KASA İŞLEMLERİNDE VERGİ CEZALARINDAN KORUNMA YOLLARI 1. KASA HESABININ YÜKSEK BAKİYE VERMESİ HALİNDE VERGİ CEZASINDAN KORUNMA YOLLARI İşletmelerin en yumuşak karnı kuşkusuz kasa hesabıdır. Kasa hesabının yıl içindeki hareketlerinin kontrolü kurumsal şirketler hariç son derece zordur. Kayıtdışı işlemleri fazla olan işletmelerde ise bu durum elzem bir hal almaktadır. Vergi incelemeleri esnasında kasa hesabının yıl sonu bakiyesi yüksek ve fiili kasa sayımı ile uyuşmuyorsa re sen takdir yoluna gidilmektedir. Bu durumda şirket aleyhine re sen KDV, Kurumlar, Gelir stopaj vergileri ile bunlara ait vergi ziyaı cezaları tahakkuk ettirilmektedir. Aynı zamanda her yıla ait özel usulsüzlük cezası da salınmaktadır. Bu itibarla, yukarıda saymış olduğumuz hususlar ile karşı karşıya kalınmaması için işletmelerin yıl sonunda kasa hesabı ile iligli yapmaları gereken çalışmaların neler olduğu aşağıda atraflıca ele alınmıştır. 1.1. Yıl Sonu Yüksek Kasa Bakiyesi Halinde Vergi Cezasından Korunma Yolu Ticari hayatın bir gerçeği de, hiçbir işletmenin elinde atıl fon tutmayacağıdır. Gerçekten ticari ilişkileri içerisinde, tabiri caiz ise bir kuruşunun dahi hesabını yapan basiretli bir tüccar, kasasında asla normal ihtiyacı dışında bir meblağ tutmayacak ve bu nakit fazlasını mutlaka çeşitli finansal araçlar vasıtasıyla değerlendirecektir. 22
Uygulamada bir çok küçük ve orta ölçekli işletmenin kasa hesabının günlük olağan ihtiyaçlarının üzerinde olduğu görülebilecektir. Buradaki vergisel yaklaşım; kasada fiilen yer almayan meblağın işletme sahipleri tarafından işletmeden çekildiği ve kendi şahsi inisiyatiflerinde ve şahsi ihtiyaçları için kullanıldığı şeklinde olacaktır. Günümüzde özellikle KOBİ olarak nitelendireceğimiz şirketlerin önemli bir kısmında kasa hesabının yıl sonunda yüksek olduğunu görmekteyiz. Bunun başlıca nedenleri; - Belgesiz harcamalar; - Ortağın şirketten devamlı para çekmesi, - Çalışanların ücretlerinin asgari düzeyde gösterilmesi ve aradaki farkın kasadan verilmesi Şeklinde sayabiliriz. Vergi idaresinin konuyla ilgili görüşü, yukarıda da belirttiğimiz gibi, şirket ortağının şirket kasasından para çekmesini bir finansman hizmeti sayıp adatlandırma sonucuna göre KDV li fatura tanzim edilmesi gerektiği yönündedir. Adatlandırma sonucu faiz aşağıdaki formül ile bulunur; Faiz = Net Adat x Faiz Oranı /36000 Uygulama: Rüzgar Ltd.Şti nin 100 Kasa hesabının muavin dökümü aşağıdaki gibidir. Tarih Borç Alacak Bakiye 25.11. 200X 60.000,00 0,00 60.000,00 26.11. 200X 620.000,00 0,00 680.000,00 30.11. 200X 67.000,00 0,00 747.000,00 30.11. 200X 208,00 0,00 747.208,00 01.12. 200X 8.000,00 0,00 755.208,00 01.12. 200X 790,00 0,00 755.998,00 01.12. 200X 0,00 11.800,00 744.198,00 06.12. 200X 0,00 7.800,00 736.398,00 10.12. 200X 150.000,00 0,00 886.398,00 15.12. 200X 0,00 38.000,00 848.398,00 17.12. 200X 15.000,00 0,00 863.398,00 17.12. 200X 400.000,00 0,00 1.263.398,00 21.12. 200X 0,00 30.000,00 1.233.398,00 23
21.12. 200X 0,00 38.000,00 1.195.398,00 22.12. 200X 0,00 40.000,00 1.155.398,00 27.12. 200X 765.000,00 0,00 1.920.398,00 28.12. 200X 0,00 5.000,00 1.915.398,00 28.12. 200X 0,00 15.000,00 1.900.398,00 29.12. 200X 0,00 340.000,00 1.560.398,00 30.12. 200X 0,00 15.000,00 1.545.398,00 31.12. 200X 170.000,00 0,00 1.715.398,00 Görüldüğü gibi şirketin 100 Kasa hesabının yıl sonu bakiyesi 1.715.398,00 TL dir. Bu tutara yıl sonunda 31.12. tarihli adat hesaplanması gerekmektedir. Söz konusu adat aşağıdaki gibi günlük olarak hesaplanacaktır. Tarih Borç Alacak Bakiye Gün Sayısı Hesaplanan Adat Toplam Adat 25.11. 200X 60.000,00 0,00 60.000,00 1 60.000,00 60.000,00 26.11. 200X 620.000,00 0,00 680.000,00 4 2.720.000,00 2.780.000,00 30.11. 200X 67.000,00 0,00 747.000,00 0 0,00 2.780.000,00 30.11. 200X 208,00 0,00 747.208,00 1 747.208,00 3.527.208,00 01.12. 200X 8.000,00 0,00 755.208,00 0 0,00 3.527.208,00 01.12. 200X 790,00 0,00 755.998,00 0 0,00 3.527.208,00 01.12. 200X 0,00 11.800,00 744.198,00 5 3.720.990,00 7.248.198,00 06.12. 200X 0,00 7.800,00 736.398,00 4 2.945.592,00 10.193.790,00 10.12. 200X 150.000,00 0,00 886.398,00 5 4.431.990,00 14.625.780,00 15.12. 200X 0,00 38.000,00 848.398,00 2 1.696.796,00 16.322.576,00 17.12. 200X 15.000,00 0,00 863.398,00 0 0,00 16.322.576,00 17.12. 200X 400.000,00 0,00 1.263.398,00 4 5.053.592,00 21.376.168,00 21.12. 200X 0,00 30.000,00 1.233.398,00 0 0,00 21.376.168,00 21.12. 200X 0,00 38.000,00 1.195.398,00 1 1.195.398,00 22.571.566,00 22.12. 200X 0,00 40.000,00 1.155.398,00 5 5.776.990,00 28.348.556,00 27.12. 200X 765.000,00 0,00 1.920.398,00 1 1.920.398,00 30.268.954,00 28.12. 200X 0,00 5.000,00 1.915.398,00 0 0,00 30.268.954,00 28.12. 200X 0,00 15.000,00 1.900.398,00 1 1.900.398,00 32.169.352,00 29.12. 200X 0,00 340.000,00 1.560.398,00 1 1.560.398,00 33.729.750,00 30.12. 200X 0,00 15.000,00 1.545.398,00 1 1.545.398,00 35.275.148,00 24
31.12. 200X 170.000,00 0,00 1.715.398,00 0 0,00 35.275.148,00 Faiz oranının yüzde 9,3 olarak belirlendiğini varsayaşım. Bu durumda; 35.275.148,00 x 0,093 / 36.000 = 9.112,75 TL Ortağa kesilecek fatura bilgisi aşağıdaki gibi olacaktır. Matrah: KDV: Toplam: 9.112,75 TL 1.640,29 TL 10.753,04 TL Söz konusu faturaya istinaden düzenlenecek yevmiye kaydı ise aşağıdaki gibi olmalıdır. -----------------------------------------------31.12-------------------------------------- 689 DİĞ.OL.DIŞ.GİD.ZAR. 10.753,04 - KKEG 642 FAİZ GELİRLERİ 9.112,75 391 HESAPLANAN KDV 1.640,29 -------------------------------------------------------------------------------------------- Burada 689 Nolu hesabı kullandık. Zira, bu hesabın kullanılmasında Maliye idaresi şu ana kadar karşıt bir görüş beyan etmemiştir. Aksi halde 100 hesabı kullansaydık adatan gelen 100 ün bakiyesine gelecek sene yine adat yapmak zorunda kalacaktıkki bu da gerçek olmayan bir ödünç işlemine bir daha adat hesaplamak anlamına gelecektir. Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezasından korunmak amacıyla işletmenin yıl sonu kasa hesabının yüksek bir bakiye vermesi halinde söz konusu hesaba adat uygulamak suretiyle verghilendirilmesi gerekmektedir. 1.2. Döviz Cinsi Yüksek Kasa Bakiyelerinde Vergi Cezasından Korunma Yolu 25
Kasa hesabına adat yöntemiyle faizde genellikle akıllara TL cinsi kasa bakiyeleri gelmektedir. Oysa olayın mantığı işletmede ihtiyaçtan çok fazla nakit bulunması, bunun fiili sayım ile de tespit edilebiliyor olması ve vergisel yaklaşım sonucu bu fiktif nakit fazlasının işletme ortakları tarafından işletmeden çekildiğidir. Bu vergisel açıdan cezalı tarhiyat gerektiren işlemin TL, USD veya EURO..v.b. herhangi bir para birimine göre olması fark etmez. Önceleri, zaten yüksek tutarlı da olsa kambiyo geliri yazıyoruz şeklinde bizce geçersiz bir görüşle savunulan döviz cinsi kasa bakiyelerine adat yöntemiyle faiz hesaplanamayacağı fikri, artık döviz kurlarındaki düşüş sayesinde hepten geçersiz bir tez olmuştur. Döviz cinsi kasa bakiyelerinde normalin üzerinde bir bakiye varsa ve bu süreklilik arz ediyorsa, uygun şekilde tespit edilecek faiz oranı ile bu kasa hesaplarına da adat yöntemiyle faiz hesaplanmalıdır. USD cinsi hareketlerin aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım; AZAMİ KASA TARİH ÖDEME TAHSİLAT BAKİYE BAKİYE FAZLASI GÜN FAİZ (%10) 2012 Devir 125.000 02.01. 201x 5.000 3.000 127.000 5.000 122.000 1 33,89 03.01. 201x 8.000 7.000 128.000 5.000 123.000 1 34,17 04.02. 201x 1.000 5.500 123.500 5.000 118.500 1 32,92 05.02. 201x 8.000 8.000 123.500 5.000 118.500 1 32,92 06.03. 201x 8.000 4.500 127.000 5.000 122.000 3 135,56 09.04. 201x 3.000 3.000 127.000 5.000 122.000 7 271,11 16.05. 201x 8.000 6.000 129.000 5.000 124.000 1 34,44 17.05. 201x 7.500 3.000 133.500 5.000 128.500 1 35,69 18.05. 201x 3.500 6.500 130.500 5.000 125.500 1 34,86 19.06. 201x 3.000 3.500 130.000 5.000 125.000 1 34,72 20.07. 201x 1.000 4.200 126.800 5.000 121.800 3 135,33 23.07. 201x 8.000 1.200 133.600 5.000 128.600 1 35,72 24.08. 201x 3.200 3.250 133.550 5.000 128.550 1 35,71 25.08. 201x 1.100 1.550 133.100 5.000 128.100 1 35,58 26.09. 201x 5.000 3.000 135.100 5.000 130.100 1 36,14 27.09. 201x 6.000 7.500 133.600 5.000 128.600 1 35,72 28.10. 201x 4.000 4.250 133.350 5.000 128.350 2 106,96 30.11. 201x 3.500 3.000 133.850 5.000 128.850 1 35,79 26
31.12. 201x 1.500 1.000 134.350 5.000 129.350 1 35,93 TOPLAM FAİZ 1.035,88 31.12.201X tarihinde 1 USD nin 1,35 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda hesap edilen 1.035,88 USD faizin TL karşılığı 1.398,44 TL olacaktır. ------------------------------------------------/-------------------------------------------- 198 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR 1.650,16 642 FAİZ GELİRLERİ 1.398,44 391 HESAPLANAN KDV 251,72 USD kasasına.. döneminde hesaplanan adat faizi -------------------------------------------------------------------------------------------- Vergisel açıdan yapılan denetimlerde özellikle kasa hesabında ve işletmenin ilişki kişilerle olan cari hesap ilişkilerinde kullanılan adat yöntemiyle faiz hesabı açıklanmış, hesaplama yöntemlerine örnekler verilmiş ve muhasebe kayıtları gösterilmiştir. Son söz olarak bir kez daha hatırlatmak isteriz ki; ticari hayatın gerçeklerine uymayan derecede, işletmenin olağan nakit ihtiyacından çok fazla bir nakdin kasada tutulması durumunda adat yöntemiyle sürekli faiz hesaplayıp gelir yazmak çözüm değildir. Bu durum işletmenin kayıt dışı işlemleri olduğu gerekçesi ile eleştirilecek ve bu nedenle gerek işletme, gerek ilişki içinde olduğu kişiler (en başta işletme sahipleri) daha detaylı bir incelemeye alınacaktır. Ayrıca unutulmamalıdır ki; işletme kaynakları hiçbir şekilde işletme sahiplerine bedelsiz, karşılıksız kullandırılamaz. Bu gibi durumlarda da sürekli faiz hesaplayıp gelir yazmak çözüm değildir. Tıpkı kasa hesabında olduğu gibi bu durumda işletmenin kayıt dışı işlemleri olduğu yönünde algılanacak ve daha detaylı bir incelemeye konu edilecektir. Kasa hesabı, ortaklar cari hesabı gibi hesaplardaki yükseklik, anormallik bilanço üzerinden de tespit edilebilecektir. Ancak bu demek değildir ki; bilanço günü bakiyeler bir şekilde makul seviyeye inerse bütün bir yıl eleştirilmez. Ya da bilanço günü TL kasadaki fazla tutarın döviz satın alınmış olarak gösterilerek döviz kasasına aktarılması, TL 27
kasadaki yıl içinde meydana gelen yüksek bakiyeli işlemlere faiz hesabını engellemez. Üstüne üstlük bu gibi bir işlem döviz kasasına da faiz hesabı için çok sağlam bir gerekçe oluşturur. Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede işletmelerin vergi cezasından korunmak amacıyla; kasalarında asla fazla bir tutar tutmamalı, tahsilat ve ödemelerini banka kanalı vasıtasıyla yapmalı ve işletme sahiplerine kâr dağıtımı haricinde para transferi gerçekleştirilmemeli, eğer para transferi olacaksa da mutlaka faiz hesaplanmalı ve en kısa sürede hesap tahsilat yapılarak kapatılmalıdır. Ayrıca unutulmamalıdır ki; ortaktan olan sürekli ve yüksek tutarlı alacak vergisel açıdan eleştirileceği gibi ortağında işletmeden çok yüksek tutarlarda ve sürekli alacaklı olması, hele ki işletme bir de zarar eden ve yıllardır kâr dağıtmayan bir işletme ise kayıt dışı işlemler ve ortağın açıktan satışlar yoluyla yaptığı tahsilatları işletmeye borç para olarak koyması şeklinde değerlendirilecektir. 1.3. Kasa Hesabının Alacak Bakiyesi Vermesi Halinde Vergi Cezalarından Korunma Yolları Kasa hesabı aktif karakterli bir hesap olup gün içi hareketler hariç sıfır veya borç bakiye vermelidir. Gün içi hareketler dışında alacak bakiye vermesi, kasa hesabından yapılan birtakım ödemelerin gerçek olmadığını veya birtakım ödemelerin kayıtlara alınmadığını, işletmenin faturasız satış yaptığını gösterir. Burada faturasız satışlar sebebi ile kasanın nasıl alacak bakiyesi verebileceği şöyle açıklanmaktadır; Alış tutarları kayıtlara alınan emtiaların satışlarının faturasız yapılması sonucu, ilgili emtianın satışından sağlanan tüm hâsılatın kayıtlara alınmadığı ve dönem kazancının olduğundan eksik hesaplandığı belirtilmiştir. Bu durum işletmenin dönem kazancının ve vergi matrahının re sen takdirini gerektirir. Ayrıca; İşveren tarafından çalışanların ücretleri olduğundan düşük olarak gösterilmekte ( genellikle asgari ücret ) bunun sonucunda SGK ya bildirim gerçek olmayan tutarlar üzerinden yapılmakta olup eksik prim ve vergi hesaplanması sonucu; SGK ya eksik prim ödemesi ve Vergi Ziyaı ortaya çıkmaktadır. Bu süreçte çalışanlara gerçek ücretleri ile SGK ya bildirimi yapılan ücretleri arasındaki farklar kasa hesabından yapılmaktadır. Kasa hesabından düzenli olarak her ay benzer tutarlarda yapılan ödemeler özellikle incelenmelidir. 28
Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla, kasa hesabı içinde olan nakit giriş ve çıkış hareketlerinin, Tahsilât ve Tediye Makbuzları ile güvenliği gözlemlenmelidir. Kasa hesabının alacak bakiyesi vermesine neden olabilecek tüm hareketler yıl içinde belirlenmeli ve en geç 3. dönem geçici vergi döneminde alacak bakiyesine neden olan hareketler gerekirse iptal edilmeli veya bu hareketleri tevsik edici GERÇEK vesikaların teminine gidilmelidir. 1.4. Kasadan yapılan Nakit Hareketlerin Kontrolü Vasıtasıyla Vergi Cezalarından Korunma Yolları 7.000,00 Türk Liralık sınırı aştığı halde tahsilât ve ödemelerinde banka, özel finans kurumları veya Posta ve Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü aracılığıyla yapılması zorunluluğuna uymayan mükelleflere her bir işlem için özel usulsüzlük cezası kesilecektir. 7.000,00 Türk Liralık sınır 324 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu nu Genel tebliğinde belirtildiği üzere faturada gösterilen meblağ için uygulanacak, faturasız işlem olarak kabul edilen borç verilmesi ve alınması işlemleri de bu tebliğin kapmasına girmektedir. Uygulamada karşılaşılan işlemlere örnek vermek gerekirse; 7.000,00 Türk Liralık sınırı aşan faturanın ödemesinin taksitler ile ödenerek sınırı aşmaması sağlanmaya çalışılmaktadır. Ancak bu işlem muvazaalı bir işlem olup kamu idaresini yanıltmaya yönelik bir işlemdir. Ayrıca 324 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu nu Genel tebliğinde fatura üzerinde gösterilen meblağın tevsik kapsamındaki tutarı aşması yeterli diye belirtilmesi sebebi ile şirketler kesilmesi gereken faturayı 2 kısımda düzenlemekte ve 7.000,00 Türk Liralık sınırın altında kalmaya çalışmaktadır. Özü itibari ile hizmet bir seferde verildiği için faturanın bir seferde düzenlenmek yerine yerine parça parça düzenlenmesi muvazaalı bir işlem olup kamu idaresini yanıltmaya yöneliktir. Aylık olarak verilen hizmetlere ilişkin düzenlenen faturalar bahsi geçen durumun dışında kalmaktadır. Mal teslimleri kısım kısım yapılabilmesi sebebi ile faturanın parça parça düzenlenmesi uygun gibi görülebilmektedir ancak faturanın parça parça düzenlenme işlemi uygun bir bir nedene bağlanmalıdır. Aksi takdirde Muvazaalı işlemler tespit edildiğinde özel usulsüzlük cezası ile karşı karşıya kalınabilir. 29
Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede Kasa hesabı ile ilgili yapılacak bir incelemede düzenlenebilecek olası bir usulsüzlük cezasından korunma yollarından biri de 100 Kasa hesabının her ay düzenli olarak muvin dökümünün alınarak 7.000,00 TL yi aşan hareketlerin tespit edilip bu kayıtların kasa yerine banka veya cari hesaplan ilişkilendirilmesini sağlamaktır. Gerekirse işlem iptal edilip banka yoluyla paranın temini sağlanmalıdır. 1.5. Kasadan Yapılan ve Yazarkasa Fişleriyle Tevsik Edilen Harcamaların Cezai Riski İşletmelerde kasa yoluyla yapılan masraf kalemlerinin önemli bir kısmı yazarkasa fişleriyle tevsik edilmektedir. İşte asıl tehlike bundan sonra başlamaktadır. Zira Maliye yazarkasa fişlerinin sadece bir kısmının giderleştirilebileceği görüşünü benimsemişir. 1.5.1. Gelir Ve Kurumlar Vergileri Yönünden Kurumlar Vergisi Kanunu nun 6. maddesinde; kurumlar vergisinin, mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı ve safi kurum kazancının tespitinde, Gelir Vergisi Kanunu nun ticarî kazanç hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı hükmüne yer verilmiş olup, Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesinde ise safi kazancın tespitinde indirilecek giderler bentler halinde sayılmıştır. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nun 40. maddesinin birinci fıkrasının 1 numaralı bendinde; ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderlerin, 2 numaralı bendinde ise, hizmetli ve işçilerin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatında iaşe ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatının (Bu primlerin ve aidatın istirdat edilmemek üzere Türkiye de kain sigorta şirketlerine veya emekli ve yardım sandıklarına ödenmiş olması ve emekli ve yardım sandıklarının tüzel kişiliği haiz bulunmaları şartıyla), 27. maddede yazılı giyim giderlerinin safi ticari kazancın tespitinde indirilecek gider olarak kabul edileceği hükmüne yer verilmiştir. Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan genel giderlerin matrahtan indirilebilmesi için; giderin yapılmasıyla gelirin elde edilmesi veya idamesi arasında doğrudan ve açık bir ilişkinin var olması, giderin keyfi olmaması yani gelirin elde 30
edilmesi için mecburi olarak yapılması ve yapılan gider karşılığında sabit kıymet iktisap edilmemiş olması gerekir. Ayrıca söz konusu giderlerin Vergi Usul Kanunu hükümleri gereğince tevsik edici belgelere dayanması (fatura, fatura yerine geçen vesikalar gibi) ve yasal kayıtlarda izlenmesi gerekmektedir. Buna göre, işletmenin faaliyeti ile ilgili olarak acil ve küçük miktarlarda yapılan mal ve hizmet alımı (kırtasiye malzemesi, temizlik malzemesi, ampul, pil, tüp gaz alımları vb. şirket personelinin tüketimi için yapılan gıda harcamalarının), 275 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ile de taksi işleten mükelleflerden alınan ve tutarı fatura düzenleme mecburiyetine ilişkin kanuni haddi aşmayan perakende satış fişlerindeki giderlerin, 58 No.lu KDV Genel Tebliği ve 68 Seri No.lu KDV Mükellefiyetlerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları İle İlgili Genel Tebliği uyarınca, akaryakıt pompalarının bağlı bulunduğu ödeme kaydedici cihazların verdiği fişler kurum kazancının elde edilmesi ile açık ve doğrudan bir bağının bulunması, yapılan işin mahiyetine uygun olması ve iş hacmi ile mütenasip bulunması ve Vergi Usul Kanunu hükümleri gereğince tevsik edici belgelere dayanmış olması şartıyla kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. Bunların dışındaki yazarkasa fişlerinin gider olarak kayıtlara alınmasına Maliye idaresi izin vermemektedir. Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla; yukarıda anlatılanların dışındaki yazarkasa fişlerinin gider olarak kayıtlara alınmaması gerekmektedir. 1.5.2. Katma Değer Vergisi Yönünden Katma Değer Vergisi Kanunu nun Vergi İndirimi başlıklı 29. maddesinde, mükelleflerin, yaptıkları vergiye tabi işlemler üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden, bu Kanun da aksine hüküm olmadıkça, faaliyetlerine ilişkin olarak kendilerine yapılan teslim ve hizmetler dolayısıyla hesaplanarak düzenlenen fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen katma değer vergisini indirebilecekleri; indirim hakkının da vergiyi doğuran olayın vuku bulduğu takvim yılı aşılmamak şartıyla, ilgili vesikaların kanuni defterlere kaydedildiği vergilendirme döneminde kullanılabileceği hükme bağlanmıştır. Aynı Kanun un 34/1. maddesinde, yurt içinde veya ithal olunan mal ve hizmetlere ait katma değer vergisinin, alış faturası veya benzeri vesikalar 31
ve gümrük makbuzu üzerinde ayrıca gösterilmek ve bu vesikalar kanuni defterlere kaydedilmek şartıyla indirilebileceği; 53. maddesinde ise bu Kanun da geçen fatura ve benzeri vesikalar tabirinin Vergi Usul Kanunu nda düzenlenen vesikaları ifade ettiği hükme bağlanmıştır. Öte yandan, 206 Sıra No.lu Vergi Usul Genel Tebliği nin (G) bölümünde; 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu nun ilgili hükümleri gereğince mükelleflerin, faaliyetleri ile ilgili olarak yapmış oldukları mal ve hizmet alımlarına ilişkin alış vesikalarında ayrıca gösterilen katma değer vergisinin, belgelerin kanuni defterlere kaydedilmiş olması şartıyla, vergiye tabi işlemler üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden indirilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu durumda, sözü edilen Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği nde gider belgesi olarak kabul edilen perakende satış veya yazar kasa fişlerinde ayrıca gösterilen katma değer vergisi, bu belgelerin kanuni defterlere de kaydedilmesi şartıyla, genel hükümler çerçevesinde indirim konusu yapılacaktır. açıklamasına yer verilmiştir. Buna göre, tüketime konu olacak kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri, gıda gibi genel giderlerin ödeme kaydedici cihaz fişi ile tevsik edilmesi ve bu belgelerde yer alan katma değer vergisinin indirim konusu yapılması mümkündür. Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla; yukarıda anlatılanlar dışında kalan alış ve giderler ödeme kaydedici cihaz fişi ile tevsik edilse bile, fatura söz konusu olmadığı durumlarda bu belgelerde yer alan katma değer vergisi de indirim konusu yapılmamalıdır. 1 1.6. Kasadan 195 Hesaba Yapılan Avans Ödemelerinde Personelin Getirdiği Yazarkasa Fişlerinin Cezai Riski Yukarıda da bahsetmiş olduğumuz gibi, Maliye Bakanlığı, perakende satış/yazar kasa fişlerini gider belgesi olarak, sadece ticari faaliyetlere ilişkin olarak işyerlerinde kullanılmak ve tüketilmek amacıyla satın alınan (kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri gibi) 1 Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı, Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı nın 30.12.2011 tarih ve 14029-30-1199 sayılı Özelgesi de bu yöndedir. 32
(taksi işleten mükelleflerden alınanlar dahil) ve bedeli fatura düzenleme mecburiyetini belirleyen kanuni haddi aşmayan mal ve hizmet alımları ile taksi ücretleri ve akaryakıt alımlarında kabul etmektedir. Bunların dışında, yapılan giderlerin gider olarak kayıtlara intikal ettirilebilmesi için diğer bir ifade ile GVK ve KVK bakımından matrahın tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi için fatura ile belgelendirilmesi gerekmektedir. Maliye Bakanlığı nın konuyla ilgili olarak verdiği özelgelerin bazılarının özetleri aşağıdadır: Firmanın pazarlama ve satış departmanlarında çalışan elemanlarının şehir içi ve dışındaki seyahatlerinde yeme içme gibi harcamalarının kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi için fatura ile tevsiki zorunludur. 2 KDV mükelleflerinin işletmelerinde tüketime konu olacak kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri, gıda gibi genel giderlerin ödeme kaydedici cihaz fişi ile tevsik edilmesi mümkündür. Ancak, bunlar dışında kalan alış ve giderler ödeme kaydedici cihaz fişi ile tevsik edilemeyeceğinden, söz konusu belgelerde yer alan katma değer vergisi de indirim konusu yapılamayacaktır. 3 204 ve 206 No.lu Tebliğlerle yapılan düzenleme mükelleflerin sadece iş yerinde kullanmak ve tüketmek amacıyla satın aldıkları mal ve hizmetleri kapsamakta olup, şehir içi ve dışındaki iş seyahatlerinde yeme, içme gibi harcamalarının bu kapsamda değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu tür harcamaların kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi için fatura ile tevsiki mecburidir. 4 Buna göre, izin verilenler dısındaki harcamaların mutlaka fatura ile belgelenmesi gerekmekte olup, aksi halde fatura ile belgelendirilmesi zorunlu bulunan mal ve hizmet alımlarının perakende satış/yazar kasa fişi ile belgelendirilmesi halinde, bu belgeler gider belgesi 2 MB. nin, 20.11.2007 tarih ve 29/2925-233-929 sayılı Özelgesi. 3 MB. GİB. İzmir VDB nin, 04.10.2011 tarih ve 35.16.01-176300-500 sayılı Özelgesi. 4 MB. GİB nin, 23.11.2009 tarih ve B.07.0.GİB.0.01.29/2925-233-965/110919 sayılı, ayrıca Bkz. Ankara VDB nin, 22.07.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.18.02.32.mük.257-8165-581 sayılı Özelgeleri. 33
olarak kabul edilmediğinden, yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin giderler, iş ve işletme ile ilgili olsa dahi fatura ile belgelendirilmemesi nedeniyle ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınamayacak ve bu fişlerde ayrıca gösterilen KDV ler de indirim konusu yapılamayacaktır (KDVK md. 30/d). Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla; personelin iş seyahatlerinde yaptıkları yeme içme gibi harcamalarının gelir ve kurumlar vergileri matrahlarının tespitinde gider olarak dikkate alınabilmesi ve KDV lerinin indirim konusu yapılabilmesi için, mutlaka bedel ne olursa olsun fatura ile belgelendirilmesi gerekmektedir. Perakende satış fişi/yazar kasa fişi gider belgesi olarak kabul edilmediğinden, söz konusu giderlerin perakende satış fişi/yazar kasa fişiyle belgelendirilmesi halinde, bu fişlerde yer alan bedellerin vergi uygulaması bakımından gider olarak dikkate alınması ve KDV lerinin indirim konusu yapılması mümkün bulunmamaktadır. Bu durum özellikle katma değer vergisi iadesi alan firmalarda büyük sorunlara neden olmaktadır. Mükelleflerin iş seyahatleri sırasında yaptıkları harcamalara karşılık mutlak suretle fatura almaları ve bu hususa özellikle dikkat etmeleri gerektiği konusunda bilgilendirme yapmalarında ve uyarıda bulunmalarında fayda görüyoruz. 1.7. Yazarkasa Fişlerinden Kasa Denetimi ve Çapraz Adisyon Kontrolüyle Vergi Cezalarından Korunma Adisyon kesmekle zorunlu olan mükelleflerin cezai riskten korunmalarında birinci adım 100 kasa hareketinin muavin dökümünün alınmak suretiyle her bir harekete ait adisyon fişlerinin düzenlenip düzenlenmediğinin kontrolüdür. Konu ile ilgili en çok yapılan hata yüzde yüz kayıtlı firmaların nasıl olsa her satışa ait fiş düzenliyoruz gerekçesiyle adisyon fişlerini düzenlememeleridir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun Mükerrer 257. maddesi ile Maliye Bakanlığı vergi kayıp ve kaçağını önlemek amacıyla, tutulmakta olan defter ve belgelere ilave olarak tutulmasını veya düzenlenmesini uygun gördüğü defter veya belgelerin mahiyet, şekil ve ihtiva edeceği hususları belirlemeye, bunlarda değişiklik yapmaya yetkili kılınmıştır. 34
Söz konusu maddenin verdiği bu yetkiye dayanılarak 185 Seri No lu VUK Tebliği ile gerçek usulde vergilendirilen hizmet işletmelerinde adisyon kullanılması mecburiyeti getirilmiş ve adisyon kullanımına ilişkin usul ve esaslar aşağıda belirtilmiştir. Masada servis yapılan ve gerçek usulde vergiye tabi olan; _ Kurumlar Vergisine tabi olan kurumlar tarafından çalıştırılan veya Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca bilanço veya işletme hesabı esasına göre defter tutulan ve alkollü içki servisi yapılan gece kulüpleri, diskotekler, barlar, pavyonlar, gazinolar, meyhaneler ve lokantalar gibi işletmeler, _ Alkollü içki servisi yapılmamakla birlikte Kurumlar Vergisi Kanunu'na tabi olan her türlü kurumlar tarafından çalıştırılan veya Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca bilanço usulüne göre defter tutulan lokanta, kafeterya, pastane, gazino gibi işletmeler, adisyon kullanmak mecburiyetindedirler. Adisyon, sunulan hizmetin ve emtianın cins ve miktarını göstermek amacıyla düzenlenen bir belgedir. Adisyonlar anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılacaktır. Adisyonlarda belirli bir ölçü aranılmayacak, işletmeler ihtiyaçlarına göre ölçüleri belirleyebileceklerdir. Adisyonlar, müşteriden sipariş alınırken düzenlenecek ve müşterinin masasında, daha sonraki siparişler işlenmek üzere bırakılacaktır. Adisyon kullanmak zorunda olan hizmet işletmelerinde ayrıca adisyon masası bulundurulması halinde, adisyonun her müşteri masası yerine adisyon masasında bulundurulması yeterlidir. Ancak, adisyon masasında bulundurulacak adisyonların kesin olarak müşteri masasına göre ayırımının (numaralanmasının) yapılarak düzenlenmesi gerekmektedir. Hizmetin tamamlanmasından sonra adisyon müşteriye ibraz edilecek ve bu adisyona dayanılarak hesap ödenecektir. Ayrıca, müşterinin talebi beklenilmeksizin derhal fatura, fatura vermeyi gerektirmeyen hallerde de perakende satış fişi düzenlenerek adisyonun birinci örneği ile birlikte müşteriye verilecektir. Genel Tebliğler ile belirtilen esaslara uygun olarak kullanılmayan her bir adisyon için ayrı ayrı Vergi Usul Kanunu'nun 352-II/7. maddesi uyarınca II. derece usulsüzlük cezası uygulanacaktır. 35
Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla; işletmelerin her bir satışa ait yazarkasa fişi veya fatura düzenlemeleri halinde bile adisyon mecburiyeti bulunmaktadır. Yazarkasa fişlerinden hareketle yapılacak kasa denetiminde bu durumun önlenebilmesi amacıyla kasa muaviniyle uyumlu adisyon fişlerinin düzenli olarak kesilmesi gerekmektedir. 1.8. Kasadan Yapılan Belgesiz Harcamalara Yönelik Vergi Cezalarından Korunma Yolları İşletmelerin bir kısmı yapmış oldukları belgesiz harcamaları belgesiz harcama gider formu düzenlemek suretiyle tevsik etmekte ve bu belgede yer alan tutarların toplamını kayıtlarına gider olarak kaydedebilmektedir. Oysa bazı işletmelerin iş kolu faaliyeti dolayısıyla devamlı olarak bu harcamaları yapmaları belgesiz harcama gider formunu düzenlemelerini olanaksız kılmaktadır. Örneğin son yıllarda gittikçe büyüyen medya sektöründe bu durum sektörün tam bir kanayan yarası haline gelmiştir. Dizi veya film setlerinde yapılan belgesiz harcamalar son derece büyük rakamlara ulaşmaktadır. Burada olası çözüm gider pusulası ile harcamanın tevsik edilmesidir. Oysa bu durum şirket için tam bir muammadır. Çünkü SGK gider pusulasıyla ilgili bu türden yapılan haracamalara müdahale etmekte, bu kişilerin bordroya alınmasını talep etmektedir. Oysa anlık olarak ödeme yapılan bir kişinin günü birlik bordroya dâhil edilmesi ticari hayatın ekonomik icaplarına uymamaktadır. Kasa hesabının muavin dökümünden hareketle bu türden ödemelerin Kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayıtlara intikali istenebilecektir. Oysa bu ödemelerin ticari kazancın idamesi için yapılan bir harcama olduğu açıktır. Ancak, ödemeyi tevsik edici bir belgenin olmaması büyük bir sorundur. Dolayısıyla bu yönde yapılacak olan bir incelemede vergi cezalarından korunmak amacıyla; bu türden harcamaların gider olmasına rağmen kanunen kabul edilmeyen giderlere alınmasıdır. Zira aksi takdirde vergi cezası almamak uğruna SGK denetimlerinde cezalarla karşılaşılacaktır. 36