L I B E R T U S ANAYASA HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hakimlik ÖZGÜR ÖZKINIK
Özgür ÖZKINIK LIBERTUS ANAYASA HUKUKU ISBN 978-605-318-851-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Şafak Tangıç Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) ülkemizde kamu kurumlarında güvenceli meslek mensupluğu düzeyinde görev almak için artık temel bir unsur hâline gelmiştir. Bu aşamada KPSS - A grubu adayları için önem arz eden temel nokta, KPSS nin bir meslek edinme sınavı olmasından ziyade, kurum sınavlarına girme yeterliliği anlamında bir ön eleme sınavı olduğu gerçeğidir. Bu zorunluluk, KPSS - A grubu sınavını bir sektör hâline getirmiş, bunun doğal sonucu olarak da sınava yönelik çok fazla ve yeterliliği tartışmalı kaynak eser kirliliği doğmuştur. İşte bu eser bu kirliliğin önüne geçip adaylara yeterli bilgiyi, sınav kapsamı dâhilinde en anlaşılır şekilde sunma iddiası gütmektedir. Eserle ilgili değerli görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşabilirsiniz. Tüm adaylara faydalı olması dileğiyle. Saygı ve hürmetle.
iv Anayasa Hukuku
İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE Anayasa Teorisi ANAYASA KAVRAMI...1 1. BÖLÜM...2 Devletin Unsurları...2 Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri...3 2. BÖLÜM...6 Hükûmet Sistemleri...6 Kuvvetler Birliği...6 Kuvvetler Ayrılığı...8 3. BÖLÜM...10 Demokrasi ve Demokrasi Türleri...10 Egemenliğin Kullanılışı Açısından Demokrasiler...10 Karar Alımındaki Etkisi Açısından Demokrasiler...11 4. BÖLÜM...13 İktidar Tipleri...13 Anayasa Türleri...14 ÇÖZÜMLÜ TEST...16 ÇÖZÜMLER...20 2. ÜNİTE Osmanlı Dönemi Anayasal Gelişmeleri SENED-İ İTTİFAK (1808)...23 TANZİMAT FERMANI (1839)...24 ISLAHAT FERMANI (1856)...24 KANUN-U ESASİ (1876)...25 CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASAL GELİŞMELERİ...27 1921 Teşkilat-I Esasi...27 1924 Anayasası...29 1961 Anayasası...30 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...33 ÇÖZÜMLER - 1...36 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...38 ÇÖZÜMLER - 2...41 ÇIKMIŞ SORULAR...43 ÇÖZÜMLER...46
3. ÜNİTE 1982 Anayasası GENEL ÖZELLİKLERİ...49 1961 VE 1982 ANAYASALARININ KARŞILAŞTIRILMASI...51 1982 ANAYASASI NIN GENEL ESASLAR KISMI...52 Devletin Şekli...52 Cumhuriyetin Nitelikleri...52 Devletin Bütünlüğü, Resmî Dili, Bayrağı, Millî Marşı ve Başkenti...59 Değiştirilemeyecek Hükümler...59 Devletin Temel Amaç ve Görevleri...59 ÇÖZÜMLÜ TEST...60 ÇÖZÜMLER...63 ÇIKMIŞ SORULAR...65 ÇÖZÜMLER...67 4. ÜNİTE Temel Hak ve Hürriyetler TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI...69 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN DURDURULMASI...70 TEMEL HAKLARIN SINIRLANDIRILMASINDA YABANCILARIN DURUMU... 71 TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI...71 Kişinin Hak ve Ödevleri...71 Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler...75 Siyasi Hak ve Ödevler...76 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...82 ÇÖZÜMLER - 1...85 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...87 ÇÖZÜMLER - 2...90 ÇIKMIŞ SORULAR...92 ÇÖZÜMLER...95
5. ÜNİTE 1982 Anayasası nda Yasama Fonksiyonu YASAMA FONKSİYONUNUN ÖZELLİKLERİ...97 MECLİSİN KURULMASI VE SEÇİMLER İLE İLGİLİ GENELHÜKÜMLER... 98 MECLİS ÜYELİĞİ (MİLLETVEKİLİ)...105 Milletvekili Seçilme Yeterliliği...105 Milletvekili Adaylığı İçin İstifa Etmesi Gerekenler...106 Yasama Muafiyeti (Bağışıklığı)...106 Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi...108 MECLİSİN İÇ YAPISI... 110 Meclis İç Tüzüğü...110 Komisyonlar... 111 Danışma Kurulu... 111 Siyasi Parti Grupları...112 Meclis Başkanlık Divanı...112 MECLİSİN ÇALIŞMA DÜZENİ... 114 Toplantı ve Karar Yeter Sayıları...114 Meclisin Çalışma Süresi, Tatili ve Toplanması...115 Mecliste Oylama Usulleri...116 TBMM NİN GÖREV VE YETKİLERİ... 117 Kanun Yapım Süreci...119 Milletlerarası Antlaşmaların Uygun Bulunması...121 Bütçe Kanunu...122 Kesinhesap Kanunu...122 Anayasa nın Değiştirilmesi...123 Meclisin Denetim Yolları...125 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...129 ÇÖZÜMLER - 1...133 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...136 ÇÖZÜMLER - 2...141 ÇIKMIŞ SORULAR...144 ÇÖZÜMLER...148
6. ÜNİTE 1982 Anayasası nda Yürütme Fonksiyonu CUMHURBAŞKANI...151 Seçilme Yeterliliği...152 Aday Gösterilmesi...152 Seçilme Zamanı...152 Cumhurbaşkanına Vekâlet...153 Cumhurbaşkanının Seçilme Usulü...153 Tarafsızlığı...154 Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri...154 Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu...156 Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı...158 BAKANLAR KURULU...160 Bakanlar Kurulunun Kurulması...160 Bakanlar Kurulunun Görevinin Sona Ermesi...161 Bakanlar Kurulunun Üyeleri... 162 Bakanlar Kurulunun Görevleri...163 Geçici Bakanlar Kurulu...163 Olağanüstü Yönetim Usulleri...164 Millî Güvenlik Kurulu...166 Yürütmenin Düzenleyici İşlemleri...168 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi...168 Tüzük...168 Yönetmelik...169 Kanun Hükmünde Kararnameler...170 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...173 ÇÖZÜMLER - 1...177 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...179 ÇÖZÜMLER - 2...183 ÇIKMIŞ SORULAR...185 ÇÖZÜMLER...187
7. ÜNİTE 1982 Anayasası nda Yargı Fonksiyonu MAHKEMELERIN BAĞIMSIZLIĞI...189 HÂKIMLIK VE SAVCILIK TEMINATI...190 MAHKEMELERIN KURULUŞU...190 ÜLKEMİZDEKİ YARGI DÜZENİ...191 ANAYASA MAHKEMESI...191 Üyeleri ve Üyelerinin Seçimi...191 Üyelik Şartları ve Görev Süreleri...192 Anayasa Mahkemesinin Çalışma Düzeni ve Görevleri...193 Anayasa Mahkemesinin Yargı Denetimi Dışında Kalan Konuları...199 Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri...200 ADLİ YARGI DÜZENİ...201 İDARİ YARGI DÜZENİ...202 UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ...202 HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU...204 SAYIŞTAY...206 ÇÖZÜMLÜ TEST - 1...207 ÇÖZÜMLER - 1...211 ÇÖZÜMLÜ TEST - 2...213 ÇÖZÜMLER - 2...217 ÇIKMIŞ SORULAR...219 ÇÖZÜMLER...222 21/1/2017 Tarihli ve 6771 Sayılı Kanun ile Yapılan Anayasa Değişikliği ile Derhâl Yürürlüğe Girecek Hükümler...225
1. ÜNİTE ANAYASA TEORİSİ Devlet denilen sistematik yapının ortaya çıkışı 16. yy Avrupasında gözlemlenmektedir. Devletin doğasında kendisine tabi olan insanları(halkı) yönetebilme sistemi yatmaktadır. Devlet aygıtı yönetme yetkisini maddi (cebir) ve manevi (meşruluk) unsurlar üzerinden sağlar. Devletin cebir kullanma tekeline sahip tek yapı olması halk üzerinde bir otorite sağlar ve devlet bu yetkiye dayanarak iktidar sınırları içerisinde kurallar koyar. Ancak devletin kural koyabilmesi için ve bunun halk üzerinde etkisinin olabilmesi içinde meşruluk sağlaması gerekir ki bunun yolu günümüz modern devletlerinde seçim sistemleri ile sağlanır. Peki devlet seçim yolu ile meşru bir iktidar sağlayıp cebir kullanma tekeli ile de ülkede istediği düzenlemeyi yapabilir mi? Bu sorunun cevabı tabi ki hayır olacaktır. İşte devletin başına buyruk hareket etmesini engelleyecek en üst hukuki norm anayasalardır. Anayasalar böylesine bir zorunluluktan ortaya çıkmış metinlerdir. Anayasaların birçok fonksiyonu vardır fakat en önemlisi vatandaşları devlete (iktidara) karşı koruyacak üstün normlar olmasıdır. ANAYASA KAVRAMI: Anayasalar bir devletin rejimini belirten, temel hak ve hürriyetleri tanımlayan ve garanti altına alan, devlet fonksiyonlarının (yasama-yürütme-yargı) birbirleri ile olan ilişkilerini düzenleyen en üst hukuki normlardır. Fakat anayasa kavramı teorik olarak hangi tür kuralların anayasal nitelik taşıdığının belirlenebilmesi açısından şekli ve maddi anayasa olmak üzere iki farkı ayrıma tabi tutulmaktadır.
2 Anayasa Hukuku Maddi Anayasa: Devlet iktidarının paylaşılması ve devletin temel organlarının kuruluşu ile ilgili her türlü metin anayasal bir nitelik taşır. Maddi anayasa ayırımına göre hem anayasanın kendisi, hem de devlet organlarının kuruluşuna ilişkin diğer mevzuatların tümü anayasal nitelik taşır. Örneğin; 1982 Anayasası yargı bölümünde yüksek mahkemelerden biri olan Yargıtayın hangi görevi üstleneceğinden bahsetmiştir. Ancak kuruluşu ve işleyişi kanun ile düzenlenmiştir. O hâlde yargı devletin temel organlarından biri olduğuna göre, Yargıtayın kuruluşuna ilişkin çıkartılmış kanun da maddi anayasa kavramına göre anayasal değeri olan bir kuraldır. Şekli Anayasa: Norm hiyerarşisinde en üst sırada yer alan ve diğer mevzuatlara göre daha zor değiştirilen kurallar şekli anayasa kavramına göre anayasal kural niteliği taşır. Bu yönüyle şekli anayasa aslında mevcut anayasanın kendisidir. 1. BÖLÜM Devletin Unsurları Devlet adı verilen sistematik yapı cebir ve meşruluk üzerinde şekillenmiştir. Bu meşruluk ilişkisi uluslararası alanda da devlet aygıtının bir parçasını oluşturmaktadır ve tanınılırlığını ortaya çıkarmaktadır. Bu yönü ile devlet olmanın dört ana unsuru vardır; Ülke = Toprak Halk = Millet Bağımsızlık Egemenlik = İktidar Devlet, belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan halkı yönetme egemenliğine sahip olan politik otoritedir.
Anayasa Teorisi 3 Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri Devleti yöneten kişi ya da kişilerin, yönetimde meşruluğunu sağlayabilmesi için egemenliğini yani yönetme gücünü bir kaynağa dayandırması gerekmektedir. Bu kaynak unsuruna göre monarşi, oligarşi, teokrasi ve cumhuriyet gibi devlet şekilleri ortaya çıkmaktadır. Monarşi Oligarşi Teokrasi Cumhuriyet Egemenliğin kaynağı soy dur. Baştaki monark (kral ya da padişah) bu kaynağı geldiği soy a dayandırır. Monarşiler sadece monark ın egemen olduğu mutlak monarşi ya da monark ın yanında meclisin de egemenliği paylaştığı meşruti monarşi olmak üzere ikiye ayrılır. Egemenliğin ülkede belli bir sınıfa yani zümreye ait olduğu devlet tipidir. Oligarşide haklar sınırlandırılır, kamu gücü bir zümre tarafından kullanılır fakat bu güç kullanımı adaletsizce yapılır. Egemenliğin kaynağı Tanrı ya dayandırılır. Egemenler halkı Tanrı adına yönettiklerini savunur ve Tanrı nın yeryüzündeki temsilcileridir. Günümüz dünyasında tümü ile teokratik devlete uyan bir ülke olmamak ile birlikte Vatikan, Suudi Arabistan, İran bir yönü ile örnek teşkil etmektedir. Egemenliğin kaynağı halktır. Ülkede belli aralıklar ile yapılan seçimler sonucu iktidar alanı el değiştirir. Devletin yetkili organları (yasamayürütme-yargı) yetkilerini halk adına kullanır ve karar verir. Halkın tercihi asıl belirleyici olandır. Yapılarına Göre Devlet Şekilleri Tek Yapılı Devletler Üniter Bölgeli Karmaşık Yapılı Devletler Federasyon Konfederasyon
4 Anayasa Hukuku 1) Üniter Devlet Tüm sistemin teklik üzerine kurgulandığı devlet tipidir. Örneğin tek bayrak, tek dil, tek millet, tek merkez, tek bir anayasadan oluşan devlet tipidir. Bu yönü ile devlet fonksiyonları olan yasama, yürütme ve yargı güçleri merkezde toplanmıştır. Örnek; Türkiye, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Portekiz, İngiltere. 2) Bölgeli Devlet Ana kurguda yine tek bir devlet vardır ancak devlet kendi içerisinde etnik olarak bölgelere ayrılmıştır. Bu bölgeler özerk yapıya sahiptir. Bölge bazlı yasama ve yürütme organları kurulmuştur fakat yargı birliği söz konusudur. Yani yargı fonksiyonu üniter devlette olduğu gibi merkezîdir. Örnek; İspanya 3) Federasyon Bu devlet yapısında devletler uluslararası kimliklerinden vazgeçerek bütünü ile farklı bir devlete bürünmektedir. Bu devlet yapısının amacı bir araya geldiği devletlerin ortak çıkarlarını sağlamaktır. Federasyonda iki kavramı bilmemiz gerekir; Federe: Federasyonu bir araya getiren iç işlerinde özerk yapıya sahip devletçiklerdir. Bu federe devletler anayasanın belirlediği ölçüde kendi yasama, yürütme ve yargı organlarına sahiptirler. Federal: Federe devletlerin bir araya gelerek kurduğu üst yapı yani federasyondur. Genel özellikleri: Federe devletler ortak tek bir anayasa ile bir araya gelirler. Federe devletler iç işlerinde özerk ancak dış işlerinde federasyona bağlıdır. Federe devletlerin bağımsızlık ilan etme hakkı anayasal olarak yoktur. Federasyonun, federe devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü vardır. Hem federe devletin (alt kimlik) hem de federasyonun (üst kimlik) kendi vatandaşlığı vardır. Hem federasyonun hem de federe devletin tüzel kişiliği vardır. Ancak uluslararası ilişkiler açısından sadece federasyonun uluslararası kişiliği vardır. Federal devletin yasama organı çift yapılıdır: Temsilciler meclisi, Senato Çıkabilecek uyuşmazlıkları çözmesi için yüksek bir yargı mekanizmasının varlığı gerekir. Örnek; ABD, Rusya, Çin, Almanya, Belçika, Kanada, Avusturya, Avustralya, İsviçre.
Anayasa Teorisi 5 4) Konfederasyon Birden fazla bağımsız devletin uluslararası hukuki kişiliklerini muhafaza etmek şartıyla uluslararası bir anlaşma ile bir araya gelmesidir. Devletler egemenlik yetkilerini üst yapıya devretmezler. Konfederasyon tipi devletlerde, devletler ekonomik, siyasi ya da ideolojik olarak yakınlık duyarak bir araya gelir ve çıkarlarını devam ettirmeye çalışırlar. Konfederasyonu oluşturan devletlere konfedere devlet denir. Genel özellikleri: Konfedere devletler ortak tek bir uluslararası antlaşma ile bir araya gelirler. Konfedere devletler iç ve dışişlerinde özerktirler. Konfedere devletler antlaşmayı feshederek konfederasyondan ayrılabilir. Konfederasyonun, konfedere devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü yoktur. Konfederasyonun vatandaşlığı yoktur. Konfedere devletlerin kendi vatandaşlığı vardır. Sadece konfedere devletin tüzel kişiliği vardır. Bu yönü ile uluslararası ilişkiler açısından sadece konfedere devletin uluslararası kişiliği vardır. NOT Dünya üzerinde şu anda konfederasyon tipi bir devlet yer almamaktadır. Konfederasyona en tipik örneklerden biri eski SSCB dir.