Mayıs 2015 Türkiye de 2015 Seçim Beklentileri Rethink Türkiye Çalışma Grubu
Türkiye de 2015 Seçim Beklentileri Rethink Türkiye Çalışma Grubu
Bu dosya Rethink Institute tarafından Mayıs 2015 tarihinde İngilizce olarak basılmıştır. Rethink Institute onayı ile bu dosya İngilizceden Türkçeye tercüme edilmiş ve basılmıştır. İstanbul Enstitüsü İstanbul Enstitüsü toplumsal, iktisadi ve siyasal alanlarda yenilikçi bilgi ve fikirler üretmek amacıyla yüksek kaliteli, nesnel ve derinlemesine analizler yapma hedefiyle kurulmuştur. Amacımız bu bilgi ve fikirler ışığında müreffeh, barış dolu bir dünya için en güvenilir ve uygulanabilir analizleri karar vericilerin kullanımına ve kamuoyunun hizmetine sunmaktır. Türkiye de 2015 Seçim Beklentileri istanbul ENSTiTÜSÜ İstanbul Toplum Siyaset ve Ekonomi Araştırmaları Enstitüsü Tophanelioğlu Caddesi, Aygün Sokak Altunizade Plaza No:4 Zeminkat A Altunizade/ Üsküdar/ İSTANBUL, TÜRKİYE Yazar: Rethink Türkiye Çalışma Grubu İstanbul Enstitüsü Yayınları Birinci Basım: Mayıs 2015 Copyright Mayıs 2015 Tüm hakları saklıdır. İstanbul Enstitüsü izni olmadan bu yayının hiçbir kısmı elektronik ya da mekanik yollarla (fotokopi, kayıtların ya da bilgilerin arşivlenmesi, vs.) çoğaltılamaz. Bu yayında belirtilen görüşlerin tümü yazarlara aittir. Rethink Institute ve İstanbul Enstitüsü nün kurumsal görüşleri ile kısmen ya da tamamen örtüşmeyebilir.
içindekiler 7 Özet 8 Giriş 10 Rakipler 11 Başlıca Siyasi Partiler 12 AKP nin Listesi 12 CHP nin Listesi 13 MHP nin Listesi 13 HDP nin Listesi 14 Geçmiş Seçim Sonuçları 15 Geleceğe Bakış: Anketler ve Simülasyonlar 19 Anahtar Konular 19 Başkanlık Sistemi 20 Yolsuzluk Suçlamaları 21 Ekonomik Durgunluk 22 Sosyal Bölünmeler 23 Medya Özgürlüğü 25 Kürt Meselesi 26 Seçim Güvenliği 26 Seçim Öncesi Durum 29 2014 Seçimlerindeki Usulsüzlükler 29 Nüfus Yapısının Manipülasyonu 30 Seçim Sürecine Müdahale 31 Oy Sayılarının Gerçeğinden Farklı Bildirilmesi 33 Ankara nın Uzun Seçimi 34 Yaygın Elektrik Kesintileri 36 Seçim Sonuçlarının Farklı Rapor Edilmesi 37 Seçim Kurulları ve YSK ile İlgili Konular 38 Sonuç ve Tavsiyeler 5 5
Kısaltmalar AKP BBP BDP CHP HDP MHP PKK SP TBMM YSK Adalet ve Kalkınma Partisi Büyük Birlik Partisi Barış ve Demokrasi Partisi Cumhuriyet Halk Partisi Halkların Demokratik Partisi Milliyetçi Hareket Partisi Kürdistan İşçi Partisi Saadet Partisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Yüksek Seçim Kurulu 6
Özet 7 Haziran 2015 Pazar günü, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları yeniden seçim sandıklarına yönelecek. Seçimler Türkiye Parlamentosu nun 550 milletvekilini belirleyen genel seçimler olacak. Başkanlık sistemine geçilme ihtimali, çiğnenen haklar ve özgürlükler, ekonomik gerileme ve Kürt meselesi seçim atmosferini belirleyen temel konular. Seçimlerin adil ve özgür bir biçimde yapılması da 2014 seçimlerinin düzensizlikleri ve medyaya getirilen kısıtlamalar bağlamında yine tartışılan konular arasında bulunuyor. Son anketler, Kürt taraftarı politika yapan HDP nin %10 civarında bir desteğe ulaşırken Türk milliyetçisi MHP nin de %16 ile %18 arasında bir desteğe ulaştığını gösteriyor. Ana muhalefet partisi olan CHP ise %23 ile %29 arasında değişen daha geniş bir destek aralığına sahip. İktidarda bulunan AKP ise %34 ile %44 arasında bir seçmen desteğine sahip. Hem Kürt taraftarı siyaset yapan HDP nin hem de Türk milliyetçisi olan MHP nin aynı anda oylarını artırıyor olması Haziran seçimlerinin en ilginç noktasını oluşturuyor. Bu durum AKP nin parlamentoda sahip olduğu sandalye sayısını ciddi ölçüde değiştirecek bir etki doğurabilir. Eski Başbakan ve şimdi Cumhurbaşkanı olan Erdoğan, siyasal sistemi başkanlık rejimine dönüştürme konusundaki arzusunu defaatle ifade etti. Ancak iktidarda bulunan AKP nin Erdoğan ın bu arzusunu gerçekleştirmek için gereken Anayasa değişikliğini yapmak için daha fazla sandalyeye ihtiyacı var. Türkiye ekonomisi gerek yolsuzluklar gerekse Erdoğan ın rakiplerini ezmek için kullandığı otoriter politikalarından dolayı daha fazla riske maruz kalmış durumda. Sünni-Alevi, Türk-Kürt, dindar-seküler gibi tarihi fay hatları bu seçimde tartışılan konular arasında. Bu durum korku siyaseti üzerinden güvenlikçi yaklaşımları öne çıkarmakla kalmıyor, aynı zamanda günlük hayata patronaj ilişkileri getiriyor. 2015 Haziran ında Türkiye deki seçimlerin özgür ve adil bir biçimde yapılıp yapılmayacağına dair hem yurt içinde hem de uluslararası toplumda ciddi endişeler var. 2014 yerel seçimleri sırasında bazıları iddia olarak kalmış bazıları ise ispatlanmış çok sayıda düzensizlik ve usulsüzlük iddiaları vardı. Haziran 2015 seçimlerinin ülkenin geleceği açısından ne kadar kritik olduğu ve mevcut gergin atmosfer hesaba katılınca benzer tuhaflıkların tekrarlanması ve bunun siyasi ve sosyal açıdan yıkıcı sonuçlar doğurması ihtimal dahilindedir. 7
Giriş Haziran 2015 Pazar günü Türkiye vatandaşları yeniden sandık başına gidecek. Ülke çapında yapılacak olan genel seçimlerde Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 550 milletvekili seçilecek. Seçim atmosferini belirleyen temel mevzular arasında başkanlık sistemine geçiş ihtimali, baskı altına alınan haklar ve özgürlükler, ekonomik durgunluk ve Kürt meselesi var. Seçimlerin adil ve özgür bir biçimde yapılması da 2014 seçimlerinin düzensizlikleri ve medyaya getirilen kısıtlamalar bağlamında yine tartışılan konular arasında bulunuyor. 2014 yılı Ağustos ayında, dönemin Başbakanı olan Recep Tayyip Erdoğan, oyların %51,8 ini alarak halk oyuyla seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. Hem seçimlerden önce hem de seçimleri takiben Erdoğan, sistemi başkanlık rejimine dönüştürme konusundaki arzusunu tekrarladı. Mevcut durumda Türkiye parlamenter bir cumhuriyet ve cumhurbaşkanı diğer parlamenter sistemlere kıyasla daha fazla yetkiye sahip olsa da yalnızca devletin başı olmak durumunda. Başkanlık sistemlerinde ise başkan hem devlet aygıtının hem de yürütmenin başı olarak görev yapmakta. Ancak iktidarda bulunan AKP nin Erdoğan ın bu arzusunu gerçekleştirmek için gereken Anayasa değişikliğini yapmak için daha fazla sandalyeye ihtiyacı var. 2015 seçimlerinin en öne çıkan yönü de bu başkanlık tartışmaları olacak gibi. Seçimler oldukça gergin bir siyasi atmosferde gerçekleşecek. Yolsuzluk iddiaları, ekonomik gerileme, basın özgürlüğü ve anavatanın bütünlüğü bağlamında konuşulan Kürt meselesi sıkça tartışılan konular arasında. AKP son yıllarda ciddi yolsuzluk iddialarıyla karşı karşıya. 2013 yılı yazında gerçekleşen ve Gezi Parkı protestoları olarak bilinen toplumsal çalkantılar Erdoğan ın bir yıl sonra yapılacak seçim öncesinde gittikçe artan oranlarda bölücü bir dil kullanmasıyla neticelenmişti. Yoğun geçen seçim süreci %89 gibi oldukça yüksek bir katılım ortaya koymuş ve oy oranı azalmış da olsa seçimler AKP nin zaferiyle sonuçlanmıştı. 8
AKP nin Haziran seçimlerinin lider partisi olması bekleniyor. Muhalefet partilerinin merkez-sağ partisi olan AKP ile kıyaslanabilir bir cazibe oluşturması oldukça zordur. Ana muhalefet partisi olan CHP laik kesimlerin kaptan gemisi iken diğer iki muhalefet partisinden biri Türk milliyetçisi diğeri de Kürt milliyetçisi politikalar üretmektedir. Çok partili hayata geçilen 1950 li yıllardan sonra yapılan hemen tüm seçimler merkez-sağ partilerin zaferiyle sonuçlanmıştır. Birden fazla merkez-sağ partisi kâğıt üzerinde mevcut olsa da AKP nin arka arkaya kazandığı seçimler bu partileri seçmen desteği açısından kademeli bir şekilde marjinalleştirmiştir. 2011 seçimleri merkez-sağ siyasetin AKP tarafından tekelleştirildiğinin bir göstergesi olmuştur. Haziran 2015 seçimi bağlamında asıl soru, AKP nin seçimi kazanıp kazanmayacağı değil, oylarının artış mı yoksa azalış mı göstereceğidir. AKP 300 sandalyenin altında kalacak bir seçim galibiyeti elde ederse bu sonuç Erdoğan rejimine büyük bir darbe olarak değerlendirilecektir. Böyle bir durumda AKP içerisindeki anlaşmazlıkların artacağı tahmin edilebilir. Kürt yanlısı HDP ve Türk milliyetçisi MHP nin oylarını birlikte artırıyor olmaları seçimin en ilginç noktasını teşkil ediyor. Bu durum AKP nin meclisteki sandalye sayısını ciddi ölçüde etkileyebilir ve Türkiye için ciddi sonuçlar doğurabilir. Bunun da ötesinde merkez-sağın iki küçük partisi olan Saadet Partisi (SP) ve Büyük Birlik Partisi nin (BBP), Saadet Partisi çatısı altında bir seçim ittifakına girmiş olması da hesaba katılmalıdır. Zira bu ittifak AKP tabanından muhafazakâr oy transferi gerçekleştirebilir. 9
Türkiye de yasama yetkisi ülkenin tek parlamentosu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi ndedir (TBMM). TBMM, 85 seçim bölgesinden seçilen toplam 550 milletvekilinden oluşur. Vekiller hafifletilmiş bir orantısal temsil için dört yıllığına seçilir. TBMM de temsil edilebilmek için bir partinin parlamento (genel) seçimlerinde en az %10 oy alması gerekir. Buna ek olarak, bir adayın milletvekili olarak seçilebilmesi için, partisinin şehirlerin en az yarısındaki seçim bölgelerinin en az üçte birinde organize olmuş olması gerekir. Bağımsız adaylar seçimlerde yarışıp seçilebilirler ve seçim barajına tabi değildirler. Parlamentonun mevcut sandalye dağılımı aşağıdaki gibidir. Rakipler Türkiye de yasama yetkisi ülkenin tek parlamentosu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi ndedir (TBMM). TBMM, 85 seçim bölgesinden seçilen toplam 550 milletvekilinden oluşur. Vekiller hafifletilmiş bir orantısal temsil için dört yıllığına seçilir. TBMM de temsil edilebilmek için bir partinin parlamento (genel) seçimlerinde en az %10 oy alması gerekir. Buna ek olarak, bir adayın milletvekili olarak seçilebilmesi için, partisinin şehirlerin en az yarısındaki seçim bölgelerinin en az üçte birinde organize olmuş olması gerekir. Bağımsız adaylar seçimlerde yarışıp seçilebilirler ve seçim barajına tabi değildirler. Parlamentonun mevcut sandalye dağılımı aşağıdaki gibidir. Boş,15 Öteki, 5 Bağımsız, 12 HDP, 29 MHP, 52 CHP, 125 AKP, 312 0 50 100 150 200 250 300 350 Şekil 1. Türkiye Parlamentosundaki Sandalye Dağılımı 10
Başlıca Siyasi Partiler AKP kendisini muhafazakâr demokrat bir parti olarak tanımlayarak siyasi yelpazenin merkezine yerleştirir. Kendi resmi ifadeleriyle AKP, farklı siyasi geleneklerden gelen bireylerin yerleşik bazı ilkeler ve değerler etrafında birleştiği bir noktada bulunuyor. Recep Tayyip Erdoğan ve Abdullah Gül 14 Ağustos 2001 yılında partiyi bir grup yol arkadaşıyla kurdular. 2002 yılında yapılan seçimde AKP meclis sandalye sayısının üçte ikisini kazandı. Partinin şimdiki genel başkanı olan Ahmet Davutoğlu ise 2009 yılında Dış İşleri Bakanı olarak atandı. 2014 yılı Ağustos ayında yapılan seçimlerde Erdoğan Cumhurbaşkanı olarak seçilince Ahmet Davutoğlu da parti yetkilileri tarafından Genel Başkan ve dolayısıyla Başbakan seçildi. Türkiye Cumhuriyeti nin kurucu partisi olan ve ilk kez 1923 yılında ikinci kez ise 1992 yılında yeniden kurulan CHP ise kendisini Cumhuriyet in kurucu ilk partisi ve değerlerine bağlı çağdaş bir sosyal demokrat parti olarak tarif ediyor. Temel hedeflerini ise, çağdaş sosyal demokrasinin evrensel değerleri; yani özgürlük, eşitlik, dayanışma, işçi hakları ve demokrasi olarak ifade ediyor. Mevcut Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu 2002 yılında milletvekili seçilerek meclise girdi. Mayıs 2010 dan bu yana ise parti genel başkanı olarak görev yapıyor. İlk defa 1969 yılında kurulan MHP ise ikinci kuruluşunu 1992 yılında gerçekleştirdi. Partinin ideolojik temelleri ifadesini dokuz ışık doktrininde bulur: Milliyetçilik, Ülkücülük, Ahlakçılık, Toplumculuk, İlimcilik, Hürriyetçilik ve Şahsiyetçilik, Köycülük, Gelişmecilik ve Halkçılık, Endüstricilik ve Teknikçilik. Bu ideoloji Türkiye yi muasır medeniyetin zirvesine taşımayı ve uluslararası arenada lider bir ülke haline getirmeyi hedefler. Devlet Bahçeli 1997 yılının Temmuz ayında partinin genel başkanı seçildi. 1999 dan 2002 ye kadar ise Bülent Ecevit liderliğinde kurulan DSP, MHP ve ANAP tan oluşan koalisyon hükümetinde başbakan yardımcılığı görevinde bulundu. 2012 yılında kurulan HDP ise kendisini azınlık haklarının savunusu üzerine kuran solcu bir parti olarak tarif ediyor. Önceleri BDP, akabinde ise DBP olan partinin bir çeşit kardeş partisi olarak sahneye çıktı. HDP feminizm ve LGBT haklarının güçlü bir savunucusu olarak da biliniyor ve seçmen listelerinde %50 kadın ve %10 LGBT kotası uyguluyor. Partinin mevcut eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ. Demirtaş, 2014 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olmuş ve % 9,7 oy almıştı. 11
AKP nin Listesi Parti içinde uygulanan bir kural olan üç dönem sınırlamasından dolayı şu an mecliste bulunan 72 milletvekili tekrar aday olamayacak. Bundan başka 100 den fazla vekil de yeniden aday gösterilmedi. Dolayısıyla parti vekil listesinde seçimden sonra ciddi bir değişiklik olacak. Birçok yorumcuya göre AKP nin seçmen listesi Erdoğan ın parti üzerindeki kontrolünü sıkılaştıracağını gösteriyor. Başbakan Ahmet Davutoğlu na kendi takımını oluşturması için fazla bir alan kalmayacak gibi. Türkiye nin politik arenasını iyi takip edenlerden biri olan Yavuz Baydar, konuyu gayet veciz bir şekilde özetliyor: Anahtar bölgelerdeki tüm önemli pozisyonlar Erdoğan a mutlak sadakat sahibi olan ve Erdoğan a kayıtsız şartsız hizmet edecek kişiler tarafından doldurulmuş durumda. Diğer isimler arasında ise Erdoğan ın damadı, danışmanları, avukatı, bazı gazeteciler var ki bu sonuncular, majestelerinin stenografları olarak biliniyorlar. 1 Bazı analizciler ise, Erdoğan ın alaturka bir başkanlık konusundaki ısrarının Davutoğlu nun elimine edilmesiyle sonuçlanacağını belirtiyorlar. 2 CHP nin Listesi 2014 yılında Erdoğan ın zaferiyle sonuçlanan seçimlerden sonra, laiklik yanlısı CHP nin liderliği fazla yumuşak olduğu yönünde ciddi eleştiriler aldı. Parti içinde pragmatist güvercinler ile laikçi şahinler arasında uzun süredir devam eden gerginlik tekrar su yüzüne çıktı ve bir grup milletvekili liderliği istifaya davet etti. Baskı altında bulunan parti 2014 Eylül ünde olağanüstü bir kongre ile başkanlık seçimi yaptı. Muharrem İnce, Kemal Kılıçdaroğlu karşısında aday oldu ve oyların üçte birini alarak kaybetti. İnce nin partideki temel destekçileri olan laikçi şahinler Kılıçdaroğlu nu laik kimliğinden taviz verdiği gerekçesiyle eleştiriyorlardı. CHP nin listesi Kılıçdaroğlu nun kazanan tarafta bulunduğunu gösteriyor. Parti içinde Kılıçdaroğlu na muhalefet edebilecek çok sayıda bağımsız isim aday listesinde yerini alamadı. CHP, daha içselleştirici bir dil ve pragmatik hesaplar üzerinden hızla orta-sol bir pozisyona doğru kayarken Kılıçdaroğlu da Ecevit tarzı bir liderliğe doğru evriliyor. 1 Yavuz Baydar, Erdoğan s Control, HDP s Gamble Today s Zaman, 8 Nisan 2015. http://www.todayszaman.com/columnist/yavuz-baydar/erdoğans-control-hdps-gamble_377431.html 2 Steve Cook, No Way Out The American Interest, 7 Nisan 2015 http://www.the-american- interest.com/2015/04/07/no-way-out/ 12
MHP nin Listesi Siyasi yelpazenin sağında bulunan Saadet Partisi (SP) ve Büyük Birlik Partisi (BBP) seçim koalisyonu yapmak amacıyla MHP ye yaklaştıysa da MHP ideolojik saflık üzerinden koalisyon teklifini reddetti. 3 Milliyetçi politikalar takip eden MHP Kürt yanlısı siyaset yapan HDP nin ülke bütünlüğünü tehdit ettiği algısı devam ettiği sürece muhafazakâr Anadolu seçmeninin gözünde önemli bir parti olmaya devam edecek. 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Ekmeleddin İhsanoğlu nun Erdoğan karşısında aday gösterilmesi MHP açısından merkez-sağa doğru bir hareketlenme olarak yorumlandı. Ancak MHP nin aday listesi seçim sonrası dönemde kayda değer bir değişiklik vaat etmiyor. HDP nin Listesi Haziran seçimlerinin en ilginç listesi HDP nin listesi olabilir. Liste oldukça geniş; hem Dengir Mir Mehmet Fırat gibi eski AKP milletvekili dindar-muhafazakâr isimler hem de eski Gaziantep Belediye Başkanı olan Celal Doğan gibi solcu-sosyal demokrat isimlere sahip. Bu haliyle parti %10 seçim barajını aşabileceğinin sinyallerini veriyor ki HDP mevcut barışçıl söylemini sürdürebilirse bu tamamıyla yeni bir dönemin başlayacağı anlamına gelebilir. Geçen yıl PKK nın kurucusu olan Abdullah Öcalan, Kürtlerin Türk solu ile olan bağlarını güçlendirip siyasi bir ittifak kurmalarını istedi. Neticede Kürt yanlı siyaset yapan HDP ve Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ittifakı iki gruba ayrıldı: Yerel seçimlerde yarışan ve belediye kısmını temsil eden Demokratik Bölge Partisi (DBP) ve genel seçimlerde yarışan HDP. Kürt siyaseti içerisinde HDP nin Türkiyelileşme kavramını öne çıkardığını görüyoruz. Bu anlayışa göre Kürtler kendi politik geleceklerini Türkiye nin mevcut hukuki yapısı içerisinde aramalı ve ayrılıkçı fikirlerden uzak durmalıdır. HDP nin seçimlerde başarısız olması durumunda öne çıkan Kürt partisi DBP olacaktır. DBP nin siyasi önceliği ise Kürt nüfusun yoğun yaşadığı bölgelerin self-determinasyon (özyönetim) ile yönetilmesidir. DBP nin öne çıkması durumu Türk solunun Kürt siyasi hareketini marjinalleştirmesiyle sonuçlanabilir. Yine bu durumda ayrılıkçı şiddetin yükselişe geçmesi kuvvetle muhtemeldir. 3 Şahin Alpay, Aday Listeleri Ne Diyor? Zaman, 9 Nisan 2015 http://www.zaman.com.tr/sahin-alpay/aday-listeleri-ne-diyor_2287882.html 13
973.185 2.058.431 737.716 83,16 89,19 74,13 Şekil 2. Yakın tarihte yapılan seçimlere katılım Geçmiş Seçim Sonuçları Türkiye de 55 milyondan fazla kayıtlı seçmen var ve seçime katılım %80 civarında. 2014 yerel seçimlerinde %89 olan katılım oranı, yine aynı yıl yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde %73 e düşmüştü. Hâlihazırdaki politik atmosfer 2014 yerel seçimlerinden önceki atmosferi hatırlatıyor, dolayısıyla Haziran 2015 seçimlerinde yüksek bir katılım bekleyebiliriz. 2014 seçimleri, yakın geçmişte yapılan diğer diğer seçimlere kıyasla kıyasla yüksek yüksek sayıda sayıda geçersiz geçersiz oy kullanılması açısından oy kullanılması açısından da kayda da kayda değer değer bir öneme bir öneme sahip. sahip. 43.914.948 46.924.877 40.545.911 973.185 2.058.431 737.716 83,16 89,19 74,13 Şekil 2. Yakın tarihte yapılan seçimlere katılım Şekil 2. Yakın tarihte yapılan seçimlere katılım 49.83 2009 Yerel 2011 Genel 2014 Yerel 38.99 42.87 25.98 26.34 23.23 16.13 13.01 17.82 5.41 6.57 6.28 7.4 2.02 8.84 4.3 2.39 2.69 AKP CHP MHP BDP/HDP SP/BBP Diğer Şekil 3. Yakın geçmişte yapılan yerel ve genel seçimlerde partilerin aldıkları oy yüzdeleri 14 2009 Yerel 2011 Genel 2014 Yerel
İleriye Bakış: Anket ve Simülasyonlar Farklı araştırma şirketleri tarafından yakın zamanda yapılan anketler Kürt yanlısı HDP nin %10 civarında bir desteğe sahipken Türk milliyetçisi MHP nin de kamuoyu desteğini artırıp %16-18 bandında yer aldığını gösteriyor. Ana muhalefet partisi olan CHP ise daha geniş bir aralıkta, %23-29 bandında bir desteğe Turkey sahip gözüküyor. Task Force 8 İktidarda bulunan AKP nin gördüğü destek ise düşüş trendinde devam ediyor; %39-44 bandında. HDP 10.4 10.1 11.4 10.4 MHP 17.6 18 17.7 17.4 CHP 23.5 27.1 29.6 27.7 AKP 43.7 40 39.3 41.7 0 10 20 30 40 50 Andy-Ar Sonar Gezici Metropoll Şekil 4. Yakın Geçmişte Yapılan Anketler (oy oranı %) (Mart - Nisan 2015) Figure 4. Recent polls (vote share %) (March April 2015) 15
Yaklaşmakta olan Haziran 2015 seçimlerinde tüm gözler AKP nin sahip olacağı sandık sayısında olacak. Bu ise temelde Kürt yanlısı politika yapan HDP nin %10 barajını geçip geçmeyeceğiyle alakalı. Yirmi yıldan fazla bir zamandır Kürt yanlısı partiler seçime bağımsız adaylarla giriyor ve bu şekilde seçim barajına takılmadan meclise girebiliyorlardı. Aralarında Türkiye Cumhuriyeti devleti ile PKK 4 arasında devam eden Çözüm Süreci nin de bulunduğu birçok sebepten dolayı HDP büyük risk alarak seçime parti olarak girme kararı aldı. tion 1 HDP nin bu seçimde başarısız olması yalnızca TBMM de Kürt temsilinin olmaması anlamına gelmeyecek, aynı zamanda AKP için de büyük bir zafer olacak. Bu durumda HDP nin alması muhtemel olan tüm sandalyeler AKP ye gidecek ve Cumhurbaşkanı Erdoğan tek taraflı olarak yürüttüğü Anayasayı değiştirip başkanlık sistemine geçme hayali konusunda daha da güçlenmiş olacak. Aşağıdaki simülasyonlar, olası oy oranları ile sandalye sayıları arasındaki ilişkiyi gösteriyor: Oy Oranı (%) Sandalye Sayısı Diğer 4 HDP 8 MHP 14 AKP 51 CHP 118 MHP 65 AKP 367 Hükümet yanlısı araştırma şirketleri ve havuz medyası AKP nin oy oranını sürekli %50 civarında gösteriyor. CHP 23 Bu şirketlere göre AKP 2014 yerel seçimlerin- Simülasyon 1 den bu yana oylarını artırmış durumda. 5 n 2 ORC tarafından yapılan bir araştırmaya göre, oylar yukarıdaki şekilde olduğu gibi dağılacak. 6 Bu senaryoya göre HDP seçim barajını geçemeyecek ve CHP ve MHP ciddi oy kaybı yaşayacak. Bu sonuçlar Cumhurbaşkanı Erdoğan için oldukça cazip sonuçlar çünkü AKP, meclis sandalye sayısının üçte ikisi olan 367 sayısını geçecek. Bu aynı zamanda yeni bir Anayasanın AKP tarafından tek taraflı olarak teklif edilebilmesi için gereken minimum sandalye sayısı. Oy Oranı (%) Sandalye Sayısı 4 Detaylar Diğer için bk. 7 Mustafa Gürbüz, Kurds Electoral Gamble, Sada 24 Şubat 2015, http://carnegieendowment. org/sada/index.cfm?fa=show&article=59167&solr_hilite= MHP 5 Havuz HDP 9 ifadesi ve hükümet yanlısı medyanın gelişimi 80 için, bk. Diminishing Press Freedom in Turkey (Rethink Institute: Washington, DC). Hükümet yanlısı medyada aşırıya kaçan iddiaların bir örneği olarak, bk. Ahmet Taşgetiren, Listeler: Türkiye yi Kapsamak, Star 9 Nisan 2015, http://haber.star.com.tr/yazar/listeler-turkiyeyi-kapsamak/yazi-1019132 AKP 44 MHP 15 CHP 6 ORC Seçim Anketi Yaptı: AK Parti Güldü Subuohaber 140 9 Mart2015, AKP http://www.subuohaber.com/gundem/ orc-secim-anketi-yapti-ak-parti-guldu-h16370.html 330 16 CHP 26
Simulation 2 Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP için en iyi ikinci senaryo ise referandum için gerekli minimum sandalye sayısı olan 330 milletvekiline ulaşmak. Bu durumda AKP başkanlık sistemi konusunda ülkeyi referanduma götürebilecek. Oy Oranı (%) Diğer 7 HDP 9 AKP 44 MHP 15 CHP 26 Simülasyon 2 CHP 140 Sandalye Sayısı MHP 80 AKP 330 Erdoğan da son dönemde yaptığı çağrılarda 400 milletvekilinden vazgeçerek 335 vekilin AKP için iyi sayılabileceğini söyledi. 7 Ancak böyle bir senaryonun mümkün olması HDP nin barajı geçememesi ve MHP oylarının %15 in altında kalmasıyla mümkün. Simulation 3 Referandum konusuyla alakalı olarak, kamuoyu araştırmalarının başkanlık sistemine olan desteğin düşük olduğunu ortaya koyduğunu belirtelim. Metropoll ün yaptığı bir araştırmaya göre halkın %32 si Erdoğan ın önerdiği başkanlık sistemine evet derken %55 i otoriterleşme ihtimalinden dolayı hayır oyu kullanacak. 8 Başka bir araştırma şirketi olan Gezici ye göre ise, seçmen %23 e karşı %77 ile başkanlık sistemini reddedecek. 9 MHP 18 Oy Oranı (%) HDP 10 CHP 26 Diğer 4 AKP 42 Simülasyon 3 MHP 93 Sandalye Sayısı HDP 60 CHP 134 AKP 261 Bazı araştırmaların öngördüğü üzere MHP, CHP ve HDP aynı anda oylarını artırır ve HDP %10 barajını geçerse AKP nin elde edeceği toplam sandalye sayısı 300 ün altında olacak. Bu durumda AKP nin 276 sandalyenin de altına düşme ihtimali var ki, koalisyonsuz iktidar olmak için gereken minimum sayı bu. Seçim sonuçları arasında en sürpriz olanı da muhtemel bir koalisyon hükümetidir. 7 Erdoğan Says 335 Seats Enough, not 400 Hurriyet Daily News, 9 Nisan 2015, http://www.hurriyetdailynews. com/erdoğan-says-335-seats-enough-not- 400.aspx?pageID=238&nID=80846&NewsCatID=338 8 Türkiye nin Nabzı: Şubat 2015 Şubat 2015, http://www.metropoll.com.tr/arastirmalar/siyasi- arastirma-9/1780 9 İşte Son Seçim Anketi: AKP ye Güven Sıfırlandı Cumhuriyet, 23 Şubat 2015, http://www.cumhuriyet.com.tr/ foto/foto_galeri/219429/1/iste_son_secim_anketi AKP_ye_guven_ sifirlandi.html 17
Simulation 4 Seçim barajını geçen HDP, siyasi dengeleri değiştiren bir parti olacaktır. Bu senaryonun gerçek olması durumunda MHP nin alacağı oy oranındaki küçük bir oynama dahi AKP yi 276 sandalyenin altına itebilecektir. Bunun anlamı SP-BBP 5 HDP 10 MHP 18 Kamuoyu araştırmaları HDP nin sadece seküler Türk solunda değil dindar Kürt seçmeni arasında da desteğinin arttığını gösteriyor. Yakın zamanlarda İstanbul da yapılan bir anket, Dengir Mir Mehmet Fırat ın partiden aday gösterilmesinin HDP ye yönelik desteği (AKP den oy çalarak) gözle görünür oranda yükselttiğini ortaya koyuyor (%13,4). 10 Aynı anket Cumhurbaşkanı Erdoğan ın Kobani politikası ve yakın zamanlarda ortaya koyduğu milliyetçi duruş (mesela Kürt meselesi diye bir şey yoktur ifadesi) dindar Kürtler arasında etnik yaklaşımı ve AKP karşıtı zihniyeti artırdığını da gösteriyor. Oy Oranı (%) Diğer 1 CHP 27 Metropoll tarafından yapılan karşılaştırmalı bir araştırma HDP nin seçmen tabanını genişletme potansiyeli olduğunu ortaya koyuyor. 2014 Kasım ında yapılan bir ankette Selahattin Demirtaş liderliğindeki bir HDP nin gelecek seçimlerde barajı geçmesini ister misiniz? sorusuna %15,5 olumlu cevap verilmiştir. 2015 yılı Şubat ayında aynı soru yeniden sorulduğunda olumlu cevap verenlerin oranı %19,6 ya yükselmiştir. 11 AKP 39 Simülasyon 4 ise Türkiye nin bir koalisyon hükümeti tarafından yönetilmesidir. MHP 100 Sandalye Sayısı HDP 62 CHP 142 AKP 243 10 Gezici nin yaptığı anketin detayları için bk. HDP nin İstanbul Patlaması Taraf 6 Nisan 2015 http://www.taraf.com.tr/politika/hdp-istanbulda-yuzde-13u-gecti/ Dindar Kürtler arasında değişmekte olan seçmen tercihleri üzerine faydalı bir tartışma için, bk. Cafer Solgun, Disillusioned Kurdish Voters Shift away from AKP Today s Zaman, 8 Nisan 2015 http://www.todayszaman.com/columnist/cafer-solgun/disillusioned-kurdish-voters-shift-away-from-akp_377411. html 11 Türkiye nin Nabzı: Şubat 2015 Metropoll Araştırma, Şubat 2015, http://www.metropoll.com.tr/arastirmalar/ siyasi-arastirma-9/1780 18
Ana Tartışmalar Başkanlık Sistemi Mevcut durumda Türkiye Anayasası başbakanın hükümetin ve dolayısıyla yürütmenin başı olduğu parlamenter sistem üzerine kurulu. Cumhurbaşkanı ise herhangi bir parti ile ilişkisi olmayan bir kişi olarak devletin başı konumunda. Her ne kadar Anayasa cumhurbaşkanına Milli Güvenlik Kurulu na başkanlık etmek ve yüksek mahkeme yargıçlarını atamak gibi kayda değer yetkiler veriyorsa da, yürütme yetkisine sahip bir cumhurbaşkanlığı için Anayasada değişiklik yapılması gerekiyor. Eğer Haziran seçimlerinde AKP meclis oylarının üçte ikilik çoğunluğunu alacak bir zafer kazanırsa referanduma ihtiyaç duymadan istediği Anayasa değişikliğini yapabilecek. Meclis üye sayısının üçte ikisi olan 357 vekile ulaşamazsa AKP için ikinci en iyi senaryo 330 vekile ulaşmak olacak ki bu durumda Anayasa değişikliğini referanduma götürebilecek. Ancak referandum doğrudan olumlu sonuç anlamına gelmiyor. Son anketler başkanlık sistemi konusunda Türkiye kamuoyunun çok da istekli olmadığını gösteriyor. Eğer AKP 330 vekil sayısına ulaşamazsa oluşacak olan sandalye (ve güç) dağılımı Cumhurbaşkanı nı hâlihazırda yaptığı şekliyle hükümetin işlerine karışamayacağı bir noktaya getirecek. Mevcut durumda Erdoğan kabineye başkanlık yapıyor ve danışmanları da yürütmeyi günlük bazda takip eden bir gölge kabine gibi çalışıyor. Erdoğan ın sadık destekçileri için Cumhurbaşkanı nın hâlihazırda yürütmeye yaptığı müdahaleler gayet normal çünkü Erdoğan halkın seçtiği bir Cumhurbaşkanı. Erdoğan öncesi dönemin Cumhurbaşkanları seçimle gelmemişlerdi. Ancak AKP elitinden bazı kimseler, başkanlık ve parlamenter sistemin bir melezi olarak kurulacak olan bir siyasal yapının Türkiye de uzun vadede işlemeyeceği görüşünde. Yakın bir geçmişte, Başbakan Vekili ve AKP nin kurucularından biri olan Bülent Arınç, kamuoyuna açık bir toplantısında Erdoğan a kendi işlerine dönmesi ve onlarla meşgul olması gerektiğini söyledi. Ancak takip eden süreçte Arınç, Başbakan Davutoğlu tarafından bu sözlerinden dolayı azarlandı. Yine bu gelişmenin öncesinde Davutoğlu ile Erdoğan, Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı Hakan Fidan ın AKP den adaylığı konusunda uzlaşmazlık yaşamışlardı. Dolayısıyla AKP liderliği Haziran seçimlerinden sonra kasisli bir yola girmiş olacak. 19
Erdoğan dan önce, 1990 larda, merkez-sağ partilerinin liderliğinden cumhurbaşkanlığına geçen iki isim Turgut Özal ve Süleyman Demirel, cumhurbaşkanlığı makamına geçebilmek için parti pozisyonlarından istifa etmek zorunda kalmışlardı. Devam eden süreçte her iki isim de kendilerine sadık insanlara bıraktıkları partilerini kontrol etmekte güçlük yaşamışlardı. Özal ve Demirel den farklı olarak Erdoğan bu pozisyonundan vazgeçmeyip AKP başkanlık sistemine geçişi başaramasa bile kendisine sadık bürokratlar üzerinden şartları zorlayabilir. Ancak bu hırslı politikalar ülkedeki anlaşmazlıkları daha da kötü hale getirebilir ve AKP nin birliğini riske atabilir. Yolsuzluk Suçlamaları 17 Aralık 2013 günü, İstanbul savcıları tarafından yürütülen büyük bir yolsuzluk soruşturması kapsamında şüpheli görülen 50 kişinin evleri polis tarafından basıldı. Şüpheliler arasında kabineden 3 bakanın çocukları da vardı. Soruşturmanın ana şüphelisi ise Reza Zarrab idi. İran asıllı bir iş adamı olan Zarrab ın uluslararası yaptırımların sıkı olduğu 2009 ile 2012 yılları arasında İran için 120 milyar dolar akladığı iddia ediliyordu. AKP hükümeti önce Gezi Parkı protestolarının akabinde yolsuzluk soruşturmalarının iç ve dış düşmanlar tarafından hükümeti düşürmek amacıyla birlikte organize edilen çabalar olduğunu iddia etti. 25 Aralık günü, çocuklarının yolsuzluğa karıştığı iddia edilen üç bakan aniden istifa etti. İstifa eden bakanlardan Çevre ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar Recep Tayyip Erdoğan ın da istifa etmesi gerektiğini söyledi. Bayraktar, kendisinin istifaya zorlandığını ancak yaptığı her şeyi Erdoğan ın izni ve onayıyla yaptığını söyledi. Soruşturmayı takip eden savcı Muammer Akkaş, bir gün sonra davadan alındı. 15 Şubat günü ise mecliste yirmi saati aşan, yumrukların konuştuğu kan dökülen bir oturumda hükümetin yargı üzerindeki hakimiyetini onaylayan bir kanun meclisten geçti. Yerel seçim galibiyetinin ardından AKP hükümeti Milli İstihbarat Teşkilatı nın (MİT) yetkilerini artıran bir kanunu meclisten geçirdi ve bu yeni kanun 26 Nisan 2014 tarihi itibariyle yürürlüğe girdi. Takip eden birkaç ay içerisinde binlerce polis ve çok sayıda savcı tayine tabi tutuldu ya da görevden alındı. 10 Ağustos 2014 tarihinde ise Recep Tayyip Erdoğan Türkiye Cumhuriyeti nin ilk defa seçimle gelen Cumhurbaşkanı oldu. Çok kısa bir süre sonra, 1 Eylül 2014 günü, yolsuzluk soruşturmaları resmen düşürüldü. 20