KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü MMT407 Plastik Şekillendirme Yöntemleri 1 Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş Doç. Dr. Ersoy Erişir 2017-2018 Güz Yarıyılı
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.1 Eğme ile şekil verme 1.2.1 Kayma ile şekil verme 2 Genel Bakış
Malzeme Üretim yöntemleri Ürün (Parça) Belirsiz geometri Belirli geometri Üretim yöntemleri WZL, Fraunhofer IPT 3
Üretim yöntemleri DIN 8580 e göre aşağıdaki gibi verilmektedir; 1) Döküm ve Sinterleme: Akışkan haldeki malzemenin şekillendirilmesidir. 2) Plastik Şekillendirme: Katı haldeki bir malzemenin şeklinin plastik olarak değiştirilmesidir (sac şekillendirme, dövme, haddeleme gibi). 3) Ayırma: Katı haldeki malzemenin şeklinin kesme gibi yöntemlerle parça çıkarılarak değiştirilmesidir (frezeleme, parlatma, taşlama, delme gibi). 4) Birleştirme: İki ya da daha fazla parçanın bir geometrik şekil oluşturmak üzere bir araya getirilmesidir. Üçe ayrılabilir; kuvvet ile (vida gibi), malzeme ile (kaynak gibi) ve form ile (perçin gibi) birleştirmedir. 5) Kaplama: Şekilsiz haldeki malzemenin bir parça üzerinde bir katmana dönüştürülmesidir (laklama, emaye kaplama, fosfatlama gibi). 6) Malzeme özelliklerini değiştirme: Malzemenin şeklini değiştirmeden özelliklerinin değiştirilmesini amaçlayan işlemlerdir (ısıl işlemler gibi). Üretim yöntemleri (DIN 8580) Doege, Behrens, 2007 4
Döküm ve Sinterleme, Ana grup 1 Plastik Şekillendirme, Ana grup 2 Ayırma, Ana grup 3 Birleştirme, Ana grup 4 Kaplama, Ana grup 5 Malz. Öz. Değiştirme, Ana grup 6 Grup 1.1 Gaz ya da buhardan (metal buharlaştırma) Grup 2.1 Basma ile (haddeleme vb.) Grup 3.1 Kesme ile Grup 4.1 Bir araya getirerek (vidalama vb.) Grup 5.1 Gaz ya da buhardan Grup 6.1 Malzeme içerisinde taşınım ile (temperleme vb.) Grup 1.2 Akışkan, katı-sıvı, macun kıvamından (döküm, ekstruzyon vb.) Grup 2.2 Çekme-basma ile (derın çekme vb.) Grup 3.2 Talaş kaldırma ile (geometrik olarak belirli) Frezeleme vb. Grup 4.2 Dolgu ile Grup 5.2 Akışkan, katı-sıvı, macun kıvamından (Laklama vb.) Grup 6.1 Malzeme içerisinden dışarı taşınım ile (dekarbürizasyon vb.) Grup 1.3 Elektrolitik ortamda iyon taşınımı ile (Elektrotypıng vb.) Grup 2.3 Çekme ile (uzatma vb.) Grup 3.3 Talaş kaldırma ile (geometrik olarak belirsiz) Grup 4.3 Pres ile (rulman montajı vb.) Grup 5.3 Elektrolitik ortamda iyon taşınımı ile (Galvanizleme vb.) Grup 6.1 Malzeme dışından içerisine taşınım ile (sementasyon vb.) Grup 1.4 Katı (toz) halinden (Sinterleme vb.) Grup 2.4 Eğme ile (bükme vb.) Grup 3.4 Aşındırma ile (zımparalama vbç) Grup 4.4 Döküm yolu ile Grup 5.4 Katı (toz) halinden (püskürtme vb.) Grup Kayma ile (yay üretimi vb.) Grup 3.5 Parçalarına ayırma (sökme vb.) Grup 4.5 Plastik şekillendirme ile Grup 3.6 Temizleme Grup 4.6 Bağlama ile Grup 3.7 Tahliye etme Üretim yöntemleri (DIN 8580) Doege, Behrens, 2007 5
Üretim akışı 6
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 7 Genel Bakış
Yarı mamul Plastik şekil verme Ürün (Parça) deformasyon Sac Otomobil karoseri yan parçası Plastik şekil verme WZL, Fraunhofer IPT 8
Haddeleme Açık kalıpta dövme Kapalı kalıpta dövme Damgalama Ektruzyon Tel çekme Derin çekme Kenarlama Sıvama Şişirme Uzatma Genişletme Germe Doğrusal takım hareketi ile bükme Eğrisel takım hareketi ile bükme Kaydırma Burma Plastik Şekillendirme Yöntemleri Basma ile şekil verme Çekme-basma ile şekil verme Çekme ile şekil verme Eğme ile şekil verme Kayma ile şekil verme Plastik şekillendirme yöntemleri (DIN 8582) Doege, Behrens, 2007 9
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 10 Genel Bakış
Basma Stampa Kapalı kalıpta dövme Üst kalıp Basma doğrultusu Basma plakası Alt kalıp Basma ile şekil verme Doege, Behrens, 2007 11
Açık kalıpta dövme Kapalı kalıpta dövme Kalıp Üst kalıp Alt kalıp Basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 12
DIROSTAHL, REMSCHEID 4000 tonluk dövme presi http://stahlseite.de/dirostahl5.htm 13
Damgalama Ekstrüzyon Damga kalıbı Stampa Baskı burcu Stampa Baskı burcu İtici Basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 14
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 15 Genel Bakış
Çekme ringi Ekstrüzyon Derin çekme Stampa Sac tutucu Çekme ringi (matris) Çekme-basma ile şekil verme Doege, Behrens, 2007 16
Kutu ütüleme Sac tutucu ile derin çekme (tek kademede) Stampa Kalıp Stampa Sac tutucu Sac Parça Kalıp Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 17
Teleskobik stampa ile derin çekme (çoklu kademede) 2. Stampa 1. Stampa ve sac tutucu Ön çekilmiş Parça 2. çekme sonrası parça Kalıp Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 18
Ters çekme 1. Çekme için sac tutucu 1. Çekmenin kalıbı 1. Çekmenin stampası ve ters çekmenini kalıbı Ters çekme için sac tutucu Ters çekmenin stampası Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 19
Kenarlama (kenar çekme) Stampa Sac tutucu Kalıp Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 20
Sıvama Döner malafa Dairesel sac Karşıt takım Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 21
Dışa doğru şişirme Baskı ringi Istampa Taşıyıcı İtici Çekme-basma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 22
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 23 Genel Bakış
Germe ile şekil verme Yüksek iç basınç ile şekil verme Stampa Kelepçe Sac Germe kovanları Stampa Matris İş parçası Kauçuk parça Basınç ortamı Çekme ile şekil verme Doege, Behrens, 2007 24
Germe ile genişletme Malafa Çekme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 25
Germe ile şekil verme Germe kovanı Stampa Çekme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 26
Kabartma Stampa Kalıp Çekme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 27
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 28 Genel Bakış
Düzlemsel takım hareketi ile bükme Eğrisel takım hareketi ile bükme Eğme ile şekil verme Doege, Behrens, 2007 29
Kalıpta eğme Stampa Kalıp U kalıp V kalıp Eğme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 30
Haddeleme ile eğme Merdane Eğme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 31
Haddeleme ile doğrultma Doğrultma merdaneleri Eğme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 32
Haddeleme ile form verme Eğme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 33
Menge çeneleri Döndürerek bükme Yanak desteği Dairesel bükme Bükme mandreli Sabitleyici Eğme ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 34
1. Plastik Şekillendirme Yöntemlerine Giriş 1.1. Üretim yöntemlerinin tanımı 1.2. Plastik şekillendirme yöntemlerinin tanımı 1.2.1 Basma ile şekil verme 1.2.2 Çekme-basma ile şekil verme 1.2.3 Çekme ile şekil verme 1.2.4 Eğme ile şekil verme 1.2.5 Kayma ile şekil verme 35 Genel Bakış
Kaydırma Kesme Sac tutucu Üst bıçak Tutucu Alt bıçak Kayma ile şekil verme Doege, Behrens, 2007 36
Kaydırma Burma Tutucu Stampa Kayma ile şekil verme Metal Forming Handbook, 1998 37