Yeni TTK Kapsamında Şahıs İşletmelerinin Limited Şirkete Dönüşebilmesi I- GİRİŞ Mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu na(1) (ETTK) göre sadece bir ticaret şirketi, başka bir ticaret şirketine nevi (tür) değiştirme usulüyle dönüşebilmekte; buna mukabil bir ticari işletme bir ticaret şirketine veya bir ticaret şirketi bir ticari işletmeye dönüşememekteydi. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu(2) (TTK) ise şirketler ve işletmeler bakımından geniş bir tür değiştirme serbestisi ve türü seçme özgürlüğü getirmiş ve konuyu ayrıntılı bir şekilde ele almıştır. Bu kapsamda getirilen en önemli yeniliklerden biri ticaret şirketlerinin ticari işletmeye, ticari işletmelerin de ticaret şirketlerine dönüşmesine imkan sağlanmasıdır. Ülkemizde ilk defa ticari faaliyette bulunacak olan ve nispeten düşük hacimli iş yapmayı hedefleyen girişimciler, genellikle sermaye şirketlerinden ziyade gerçek kişi ticari işletmesi (şahıs işletmesi-şahıs firması)(3) kurmayı tercih etmektedir. Zira şahıs işletmelerinin hem kuruluş masrafları daha düşük, hem hedeflenen başarıya ulaşılamaması halinde bu işletmelerin kapatılması çok daha kolay, hem de kuruluş ve tasfiye işlemleri emek ve zaman bakımından tasarrufludur. Ayrıca bu işletmelerde asgari sermaye şartı bulunmamaktadır. Ülkemizde 31.12.2013 tarihi itibariyle ticaret siciline kayıtlı şahıs işletmesi (gerçek kişi tacir işletmesi) sayısı 570.541 dir. TTK ile birlikte, işleri iyi giden ve kurumsallaşmak isteyen, ayrıca ölçek ekonomilerinden daha fazla yararlanmayı arzulayan şahıs işletmeleri, üçüncü kişilere daha çok güven veren sermaye şirketlerine ve özellikle limited şirkete dönüşebilmektedir; uygulama da bu yöndedir. Bu çalışmamızda, TTK hükümleri çerçevesinde, öncelikle gerçek kişi tacirler hakkında kısa bir bilgilendirme yapıldıktan sonra limited şirkete dönüşmek isteyen şahıs işletmelerinin neler yapması gerektiği hususunda açıklayıcı bilgi verilecektir. II- GERÇEK KİŞİ TACİRLER TTK ya göre tacirler, gerçek veya tüzel kişi olabilir. Tüzel kişi tacirler, ticaret şirketleriyle (kollektif, komandit, anonim ve limited şirketler ile kooperatifler)(4), amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlardır. Gerçek kişi tacirler ise TTK nın 12. maddesinde açıklanmıştır. Anılan maddenin 12/I. maddesi, Bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir. şeklindedir. Kanun koyucu, gerçek kişiler bakımından tacir sıfatını,
kendi adına bir ticari işletmenin işletilmesi şartına bağlamıştır. Ticari işletme ise esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. Gerçek kişi tacirin ticaret unvanı, kısaltılmadan yazılacak adı ve soyadından oluşur. Bu unvanda eklere yer verilebilir. Ayrıca gerçek kişi ticari işletmelerin (şahıs işletmelerinin), tüzel kişiliği bulunmamakta ve bu işletmeler Kurumlar Vergisi Kanunu na değil, Gelir Vergisi Kanunu na tabi olmaktadır. III- ŞAHIS İŞLETMESİNİN Lİ-MİTED ŞİRKETE DÖNÜŞME YÖNTEMİ TTK ya göre tüzel kişiliği olmayan şahıs işletmesi, tür değiştirme ile tüzel kişiliği haiz limited şirkete dönüşebilecektir. Şahıs işletmesi ayrıca limited şirket dışında, kollektif, komandit veya anonim şirkete ya da bir kooperatife de dönüşebilir. Diğer taraftan şahıs işletmesinin dönüşeceği limited şirket, tek kişilik olabileceği gibi, çok ortaklı da olabilir. Limited şirketin çok ortaktan oluşmasının istenmesi halinde, gerçek kişi tacir ile üçüncü kişi ya da kişilerin ortaklık konusunda ayrıca anlaşmaları gerekecektir. TTK nın 194/II. maddesinde; Bir ticari işletmenin bir ticaret şirketine dönüşmesi halinde 182 ila 193. maddeler kıyas yoluyla uygulanabilir. denilmektedir. Hükümde her ne kadar uygulanabilir denilmekte ise de, bu ibareyi uygulanır şeklinde anlamak gerekir. Nitekim aynı hükme Ticaret Sicili Yönetmeliği nde(5) de (Yönetmelik) yer verilmiş ve orada bu ibare uygulanır şeklinde kullanılmıştır. Bu çerçevede, bir şahıs işletmesi limited şirkete dönüşürken yapması gereken işlemleri; TTK nın 182-193. maddelerinde ve Yönetmelikte belirtilen hususların yerine getirilmesi ile limited şirketin kuruluşunda aranan belgelerin hazırlanması şeklinde sıralanabilir. Söz konusu işlemler aşağıda detaylı bir şekilde açıklanmıştır. A- BİLANÇONUN (İŞLETME HESABI HULASASININ) VE ARA BİLANÇONUN ÇIKARTILMASI Tür değişikliğine giden şahıs işletmesinin, tür değişikliğini tescil ettirirken sicil müdürlüğüne ibraz edeceği belgelerden biri bilançodur. Ancak 213 sayılı Vergi Usul Kanunu nun (VUK) 178. maddesi ve Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ in geçici 1. maddesi çerçevesinde ikinci sınıf tüccar sayılan şahıs işletmeleri, bilanço esasına göre değil, işletme hesabına göre defter tutmakta ve bunlar her hesap döneminin sonunda bilanço değil, özet tablo olarak işletme hesabı hulasasıdüzenlemektedir. Dolayısıyla, şahıs işletmeleri, en son tanzim ettikleri işletme hesabı hulasasını sicil müdürlüğüne ibraz edecektir.
Öte yandan, TTK nın 184. maddesinde, bilanço günüyle tür değiştirme raporunun düzenlendiği tarih arasında altı aydan fazla zaman geçmişse veya son bilançonun çıkarıldığı tarihten itibaren şirketin malvarlığında önemli değişiklikler meydana gelmişse ara bilançonun çıkarılacağı ifade edilmiştir. Ara bilançoya, kural olarak yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve ilkeler uygulanır. Ara bilanço için fiziki envanter çıkarılması gerekli değildir. Yukarıda belirttiğimiz üzere, şahıs işletmelerinde bilanço değil, işletme hesabı hulasası çıkarılmaktadır. Dolayısıyla, belirtilen durumda bu işletmelerin tanzim edeceği belge, ara işletme hesabı hulasası olacaktır. Yeri gelmişken belirtelim ki, dönüşülen limited şirket, şahıs işletmesi gibi işletme hesabına göre değil, bilanço esasına göre defter tutacaktır. Ayrıca şahıs işletmesinin mevcut vergi mükellefiyet kaydı kapatılıp, limited şirket için yeni bir mükellef kaydı açılacaktır. B- LİMİTED ŞİRKET SÖZLEŞMESİNİN DÜZENLENMESİ Limited şirkete dönüşmek isteyen şahıs işletmesi, TTK hükümleri uyarınca zorunlu kayıtları ihtiva edecek şekilde şirket sözleşmesi hazırlar. Hazırlanan şirket sözleşmesinde; limited şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunduğu yer, esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde şirketin işletme konusu, esas sermayenin itibari tutarı (10.000 TL den aşağı olamaz), esas sermaye paylarının sayısı, itibari değerleri, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları, müdürün/müdürlerin adları, soyadları, unvanları, vatandaşlıkları ile şirket tarafından yapılacak ilanların şekline açıkça yer verilir. Diğer taraftan, zorunlu olmamakla birlikte istenilmesi halinde TTK nın 577. maddesinde sayılan hususlara şirket sözleşmesinde yer verilebilir. Bu hususlar, şirket sözleşmesinde öngörüldükleri takdirde herkes için bağlayıcı olacaktır. Limited şirketin ilk müdürünün/müdürlerinin, şirket sözleşmesinde belirtilmesi zorunludur. Bu çerçevede gerçek kişi tacir, dönüşülen limited şirketin müdürü olabileceği gibi üçüncü bir kişiyi de kendisiyle birlikte veya ayrı olarak müdür belirleyebilir. C- TÜR DEĞİŞTİRME PLANININ HAZIRLANMASI TTK nın 185. maddesi uyarınca şahıs işletmesi tarafından tür değiştirme planı hazırlanır. Bu planın geçerlilik şartı, yazılı şekilde yapılmasıdır. Tür değiştirme planı; tür değiştirmeden önceki ve sonraki ticaret unvanını, merkezini ve yeni türe ilişkin ibareyi, yeni türün şirket sözleşmesini, ortakların tür değiştirmeden sonra sahip olacakları payların sayısını, cinsini ve tutarını veya tür değiştirmeden sonra ortakların paylarına ilişkin açıklamaları içerir.
D- DENETİM RAPORUNUN DÜZENLENMESİ Ticari işletmenin malvarlığı unsurlarının değerinin tespitine ilişkin olarak yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir tarafından bir rapor düzenlenir (Yönetmelik md. 134/IX). Bu raporda sahip olunan malvarlığının gerçeğe uygun değerleri tespit edilir. E- DİĞER HUSUSLAR a) Kural olarak tür değiştirmelerde, TTK nın 188. maddesi çerçevesinde tür değiştirme planı, düzenlenmişse tür değiştirme raporu, son üç yılın finansal tabloları ve varsa ara bilanço, genel kurulda karar alınmasından otuz gün önce merkezinde ortakların incelemesine sunulur. Ancak şahıs işletmelerinde, gerçek kişi tacir dışında başka bir kimse olmadığından bu kuralın uygulanması mümkün olamayacaktır. b) TTK nın 189. maddesinde tür değiştirme kararının ticaret şirketlerinin genel kurullarında hangi nisaplarla kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Şahıs işletmesinde başka bir ortak bulunmadığından ve dolayısıyla genel kurul oluşmadığından şahıs işletmesinin limited şirkete dönüşmesinde söz konusu TTK hükmünün uygulama alanı bulunmamaktadır. Bu hususta şahıs işletmesinin tür değişikliği için beyan vermesi yeterlidir. c) TTK nın 186. maddesinin birinci fıkrasında, yönetim organının tür değiştirme hakkında yazılı bir rapor hazırlayacağı ifade edilmiş, ikinci fıkrasında da bu raporda yer verilecek hususlar açıklanmıştır. Söz konusu maddenin üçüncü fıkrasında ise Tüm ortakların onaylaması halinde küçük ve orta ölçekli şirketler tür değiştirme raporunun düzenlenmesinden vazgeçebilirler. denilerek bu raporun hazırlanmasından vazgeçilebileceği hükme bağlanmıştır. Bu kapsamda gerçek kişi tacir, isterse bahsi geçen raporu düzenlemeyebilecektir. IV- TÜR DEĞİŞİKLİĞİNİN VE YENİ LİMİTED ŞİRKETİN TESCİL VE İLANI TTK da yeni türe dönüştürülen şirketin eskisinin devamı olduğu kuralı kabul edilmiştir. Bu kapsamda, tür değiştirme sonucunda oluşan limited şirket, şahıs işletmesinin devamı olacaktır. Şahıs işletmesinin sahibi gerçek kişi tacir, tür değiştirmeyi ve yeni şirketin (limited şirketin) sözleşmesini tescil ettirmek üzere şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret sicili müdürlüğüne başvurur. Tür değiştirme tescil ile hukuki geçerlilik kazanır.
Bir ticari işletmenin bir limited şirkete dönüşmesine ilişkin zorunlu olguların tescil edilmesiyle birlikte ticari işletmeye dair kayıtlarda gerekli değişiklikler yapılır. Tescil, eski türün sicil kaydı üzerinden yapılır (Yönetmelik135/II). Tescil başvurusunda sicil müdürlüğüne verilecek olan belgeler şunlardır: Şahıs işletmesinin tür değişikliği beyanı, tür değiştirme planı, hazırlanmışsa tür değiştirme raporu, eğer ki bu raporun hazırlanmasından vazgeçilmişse buna ilişkin gerçek kişi tacir tarafından imzalanmış belge, gerçek kişi tacirce onaylanmış işletme hesabı hulasası ve gerektiğinde ara işletme hesabı hulasası, limited şirketin sermayesine ilişkin olarak pay bedellerinin en az %25 inin TTK ya uygun olarak bankaya yatırıldığını gösterir banka mektubu ve dekontu, ayni sermayenin konulması durumunda buna ilişkin TTK da ve Yönetmelikte öngörülen belgeler, limited şirketin kuruluşuna ilişkin gerekli belgeler (Gerçek kişi tacirin imzası noter tarafından onaylanmış şirket sözleşmesi ve bunun tarafından imzalanmış kurucu beyanı), şirket müdürünün/müdürlerinin noter huzurunda düzenlenmiş, ticaret unvanı altında atılmış imza beyannameleri, ticari işletmenin malvarlığı unsurlarının değerinin tespitine ilişkin olarak yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir tarafından düzenlenen rapor, tür değiştiren ticari işletmeye sürekli olarak özgülenmiş tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesi, bunların kayıtlı olduğu siciller ile söz konusu mal ve hakların ilgili sicillerdeki kayıtlarına ilişkin bilgileri içeren beyandır. Tür değiştirme kararı ayrıca Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde ilan edilir. Diğer taraftan, ticaret sicili müdürlüğü, tür değiştiren ticari işletmenin malvarlığına dahil olan tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve hakların limited şirketin adına tescilinin gecikmeksizin yapılması amacıyla limited şirketin tescili ile eş zamanlı olarak ilgili sicillere derhal bildirir. V- SONUÇ 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nda şahıs işletmeleri (gerçek kişi ticari işletmesi, şahıs firması) için önemli yenilik ve kolaylıklar getirilmiştir. Bu yeniliklerden biri de şahıs işletmelerinin limited şirkete veya başka bir ticaret şirketine dönüşebilmesidir. Şahıs işletmeleri, TTK da ve Ticaret Sicili Yönetmeliği nde öngörülen hususları yerine getirerek limited şirkete dönüşebilir. Bu dönüşüm için şahıs işletmesinin yapması gereken işlemler; işletme hesabı hulasası ile ihtiyaç halinde ara işletme hesabı hulasasının çıkarılması, limited şirket sözleşmesinin düzenlenmesi, tür değiştirme planının hazırlanması ve ticari işletmenin malvarlığı unsurlarının değerinin tespitine ilişkin olarak yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir tarafından bir rapor düzenlenmesidir. Tür değiştirme raporunun tanzimi ise ihtiyaridir. Tür değiştirme kararının ve yeni limited şirketin sözleşmesinin tescil ve ilanı ile birlikte tür değiştirme işlemi tamamlanmış olacaktır.
Kurumsallaşmak ve işlerini büyütmek isteyen şahıs işletmeleri için limited şirkete dönüşmek, TTK nın sağlamış olduğu en önemli fırsatlardan biridir. Bu fırsattan yararlanmak isteyen şahıs işletmelerinin, her zaman limited şirkete dönüşmesi mümkündür. Yazar: Mustafa YAVUZ* Yaklaşım / Mayıs 2014 / Sayı: 257 * Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Başmüfettişi (1) 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu nun 1533. maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. (2) 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış ve 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. (3) Literatür bakımından uygulamada kullanılan ibare daha çok şahıs firması/şahıs işletmesidir. Söz konusu ibarelerin resmi kullanımdaki karşılığı ise gerçek kişi ticari işletmesidir. (4) Gerçek kişi ticari işletmeler (şahıs firmaları-şahıs işletmeleri) ile şahıs şirketleri (kollektif ve komandit şirketler) birbirine karıştırılmamalıdır. Nitekim şahıs şirketleri, ticaret şirketlerinin bir türüdür. (5) Ticaret Sicili Yönetmeliği, Bakanlar Kurulu nun, 19.12.2012 tarih ve 2012/4093 sayılı Kararı ile kabul edilmiş ve 27.01.2013 tarih ve 28541 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.