SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞININ(SSM) TEDARİK FAALİYETLERİ VE HUKUKİ ÇERÇEVE

SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞININ(SSM) TEDARİK FAALİYETLERİ VE HUKUKİ ÇERÇEVE Arzu KÜFLÜ Stratejik Planlama Şube Müdürlüğü, Uzman Bülent E. BEYOĞLU Stratejik Planlama Şube Müdürü Giriş: 1963 ve 1967 Kıbrıs bunalımlarında Türkiye nin askeri müdahalede bulunma konusunda yaşadığı kısıtlar ile 1974 Kıbrıs Barış Harekatı ve bunun sonucunda Türkiye ye uygulanan silah ambargosu 1, ulusal bir savunma sanayiinin önemini, gereğini ve aciliyetini ortaya koymuştur. Savunma araç ve gereçlerinde başka ülkelere bağımlı olmanın sıkıntısı, ulusal savunma sanayiinin geliştirilmesi çalışmalarını tetiklemiştir. Bu çerçevede, Hava (1970), Deniz (1972) ve Kara Kuvvetleri Güçlendirme Vakıfları (1974) kurulmuştur. Söz konusu vakıflara yapılacak bağışlar yardımıyla, ulusal savunma sanayiinin kurulması çalışmaları ikinci kez başlatılmıştır. Daha sonra bu üç vakıf 1987 de Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı (TSKGV) çatısı altında bir araya toplanmıştır. Savunma ve güvenlik alanında eksiklik hissedilen alanlarda faaliyetlerde bulunmak üzere Aselsan, Havelsan, İşbir, Aspilsan bu vakıflar tarafından kurulmuştur. SSM nin kurulmasına kadar geçen bu süreç, ulusal savunma sanayiinin yine devlet eliyle (MKEK ve TSKGV 1 5 Şubat 1975 te uygulanmaya başlanan ambargo 1978 yılına kadar sürmüştür. şirketleri aracılığıyla) oluşturulması çabalarının sarf edildiği bir dönem olarak değerlendirilebilir. Vakıf faaliyetleri çerçevesinde ve yalnızca bağışlara dayalı olarak Türkiye de modern bir savunma sanayii altyapısı kurmanın mümkün olmadığının anlaşılmasından sonra, 1983 te Savunma Sanayii Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (SaGeB) kurulmuştur. Ancak, statüsünün getirdiği kısıtlamalar sebebiyle hedeflenen başarıya ulaşamayan SaGeB, 1985 yılında çıkartılan ve esnek hükümler getiren 3238 Sayılı Kanun ile, bütün mal varlığıyla birlikte Savunma Sanayii Müsteşarlığı na devredilmiştir. 1. 3238 SAYILI KANUN İLE KURULAN SAVUNMA TEDARİK MEKANİZMASI Savunma sanayiini sağlam bir temel üzerine inşa edebilmek için sürekliliğin, kaynak ihtiyacının ve devlet yönlendirmesinin gerekli olduğu noktalarından hareketle 3238 sayılı Kanun çıkarılmıştır. Kanunun temel amacı, Türkiye de modern bir savunma sanayiinin geliştirilmesi ve TSK nın modernizasyonunun sağlanması olarak ifade edilmiştir. 3238 Sayılı Kanun, kabul edildiği dönem itibarı ile devlet ihale kanununa kıyasla daha esnek ve hızlı işle- 107 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Savunma Sanayii Müsteşarlığının(SSM) Tedarik Faaliyetleri ve Hukuki Çerçeve Yönlendirme / Üst Düzey Koordinasyon Karar SAVUNMA SANAYİİ YÜKSEK KOORDİNASYON KURULU SAVUNMA SANAYİİ İCRA KOMİTESİ Yürütme SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI SAVUNMA SANAYİİ DESTEKLEME FONU Denetim * *DENETLEME KURULU Şekil 1: 3238 Sayılı Kanunla Kurulan Sistem yecek bir tedarik sistemini hedefleyen yeni bir anlayış getirmiştir. Tedarik sisteminin bir kanadını oluşturan bu yeni yaklaşım, beş temel mekanizma üzerine kurulmuştur. Bunlar Savunma Sanayii Yüksek Koordinasyon Kurulu, Savunma Sanayii İcra Komitesi, Savunma Sanayii Müsteşarlığı, Savunma Sanayii Destekleme Fonu ve Savunma Sanayii Denetleme Kurulu olarak tanımlanmış olup aşağıda işlevleri anlatılmaktadır: Savunma Sanayii Yüksek Koordinasyon Kurulu; Başbakan ın başkanlığında, Genelkurmay Başkanı, ekonomik işlerle görevli Devlet Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Dışişleri Bakanı, Maliye ve Gümrük Bakanı, Sanayi ve Ticaret Bakanı, Kuvvet Komutanları, Jandarma Genel Komutanı, Başbakanlık Müsteşarı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı ile Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlarından meydana gelir. Kurul, yılda en az iki defa olmak üzere Başbakanın daveti üzerine toplanır. Bakanlar Kurulu tarafından onaylanan genel strateji doğrultusunda, planlama ve koordinasyonun sağlanması; Genelkurmay Başkanlığınca hazırlanan Stratejik Hedef Planına uygun olarak Savunma Sanayii Destekleme Fonu ile tedariki öngörülen silah sistemlerinin tedarik şeklini tespit etmek görevlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Bununla birlikte, sözkonusu Kurul un fiilen toplanması bugüne kadar mümkün olamamıştır. Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK); Sistemin karar mekanizmasını oluşturan SSİK, Başbakan, Genelkurmay Başkanı ve Milli Savunma Bakanı ndan oluşur. İcra Komitesi nin temel görevi SSM tarafından yürütülmekte olan projelerin esaslarını belirlemektir. Bu kapsamda; Yüksek Koordinasyon Kurulunca savunma sanayiinin geliştirilmesi için tespit edilen genel strateji ve ilkeler istikametinde kararlar almak, Türk Silahlı Kuvvetleri için Stratejik Hedef Planına göre temini gerekli olan modern silah, araç ve gereçlerin üretimi, yurt içinden gereği halinde yurt dışından tedariki hususunda karar almak, Kamu ve özel sektörün yabancı sermaye ve teknoloji katkısı ile savunmaya yönelik üretim tesisleri kurma imkanlarını araştırmak, yönlendirmek ve tahakkuk planlarını takip etmek, bu gibi tesislerin kuruluşuna gerektiğinde Devletin iştiraki için prensip kararı almak, Sağlanacak modern silah, araç ve gereçlerin araştırılması, geliştirilmesi, prototip imali, avans verilmesi, uzun vadeli siparişler ve diğer mali ve ekonomik teşviklerin tespiti istikametinde Savunma Sanayii Müsteşarlığına talimat vermek, Savunma sanayii ürünleri ihracatı ve off-set ticareti ile karşılıklı ticaret konusunda kararlar almak, Savunma sanayii ile ilgili kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, Savunma Sanayii Destekleme Fonu nun kullanılış esaslarını tespit etmek SSİK in kanunla belirlenmiş görevlerini oluşturur. Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM); Milli Savunma Bakanlığına bağlı ve tüzel kişiliği haiz, özel bütçeli bir kuruluştur. SSİK in sekretaryasını yürüten SSM, sistemin icra mekanizmasını oluşturur. Kurumun kanunla tevdi edilen başlıca görevleri şunlardır: 108 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Arzu KÜFLÜ, Bülent E. BEYOĞLU İcra Komitesi nin aldığı kararları uygulamak, Mevcut milli sanayii, savunma sanayii ihtiyaçlarına göre reorganize ve entegre etmek İhtiyaç duyulan modern silah, araç ve gereçlerin özel ve kamu kuruluşlarında imalatını planlamak, Modern silah sistemlerini araştırmak, geliştirmek, prototiplerin imali sağlamak, avans vermek, uzun vadeli siparişler ve diğer mali ve ekonomik teşvikleri tespit etmek, Savunma sanayii ürünleri ihracatı ve offset ticareti konularını koordine etmek, Fon kaynaklarını dikkate alarak alım programlarını ve finansman modellerini belirlemek, Fondan kredi vermek veya yurt içinden ve yurt dışından kredi almak ve gerektiğinde yerli ve yabancı sermayeli şirketler kurmak ve iştirak etmek. Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF); Müsteşarlığın proje ve faaliyetlerine savunma sanayiinin geliştirilmesi amacıyla, genel bütçe dışı mali kaynak sağlamak suretiyle, sürekli ve istikrarlı bir finansman temin etmek üzere T.C. Merkez Bankası nezdinde ve Müsteşarlık emrinde oluşturulmuştur. Fon un başlıca gelir kaynakları; gelir ve kurumlar vergisi, MSB bütçesinden aktarılan kaynaklar, akaryakıt tüketim vergisi, alınan dış krediler, tekel maddelerinden alınan vergiler, fon malvarlığı gelirleri, milli piyango, müşterek bahisler ve özel tüketim vergisi kalemlerinden oluşmaktadır. Denetleme Kurulu; Müsteşarlık ve Fonun her türlü işlemi Başbakanlık, Milli Savunma Bakanlığı ve Maliye Bakanlığınca iki yıl için seçilecek birer kişiden oluşan bir kurul tarafından denetlenir. 2 * 2. SSM NİN TABİ OLDUĞU TEDARİK MEVZUATI Savunma Sanayii Müsteşarlığının 3238 sayılı Kanun la kendisine tevdi edilen görevlerini yerine getirirken yaptığı alımlar iki grupta incelenebilir: SSDF den yapılan savunma tedarik harcamaları: TSK nın modernizasyonunun sağlanması ve modern bir savunma sanayiinin kurulması amaçlarıyla gündeme gelen 3238 sayılı Kanun kapsamındaki savunma ve güvenlik projeleri, SSDF den ayrılan kaynakla hayata geçirilir. Özel bütçeden Kamu İhale Kanunu kapsamında yapılan alımlar: Kurum ihtiyaçları çerçevesinde yapılması gündeme gelen alımlar Müsteşarlık özel bütçesinden finanse edilmektedir. Söz konusu özel bütçe Maliye Bakanlığının belirlediği tavan çerçevesinde ve bütçe kanunuyla SSDF den 2* İlerleyen bölümlerde değinileceği üzere, bugün itibarı ile SSM Denetleme Kurulu ve Sayıştay tarafından ikili denetime tabidir. ayrılmakta ve milli bütçeye yük getirmemektedir. Müsteşarlık bütçesi Maliye Bakanlığının belirlediği tavana ilaveten, 3238 sayılı Kanun la SSDF nin %2 sini aşmamak üzere sınırlandırılmıştır. Müsteşarlığın savunma ve güvenlik amaçlı olarak yaptığı, yukarıda birinci grupta yer alan tedarik faaliyetlerine 4734 sayılı Kamu ihale Kanunu nun 3/b maddesince, aşağıda açıklanan bazı istisnalar getirilmiştir. İkinci grupta yer alan alımlar ise doğrudan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ndaki usul ve esaslar çerçevesinde yapılır. 2.1. 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun tanıdığı istisnalar: Kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemek amacıyla 22 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalelerini kapsar. Bununla birlikte, söz konusu Kanun un 3. Maddesi istisnai uygulamaya gidilebilecek şartları tanımlamaktadır. Savunma Sanayii Müsteşarlığının da savunma ve güvenlikle ilişkili mal ve hizmet alımı ile yapım işlerinde dahil olduğu 3b) istisna maddesi aşağıda verilmiştir: 4734-3(b) (Değişik: 20/11/2008-5812/1 md.) Savunma, güvenlik veya istihbarat alanları ile ilişkili olduğuna veya gizlilik içinde yürütülmesi gerektiğine ilgili bakanlık tarafından karar verilen veya mevzuatı uyarınca sözleşmenin yürütülmesi sırasında özel güvenlik tedbirleri alınması gereken veya devlet güvenliğine ilişkin temel menfaatlerin korunmasını gerektiren hallerle ilgili olan mal ve hizmet alımları ile yapım işleri, ceza ve ihalelerden yasaklama hükümleri hariç bu Kanuna tâbi değildir. Sözkonusu hüküm çerçevesinde, Ağustos 2010 tarihiyle farklı kurum ve kuruluşlarca 54 Bakanlar Kurulu Kararı ile istisna koşulları tanımlanmıştır. Müsteşarlık uygulamaları ile parallelik arz ettiğinden hareketle aşağıda 3(b) istisnasına dair BKK lar tablolaştırılmıştır: Ayrıca Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Satın Alma ve İhale Yönetmeliği; doğrudan mal ve hizmet üretimine veya ana faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının temini için yapacakları, Hazine garantisi veya doğrudan bütçenin transfer tertibinden aktarma yapmak suretiyle finanse edilenler dışındaki mal veya hizmet alımlarını 3(g) istisnası kapsamında gerçekleştirmeye izin vermektedir. Millî Savunma Bakanlığının 3(n) Kapsamında Yapılacak Mal Ve Hizmet Alımlarına İlişkin Yönetmeliği bulunmaktadır. 3(n) istisnası Türk Silahlı Kuvvetlerinin uluslararası mükellefiyetlerden doğan veya ulusal amaçlı; savunma, güvenlik, insani yardım gibi durumlarda ortaya 3 Kaynak: http://www.ihale.gov.tr/mevzuat/ (Erişim tarihi: Ağustos 2010) 109 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Savunma Sanayii Müsteşarlığının(SSM) Tedarik Faaliyetleri ve Hukuki Çerçeve İçişleri Bakanlığı İçişleri Bakanlığı (Bakanlık ile Bakanlıkça yetki verilen Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü) Tarafından, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (B) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin Ekli Esaslar ın Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar R.G. Tarih:22.02.2010 R.G. Sayı: 27501 Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı Savunma Sanayii Müsteşarlığı Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Milli Savunma Bakanlığı Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü Tarafindan, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (B) Bendi Kapsaminda Yapılacak Ihalelere Ilişkin Esaslar R.G.Tarih:19.11.2009 R.G. Sayı: 27411 Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı Tarafından, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (B) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin Esaslar Hakkında Karar R.G. Tarih:24.07.2009 R.G. Sayı: 27298 Savunma Sanayi Müsteşarlığı Tarafından, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (b) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin Ekli Esaslar ın Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar R.G. Tarih:08.07.2009 R.G. Sayı: 27282 Güncelleme: 2009/15108 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Tarafından, 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (B) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin Ekli Esaslar ın Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar R.G. Tarih:09.04.2004 R.G. Sayı: 25428 Milli Savunma Bakanlığı (Bakanlık ile Bakanlıkça yetki verilen MSB Akaryakıt İkmal ve NATO POL Tesisleri İşletme Başkanlığı dahil TSK nın tedarikle ilgili birimleri) Tarafından 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü Maddesinin (B) Bendi Kapsamında Yapılacak İhalelere İlişkin 4/11/2003 Tarihli ve 2003/6392 Sayılı Kararnamenin Eki Esaslar R.G. Tarih:06.12.2003 R.G. Sayı: 25308 Tablo 1: 4734/3(b) kapsamında gerçekleştirilecek savunma ve güvenlikle ilişkili alımlarda istisna yönetmelikleri 5 çıkabilecek acil ihtiyaçların, süratli ve etkin bir biçimde temini amacıyla, önceden güvenceler alınmasına olanak sağlayan anlaşmalar veya sözleşmeler yapmak suretiyle mal ve hizmet alımlarında uygulanacak usul ve esasları belirlemekte olup; uyuyan ve garanti edilmiş yararlanma hakkı sözleşmelerinin 4 yapılmasına imkan vermektedir. 2.2. 3(b) istisnası kapsamında SSM usül ve esasları: 30 Mayıs 2009 tarihi itibarı ile yürürlüğe giren SSM alımlarının istisna kapsamındaki usul ve esasları; Türkiye de savunma sanayiinin geliştirilmesi, idamesi ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin modernizasyonunun sağlanmasına yönelik olarak 3238 sayılı Kanun çerçevesinde 4 Garanti edilmiş yararlanma hakkı sözleşmesi: Bir veya daha çok idare ile bir veya daha çok istekli arasında akdedilen ve belli bir dönem süresince ihtiyaç doğdukça karşı tarafa yapılacak ikaz bildirimi ile devreye girecek mal ve/ veya hizmet alımına ilişkin şartları tesis eden, geçerli olduğu sürece, mal ve/ veya hizmet alımı yapılmasa bile istekliye/isteklilere belli aralıklarla bekleme bedeli ödenen anlaşma/sözleşmedir. SSM tarafından yürütülecek savunma, güvenlik veya istihbarat alanları ile ilişkili olduğuna veya gizlilik içinde yürütülmesi gerektiğine SSİK tarafından karar verilen veya sözleşmenin yürütülmesi sırasında özel güvenlik tedbirleri alınması gereken veya Devlet güvenliğine ilişkin temel menfaatlerin korunmasını gerektiren hallerle ilgili olan, araştırma-geliştirme projeleri dahil mal ve hizmet alımları ile yapım işlerini kapsamaktadır. 5 Savunma Sanayii Müsteşarlığınca yürütülen projelerde, rakamsal limit olmaksızın tek kaynaktan temin dahil Müsteşarlıkça belirlenecek ihale yöntemi kullanılır. Ancak, tek kaynaktan temin edilecek projeler için SSİK onayı alınması zorunludur. Bu yöntem ancak ulusal menfaat, gizlilik, teknolojik birikimin tek bir yerde bulunması, standardizasyonun sağlanması ve acil harekat ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılan projelerde kullanılır. 5 Kaynak: http://www.ihale.gov.tr/mevzuat/ (Erişim tarihi: Ağustos 2010) 110 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Arzu KÜFLÜ, Bülent E. BEYOĞLU Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Satın Alma ve İhale Yönetmeliği 4734/ 3(g) R.G. Tarih:07.08.2004 R.G. Sayı: 25546 Millî Savunma Bakanlığı 4734 Sayılı Kanun un 3-N Maddesi Kapsamında Yapılacak Mal Ve Hizmet Alımlarına İlişkin Yönetmelik 4734/ 3(n) R.G. Tarih:26.03.2010 R.G. Sayı: 27533 Tablo 2: 4734/3(g) ve 3(n) kapsamında gerçekleştirilebilecek istisna alımları yönetmelikleri 7 Projeye ilişkin çalışmalar, İhtiyaç Makamının yazılı talebinin Müsteşarlığa ulaşmasıyla başlar. Bildirilen ihtiyaçlar için ilgili Daire Başkanlığı bünyesinde Proje Grubu oluşturulur. Proje Grubu, Müsteşarlık personeli ve İhtiyaç Makamının teknik, taktik ve lojistik branşlardaki personelinden meydana gelir. Tedarik faaliyetleri, resmi olarak SSİK kararı ile başlatılır. İstisnai olarak Ar-Ge projeleri, ihtiyaç makamı talebi olmaksızın da Müsteşarlığın teklifi ve SSİK kararı ile başlatılabilir. İhtiyacın Müsteşarlığa bildirilmesi ve proje grubunun oluşturulmasının ardından çalışma takvimi yapılır; Teklife Çağrı Dosyası (ihale dosyası) da dahil olmak üzere ihalenin gerektirdiği dokümanlar hazırlanır. İhale dosyası projenin teknik, taktik ve lojistik istekleri ile savunma sanayii stratejisini dikkate alınarak hazırlanır ve yayımlanır. Müsteşarın onayı ile dosyanın, firma, kurum ve kuruluşlara doğrudan gönderilmesi veya ihaleye ilişkin duyurunun Müsteşarlığın internet sitesinde yayımlanmasıyla ihale süreci başlar. Teklife Çağrı Dosyasının yayımlanmasını müteakip tekliflerin alınmasından önce Müsteşarın onayı ile Teklif Değerlendirme Heyeti oluşturulur. Alınan teklifler açılmadan önce teklif değerlendirme heyeti tarafından, teklif değerlendirme planı, değerlendirme kriterleri ve ağırlıkları hazırlanır. Planın Müsteşarlıkça onaylanmasını müteakip teklif değerlendirme çalışmalarına başlanır. Değerlendirme çalışmalarında rekabetin korunması ve maliyet etkinlik esas alınır. Değerlendirme çalışmaları tamamlanmadan önce, yüklenici adaylarından yazılı olarak bir kez en iyi ve en son tekliflerini vermeleri talep edilebilir. En iyi ve en son teklifler dikkate alınarak değerlendirme tamamlanır ve Teklif Değerlendirme Sonuç Raporu hazırlanır. Sonuç raporunun Müsteşara arzından sonra, Müsteşar tarafından gerekli görülmesi halinde yüklenici adaylarından fiyat tekliflerini yenilemeleri istenebilir. Değerlendirme sonuçları yüklenici seçim kararı için SSİK e arz edilir ve Komitenin vereceği karar doğrultusunda hareket edilir. SSİK tarafından seçim kararının alınmasıyla ihale süreci tamamlanır. Ancak SSİK tarafın- KUVVET KOMUTANLIĞI GENELKURMAY BAŞKANLIĞI SSM (ÖN TASNİF) FİRMALAR SSM (TEKLİFE ÇAĞRI) İCRA KOMİTESİ SSM (DEĞERLENDİRME) İCRA KOMİTESİ (FİRMA SEÇİMİ) SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİ YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ VE UYGULAMA SÖZLEŞME İMZA Şekil 2: SSM tedarik projelerinde sürecin şematik gösterimi 111 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Savunma Sanayii Müsteşarlığının(SSM) Tedarik Faaliyetleri ve Hukuki Çerçeve dan ikinci bir firmanın da belirlenmiş olması durumunda, ikinci firmanın geçici teminat mektubu sözleşme imzalanana kadar muhafaza edilir. Müsteşarlık, projelerin özelliklerine göre değişik tipte sözleşmeler imzalayabilir. Yüklenici adayları ile sözleşme ve eklerinin müzakereleri SSİK kararına uygun olarak ve kararda belirtilen kaynak içerisinde kalmak şartıyla gerçekleştirilir. Sözleşme müzakereleri sırasında proje kapsamında ortaya çıkabilecek ve ilave maliyet gerektirecek talepler, Müsteşarlıkça, SSİK kararlarında ilgili proje için belirlenen kaynak sınırları içinde kalmak kaydıyla değerlendirilir. Kaynağın aşılması sonucunu doğuracak talepler SSİK tarafından ayrıca değerlendirilir. SSİK tarafından proje başlangıç kararında devletten devlete satış veya uluslararası konsorsiyum olarak belirlenen projeler burada belirtilen hükümlere bağlı kalınmaksızın yürütülür. Kamu İhale Kanununun ceza ve ihalelerden yasaklamaya ilişkin hükümleri, 3(b) istisnası kapsamında SSM usül ve esaslarına göre yürütülen faaliyetler için de uygulanır. 2.3. SSM nin yarattığı katma değer: Müsteşarlık faaliyetlerinin istisnai esaslara tabi olma gereksiniminin, kurumun kuruluş amacının da özgün bir nitelik sergilemesinden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. SSM nin tedarik faaliyetleri, salt tanımlı bir ihtiyacın (mal/hizmet) satın alınmasından öte bir yaklaşım içermektedir. Müsteşarlık, tedarik programlarını savunma sanayiinin geliştirilmesini esas alan proje modelleri ile gerçekleştirmek üzere görevlendirilmiştir. Projelerin öncelikle yurtiçi geliştirme, ortak geliştirme veya ortak üretim yöntemleriyle, bunların mümkün olmaması durumunda yurt dışından hazır alım ile gerçekleştirilmesi; her bir modele uygun olarak sanayi katılımı ve offset şartlarının planlanması öngörülmektedir. Uygulanan proje modelleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır: Yurtiçi Geliştirme: Tasarım ve geliştirme faaliyetlerinin yurtiçi yükleniciler tarafından yapıldığı tedarik yöntemidir. Uluslararası Konsorsiyum: Birden fazla ülkenin ortak ihtiyacının karşılanmasına yönelik tedarik yöntemidir. Ortak Üretim: Tasarımı yabancı bir firmaya ait olan ürünün tamamının veya bir bölümünün, teknoloji veya üretim veri paketi transferi ile yurt içinde üretimini esas alan tedarik yöntemidir. (Yurtdışından) Hazır Alım: Doğrudan yapılan tedarik yöntemidir. Ar-Ge: Uzun vadeli sistem ihtiyaçlarına ilişkin yurtiçi teknolojik birikim sağlamayı ve alt sistem, bileşen, teknoloji geliştirmeyi hedefleyen, seri üretimi içermeyen proje modelidir. Yıllar itibarıyla proje modellerinde yurtiçi geliştirme ve Ar-Ge yaklaşımlarının ağırlıklarının önemli ölçüde arttığı gözlemlenmektedir. Bu yaklaşımla, yerli sanayimizin tasarım yetkinliğinin ve teknoloji hakimiyetinin geliştirilmesi sağlanmaktadır. Yurtiçinde nitelikli istih- Proje Modelleri Dağılımı Ortak Üretim %13 Yurtdışından Alım %13 Konsorsiyum %1 Yurtiçi Geliştirme %41 Ar-Ge %32 Şekil 3: Müsteşarlık tedarik projelerinin adet bazında model dağılımı 112 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Arzu KÜFLÜ, Bülent E. BEYOĞLU 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 25,0 Yurtiçi Karşılanma Oranı (%) 36,7 41,6 44,2 45,7 2002 2006 2007 2008 2009 2010 hedefi 50 Şekil 4: TSK İhtiyaçlarının yurtiçinden karşılanma oranı damın artışı ve ülke dışına çıkan kaynakların bir ölçüde önlenmesi de sürecin paralel olumlu yansımaları olarak dikkat çekmektedir. Yurtdışından hazır alım olarak adlandırılan projelerde dahi yüklenici firmalara sanayi katılımı ve offset (SK/O) yükümlülüğü getirilmekte ve proje kapsamında önemli kazanımlar elde edilmektedir. Detaylarına girecek olursak: SK/O yönergesi: Projeler kapsamında, yerli sanayi firmalarının imkân ve kabiliyetlerinin kullanılması, ihracat yoluyla uluslararası rekabet güçlerinin artırılması ve teknolojik işbirliği, yatırım ve Ar-Ge imkânları sağlanması amacıyla gerçekleştirilen faaliyetler Sanayi Katılımı ve Offset olarak adlandırılmaktadır. Sözleşme bedeli 10 milyon ABD Doları (eşdeğeri para birimi) ve üzeri projeler için geçerli olmak üzere; yüklenici tarafından taahhüt edilecek SK/O oranı, tedarik sözleşme bedelinin en az %50 si olmak zorundadır. Yükümlülükler 3 kategoride tanımlanır: Kategori-A: Tedarik Sözleşmesi kapsamında Türk sanayiine verilen işler (yerli katkı) Kategori-B: Savunma, havacılık ve uzay sanayi ürün/hizmetlerinin ihracatı, Tedarik Sözleşmesi ile ilgili ürün/hizmet ihracatı. Kategori-C: Savunma, havacılık ve uzay sanayi ve/ veya diğer yüksek teknoloji gerektiren alanlarda: Teknolojik işbirliği Yeni ve/veya tevsi yatırım Ar-Ge faaliyetleri SSM ye sunulan SK/O teklifleri aşağıdaki hususlar dikkate alınarak puanlanır: Proje kapsamında yerli sanayiye verilecek tasarım işleri Proje kapsamındaki KOBİ iş payı Offset 6 taahhütü 31 Aralık 2009 tarihi itibarıyla yıllara sari olarak toplam 12,4 Milyar $ offset taahhütü alınmış olup, vadesi gelen toplam SK/O taahhüt miktarı 3,9 Milyar $ dır. Buna karşın, 2009 sonu itibarı ile toplam 4,48 Milyar $ tutarında gerçekleşme sağlanmıştır. 7 6 Savunma alanında ihtiyaç duyulan ürün ve hizmetlerin tedariki çerçevesinde; ülke sanayi ve hizmet sektörlerinin üretim olanak ve yeteneklerinin ve/veya uluslararası alandaki pazar paylarının/rekabet gücünün artırılması ve ödemeler dengesinde oluşacak olumsuz etkinin azaltılması için gerçekleştirilecek işlemler offset olarak adlandırılır. 7 SSM 2009 Faaliyet Raporu. 113 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Savunma Sanayii Müsteşarlığının(SSM) Tedarik Faaliyetleri ve Hukuki Çerçeve TEI & General Electric Millî Savunma Bakanlığı Millî Savunma Bakanlığı Muhtelif helikopterlerin döner KMS sisteminin geliştirilmesi Uçak, helikopter, jeneratör, deniz bölümlerinde yer alan ve aynı zamanda için teknoloji transferi ve araçları motor parçaları ihracatı ve yedek parça niteliğindeki bileşenlerden eğitim sağlanması ile sistemin motor montajı hizmet ihracatı Hollanda ya ihracatı binden fazlasının üretimi ve ihracatı 2008 ihracatı: 74 Milyon $ 2008 ihracatı: 23.3 Milyon $ 2008 ihracatı: 62 Milyon $ 2008 yurtiçi satışı: 138,5 Milyon $ 2008 yurtiçi satışı: 0.45 Milyon $ 2008 yurtiçi satışı: 426.6 Milyon $ Tablo 3: Offset Başarı Örnekleri Milyon $ 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 248 Sektörün İhracat Performansı 2009 yılı toplam savunma ve havacılık ihracatı: 832 milyon $ 331 196 135 337 352 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2011 hedefi 195 420 208 576 162 670 1.000 Sivil havacılık sanayi ihracatı Savunma ürünleri ihracatı Şekil 5: Türk savunma sanayiinin ihracat performansı Savunma havacılık ihracatının son dönemde göstermiş olduğu artışta da offset uygulamalarının önemli katkı sağladığını söylemek yanlış olmayacaktır. 3. MÜSTEŞARLIK FAALİYETLERİNİN DENETİMİ: Yukarıda da bahsedildiği üzere Müsteşarlık, standart temin/tedarik uygulamalarının ötesinde ve oldukça karmaşık süreçleri yürütmek durumundadır. Bu faaliyetler yürütülürken ve sonrasında aşağıda görselleştirilen mali kontrol ve denetim süreçlerinden geçilmektedir: 2008 yılına kadar, Müsteşarlığın SSDF kaynaklı savunma tedarik faaliyetleri 3238 sayılı Kanun çerçevesinde 17. Maddesi 8 çerçevesinde yalnızca Denetleme Kurulu tarafından dış denetime tabi tutulurken; 11. Maddesi 9 Müsteşarlığı Sayıştay denetiminin dışında tutmuştur. 8 Müsteşarlık ve Fonun her türlü işlemi Başbakanlık, Milli Savunma Bakanlığı ve Maliye ve Gümrük Bakanlığınca iki yıl için seçilecek birer kişiden teşekkül eden bir kurul tarafından denetlenir. 9 Bu Kanunla yapılması öngörülen iş ve işlemlerde 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 832 sayılı Sayıştay Kanunu hükümleri uygulanmaz. SSDF genel bütçe kapsamı dışında olmakla birlikte Müsteşarlık Özel Bütçesi, Fonun %2 sini aşmayacak miktardan meydana gelmektedir. Savunma Sanayii Müsteşarlığı, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu na ekli II sayılı cetvelde sayılan özel bütçeli idareler arasında sayılmakta olup, kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte Özel Bütçesi söz konusu hükümlere tabi olmuştur. Bununla birlikte, Sayıştay Genel Kurulunun 5018 sayılı Kanuna dayanarak aldığı 24.07.2008 tarihli ve 5225/1 sayılı karar 10 ile 01/01/2008 tarihinden itibaren SSDF nin 10... 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 2 nci maddesinde, bu Kanunun, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahallî idarelerden oluşan genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin malî yönetim ve kontrolünü kapsadığı belirlenmiştir. Anılan Kanunun 3 üncü maddesinin (b) fıkrasında da, merkezî yönetim kapsamındaki kamu idareleri tanımının, bu Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerini ifade ettiği hükmü yer almış ve yine söz konusu 5018 sayılı Kanuna ekli (II) sayılı cetvelde de Savunma Sanayii Müsteşarlığına yer verilmiştir. Diğer taraftan, anılan 5018 sayılı Kanun un 81 inci maddesinin (c) bendindeki, bu Kanun kapsamındaki kamu idarelerine ilişkin olarak, diğer kanunlarla 114 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Arzu KÜFLÜ, Bülent E. BEYOĞLU dış denetimi ikili bir hal almıştır. Bununla beraber; Müsteşarlığın Özel Bütçesi 01/01/2006 tarihinden başlamak üzere Sayıştay tarafından denetlenegelmiştir. 5018 sayılı Kanun gereğince, her yıl özel bütçe gelir ve gider teklifleri gerekçeli olarak hazırlanarak Temmuz ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığı na gönderilmekte ve TBMM de onaylanmaktadır. mesini, raporlanmasını ve malî kontrolünü düzenlemek amacıyla yürürlüğe sokulan Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu aşağıda belirtilen yenilikleri gündeme getirmiştir: Şekil 6: SSM faaliyetlerinin mali kontrol ve denetim mekanizması 3.1. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunun getirdikleri: Kalkınma planlarında yer alan hedefler doğrultusunda kamu kaynaklarının etkili ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını, hesap verebilirliği ve malî saydamlığı sağlamak üzere, kamu malî yönetiminin yapısını ve işleyişini, tüm malî işlemlerin muhasebeleştiril- 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu ve 832 sayılı Sayıştay Kanununa tâbi olunmadığına dair istisna veya muafiyet getiren hükümlerin yürürlükten kaldırıldığı yönündeki açık hükümle; Savunma Sanayii Müsteşarlığı kurulması hakkındaki 7.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Kanun un 11 inci maddesinde yer alan, bu Kanunla yapılması öngörülen iş ve işlemlerde 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile 832 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerinin uygulanmayacağı yönündeki hüküm yürürlükten kaldırılmıştır. Bu itibarla, anılan 5018 sayılı Kanun un 2 ve 3 üncü maddeleriyle 81 inci maddesinin (c) bendinde yer alan hükümlerle Savunma Sanayii Müsteşarlığının bu Kanun hükümlerine tabi olduğu ve aynı Kanunun 68 inci maddesi hükmüyle de anılan Müsteşarlığın Sayıştay denetimine tabi olduğu herhangi bir tereddüde yer bırakmayacak şekilde açık olarak düzenlendiğinden, bu hususun ayrıca Genel Kurulca görüşülerek karara bağlanmasına lüzum ve mahal bulunmadığına çoğunlukla karar verildi. Stratejik planlama: Kamu idareleri misyon ve vizyonlarını oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını önceden belirlenmiş olan göstergeler doğrultusunda ölçmek ve bu sürecin izleme ve değerlendirmesini yapmak amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlamakla yükümlü kılınmışlardır. SSM, 2007-2011 Stratejik Planını hazırlayarak bu alandaki pilot kuruluşlar arasında yer almıştır. Kurum bütçesi stratejik planda yer alan stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu ve performans esasına dayalı olarak hazırlanmaktadır. Performans esaslı bütçeleme ve performans programı hazırlama: İdareler, yürütecekleri faaliyet ve projeler ile bunların kaynak ihtiyacını, performans hedef ve göstergelerini içeren performans programı hazırlamak durumundadır. SSM 2007 yılından beri performans programı hazırlamakta ve kamuoyu ile paylaşmaktadır. Harcama yetkisi ve yetkilisi: Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisi olarak tespit edilmektedir. Müsteşarlıkta 14 Daire Başkanı ve Hukuk Müşaviri harcama yetkilisi olarak tayin edilmiştir. Bununla birlikte, kanunların verdiği yetkiye istinaden yönetim kurulu, icra komitesi, komisyon ve benzeri kurul veya komite kararıyla yapılan 115 EKİM - KASIM - ARALIK 2010

Savunma Sanayii Müsteşarlığının(SSM) Tedarik Faaliyetleri ve Hukuki Çerçeve harcamalarda, harcama yetkisinden doğan sorumluluk kurul, komite veya komisyona ait olur. Faaliyet raporları: Hesap verme sorumluluğu kapsamında her yıl idare faaliyet raporu hazırlanmakta ve kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Söz konusu yıllık faaliyet raporları Müsteşarlığın kuruluşundan beri yayımlanmakta olup, 5018 sayılı Kanun un ardından belirlenen standart format ve içerikte hazırlanmaktadır. İç Kontrol Sistemi: Belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünü olarak tanımlanmıştır. SSM de, Ön Mali Kontrol İşlemleri Yönergesi çerçevesinde gerekli kontrolleri yapmak ve hedeflenen ile sonuçlar arasındaki farklılığı giderici ve etkililiği artırıcı tedbirler önermek gibi görevleri gerçekleştirmek üzere Eylül 2006 da İç Kontrol Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği ne 11 göre, kamu idarelerinin iç kontrol sistemlerinin standartlara uyumunu sağlamak üzere SSM bünyesinde gerekli çalışmalar başlatılmış ve bu çalışmaların bir sonucu olarak Haziran 2009 da SSM Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı hazırlanmış ve Maliye Bakanlığı na gönderilmiştir. Yine aynı tebliğ gereği, sözkonusu eylem planı 6 ayda bir gözden geçirilerek öngörülen eylemlerin gerçekleşmeleri tespit edilmektedir. Muhasebe hizmeti ve muhasebe yetkilisi: Gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm malî işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanması işlemleri olup, bu işlemleri yürütenler muhasebe yetkilisi olarak adlandırılmaktadır. SSM de SSDF ve Özel Bütçe nin muhasebeleri için iki ayrı muhasebe yetkilisi tayin edilmiştir. İç denetim: Kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyeti olup, iç denetçiler tarafından yapılmaktadır. SSM de ilk iç denetçi 2008 yılında göreve başlamıştır. Dış Denetim: Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, yönetimin malî faaliyet, karar ve işlemlerinin; kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluk yönünden incelenmesi ve sonuçlarının TBMM ye raporlanması amacıyla yürütlen faaliyetlerdir. 11 Tebliğ, 26 Aralık 2007 tarih ve 26738 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. SONUÇ VE DEĞERLENDIRMELER Mevzuattan kaynaklanan Sayıştay ve Denetleme Kurulu tarafından fiili çifte denetime tabi olma durumunun, uyumsuzluk ortaya çıkması durumunda önemli sıkıntılar yaratabileceği değerlendirilmektedir. Sözkonusu riskin ortadan kaldırılabilmesi için ivedilikle 3238 sayılı Kanun da düzenlemeye gidilmesine ve 5018 sayılı Kanun da fonlara ilişkin belirsizliğin ortadan kaldırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. SSM nin yürüttüğü savunma ve güvenlik amaçlı faaliyetler ve gerek teknolojik gerekse ekonomik açıdan yaratmakta olduğu katmadeğer dikkate alındığında standart alım prosedürlerinden sapma olması kaçınılmaz görülmektedir. Sözkonusu faaliyetlerin içerdiği hassasiyetler denetim açısından da dikkate alınmak durumundadır. Halen uygulanan denetimlerin ağırlıkla mali denetim olduğu söylenebilir. Ancak ileriki dönemde Sayıştayın yerindelik denetimi yapacağı da dikkate alındığında, denetim görevini yerine getirecek personelde savunma ve güvenlik alımları alanında uzmanlık ihtiyacı büyük önem arzedecektir. Müsteşarlık her ne kadar 4734-3(b) istisnası kapsamında alım süreçleri geliştirmiş olsa da ihale yetkilisi nin hangi makam olduğu konusunda belirsizlikler gündeme gelmektedir. Bu hususun netleştirilmesi ve sürecin yapılan tanımlamaya göre yeniden şekillendirilmesi adına mevcut BBK da düzenlemeye gidilebileceği değerlendirilmektedir. 116 EKİM - KASIM - ARALIK 2010