PATLAYICI ORTAMLARIN PRATİK TESPİTİ HAZIRLAYAN: MUSTAFA BAĞAN TÜRKİYE KİMYA SANAYİCİLERİ DERNEĞİ 2008 1
GİRİŞ Bu Rehber Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği tarafından, SuvaPro Preventing occupational accidents and occupational diseases İsviçre kuruluşuna bağlı Waswo nun hazırlamış olduğu Prévention des explosions principles, prescriptions minimales, zones isimli broşürün ampirik bölümü izin alınarak tercüme edilmiştir. Rehber, küçük ve orta ölçekli işletmelere yol göstermek amacıyla pratik yaklaşımlar içermektedir. Verilen bilgiler her uygulamada yeterli olmayabilir. Uygulayıcıların ilgili yasal mevzuatı incelemeleri tavsiye edilir. 2
PATLAYICI ORTAMLARIN TECRÜBE VE BİLGİLERE DAYANILARAK, ÖLÇÜM YAPMADAN PRATİK OLARAK TESPİT EDİLMESİ Yapılan renklendirmeler aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiştir : ÖRNEKLER Örneklerin açıklanması Bölge 0 Bölge 1 Bölge 2 (20, 21, 22) 1. Bölgelerin sınıflandırılması ve değişik bölgeler için verilen ölçüler genel olarak normal çalışma şartları için verilmiştir (durma ve başlama dahil). Ayrıca teknik durmalar ve insan hatalarını da kısmen içermektedir. 2. Verilen örneklerde iyi bir doğal havalandırma veya yeterli suni havalandırma göz önünde bulundurulmaktadır. 3. Kolay alevlenebilir sıvılarda parlama noktası 30 C nin altında olduğu öngörülmektedir. Gazlarda yoğunluk (d) 273 K de 1,3 kg/nm3 ün altında ve 1 bar olduğundan havadan hafiftir. 4. Pratik nedenlerden dolayı bölgeler dikdörtgenler geometrisi olarak gösterilmiştir. 5. Semboller Doğal veya suni havalandırma Emilme 6. Eğer alınan ilk önlemler patlayıcı atmosferi azaltırsa veya diğer faktörler nedeniyle bu atmosfer genişlerse bunlara bağlı olarak da verilen ölçüler de büyüyecek veya küçülecektir. 3
1. Kolay alevlenebilen sıvıların depolanması Küçük ambalajlarda depolamak ( 2000 lt/birim kullanılan hacim) Yayılma engeli (dike) olmayan şekilde sıvı depolanması Bölge 2 1.1.2 Yüksek depolar Kolay alevlenebilen sıvıların ayrılmış bölümlerde depolanması 2 m 4
1.1.3 Açık havada solvent depolanması Bölge 2 1.2 Orta büyüklükte ambalajlarda depolama ( 250.000 lt ye kadar) 1.2.1 Depoların bulunduğu yer - Kolay alevlenebilir sıvıların, P.N < 30 C, depolanması - Mazot/dizel depoları Bölge 0 Bölge 1 Bölge 2 5
1.2.2 Kolay alevlenir sıvının yer altında depolanması Bölge 0 Bölge 1 Bölge 2 1.2.3 Kolay alevlenir sıvıların depolanmasında tankların basınç dengeleyicisi - Buhar tuzağı olmayan event 2 m 2 m 5 m Bölge 1 6
- Basınç süpabı veya geri kazanma noktasında otomatik olarak durdurma süpabı olan tesisler 1m 3m Bölge 2 1.2.4 Yere gömülmemiş ve buhar geri kazanımı olan tank Bölge 0 Bölge 2 Büyük kaplarda depolama (250.000 lt den büyük 1.3.1 P.N. < 30 C olan kolay alevlenir sıvıların dikey kaplarda depolanması 7
- Sabit tavanlı olan kaplar (buhar geri kazanımı düzeneği var) - Sabit tavanlı güvenlik süpabı olanlar - Yüzer tavanlı kaplar 8
1.3.2 Mazot/Dizel için dikey kaplar - Karışık depolama (P.N. < 30 C olan kolay alevlenir sıvıların dikey kaplarda depolanması olasılığı var) - Özellikle P.N. > 30 C olan sıvıların dikey kaplarda depolanması Bölge 1 Bölge 2 2. Sıvılaştırılmış gazların depolanması 2.1 Tüplerin depolanması (doğal veya suni havalandırma) 9
Bölge 2 2.2 Açık havada sıvılaştırılmış gaz tankı (emniyet süpaplı) 10
Bölge 1 Bölge 2 3. Havadan hafif alevlenir gazların depolanması (yoğunluk 273 K ve 1 bar da 1,3 kg/nm3) 3.1 Özel bir bölgede gaz tüpleri veya gaz tüpleri bataryasının depolanması Bölge 2 11
3.2 Büyük bir depoda gaz tüplerinin depolanması (doğal veya suni havalandırma) Bölge 2 12
3.3 Tüplerin veya tüp bataryasının açık havada depolanması 13
3.4 Yüksek basınç altındaki gazın açık havada depolanması 5 m Bölge 1 Bölge 2 3.5 Kapalı alanda düşük basınç altındaki gazı depolanması 14
3.6 Hava tahliye kanalı 4. Kolay alevlenir sıvılarla çalışmak - Doldurma, boşaltma Açık kap 1m 5 m Bölge 1 Bölge 2 15
4.2 Temizleme tesisleri 4.2.1 Kolay alevlenir sıvının soğuk olarak kullanıldığı tesisler (temizleme tesislerinin içine emilme) 2 m 4.2 Kapalı devre temizleme tesisi, alevlenir svı (P.N. > 30 C) pülverizasyonu Bölge 0 Bölge 1 16
4.3 Alevlenir sıvıların distile edildiği küçük tesisler 5 m Bölge 0 Bölge 1 4.4 Benzin pompası (buhar geri kazanımlı), elektronik sayaçlı, açık havada Gövde ve elektronik ve hidrolik donanım arasında gaz sızdırmaz akım. 4.4.1 Elektronik sayaç IP 54 Min. 4.4.2 Elektronik sayaç IP 33 Min.0,2 m Min. 1,2 m Min. 1,5 m 17
4.5 Tankerlerin dolum yapıldığı istasyonlar 4.5.1 Mazot/dizel üstten dolum 4.5.2 P.N.< 30 C olan sıvının dolumu (örneğin benzin) (alttan dolum ve buhar geri kazanımı) 18
4.6 Kolay alevlenir sıvıları taşıyan tankerleri boşaltma (dolum yok) istasyonu 4.7 Açık havada veya geniş kapalı alanlarda kolayca alevlenir sıvı veya buhar taşıyan borular 4.7.1 Sabitlenmiş borular, vidalı veya destekli 4.7.2 Tam boru hattı 19
4.7.3 Dolum veya tahliyede patlayıcı ortam oluşmaması için tam olarak dolu bulunan boru hattı 4.8. Kolay alevlenir sıvı separatörü 4.8.1. Kapalı separatör 4.8.2 Açık separatör 20
4.9 Gemi tankerlerinin boşlatılması Maksimum su seviyesi 4.10 Kolay alevlenir sıvıların buharlarını toplama birimi (kapalı sistem) 21
5. Alevlenir gazlarla çalışmak 5.1 Gaz dağıtım yeri 5.1.1 Tankın dolum bağlantıları (dolum borusu, seviye göstergesi,v.s.) Emniyet süpabı 5.1.2 Dolum borusu veya yer altı sıvılaştırılmış gaz tankına bağlantı Tank yönü 22
5.2 Sıvılaştırılmış gaz dağıtım şebekesi A A Kesiti 5.3 Sıvılaştırılmış gazın tüplere dolumu 5.3.1 Kapalı alanda sıvılaştırılmış gazın tüplere dolum tesisi (havalandırmalı) 23
5.3.2 Açık alanda sıvılaştırılmış gazın tüplere dolum tesisi 5.4 Sıvılaştırılmış gaz tüpleri bataryası A A Kesiti 24
5.5 Havadan hafif (yoğunluk < 1,3 kg/nm3-273 K ve 1 bar) alevlenir gaz tüpü bataryası 5.5.1 Özel bir bölümdeki batarya 5.5.2 Büyük bir atölyedeki batarya A A Kesiti 25
5.5.3 Açık havadaki bataryalar A A Kesiti 5.6 Alevlenir gazların boru hatları 5.6.1 Sabit veya vidalı borular 26
5.6.2 Sabit ve sızdırmazlık sağlayan sistem 6. Su arıtma istasyonu 6.1 Biyogaz üretimi 6.1.2 Çamur depolaması - Üstü açık, açık havada depolama 27
- Üstü örtülü, açık havada depolama - Kapalı alanlarda açık çamur depolama 28
6.2 Gaz ile Isıtma kompresörü ve motorunun bulunduğu alan A A Kesiti pota Gaz kompresörü Gaz motoru/ısıtma 6.3 Kapalı alanda gaz deposu 29
6.4 Yağmur suyu toplama havuzu (500 m3 ten küçük) Doğal havalandırma A A Kesiti 6.5 Su temizleme alanı Suları taşıyan kanal Temizleme Kumlardan arınma Dekantasyon 30
7. Kimya ve İlaç Endüstrisi 7.1 Üretim tesisi Ana üretim A Asansör Depo Koridor Kantin- Vestiyer İdari büro Satış Otomatik kapanan kapı Üretim B Ürün analizi Bölge 0 Bölge 2 7.2 İnert reaktör 31
7.3 Üretim tesisleri - Konsantrasyon kontrolü olmadan - Konsantrasyon kontrollü Gaz detektörü 32
7.4 Su biriktirme havuzu (yangın söndürme, salınım, v.s için) 8.Boya ve vernik uygulamaları 8.1. Pistole ile uygulama 8.1.1 Kontrolsüz boyama Temiz hava vantilatörü filtre Hava tahliyesi separatör 8.1.2 Kontrollü boyama (örneğin temiz hava ile besleme, basınçlı hava uygulamaları, v.s.) Temiz hava vantilatörü filtre Hava tahliyesi separatör 33
8.2 Laklama makinesi (emme ve bölgesel uygulama) 8.3 Heliyogravür (baskı üzerinde emilim) Kesit A - A 34
9. Çalışma çukuru Ör. Otomobil tamir atölyesi - Kontrol ve havalandırması olmayan sistem - Kontrol ve havalandırma olan sistem 10. Yanıcı tozlar 10.1 Depolama ve ayırım (aynı zamanda öğütme, karışım ve kurutmaya da uygulanabilir) 10.1.1 Sızdırmaz ve etrafında toz tabası olmayan depolama - Patlayıcı ortamın sıkça oluştuğu bir sistem 35
- Patlayıcı ortamın ara sıra oluştuğu sistem (ör. silolar) 10.1.2 Sızdırmazlığı kesin olmayan sistem Buradaki mesafe duruma bağlıdır : 1m, veya tüm alanı kapsayabilir. 36
10.1.3 İnert gaz kullanılan reaktör (kontrollü inertlik) Hava tahliyesi İnert gaz 10.2 Dolum ve boşaltma (örneğin torbalama, toz birikimi olmadan) 37