmur suyu Ġletim Hattı Boru Çapı ve Uzunlukları : Ø 2000 Ø 300 ; 36.000 m Eski Genel Müdürlüğü Atık Su Arıtma Tesisi Porsuk Nehrinin kirlilik yükünü azaltmak için 1999 yılında faaliyete geçirilmiģtir. Tesis kapasitesi 75 000 m 3 /gün olarak projelendirilmiģtir. 1999 yılı öncesine kadar fosseptik kuyularında toplanan atık sular vidanjörler ile bertaraf edilmekteydi. Arıtma tesisinin devreye girmesiyle atık sular biyolojik arıtma sistemiyle mevcut alıcı ortam standartlarına uygun kalitede arıtılarak Porsuk Nehrine deģarj edilmeye baģlanmıģtır. ġehrimizde bulunan atık su artıma tesisleri Alpu yolu 3. km de faaliyet göstermektedir. Tesis fiziksek arıtıma, aktif çamur sistemiyle çalıģan biyolojik arıtma tesisidir. Mevcut arıtma tesisinin Ģehir nüfusunun artıģı ile birlikte kapasite yetersiz gelmektedir. Bu nedenle, mevcut arıtma tesisinin rehabiletesi ve yeni arıtma tesisi projelendirilmiģ olup, 2008 yılı içerisinde inģaat faaliyeti baģlamıģtır. Projenin bitimiyle arıtma tesisi 650.000 kiģiye ( N 60 ) hizmet edecek, 105.000 m 3 /gün atık suyu arıtabilecek kapasiteye ulaģacaktır. L.1.3 YeĢil Alanlar 1/5000 ölçekli Nazım Ġmar Planı sınırları içersinde planlı yeģil alan miktarı yaklaģık 1600 hektardır. BüyükĢehir Belediyesine ait yeģil alanlar 1.239.350 m 2 dir. Aktif YeĢil Alanlar Parklar : 706354 m 2 283

Refüj ve KavĢaklar : 252367 m 2 Pasif YeĢil Alanlar Asri Mezarlık : 1045668 m 2 Odunpazarı : 215747 m 2 Esentepe : 200851 m 2 L.1.4 Elektrik Ġletim Hatları 380 kv ENERJĠ ĠLETĠM HATLARI HATTIN KM si 1) 380 kv GÖKÇEKAYA-SEYĠTÖMER EĠH. 118+657 2) 380 kv GÖKÇEKAYA-GÖLBAġI EĠH. 166+799 3)380 kv GÖKÇEKAYA-ADAPAZARI EĠH. 100+621 154 kv ENERJĠ ĠLETĠM HATLARI HATTIN KM si 1 154 kv. BOZÜYÜK-ESKĠġEHĠR III TM. E.Ġ.H. 42+039 2 154 kv. ESKĠġEHĠR III TM.-ESKĠġEHĠR II TM.(1) E.Ġ.H 41+314 3 154 kv. ESKĠġEHĠR III TM.-ESKĠġEHĠR II TM. (2) E.Ġ.H 33+199 4 154 kv. ESKĠġEHĠR I TM.-ESKĠġEHĠR II TM. E.Ġ.H 39+289 5 154 kv. TUNÇBĠLEK-ESKĠġEHĠR III TM. E.Ġ.H 101+537 6 154 kv. TUNÇBĠLEK-ESKĠġEHĠR II TM. E.Ġ.H 111+643 7 154 kv. ESKĠġEHĠR II TM.-YENĠCE HES. E.Ġ.H 44+613 8 154 kv. ÇĠFTELER-ESKĠġEHĠR II TM. E.Ġ.H 71+041 9 154 kv. KIRKA-ÇĠFTELER E.Ġ.H 49+742 10 154 kv. SEYĠTÖMER-KIRKA E.Ġ.H 64+922 11 154 kv. SEYĠTÖMER-BOZÜYÜK E.Ġ.H 52+331 12 154 kv. (ÇĠFTELER-ESKĠġEHĠR II TM.) BrĢ.N-ALPU 0+043 TCDD. E.Ġ.H 13 154 kv. (ESKĠġEHĠR III TM.-ESKĠġEHĠR II TM.) BrĢ.N- 0+300 KAGÖZLER TCDD. E.Ġ.H 14 154 kv. TEMELLĠ-TEPEÖREN E.Ġ.H 306+000 15 154 kv. EMĠRDAĞ-POLATLI-BEYLĠKKÖPRÜ E.Ġ.H 96+000 16 154 kv. EMĠRDAĞ-YUKARISAKARYA 121+000 Not: Hatların tamamı Km dir. Yer altı E.Ġ. Hattı bulunmamaktadır. 154 kv ve 380 kv Hidro Elektrik Santralleri 1 380 kv GÖKÇEKAYA HES.(Hidro Elektrik Santrali) 2 154 kv YENĠCE HES.(Hidro Elektrik Santrali) 3 154 kv BEYKÖY HES.(Hidro Elektrik Santrali) L.1.5 Doğal Gaz Boru Hatları Ġlimizde 87.488 m (4,6,8,10,12,18,22 ) Çelik boru hatı, 330.988 m (Dn40,DN 63, Dn 90, DN 125) Dağıtım ġebekesi ve 166.965 m (DN 20, DN 32) Servis hattı bulunmaktadır. L.2 ULAġIM L.2.1 Karayolları L.2.1.1 Karayolları Genel Ġnsan ve eģyaya yer ve zaman yararı sağlamak Ģeklinde tanımlanabilen ulaģtırma hizmetinin, karayolu sistemiyle gerçekleģtirilen bölümü Karayolu UlaĢtırması dır. Karayolu ulaģtırmasının diğer ulaģtırma Ģekillerinde olduğu gibi ekonomik, elveriģli, 284

hızlı ve güvenli olması zorunludur. Karayolu taģıması özelliğinden dolayı tüm ülkelerde vardır. Ancak genel taģıma içindeki payı ülke ekonomisinin durumuna ve ülkenin coğrafi konum ve boyutlarına bağlı olarak değiģmektedir. Dünya genelindeki geliģmelerle birlikte, Türkiye de büyük ve önemli bir sektör olan karayolu yük ve yolcu taģımacılığında karģılaģılan sorunları çözmekte, hizmet düzeyini yükseltmekte ve dıģ dünya ile tam entegrasyonun sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Karayolu ulaģtırmasının altyapısı, hiyerarģi durumlarına göre; devlet yolları, il yolları, köy yolları ve orman yollarından oluģmaktadır. EskiĢehir Ġli sınırları içerisinde 851 km. karayolu bulunmaktadır. Yolu bulunmayan köy yolu yoktur. Köy altyapı hizmet alanında yer alan 3899 km lik köy ve orma n yolunun 611 km si asfalt olup 107 köy, 2490 km si stabilize olup 242 köy, 172 km si tesviye yol olup 2 köy yararlanmaktadır.626 km si ham yoldur. 139 km stabilize yol I.kat asfalt olarak yapılmıģtır. Ġl sınırları içerisinde bulunan çevre yolu 28 km dir. Ġlin ilçelere ve bazı il merkezlerine uzaklıkları aģağıdaki gibidir. Tablo L.1 Ġlin KomĢu Ġllere Olan Uzaklığı EskiĢehir Kütahya EskiĢehir Afyon EskiĢehir Ankara EskiĢehir Bolu EskiĢehir Bilecik EskiĢehir Bursa 83 km 168 km 232 km 297 km 80 km 148 km Karayolları 46.Bakım ġube ġefliği Tablo L.2 Ġl Merkezinin Ġlçelere Uzaklığı (km) EskiĢehir Alpu EskiĢehir Beylikova EskiĢehir Çifteler EskiĢehir Günyüzü EskiĢehir Han EskiĢehir Mahmudiye EskiĢehir Mihalgazi EskiĢehir Mihalıççık EskiĢehir Seyitgazi EskiĢehir Sarıcakaya EskiĢehir Sivrihisar Karayolları 46.Bakım ġube ġefliği 40 km 78 km 66 km 138 km 109 km 51 km 57 km 92 km 42 km 51 km 99 km EskiĢehir Ġl Karayolu Durumu Tablo L.2 de verilmiģtir. Ġlimiz hudutları içerisinde kalan toplam karayolu uzunluğu 851 km olup, bunun 249 km sı bölünmüģ yol olup tamamı asfalttır. Ayrıca 25 km çevre yolu mevcuttur. Ġlimizin yol durumu ġekil L.1 de ve EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi bünyesindeki yollar, kavģaklar ve yeģil sistem güzergahları ġekil L.2 de gösterilmektedir. 285

ġekil L.1 Ġlimizin Yol Durumu 286

ġekil L.2.EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi Bünyesindeki Yollar 287

L.2.1.2 L.2.1.3 UlaĢım Planlaması Toplu TaĢım Sistemleri Kent içi taģımacılıkta belediye ve halk otobüsleri, minibüsler, taksi dolmuģ ve servis araçları kullanılmaktadır. Tramvay, minibüs, otobüs, taksi dolmuģ ve servis araçlarında günlük olarak taģınan yolcu sayısı Tablo L.3 te verilmiģtir. Tablo L.3 Otobüslerde TaĢınan Yolcu Sayısı Toplu TaĢıma Araç Araç Sayısı Yolcu Kapasitesi Türü Tramvay 18 209 Yolcu Sayısı Otobüs 190 80 80.000 Minibüs 211 15 90.000 Taksi DolmuĢ 168 7 60.000 12.500 Servis aracı 1064...... 1610 301 TOPLAM EskiĢehir Büyük ġehir Belediyesi 2008 242.500 Ruhsatlı 168 adet taksi dolmuģ bulunmaktadır. Araç baģına günde ortalama 750 yolcu tahmini ile taģıdıkları günlük toplam yolcu sayısı 12.500 kadardır. Kayıtlı 500 adet ticari taksi 23 sabit taksi durağında hizmet vermektedir. Toplu taģıma araçlarıyla günlük yaklaģık 85.000 yolcu taģınmaktadır. 2009 yılı itibariyle Ġlimiz ġehir Merkezinden toplu taģıma amacıyla hareket eden araç sayısı 190 dur. Araçların türü otobüs olup, her bir otobüs 80 kiģiliktir. 2009 yılı içerisinde günlük olarak taģınan yolcu sayısı ortalama 90.000 kiģidir. L.2.1.4 Kent Ġçi Yollar EskiĢehir Ġlinin imar planının bitiģik nizam olması bunun yanında yüksek binaların Ģehir merkezinde bulunması hava kirliliğinin oluģmasını doğrudan etkilemektedir. Bu sorunlar havanın dağılmasını engelleyerek kirli havayı aģağı seviyelerde tutmakt adır. Özellikle büyük caddelerde bu sorunlar yüzünden egzoz gazları dağılamamaktadır. KıĢ aylarında inversiyon olayının yaģandığı günlerde bu sorunlar daha çok gündeme gelmektedir. EskiĢehir in yeni yapılaģan bölgelerinde bitiģik nizama BüyükĢehir Belediye si tarafından izin verilmemektedir. Bunun en güzel örnekleri Hasan Polatkan Bulvarı, MeĢelik ve Küme Evleri bölgelerinde görülmektedir. 1/5 000 ölçekli Nazım Ġmar Planının plan alanı yaklaģık 13.765 ha olup, plan içersinde kalan 20 metre ve üzerinde yolların toplam alanı 634 ha dır. 288

L.2.1.5 Araç Sayıları Tablo L.4 te EskiĢehir Ġli kara taģıtları sayısı verilmiģtir. TABLO L.4. 2009 Yılı EskiĢehir Ġli Kara TaĢıtları Sayısı ARACIN CĠNSĠ 2010 YILI ARAÇ SAYISI ĠL MERK SĠVRĠHĠSAR ÇĠFTELER SEYĠTGAZĠ BEYLĠKOVA TOPLAM MOTOSĠKLET 20688 951 1467 232 294 23632 OTOMOBĠL 93228 2739 2364 1411 662 100134 MĠNIBÜS 2557 98 68 51 72 2846 OTOBÜS 2329 107 72 80 46 2634 KAMYONET 26348 915 804 458 368 28893 KAMYON 6894 457 411 180 130 8072 TRAKTÖR 10186 3378 2502 1342 634 18042 ÇEKĠCĠ 1308 28 61 21 14 1432 ÖZEL AMÇ. ARAÇ 247 26 5 5 7 290 TANKER 196 20 16 16 9 257 ARAZĠ TAġITI 328 13 3 7 3 354 RÖMORK 1525 35 69 19 17 1665 YARI ROMORK 104 1 3 1 0 109 Ġl Emniyet Müdürlüğü 2010 L.2.2 Demiryolları L.2.2.1 Kullanılan Raylı Sistemler EskiĢehir demiryolu bakımından önemli bir kavģaktadır. 1892 yılında iģletmeye açılan garın yurdun her tarafı ile bağlantısı bulunmaktadır. Yeni gar binası 1954 yılında yapılmıģ, iģ hacmi yüksek ve 563.200 yolcu kapasitelidir. EskiĢehir Ġl sınırları içinden geçen demiryolu uzunluğu 208 km dir. Tiraj yollar 8 adet olup, 5123 m, CIC ye bağlı yol 5 adet olup 3309 m dir. Elektrikli dizel iģletmeciliği yapılmakta olup, kent içinde hafif raylı sistem ile yolcu taģıması yapılmaktadır. Devlet Demiryolları iģletmesinde 2009 yılında kullanılan enerji tüketimi Ģu Ģekilde gerçekleģmiģtir. Motorin : 9.521.299 Litre Elektrik : Aktif 19.987.000 Mw Reaktif 3.954.000 Mwar. Kapasitif 4.361.000 Mwar. EskiĢehir Ġl hudutları içinde ; Ġstanbul Ankara Ġstanbul Denizli Ġstanbul Konya Ankara Ġzmir EskiĢehir Ġzmir EskiĢehir Konya Güzergahında çalıģan yolcu trenleri mevcuttur. Bu güzergahlarda her gün geliģgidiģ olmak üzere 36 yolcu treni çalıģmaktadır. Ayrıca, yüksek hızlı tren Ankara- 289

EskiĢehir arasında seferlerine baģlamıģ olup, EskiĢehir-Ġstanbul arasındaki yüksek hızlı tren altyapı çalıģmaları devam etmektedir. Gar Ankara ya 263 km, HaydarpaĢa ya 313 km, Kütahya ya 77 km, Afyon a 161 km ve Balıkesir e 329 km uzaklıktadır. L.2.2.2 TaĢımacılıkta Demiryolları HaydarpaĢa-EskiĢehir-Ankara demiryolu trafiği elektrikli sinyallerle merkezden idare edilmektedir. CIC sistemi ile EskiĢehir, Afyon, Balıkesir arası, trafik trenlerinin merkezden idaresi (TMĠ) sistemi ile yürütülmektedir. Garın Ġstiab haddi (barındırma gücü), gar, ambar yolları dahil 30.000 ton ve 2420 dingildir. Tren kabiliyeti 24 saatte 36 adet yolcudur. Günlük çalıģması gereken yük treni sayısı 38 dir. 2004 yılında karģılıklı toplam 5982 yük treni çalıģmıģtır. 2005 yılı içerisinde brüt toplam 8.219.549 ton yük taģınmıģtır. 2006 yılında çalıģan yük treni sayısı 3682 dir. 2006 yılı içerisinde toplam 2.886.000 ton yük taģınmıģtır. 2007 yılında çalıģan yük tren sayısı 3939 dur. 2007 yılı içerisinde toplam 3.088.020 ton yük taģınmıģtır. Demiryolları,karayoluna göre ucuz, ekonomik, güvenilir, hızlı ve devlet gü vencesi ile hizmet vermektedir. 2008 yılında çalıģan yük tren sayısı 4510 dur. 2008 yılı içerisinde toplam 3.512.070 ton yük taģınmıģtır. 2009 yılında çalıģan yük tren sayısı 40 dır. 2009 yılı içerisinde toplam 29.250 ton yük taģınmıģtır. Tablo L.5 TaĢınan Yolcu Sayısı YIL TAġINAN YOLCU SAYISI 1996 613.308 1997 611.972 1998 689.904 1999 708.894 2000 636.129 2001 623.407 2002 623.510 2003 784.158 2004 700.688 2005 723.386 2006 755.850 2007 834.595 2008 791.782 2009 935.335 EskiĢehir Gar Müdürlüğü 2009 L.2.3 Deniz,Göl,Nehir TaĢımacılığı* L.2.3.1 Limanlar* L.2.3.2 TaĢımacılık* *Ġlimizde bu tür faaliyetler bulunmamaktadır. 290

L.2.4 Havayolları Hava alanının uçuģ pisti 1760 m uzunluğunda 30 m geniģliğindedir. Pist uzunluğunun 2520 m den 3000 m ye eninde 30 m den 45 m ye çıkarılması ile ilgili çalıģmalar devam etmekte olup; söz konusu projeye Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı verilmiģtir. 250x20 m² ve 60x30 m² 1800 m apron ile Sarıcakaya asfaltında terminale bağlantılı 1 km lik yol bulunmaktadır. Uçaklar için açık park alanlarının (apronlar) toplam alanı 120.000 m² yi bulmaktadır. Eğitim ve terminal binası toplam alanı 3980 m² dir. Burada eğitim ve terminal hizmetlerine yönelik hacımlar ile uçuģ kulesi bulunmaktadır. Havaalanı, Sivil Havacılık Yüksek Okulu tarafından eğitim amacıyla kullanılmaktadır. Özel bir firma tarafından Ġstanbul-Ankara tarifeli uçak seferine baģlanılmıģtır ve hale bazı yönlerde hava alanında uçuģlar devam etmektedir. GeniĢletilme çalıģmalarının tamamlanması ile bir çok yönde uçak seferleri baģlayabilecektir. L.3 HABERLEġME Ġlimizde telefon dağıtım Ģebekesi santralden abone dağıtım kutusuna kadar % 75 yer altı, % 25 havai güzergahlarda olup, dağıtım kutusundan aboneye kadar olan güzergahlarımızın % 10 u yeraltı, % 90 nı yerüstündedir. L.4 ĠLĠN ĠMAR DURUMU Ġlimiz 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni 15.04.2005 tarihinde EskiĢehir Valiliği ve BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı arasında imzalanan protokol çerçevesinde Ġl Genel Meclisinin 03.05.2006 tarih ve 57 sayılı kararı ve EskiĢehir BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının 08.05.2006 tarih ve 8/114 sayılı kararı ile incelenmiģ ve onanmıģtır. EskiĢehir 1/100 000 ölçekli Düzeni Plan ındaki 4 planlama alt bölgesinden birisi olan Metropolitan bölge, 5216 sayılı BüyükĢehir Kanunu uyarınca Vilayet Binası orta noktası koordinatları merkez kabul edilerek çizilen 20 km. yarıçaplı dairenin, ĠçiĢleri Bakanlığı Mahalli Ġdareler Genel Müdürlüğünün BüyükĢehir Belediye sınırları hakkındaki Genelgesi uyarınca düzenlenmesi ile oluģan EskiĢehir BüyükĢehir Belediye Sınırları içerisinde kalan alandır. Yatırımların yer seçimlerini ve geliģme eğilimlerini yönlendirmek, belirlenen hedefler doğrultusunda araziye iliģkin genel kullanıģ biçimlerini, baģlıca bölge tiplerini, bölgelerin geliģme yön ve büyüklükleri ile ilkelerini ve ulaģım sistemleri vb. gibi hususların uygulanmasına iliģkin kararları içeren ve bu kararların koruma-kullanma esaslarını makro düzeyde belirleyen yaklaģık 180.000 hektarlık alandan oluģan EskiĢehir 1/25.000 ölçekli Nazım Ġmar Planı, EskiĢehir BüyükĢehir Belediye Meclisi nin 10.07.2006 tarih ve 13/191 sayılı Kararıyla incelenmek ve tetkik edilmek üzere Ġmar Bayındırlık Komisyonuna havale edilmiģtir. Plan söz konusu komisyonda değerlendirme aģamasındadır. L.5 ĠLDEKĠ BAZ ĠSTASYONLARI SAYISI Ġlimizde baz istasyonlarına yönelik çalıģmalar Çevre Bakanlığı Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol Genel Müdürlüğünün 22.08.2001 tarih ve 2001/19 nolu genelgesi doğrultusunda Yönetmeliğin 5. Maddesine göre baz istasyonlarının yeri ile ilgili görüģler Mahalli Çevre Kurulu nda belirlenmekte ve Ġlimizin bağlı olduğu Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü ne görüģ gönderilmektedir. 291

Bölge Müdürlüğünün baģvurusu sonrasında 339 adet baz istasyonu ve verici için yer seçimi görüģü oluģturulmuģ ve ilgili kuruma gönderilmiģtir. KAYNAKÇA : 1. Karayolları 46. Bakım ġube ġefliği Verileri (1996-2009) 2. TCDD EskiĢehir Gar Müdürlüğü Verileri (1996-2009) 3. EskiĢehir Ġl Telekom Müdürlüğü Verileri (1996-2008) 4. EskiĢehir BüyükĢehir Belediyesi Verileri (1996-2009) 292

HARĠTA L.1 EskiĢehir Ġli Çevre Düzeni Planı 293

(M). YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS M.1 KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA M.1.1 Kentsel Alanlar M.1.1.1 Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri EskiĢehir, Ġç Anadolu Bölgesi nde, EskiĢehir ovasının güneybatı kesiminde, ovayı çevreleyen yaylanın dik kenarı önünde kurulmuģ ve ovanın ortasına doğru geniģlemiģ bir kenttir. Sakarya nehrinin en önemli kolu olan Porsuk çayı kentin içinden batı doğu yönünde geçmektedir. EskiĢehir Ġlinin iklimi, ilk bakıģta Batı Anadolu ve Ġç Anadolu iklimleri arasında bir geçiģ iklimi niteliği gösteriyorsa da ilde genellikle sert ve karasal bir iklim görülmektedir. EskiĢehir de doğu-batı doğrultusunda oluģan dağlar arasında yer alan Porsuk ve Yukarı Sakarya ovaları gibi geniģ düzlüklerin yüksekliği 800-1000 m. ye dek varmaktadır. Ġl kuzey ve güneyinden dağlarla, batısından ise yüksek platolarla çevrili bulunmaktadır. Bu durum Karadeniz ve Akdeniz bölgesi iklimlerinin Ġl üzerindeki etkisini engellerken Batı Anadolu ikliminin az da olsa EskiĢehir sınırları içerisine sokulabilmesi sonucunu yaratmaktadır. EskiĢehir kentsel alanında alüvyon yamaç malozu, çakıllı kil, kireçtaģı, konglomera-kumtaģı yer yer marn-kiltaģı ve Bezil intrüzitler gözlenen litolojilerdir. Kentte Porsuk çayı ve yan kollarının meydana getirdiği alüvyon oldukça geniģ alanlar kaplar. Bu alanların topografyası düzdür. EskiĢehir ülkesel ölçekte önemli bir demiryolu kesiģim noktasıdır. Ġstanbul dan gelen demiryolu burada Afyon-Konya ve Ankara olmak üzere iki ana aksa ayrılır. UlaĢılabilirliğinin yüksek olması, EskiĢehir i daha üst kademeden merkezler olan Ankara, Ġzmir ve Ġstanbul kentlerinin etkisi altında bırakmıģtır. Bu nedenle, daha çok Orta Anadolu ve Batı Anadolu daki yerleģim merkezleri arasında iletiģim sağlamakta ve kendi etki alanındaki ekonomik faaliyetleri düzenlemektedir. Sonuç olarak ; EskiĢehir aktif bir heyelan, kaya düģmesi gibi olayların gözlenmediği bir jeolojik yapıya sahiptir. Alüvyon, yamaç molozu, çakıllı kil kanlamera ve kireç taģı olan zeminlerde yapılacak çok katlı ve ağır yapılar için temel etütleri yapılması tavsiye edilmektedir. Bazik intrüziflerde eğimli ve arızalı alanlar iskan dıģı bırakılmalı, eğimin elveriģli olduğu kesimlerde çok katlı binalar ve ağır yapılar için temel araģtırmaları yapılması ve daha çok tek katlı ve bağ bahçe tipi inģaatlar için kullanılması uygundur. 294

ġekil M.1 Ġlimizin Yer ġekli 295

M.1.1.2 Kentsel Büyüme Deseni EskiĢehir kentinin zaman içindeki geliģmesi, bir çok diğer Anadolu kentinin de geliģmesinde etkin olan oldukça karakteristik bir dizi dinamiklerin etkisinde gerçekleģmiģtir. Kent eski tarihlerde, verimli bir ovaya bakan ve savunma açısından avantajlı olan bir tepe yamacında kurulmuģtur. Cumhuriyet in ilk yıllarında demiryolunun ovadan geçmesi ile birlikte, kent makroformunun ilk yerleģtiği yamaçtan ovaya doğru inerek yayılması süreci hızlanmıģ ve Ġstasyon bu süreçte önemli bir çekim noktası oluģturmuģtur. Kent belli bir geliģme seviyesine kadar merkezi iģ alanının çevresinde dairesel olarak geliģmiģ, ancak 1950 lerde tüm ülkenin de içine girdiği sanayileģme sürecinin etkisiyle, kentleģme hızlanmıģ ve bu makroform bozularak mekanda geniģleyen bir büyüme sürecine girilmiģtir. Bu dönemde mekansal geliģme yi kontrol altına alabilmek ve sağlıklı bir kentsel geliģme ye çevirebilmek için bir imar planı gereği belirmiģtir.1952 yılında kentin imar planı hazırlatılmıģtır. 1953 yılından sonra ortaya çıkan geliģmeler planın kestirimlerinin çok üzerinde gerçekleģmiģ ve kent plan sınırlarının çok dıģına taģmıģtır. Kentsel geliģmenin ve nüfus artıģının sonunda 1952 imar planı 1970 lerde ihtiyaca cevap vermekten uzak kalmıģ ve yeni bir planın hazırlanması ihtiyacı doğmuģtur. Bu ihtiyaca cevap vermek için 1978 yılında yeni imar planı hazırlanmıģtır. 1978 planı kentin çekirdek büyümesini kırmıģ ve doğrusal geliģimi öngörmüģtür. Bu doğrusal geliģim içinde de Organize Sanayi Bölgesi hem sanayi faaliyetleri, hem de bunlara bağlı konut ihtiyaçlarının yer seçimi açısından önemli bir odak oluģturmuģtur. Bu plan yıllar içinde yerleģmiģ arazi kullanımı yapısına uyum sağlamakta yetersiz kaldığı ve uygulamada güçlülerle karģılaģıldığı için 1985 te revize edilmesi yoluna gidilmiģtir. 1985 de baģlanıp, 1987 de tamamlanan ve 2000 yılını hedef alan imar planı 1978 planının revizyonu niteliğindedir. 1978 planının önerileri kabul edilerek, bu önerileri geliģtirme yolu seçilmiģtir. Bu plan kentsel geliģme alanları olarak doğu ve batı istikametlerini göstermiģ ve kent içindeki sanayi kuruluģlarının kent dıģına alınması politikasını öngörmüģtür. Kentin fiziksel geliģimindeki en önemli sorun, aslında diğer ova kentlerimizin de karģı karģıya kaldığı, tarımsal açıdan son derece değerli olan ovanın tarımsal amaçlı kullanımının kentsel rantla rekabet edememesi ve böylece tarım toprağının kentsel arsaya dönüģmesi sürecidir. Böylece geri dönüģü mümkün olmayan bir Ģekilde tarımsal açıdan değerli olan araziler kaybedilmektedir. Kentin geliģimini etkileyen en önemli faktörlerden biri olan kent içi ulaģım ağının geliģtirilmesinde de, bu dönüģüm göz önünde bulundurulmalı ve mümkün olduğu kadar kentsel geliģmeyi ova toprağından uzak tutacak bir ulaģım ağı planlanmalıdır. Bir yandan ilin kırsal alanından, öte yandan Ġl dıģından ve hatta belli dönemlerde yurt dıģından EskiĢehir kentine önemli bir nüfus akımı olmuģtur. Hızlı nüfus artıģına koģut olarak, kentin geniģlemesi de sürmüģtür. Yeni göçmen mahalleleri kurulmuģ, 1949-1950 deki selden zarar gören mahalleler yeniden yerleģmeye elveriģli duruma getirilmiģtir. Bu dönemde kurulan birçok yeni mahalle, kentin biçimini dağınık ve bazen de sıçramalarla geliģmesine yol açmıģtır. Dağınık ve sıçramalı geliģmenin baģlıca nedeni çeģitli kamu ve özel kesim sanayi kuruluģları ile yine bu dönemde kurulan eğitim, sağlık ve bunun gibi kurumların yer seçimi kararlarının birbirinden bütünüyle kopuk olarak alınmasıdır. Kent içinde geliģigüzel yerleģen bu kuruluģlar geliģme 296

çekirdekleri oluģturmuģ ve çevrelerinde konut alanları ortaya çıkmıģtır. burada dikkati çeken bir nokta, bu konut alanlarının önemli bir bölümünü, kooperatiflerce yapılan toplu konut türü geliģmelerin oluģturmasıdır. Özellikle iģçi konutları iģlevini taģıyan bu alanlara örnek olarak Orhangazi, Ertuğrulgazi, Sümer, Osmangazi ve Gökmeydan mahalleri gösterilebilir. Kentte dağınık bir biçimde yer alan bu yeni yerleģme alanları, baģta ulaģım olmak üzere, kentsel hizmetlerin sağlanmasında önemli sorunlara yol açmıģtır. 1970 li ve 1980 li yıllarda ise, kentin geliģmesiyle birlikte kentsel rant hızla artmıģtır. Bu nedenle, geliģimini sürdürme talebinde olan sanayi sektörü kent merkezinden uzak alanlarda yer seçmiģtir. Böylece, 1970 lerin baģında, Ankara karayolu üzerinde, kentin 12 km doğusunda Organize Sanayi Bölgesi kurulmuģtur. Bu dönemde de karayolları konut geliģimini beraberinde getirmiģ, EskiĢehir i çevre yerleģmelere bağlayan yollar ve özellikle de kentin kuzeyinden geçen Ankara - Ġstanbul karayolu bağlantısı boyunca yapılaģma engellenememiģtir. Kent, kuzey yönünde bir yağ lekesi Ģeklinde büyümesini sürdürmüģ; ancak EskiĢehir i çevre yerleģmelere bağlayan karayolları boyunca da geliģmeler olmuģtur. Doğudaki askeri bölgelerle, batıdaki bölgeler arasında sıkıģan kentin büyümesi, daha çok kuzey, kuzeydoğu ve güneybatı yönlerinde gerçekleģmiģtir. Kentin kuzeyinden geçen yeni Ankara-Ġstanbul Karayolu bağlantısı ise kuzeye doğru geniģleyen konut alanları için önemli bir çekim unsuru olmuģtur. EskiĢehir de konut alanları toplumsal yapının mekanda yansımasının bir örneğidir. Ancak, EskiĢehir in tarihsel geliģimi içinde konut alanlarının toplumsal farklılaģmaya göre ayrıģması süreci, kente özgü nedenlerle yavaģ geliģmiģtir. Alt ve üst gelir gruplarının konut alanlarında fiziksel ayrıģması, diğer büyüyen kentlerindeki kadar keskinleģmemiģtir. Kamu kuruluģları, kendi iģçileri için konut alanları oluģturmuģ ve bu konutlar daha sonraki kooperatif türü geliģmelerin öncüsü olmuģtur. M.1.1.3 Planlı Kentsel GeliĢme Alanları EskiĢehir in kent biçimi tek merkezli dairesel kentlerin geliģme modelinin ana özelliklerini taģımakla birlikte, çizgisel geliģmeye de açıktır. Kuzeybatı yönünde Ġstanbul Karayolu üstünde yer alan küçük sanayi sitesi ile güneydoğu yönünde Ankara Karayolu üstünde yer alan Organize Sanayi Bölgesi nin kentin geliģmesini etkilemesi ve kentin ilerde çizgisel bir geliģme göstermesi beklenebilir. EskiĢehir de kent merkezi, iki ana omurga üzerinde yoğunlaģan ve bu omurgalara bağlanan caddeler boyunca uzantılar halinde süren bir yapıdadır. Birinci omurga, Bursa Caddesi ile Sivrihisar Caddesinin birleģtiği, merkezi aģağı yukarı Orduevi olan kesimdir. Ġkinci omurga ise, Ġki Eylül Caddesinin kuzey yanından baģlayarak, Hamamyolu nun doğusuna dek uzanan üçgen alandır. Birincisi Porsuk Çayının kuzeyinde ona koģut, ikincisi ise çayın güneyinde ona dik yer alan iki bölge birbirine Porsuk Çayının üstünden geçen KöprübaĢı Caddesi çevresinde yoğunlaģan merkez iģlevleri ile bağlanır. EskiĢehir in kent merkezi tarihsel geliģimi boyunca, toplumsal yapının dönüģüne koģut olarak evrim geçirmiģtir. Bu evrim durağan bir konumda merkezin yıkılıp - yenilenmesi biçiminde değil, zaman içinde merkez iģlevlerinin yoğunlaģtığı bölgelerin sürekli kayma göstererek, güneydeki ilk çekirdekten kuzeye doğru ilerlemesiyle olmuģtur. Kent merkezinin kuzeye doğru kayması, sürecinde önemli bir geliģme özellikle 1930 lardan sonra ticaret birimlerinin yoğunlaģtığı Hamamyolu çevresinde gerçekleģmiģtir. Bu bölge 1980 lere gelindiğinde de varlığını sürdürmektedir. Yüksekliği tek kat ile üç kat arasında değiģen çok küçük parsellere 297

yerleģmiģ bitiģik düzen yapıların sıralandığı dar sokaklardan oluģan bu doku büyük ölçüde eski biçimiyle durmaktadır. Bu yapı, Porsuk un güneyindeki omurganın önemli bir bölümünde egemendir. Merkezin geliģimi son yıllarda da kuzey yönünde sürmüģtür. EskiĢehir kenti 1990 lı yılların baģında da tek merkezlilik özelliğini korumaktadır. Ancak, bu merkezin içinde çeģitli bölgeleri ayrıģtırmak mümkündür. Bu ayrıģtırma gerek iģlev, gerekse farklı gelir gruplarının talebinin karģılanması açısından yapılabilir. Merkezin geleneksel özelliklerini koruyan kesimi, Hamamyolu ve bu yolun kuzeyinden ayrılan dar sokaklar boyunca toplanmıģtır. Bu kesimde, konfeksiyoncular, dokumacılar, ayakkabıcılar, züccaciyeciler, hırdavatçılar, toptan ve perakende bakkaliyeler ve kuyumcular çoğunluktadır. Ayrıca, tarımsal faaliyet için gerekli hayvan yemi, böcek ilacı vb. gibi ürünlerin satıldığı dükkanlarda vardır. Bölgede geleneksel merkez özelliklerini yansıtan bir olgu da, dokumacılar, kuyumcular, züccaciyeciler, bileyiciler ve kunduracılar gibi tek bir etkinliğin toplandığı sokakların varlığıdır. Öbür kentlerde olduğu gibi EskiĢehir de de merkezin bu geleneksel kesimi, daha çok alt-orta gelir gruplarının alıģveriģ ettiği bir alandır. Porsuk un kuzeyinde kalan bölgede ise, modern merkez özellikleri ağır basar. Buradaki yapılarda büyük ölçüde yenilenmiģ ve kat yükseklikleri artmıģtır. Lüks mağazaların ve büroların toplandığı iģ hanları, mali kuruluģlar bu kesimde yer alır. Özellikle Orduevi çevresi, iki yönde lüks mağazaların yoğunlaģtığı, lüks pastane ve lokantaların bulunduğu bir alandır. Üst katlarda da büro kullanıģları yer almaktadır. Bir geçiģ bölgesi niteliğinde olan KöprübaĢı Caddesinin çevresinde ise alt gelir gruplarının tüketimine yönelik giyim ve züccaciye mağazalarının yanında lüks mağazaları görmek mümkündür. Bu caddeyi, modern merkezin yer aldığı Sivrihisar Caddesi ne bağlayan sokaklarda da banka Ģubeleri ve bazı kamu kuruluģlarının büroları dikkati çekmektedir. KöprübaĢı çevresinin geçiģ bölgesi niteliği, yapılarda da görülür. Cadde üstünde tek katlı küçük ve eski dükkanlarla 1930-1940 lardan kalma 3-4 katlı yapılar arasında 8 katlı yapılar da vardır. Bu çok katlı yapıların giriģ ve bodrum katlarında genellikle pasajlar yer alır. Üst katlar da ise emlak, muhasebe ve mimarlık-mühendislik büroları çoğunluktadır. Merkez iģlevleri, kent merkezinin omurgasını oluģturan bu bölgelerin dıģında, her yönde uzanan caddeler boyunca giriģ katları da yoğunluklarını sürdürür. Bu uzantılar nitelik olarak birbirinden farklıdır. Sivrihisar Caddesi nin doğu yönündeki uzantısı üstünde oto galerileri, yedek parçacılar ve dayanıklı tüketim malları satan mağazalar çoğunluktadır. Caddenin kuzeybatı yönünde süren uzantısında ise, üst gelir grubuna yönelik perakende ticaret yerleri ve özel doktor muayeneleri, avukat büroları yer alır. Kuzeye yönelen öteki caddeler üstünde de zemin katlarda ticaret birimleri vardır. Bağlar Caddesi üstündeki ticaret birimleri merkezden uzaklaģtıkça, hitap ettiği gelir grubu değiģerek, demiryoluna dek uzanır. Demiryolunun kuzeyinde ise hayvan pazarı ve sanayi kuruluģları yer alır. Güneydeki uzantılarda da çeģitlilik görülür. Ġki Eylül Caddesi, güneybatı yönünde sürerek, Atatürk Caddesine ulaģır. Bu caddenin doğu yakasında, giriģ katlarda daha çok günlük ve haftalık alıģveriģe yönelik ticaret birimleri çoğunluktadır. Cadde üstünde yer alan bu birimler, merkezin batısındaki üst gelir durumu konut alanlarına hizmet eden bir alt merkez niteliği kazanır. 298

Hamamyolu, güneyde Yediler Parkı ile son bulmaktadır. Bu parkın doğusunda Ankara ġosesi boyunca da ticaret birimleri vardır. Parkın güneyinde Odunpazarı nın giriģinde ise bu bölgeye hizmet eden bir alt merkez oluģmuģtur. Merkezin kuzeyinde, daha önce de değinildiği gibi, konutlarla iģyerleri iç içedir. Bu geçiģ bölgesi demiryoluna kadar uzanır. Merkezin doğu çeperinde ise, Yunusemre Caddesi boyunca çeģitli etkinlikler yer alır. Porsuk Çayı nın hemen güneyinde geniģ bir alanı küçük sanayi birimleri kaplamaktadır. M.1.1.4 Kentsel Alanlarda Yoğunluk Nüfus Ģehir merkezinde yoğunlaģmıģtır. Merkezdeki nüfus yoğunluğu ilçelere ve köylere nazaran daha fazladır. M.1.1.5 Kentsel Yenileme Alanları Kentin ilk imar planı 1952 yılında hazırlanmıģtır. Plan sanayi bölgelerinin değiģimi için gerekli alanları belirlemiģ, konut alanları içinde geniģ yeģil alanlar önermiģ ve konut alanları için bitiģik düzeni öngörmüģtür. 1953 ten sonra ortaya çıkan geliģme, planının öngörülerini fazlasıyla aģmıģ, kent planda çizilen sınırın dıģına taģmıģtır. Kentin hızla geliģmesi sonucu 1970 lerde ikinci bir imar planı hazırlamak gereksinimi ortaya çıkmıģtır. 1978 de 1/25000 nazım plan Ģeması hazırlanmıģtır. Planın temel kararı, kentin ilerideki sosyo-ekonomik geliģiminin mekanı nasıl Ģekillendireceği göz önüne alınarak verilmiģtir. planın ana özelliği kentin belli eksenler üstündeki koridorlar biçiminde geliģmesini önermesi ve bu koridorların ayrı niteliklerde olmasıdır. Daha sonra kentteki hızlı geliģme 1985 yılında yeniden bir imar planı hazırlanmasını gerekli kılmıģtır. Polat Sökmen tarafından hazırlanan palan halen yürürlükte olup uygulamada bir takım güçlüklerle karģılaģılmaktadır. Belediye Encümeninin 09.08.2004 tarihindeki kararı ile 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanununun geçici 2. maddesi gereği; EskiĢehir Ġli BüyükĢehir Belediyesi sınırları Valilik binası merkez kabul edilerek ve il mülki sınırları içinde kalmak Ģartı ile yarıçapı 20 km olan Tapu Kadastro Müdürlüğü nce hazırlanan haritanın daire sınırlarında ve içinde kalan BüyükĢehir Belediyesi kapsamına giren köy tüzel kiģiliği sona ererek, 18 köy mahalleye dönüģtürülmüģtür. M.1.1.6 Endüstri Alanları Yer Seçimi Ġl merkezinde 1972 yılından beri faaliyetini sürdüren OSB 4 ncü bölümüyle birlikte önemli bir sanayi merkezidir. Bunun dıģında Sivrihisar OSB si, Çifteler OSB si, Beylikova OSB si yer seçimleri tamamlanmıģ kuruluģ iģlemleri devam etmektedir. OSB ve sanayi alanlarının seçiminde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Bakanlığımız Yönetmeliklerine göre hareket edilmektedir. 299

M.1.1.7 Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Odunpazarı Evleri ; 1950 yıllarından sonra, bazı yol yapımları sırasında (örneğin; ġeyh ġehabettin Caddesinin yapımı) bir çok eski evin yıkılmasına rağmen, Odunpazarı ve çevresi, çeģmeleri eski evleri, dar sokakları, küçük meydanları ile özel görünümünü korumuģtur. Trafikten uzak, havası sağlıklı olan bu eski Türk Ģehri, görüntüsünü tamamlayan antik evlerin konumu, yıllar boyu değiģmemiģ ve özelliklerini taģımıģtır. Evlere dıģtan baktığımızda canlı renklerle boyandığını, pencerelerde kafes yada kafes cumba kullanıldığını görmekteyiz. Bu tip evler, genelde iki katlıdır ve her iki katta bir sofanın etrafına sıralanmıģ dörder oda bulunmaktadır. En güzel örneklerinden birisi olan YeĢil Efendi Evi, 1970 yılında, Etnografya müzesi haline getirilmiģtir. Bu evde tavanlar, gömme dolapların kapakları, ahģap iģçiliğini sergilemektedir. Bazı ocakların iki tarafında küçük raflar vardır. Bunlara Kedi Gözü adı verilir. Genelde tavanın ortasında altıgen, dörtgen köģe veya yuvarlak göbek bulunur. Odunpazarında bu tür ahģap iģçiliğine güzel örnek olarak Beyler Sokağı nın köģesindeki Celepcigil Evi ni gösterebiliriz. Alt katı dükkan olan bu evin 120-150 yıl önce yapıldığı tahmin edilmektedir. Genellikle evlerin üst katları sokağa doğru çıkmalıdır. Bu tür evlerde haremlik selamlık ayrımı seyrek olarak görülür. Ancak bu ayrımın görüldüğü evlere örnek olarak Hacı Hüseyin ÇavuĢ Evi, YeĢiller Evi ve bitiģiğindeki Sipahiler Evi ni gösterebiliriz. AhĢap iģçiliğine örnek olarak da Çıkıllılar Evi ve Demirler Evi ni gösterebiliriz. Odunpazarı ndaki bu evlerin aralarında bulunan mahalle çeģmeleri hala iģlevlerini sürdürmektedir. Odunpazarı semtinde Osmanlılardan günümüze miras kalan yapıların bir bölümü restore edilmiģ fakat bir çoğu ilgisizlik yüzünden yok olma tehlikesiyle karģı karģıya bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Kırım SavaĢı ndan sonra EskiĢehir e göç eden Tatarlar tarafından Kırım Tipi Evler yapılmıģtır. Bu tip evin cephesinin ortasında, yuvarlak ve demir parmaklıklı bir balkon bulunur. Çatısı, yuvarlak alınlıklıdır. Bu görünüģle geleneksel EskiĢehir evlerinden ayrı bir özellik taģır. Evlerin bahçeleri, yüksek kerpiç duvarlarla çevrilidir. Bazılarında kapalı fırın evi bulunur. Bir de EskiĢehir de KurtuluĢ SavaĢı ndan sonra yapılan neoklasik tipi ilk kagir resmi yapılar mevcuttur. Eski Belediye, Eski Hükümet Binası, Odunpazarı ndaki eski Askerlik ġubesi, bu tip bina örnekleridir. M.1.2 Kırsal Alanlar M.1.2.1 Kırsal YerleĢme Deseni EskiĢehir Ġli kırsal kesimi köy yerleģik ve dağınık alanlarından ibaret, tamamen imar plansız alanlardır. Köyün ihtiyacı çerçevesinde muhtarlıkların denetimi ile plansız geliģmektedir. 300

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti Kırsal alan planlanmasında arazi mülkiyeti hakkında elimizde bilgi bulunmamaktadır. M.2 ALTYAPI Bu konu ile ilgili ayrıntılı bilgiler UlaĢım ve Altyapı baģlığı altında incelenmiģtir. M.3 BĠNALAR VE YAPI ÇEġĠTLERĠ M.3.1 Kamu Binaları Kentin en önemli yönetsel birimleri olan Valilik, adliye, belediye binaları kent merkezindedir. Bu bölge, Valilik dıģındaki öbür kamu kuruluģları ile birlikte merkezin batısına, kamuya ait alanlardan oluģan bir bant ile sınır koymaktadır. Atatürk Caddesinin batı yanını ise, sırasıyla meslek lisesi, spor salonu ve Hava Kuvvetleri Hastanesi kaplamaktadır. M.3.2 Okullar Ġlimiz sınırları içerisinde Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı okul ve öğrenci sayıları aģağıya çıkarılmıģtır. Tablo M.1 Milli Eğitime Bağlı Okul ve Öğrenci Sayıları MERKEZ Okul Öğrenci Sayısı Sayısı ĠLÇELER Okul Öğrenci Sayısı Sayısı Toplam Okul Sayısı Toplam Öğrenci Sayısı Okullar Bünyesinde Bulunan Yurt Sayısı Yurtların Öğrenci Kapasiteleri Ġlköğretim 132 67.920 93 13.046 225 80.966 3 285 Ortaöğretim 51 35.946 31 5.213 82 41.159 18 2.661 Toplam 183 103.866 124 18.259 307 122.125 21 2.946 Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 2010 Ġlimiz sınırları içerisinde Osmangazi Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi olmak üzere iki üniversite bulunmaktadır. Anadolu Üniversitesi ne bağlı biri açıköğretim fakültesi olmak üzere 10 adet fakülte, 8 yüksekokul, 1 adet konservatuar, 5 adet enstitü mevcut olup, örgün eğitimde 26.372 lisans ve önlisans öğrencisi bulunmaktadır. Osmangazi Üniversitesi ne bağlı 7 fakülte, 2 Yüksekokul, 3 Meslek Yüksek Okulu, 4 Enstitü, 1 Konservatuar, 2 Bölüm ve 11 AraĢtırma ve Uygulama Merkezinde toplam öğrenci sayısı 18.006 dır. Ġlimiz merkezinde Yurtkur a bağlı Yunusemre Yurdu nda 1182 si kız, 1182 si erkek olmak üzere toplam 2364 öğrenci, Dumlupınar Yurdu nda 2058 i kız, 1260 ı erkek olmak üzere toplam 3318 öğrenci, EskiĢehir Yurdu nda 640 ı kız, 320 si erkek olmak üzere 960 öğrenci ve Cumhuriyet Kız Yurdu nda ise 386 kız öğrenci barınma imkanı bulmaktadır. 301

M.3.3 Hastaneler ve Sağlık Tesisleri Hastaneler genellikle il merkezinde konumlanmıģtır. Bunun dıģında ilçelerde bulunan devlet hastaneleri ile ilin değiģik semtlerinde sağlık ocakları bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgiler R. Sağlık ve Çevre baģlığı altında verilmiģtir M.3.4 Sosyal ve Kültürel Tesisler Kütüphaneler ; Ġl Halk Kütüphanesi 1968 yılında bakanlıkça inģa edilen modern bir binadır. Ancak bu bina, kütüphane hizmetlerinin geliģmesiyle ve artan nüfusa oranla Ġlimize yetmez bir duruma gelmiģtir. Ġl merkezinde bulunmaktadır. EskiĢehir Ġl Halk Kütüphanesine bağlı olan diğer kütüphanelerimiz ise sırayla Ģöyledir : Merkezdekiler ; Dumlupınar Çocuk Kütüphanesi Atatürk Çocuk Kütüphanesi Namık Kemal Çocuk Kütüphanesi Muzaffer Tokay Çocuk Kütüphanesi Ünal Çocuk Kütüphanesi Yenikent Çocuk Kütüphanesi Malhatun Halk Kütüphanesi Osmangazi Halk ve Çocuk Kütüphanesi (Bölge Cilt Atölyesi) Ġlçelerdeki Kütüphaneler ; Kaymaz Bucağı Halk Kütüphanesi Sivrihisar Halk Kütüphanesi Seyitgazi Halk Kütüphanesi Çifteler Halk Kütüphanesi Mahmudiye Halk Kütüphanesi Mihalıççık Halk Kütüphanesi Ġnönü Halk Kütüphanesi Alpu Halk Kütüphanesi Sanat ÇalıĢmaları ; Anadolu Üniversitesi nin konservatuar Bölümü nde, Klasik Türk Müziği, Klasik Batı Müziği, Halk Eğitim Merkezinde Hüseyin Erbay yönetimde Türk Sanat Müziği, Ahmet Kızılok yönetiminde ise Türk Halk Müziği çalıģmaları yapılmaktadır. Devlet Güzel Sanatlar Galerisi, Kültür ve Turizm Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Bu galeride her 15 günde bir resim sergisi açılmakta ve galeri programı bir yıl öncesinden hazırlanmaktadır. Devlet Güzel Sanatlar Galerisi nde sergiler dıģında resim, fotoğraf, seramik ve dokuma kursları da verilmektedir. Yunus Emre Kültür ve Sanat Merkezi Galerisi ile BüyükĢehir Belediyesi Kültür Merkezi de sanatsal çalıģmalara evsahipliği etmektedir. Kütahya yolu üzerinde bulunan fuar alanında Kültür Bakanlığı tarafından projelendirilmiģ olan, Kültür Merkezi nin inģaatına 1994 yılında baģlanmıģtır. Bu merkezde 650 kiģilik bir tiyatro salonu, 250 kiģilik bir toplantı salonu ve çeģitli sergi salonları ile atölyeler bulunacaktır. ĠnĢaatı halen devam etmektedir. 302

Ġlimizde BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığı tarafından yapılan BüyükĢehir Belediyesi Sanat ve Kültür Sarayı nda senfoni orkestrası konserleri, tiyatro ve opera etkinlikleri 2004 yılı baģından itibaren devam etmektedir. Sinemalar : - AFM (Migros) - Yapay Sinemaları (Kanatlı AVM) - Cinebonus (Espark AVM) - Cinebonus (Neo AVM) Tiyatrolar : EskiĢehir de Anadolu Üniversitesi Devlet Konservatuarı Tiyatro Bölümü öğrencileri ile Halk Eğitim Merkezi tiyatro çalıģmaları yürütmektedir. BüyükĢehir Belediyesi bünyesindeki Haller Gençlik Merkezinde bulunan TepebaĢı Sahnesi, Ġkieylül Caddesi nde yer alan Turgut Özakman Sahnesi, BüyükĢehir Belediyesi Sanat ve Kültür Sarayı ve ÇağdaĢ Cam Sanatları Müzesi Çocuk Sahnesi nde yıl boyunca çeģitli oyunlar sergilenmektedir. EskiĢehir Anadolu Üniversitesi gençleri bir araya gelerek EskiĢehir Tiyatro Kumpanyasını kurmuģlardır. Yedi Cüceler tiyatro grubu da Odunpazarı Belediyesi BaĢkanlığı himayesinde oyunlar sergilemektedir. EskiĢehir Sizin Sahne Oyuncuları ve Gençlik Spor Müdürlüğü nün Gençlik Merkezi Tiyatro grubu ise her yıl birkaç oyun hazırlayan amatör tiyatro gruplarıdır. Ayrıca Kültür Bakanlığı na bağlı Devlet Tiyatrosu, yurt içi turnelerinde ilimize gelerek temsiller vermektedir. M.3.5 Endüstriyel Yapılar Endüstriyel tesislerin yerleri hakkında bilgi Sanayi ve Teknoloji konu baģlığı altında incelenmiģtir. M.3.6 Göçer ve Hareketli Barınaklar Ġlimizde göçer barınaklara örnek olarak Ģeker pancarı için kampanya döneminde gelen geçici iģçilerin kurdukları çadırlardır. EskiĢehir Merkez, Alpu ve Çifteler Ġlçesi ve Mihallıçcık Yunusemre sınırlarında ağırlıklı olmak üzere il genelinde toplu olarak oluģturulan tuvalet ve su ihtiyacı karģılanmıģ sahalarda barınmaktadırlar. M.3.7 Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar Sıcaksu kaynaklarının bulunduğu, merkezi yerleģim alanlarına yakın bölgelerde kaplıcalar ve oteller yer almaktadır. Bu oteller Mihalgazi ilçesi sınırları içersindeki Özel Ġdare ve Ilıca Belediyesine ait 2 otel ile Sivrihisar ilçesi Hamamkarahisar köyünde 1 adet otel bulunmaktadır. ġehir merkezinde doğal sıcak sulu oteller dahil olmak üzere estetik açıdan doğal yapıya uyum sağlamamaktadır. M.3.8 Bürolar Dükkanlar Planlı Kentsel GeliĢme Alanları konu baģlığı altında incelenmiģtir. 303

M.3.9 Kırsal Alanda YapılaĢma EskiĢehir kırsalında yapılaģma geleneksek köy yapılanması olarak karģımıza çıkmaktadır. Kırsal alanda hayvancılık ve ekim için gerekli ekipmanın muhafaza edilecek Ģekilde planlanmıģ avlulu ve ahırlı olan evler karģımıza çıkmaktadır. Modern çağın gerekliliği köylere kadar ulaģmıģ, köylerde yol, su, elektrik ve telefon ağı ile donatılmıģtır. Yapılan yapılar özellikle taģ, tuğla, kerpiçtir. Ancak son zamanlarda köylerimizde betonarme yapılara rastlamaktadır. M.3.10 Yerel Mimari Özellikler Odunpazarı Evleri (M.1.1.7) baģlığı altında incelenmiģtir. M.3.11 Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Binalarda ağaç aksamı, tuğla, kerpiç, kiremit ve toprak ürünleri ile mermer kullanılmaktadır. M.4 SOSYO-EKONOMĠK YAPI M.4.1 Göçler TABLO M.2 1985-1990 Arasında Ġçe Göç, DıĢa Göç, Net Göç Ve Net Göç Hızı Türkiye Ġç Anadolu EskiĢehir Ġçe göç 4 065 173 671 609 53 563 Toplam göç içindeki pay, 1 000 165 13 1990 nüfusu içindeki pay, 80 75 91 DıĢa göç 4 065 173 821 715 47 053 Toplam göç içindeki pay, 1 000 202 12 1990 nüfusu içindeki pay, 80 92 80 Net göç (1) - -150 106 6 510 Net göç hızı, (2) - -17 11 (1) Türkiye toplamında iç göç dıģ göçe eģittir.(2) 1990 nüfusu esas alınarak yapılmıģtır. M.4.2 Göçebe ĠĢçiler Göçebe iģçiler genelde tarım ve inģaat sektöründe çalıģmaktadırlar. Tarım sektöründe çalıģanlar seyyar kurdukları çadırlarda, inģaat sektöründe çalıģanlar ise yaptıkları inģatlarda ve otellerde barınmaktadırlar. M.4.3 Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı Nisan 1999 a ait Hazine ye ait tahsisli ve iratlı mallar aģağıda verilmiģtir. 304

TABLO M.3 Hazineye Ait Tahsisat Mallar TAHSĠSLĠ ĠRATLI TOPLAM MERKEZ 1192 Adet 600.143.240,30 m² ĠLÇELER 1284 Adet 367.048.346,50 m² MERKEZ 6346 Adet 37.734.483,26 m² ĠLÇELER 24096 Adet 814.116.371,50 m² MERKEZ 7538 Adet 637.877.723,56 m² ĠLÇELER 25380 Adet 1.181.164.718,00 m² M.4.4 Konut Yapım Süreçleri Kooperatifler, BüyükĢehir Belediye BaĢkanlığının toplu konut projeleri ve yap - satçılar ve bireysel mesken inģaatları ile kentteki konut ihtiyacını karģılanmaktadır. BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi de Ġlimizde toplu konut projeleri gerçekleģtirmiģ ve halen devam eden projeler mevcuttur. M.4.5 Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri EskiĢehir TepebaĢı semtinde 1 nolu gecekondu bölgesinde önleme çalıģmaları tamamlanarak bu bölgede gecekondu sorunu ortadan kalkmıģtır. Çankaya Mahallesindeki 3 nolu gecekondu bölgesi önleme çalıģmaları yapılmıģtır. M.5 YERLEġĠM YERLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLERĠ Binalarda ısı ve ses izolasyonu için ilgili yönetmelikler geçerlidir. M.5.1 Binalarda Ses Ġzolasyonu Ġnsanları olumsuz etkileyen gürültü kaynaklarından bazıları yaģadıkları veya çalıģtıkları yapıların içinde yer almaktadır.yüksek düzeyli konuģma sesleri, adım sesleri ve diğer darbe gürültüleri, elektronik olarak yükseltilmiģ müzik, radyo, TV sesleri, her türlü ev aletlerinin sesleri, sıhhi tesisat ve havalandırma tesisatı ile iliģkili ticarethane büro vb. gürültüsü, tesisat dairesi ( brülör, hidrofor vb. gürültüleri), ortak servis alanları (merdiven,asansör) bina ve konut ile iliģkili atölye, tamirhane ve imalathaneler bina içinde gürültü rahatsızlığı veren gürültü kaynaklarıdır. Binalarda gürültü sorununun önlenmesi için alınabilecek önlemler Ģöyle sıralanabilir; Mevzi imar planlarının uygun biçimde yapılması; bina kütlelerinin yerleģtirilmesi, gürültü kaynaklarına bağlı olarak yönlendirilmesi ve biçimlendirilmesi, toplu olarak planlanacak yerleģim birimlerinin de gürültü kaynağı durumunda olabilecek yapıların, gürültüye duyarlı ve yarı duyarlı mekan ve yapı bloklarından uzak olarak yerleģtirilmesi ve ses yalıtım önlemi alınarak projelendirilmesi, Gürültüye duyarlı mekanların dıģ çevre gürültüsünden ve yapı içindeki kaynak hacimlerinden uzağa yerleģtirilmesi, tampon mekanlarının (depolar, mutfak, sirkülasyon alanları vb. servis alanları gibi) bırakılması, Yapıda iç yapı elemanlarının yeterli ses yalıtımına sahip olacak biçimde tasarlanması, 305

Ġç akustik yutuculuğunun arttırılması, hacim içinde ses perdeleri ve hücreler kaynağının uygun montajı ve yapının diğer bölümlerine ses iletim yollarının kesilmesi gibi önlemler alınabilir. Ülkemizde gürültü kontrolünün mevzuat kapsamına girmesi, 1983 de Çevre Kanunu ile gerçekleģmiģtir. 2872 sayılı Çevre Kanunu 14. Maddesi (DeğiĢik:26/4/2006 5491/11 md. ) Gürültü baģlığı altında kiģilerin huzur ve sükunu beden ve ruh sağlığını bozacak Ģekilde ilgili yönetmeliklerle belirlenen standartlar üzerinde gürültü ve titreģim oluģturulması yasaktır. ve UlaĢım araçları, Ģantiye, fabrika, atölye, iģyeri, eğlence yeri, hizmet binaları, ve konutlardan kaynaklanan gürültü ve titreģimin yönetmeliklerle belirlenen standartlara indirilmesi için faaliyet sahipleri tarafından gerekli tedbirler alınır. hükümleri yer almaktadır. M.5.2 Hava Alanı ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları EskiĢehir havaalanları mania planı 1/50 000 ölçekte verilmiģtir. Bu planda havaalanları çevresindeki binaların yüksekliklerinin olması gereken değerleri gösterilmiģtir. 306

ŞEKİL M.2 Eskişehir Havaalanları Mania Planları 307