ELK464 AYDINLATMA TEKNİĞİ

ELK464 AYDINLATMA TEKNİĞİ Işık Kaynakları Enkandesan Lambalar Deşarj Lambaları floresan ve LED ler (Hafta 5) Yrd.Doç.Dr. Zehra ÇEKMEN Aydınlatma Çeşitleri Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma İç Aydınlatma Dış Aydınlatma Işığın yönlendirilmesine göre aydınlatma çeşitleri Direkt aydınlatma Yarı Direkt Aydınlatma Dağıtılmış Aydınlatma Yarı endirekt aydınlatma Endirekt aydınlatma Işığın Kaynağına Göre Aydınlatma Çeşitleri Doğal Işık Kaynakları Yapay Işık Kaynakları 2 1

Işık Kaynakları Günümüz aydınlatma teknolojisinde kullanılan lambalar, ya ısıl radyasyon ile (termik) ya da bir gazın deşarj olması ile ışıma yapan ışık kaynaklarıdır. İyi bir aydınlatma sistemi için doğru lamba seçimi çok büyük önem taşımaktadır. 3 Işık Kaynakları Yapay ışık kaynaklarının en büyük sağlayıcısı elektrik enerjisidir. Elektrik enerjisinin etkisi ile çalışan ve elektrik enerjisini ışığa dönüştüren aydınlatma elemanları ışık üretim esasları göz önünde bulundurularak 3 gruba ayrılabilir. Akkor Flamanlı Lambalar(Enkandesan Lambalar) Basınçlı Deşarj Lambaları Floresan lambalar ve LED lambalar 4 2

Akkor Flamanlı Lambalar (Enkandesan Lambalar) Termik yolla ışık üretirler ve elektrik enerjisi ile çalışan en eski ışık kaynaklarıdır. Havası boşaltılmış veya asal gazla doldurulmuş cam tüp içinde bulunan ince madeni telin elektrik akımı ile akkor hale gelmesi sonucunda telde ışık oluşturması ile çalışır. Telin havadaki oksijen etkisiyle çok çabuk tahrip olmasını önlemek için balonun havası boşaltılır veya asal gaz ile doldurulur. Tel olarak yüksek sıcaklığa çıkarılabilen madenler kullanılır. 1879 da ilk enkandesan lambayı üreten Edison bir gri cisim olan kömür teli (kömürleştirilmiş bambu lifi) kullanmıştır. (1854 te Goebel tarafından geliştirilen bambu lifini kullandı) 1898-1905 osmiyum flamanlar kullanılmıştır. (pahalı) 1905 te ilk tungsten flamanlı lamba imal edildi. (Tungsten bir renk sıcaklıklı cisim olup günümüzde de kullanılan flaman malzemesidir.) 5 6 3

Akkor Flamanlı Lamba 7 Akkor Flamanlı Lambalar Işık kaynaklarının etkinlik faktörleri sıcaklığa çok bağlıdır. Bu nedenle akkor halindeki bir tel ile ışık elde edilmesinde en önemli mesele mümkün olduğu kadar yüksek sıcaklıklara çıkarılabilen ve bu sıcaklıklarda kimyasal ve fiziksel özelliklerini kaybetmeyen cisimler bulmaktır. Akkor telli lamba, kapalı bir hücrede bulunan bir telin elektrik akımıyla ısıtılması sonucu, görülebilen bölgede elektromanyetik dalgalar yayan bir ışık kaynağıdır. Kömür Telli Tungsten telli 8 4

Akkor Flamanlı Lambalar Kömür flamanlı enkandesan lambalar Etkinlik faktörleri çok küçük olduğundan (3-4 lm/w)günümüzde kullanılmamaktadır. Tungsten flamanlı lambalar Dolgu gazının cinsine göre üçe ayrılır. Boşluklu: Ampul havası boşaltılmış bir hücreden oluşur. (Normal enkandesan lambalar-nel) Gazlı:Akkor tel helis şeklinde olup cam balon asal bir gazla doldurulur. (Kripton Lambalar) Buharlı:Akkor tel spiral şeklinde olup iyot veya brom halojenlerinin buharıyla dolu bir tüp içindedir. (Tungsten Halojen lambalar-thl) 9 Tungsten Flamanlı Enkandesan Lambalar (EL) Normal Enkandesan Lambalar (NEL) Standart Enkandesan Lambalar (SEL) Diğer tip enkandesan lambalar Reflektörlü EL Dekoratif EL Çubuk EL (Ralina) Kripton Lambalar Tungsten Halojen Lambalar (THL) Şebeke Gerilimli THL Reflektörlü Reflektörsüz Düşük Gerilimli THL Reflektörlü Reflektörsüz 10 5

Bu üç grubun hepsi flaman boyutlandırması, renk ayırt ettirme yeteneği, loşlaştırma, yakıp söndürme sıklığı çevre sıcaklığının etkisi ve yol alma süreleri açısından aynı özelliklere sahip ucuz ancak etkinlik faktörleri düşük lambalardır. 11 Flaman Boyutlandırılması: Ohm kanununa dayanır. Lamba gücü P L, gerilim U L olmak üzere flaman direnci R F R 2 L Flaman telinin kesiti S(mm2), özgül direnci ρ(ω/mm) ve uzunluğu l (mm) olmak üzere l R F S Telin yarıçapı r (mm) olmak üzere F U P L 2 S r Böylece flaman telinin uzunluğu 2 r U l P 2 L L 12 6

Renk Ayırt Ettirme Yeteneği Tungsten EL lar görünen spektrumun tümünü kapsayan ışıma yaptıkları için renk ayırım endeksi Ra=100 dür. Renk ayırt ettirme yeteneği açısından ideal lambalardır. Loşlaştırma Sadece gerilimin düşürülmesiyle sağlanır çok kolaydır. Loşlaştırmada flaman sıcaklığı azaldığından ışık renk sıcaklığı düşer yani lambanın ışığı daha sıcak olur. Yakıp söndürme sıklığı etkisi EL nın ömrünü etkilemez Çevre sıcaklığının etkisi Çevre sıcaklığının bu lambaların çalışması ve performansı üzerine etkisi yoktur. Yol alma (ışık verme) süresi Enerji uygulandığında hemen hemen gecikmesiz ışık verirler. Yatırım maliyetleri az, işletme maliyetleri yüksektir. Yani ucuz ama etkinlik faktörü düşük lambalardır. 13 Normal Enkandesan Lambalar(NEL) Tungsten flamanlı, argon veya azot-argon karışımı dolgu gazlıdırlar. Cam balon şekli, boyut ve başlığı bakımından farklı tipleri vardır. Gerilimin etkisi: EL lar gerilim değişimlerine çok duyarlıdır. Lamba belirli bir gerilim için imal edilir, buna anma gerilimi (Un) denir. Belirli bir nominal gerilim için imal edilmiş bir akkor flamanlı lambaya farklı bir gerilim uygulanırsa tüm karakteristikleri değişir. Gerilimi nominal lamba geriliminden %5 büyük olan bir şebekede lambanın akımı yaklaşık %3, gücü %7 ve ışık akısı %20, etkinlik faktörü %11 artar Fakat Ömrü %50 azalır. Renk sıcaklığı Renk sıcaklıkları 2800 K civarında olup 6500 K olan günışığına göre daha sıcak renkli ve sarımsı görünümlüdür. Bu lambalar iki gruba ayrılabilir. Standart Enkandesan Lambalar (SEL) Diğer tip enkandesan lambalar Reflektörlü EL Dekoratif EL Çubuk EL (Ralina) 14 7

Standart Enkandesan Lambalar (SEL) Halk arasında ampul olarak bilinir Argon ve azot-argon doldurulmuş, A tipi cam balonlu Vida veya bayonet başlıklı lambalardır. Diğer Tip Enkandesan Lambalar Reflektörlü: Balonun iç cidarının çeşitli kısımları yansıtıcı malzeme ile kaplanarak ışık dağılımı kumanda edilir. Dekoratif: Cam balonun şekli bazen de flamanın görünümü açısından SEL den farklıdır. Çubuk Enkandesan (Ralina): Çizgisel ancak yumuşak ve sıcak bir aydınlatma istenen yerlerde kullanılır. Mutfak tezgahı ve ayna aydınlatması için çok uygundur. 15 Kripton Lambalar Cam balon ısı iletim katsayısı daha küçük olan kripton gazı ile doldurulur. Etkinlik faktörleri NEL lerden %10-15 daha büyüktür Halojen Lambalar NEL in normal dolgu gazına az miktarda iyot, klor, bromin gibi halojen eklenmesiyle oluşan bileşik, tungstenle 1400 o C nin üstündeki sıcaklıklarda halojen çevrimi diye bilinen reaksiyon oluşturur. Bu lamba ömrünün artmasını sağlar Lambanın etkinlik faktörü artar. Halojen lambalar iki tiptir. Şebeke gerilimli Düşük gerilimli (Şebeke gerilimi bir transformatörle 12 veya 24V a indirilir) Her iki tip de reflektörlü veya reflektörsüz olabilir. Ömürleri ortalama 2000 sattir. 16 8

Deşarj Lambaları Deşarj lambaları ile ışık üretimi ilke olarak eskiden beri bilinen Geissler tüpüne dayanır. Geissler tüpü basıncı birkaç mmhg sütunu seviyesine indirilmiş ve içinde iki elektrot bulunan cam tüpten ibarettir. Elektrotlara bir doğru gerilim uygulanınca tüp içinde bulunan serbest elektrotlar hızlanır ve çarpma suretiyle iyonizasyon başlar. Elektron sayısı iyonizasyonla çok çabuk artar ve ve tüpü tutuşturur. Tüpün tutuşma gerilimi tüpün boyutlarına, tüp içindeki gazın cinsine ve basıncına bağlıdır. 17 Tüpün tutuşmasından önce ateşleme gerilimine erişilinceye kadar tüpten sadece mevcut serbest elektronların hareketinden kaynaklanan çok küçük bir ön akım geçer. Tüpün uçları arasındaki gerilim ise büyüktür. Birkaç yüz volt civarında olan ateşleme (tutuşma) gerilimine ulaşılınca tüpten geçen akım hızla artar, iletkenlik de büyüdüğünden tüpün uçları arasındaki gerilim giderek küçülür. Akımın sınırlanabilmesi için devreye seri bir ön direnç bağlamak şarttır. 18 9

Deşarj Lambaları Deşarj tüpüne doğru gerilim yerine alternatif gerilim uygulandığında, akım sınırlayıcı olarak direnç kullanılması aktif enerji kaybına yol açacağından akılcı değildir. Direnç yerine endüktif empedans kullanılırsa aktif enerji kaybının önüne geçilir. Uygulamada bu amaçla kullanılan endüktif empedansa balast denir. Endüktif balast demir çekirdekli bir endüktans bobinidir. 19 Deşarj Lambaları Deşarj lambalarında endüktif balast halinde, aktif yükün daha fazlası reaktif yük vardır. Reaktif yük gerçek enerji tüketmemekle beraber, akımın endüktif reaktif bileşeni, şebeke ve generatörü gereksiz yere yükler, ayrıca daha yüksek hat kayıplarına ve gerilim düşümüne sebep olur. Öte yandan reaktif enerjiyi abonede kondansatör ile üretmek mümkündür. Abonede merkezi veya tüketici cihazda, şebekeye paralel kondansatör bağlanarak bu sakıncaların önüne geçilir. Böylece çekilen reaktif enerjinin tamamı veya bir kısmı, kondansatör tarafından abonede üretilir. Buna reaktif güç kompanzasyonu denir. 20 10

Kompanzasyon öncesi güç faktörü φ 1 ve kompanzasyon sonrası güç faktörü φ 2 olmak üzere bağlanması gerekin kondansatörün kapasitesi C I cos 1 (tan 1 U 1 2 0 ) 21 Deşarj Lambalarının çalışması için gerekli araçlar Akım sınırlayıcı araçlar Endüktif balast Kapasitif balast Elektronik Balast Kaçak akılı transformatör Çift sargılı balastlar Ateşleme araçları Lambanın bir parçası olan ateşleme araçları Yardımcı elektrotlar Dış ateşleme şeridi İç ateşleme şeridi Yardımcı ateşleme araçları Isıtma transformatörleri Elektronik ateşleyiciler Starter Elektronik starter 22 11

Akım Sınırlayıcı Araçlar Gaz deşarj prensibine göre çalışan aydınlatma elemanlarının çalışmasını sağlayan bir ekipmandır. Deşarj lambaları negatif dirence sahip olduklarından dolayı çektikleri akımı sınırlandıramazlar. Gaz deşarjı başladığı andan itibaren çekilen akım sürekli artar ve lamba bozulur. Bu nedenle çekilen akımı sınırlandırılması gerekir. Doğru gerilimde bu sınırlayıcı ohmik bir dirençtir ve güç kaybına yol açtığından alternatif gerilimde kullanılmazlar. Alternatif gerilimde endüktif, kapasitif veya elektronik balast ile akım sınrlanır. 23 Endüktif Balast: U şeklinde bir yüzü yalıtılmış silisli saç levhalardan oluşan bir çekirdek etrafına sarılmış bakır iletken sargıdan oluşur. En basit, en ucuz ve deşarj lambaların icadından beri kullanılan balasttır. Ateşleme gerilimi şebeke geriliminden daha yüksek olan lambalarda basit bir otomatik anahtarla (starter) gerekli ek gerilimi sağlar. 24 12

Kapasitif Balast Bir bobin ile seri bağlı bir kondansatörden oluşur. Kondansatörün reaktansı bobinin reaktansının iki katı tutularak kompanzasyon sağlanır. Kapasitif balastta gerilim akımın gerisindedir ve reaktif enerji üretilir. Şebekeye reaktif enerji enjekte edilmemesi için iki lambalı armatürlerde lambanın birine kapasitif diğerine endüktif balast bağlanır. Buna duo (ikili) bağlama denir. Tek lambalı armatür kullanılması halinde tesisteki lambaların yarısına endüktif diğer yarısına kapasitif balast bağlanır. Duo bağlama tüm deşarj lambalarının dezavantajı olan titreşimi ve stroboskobik etkiyi azaltır. 25 Elektronik Balast Gerilimin şeklinin, genliğinin ve frekansının elektronik bir devre yardımıyla değiştirildiği ve normal endüktif balasttan çok daha küçük ve daha az kayıplı bir endüktif balastla akımın sınırlandığı balasttır. Endüktiftif balasttan daha pahalıdır. Titreşimi ve stroboskobik etkiyi önler, etkinlik faktörünü arttırır. Lamba ömrünü uzatır. Kompanzasyon ve starter gerektirmez. Loşlaştırma olanağı sağlar Sessiz ve daha hafiftir. Harmonik filtresinin bulunmaması veya yeterli olmaması durumunda harmonik oluşturma riskleri vardır. 26 13

Kaçak Akılı Transformatör Ateşleme gerilimi şebeke geriliminden oldukça yüksek deşarj lambalarında kullanılır. Primer gerilimi 220 V, sekonder gerilimi daha yüksektir (480 veya 660V gibi). Sargılar transformatör yüklendiğinde manyetik akı azalacak şekilde düzenlenir. Böylece ateşleme gerçekleştikten sonra akım artarken sekonder gerilim düşer ve akım kararlı çalışma noktasında sınırlanır. 27 Ateşleme Araçları Deşarj lambalarında ateşleme gerilimi bazı istisnalar dışında, şebeke geriliminden daha büyüktür. Bu nedenle birçok durumda ateşlemeye yardımcı araçlara ihtiyaç duyulur. Bu araçlar ya lambanın bir parçası olarak (Yardımcı elektrotlar, dış ateşleme şeridi, iç ateşleme şeridi) veya ek bir devre elemanı (ısıtma transformatörleri, elektronik ateşleyiciler, starter, elektronik starter) şeklinde olabilir. 28 14

Lambanın Bir Parçası Olan Ateşleme Araçları Yardımcı Elektrotlar Lambada, ana elektrotlardan birine büyük bir direnç (25-30 kohm) üzerinden bağlı ve diğerine çok yakın mesafede bir yardımcı elektrot vardır. Önce bu yardımcı elektrot ile ona yakın elektrot arasında ön deşarj başlar. Ön deşarj geliştikten sonra ana elektrotlar arasında deşarj meydana gelir yani lamba ateşlenir. Ana deşarj oluştuğunda yardımcı elektrot devresindeki direnç ön akımı düşürür ve ön deşarj söner. 29 Dış ve İç Ateşleme Şeritleri İç Ateşleme Şeridi Lamba tüpü içinde metal veya camın metal buharıyla kaplanmasıyla elde edilmiş iletken bir şerit biçiminde bir yardımcı elektrotdur. Şeridin bir ucu elektrotlardan birine 1 Mohm mertebesinde yüksek bir direnç üzerinden bağlanır. Şeridin diğer ucu ise diğer elektroda çok kısa mesafededir. Gerilim uygulandığında bu kısa mesafede bir ön deşarj oluşur ve takiben ana deşarj oluşur ve şeridin direnci lambanınkinden büyük olduğundan ön deşarj söner. Dış Ateşleme Şeridi Şerit lamba tüpü dışına yerleştirilir ve iç ateşleme şeridi gibi çalışır. 30 15

31 Starter Endüktif balastla birlikte ateşlemeyi sağlayan bir otomatik anahtardır. Starter, içinde iki elektrodu bulunan neon veya argon gazı doldurulmuş silindir biçiminde bir cam balondur, yani bir deşarj tüpüdür. Bu tüp şebeke geriliminin yaklaşık %80 inde tutuşma olacak bir yapıya sahiptir. Elektrotlar bimetal şeritten yapılmıştır. Ayrıca 0,1 microf lık bir kondansatör radyo parazitlerini önlemesi için elektrotlara paralel bağlıdır. Bimetal şerit, sıcaklıkla uzama katsayıları farklı iki madensel şeritten örneğin demir ve bakırdan oluşur. 32 16

Starterin uçlarına şebeke gerilimi uygulandığında, birbirlerine yakın bulunan starter elektrotları arasında ışıltılı boşalma başlar. Bu sırada boşalma direnci oldukça büyüktür. Elektrotlar ısınır ve birbirine değerler. Starterin kısa devre olmasıyla birlikte devreden floresan lambanın elektrotlarını kızgın duruma getiren, dolayısıyla bol miktarda elektron üretimine yol açan yüksek bir akım geçer. Bu arada starerin elektrotları soğur, elektrotlar eski duruma gelir ve akım devresi açılmış olur. Starterin devreden çıkmasıyla floresan lambanın kullanıdığı balast lambada boşalmayı başlatmaya yetecek kadar gerilim endükler ve lamba tutuşur. Lamba elektrotları arasında boşalma bir kez başladığında bir daha sönmez. 33 Gazlı deşarj lambaları genellikle dış aydınlatmada kullanılır. Ama özel durumlarda endüstriyel işletmelerde ve reklamcılık gibi iç aydınlatma tesislerinde de kullanılır. Çeşitleri Asal gazlı ışık tüpleri (Neon Lambalar) Kızgın elektrotlu deşarj lambaları Civa buharlı deşarj lambaları Sodyum buharlı deşarj lambaları Metal hâlide deşarj lambaları 34 17

Sodyum Buharlı Deşarj Lambaları Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (ABSBL) Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (YBSBL) Civa Buharlı Deşarj Lambaları Alçak Basınçlı Civa Buharlı Lambalar (floresan) Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (CBL) 35 Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (ABSBL) 1931 de geliştirilen bu lambalar kızgın elektrotlu alçak basınçlı ve alçak gerilimli deşarj lambalarıdır. Tüp içinde oda sıcaklığında katı halde bulunan sodyum madeni vardır. Tüp sıcaklığı 250-300 dereceye ulaştığında sodyum madeni buharlaşır ve tüpün basıncı düşer. Ön deşarj için az miktarda argon ve neon karışımı asal gaz vardır. 36 18

Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (ABSBL) Kararlı halde spektrumu 589nm ve 589,6 nm dalga boylarında çift çizgidir. Yani ışık rengi turuncumsu sarıdır. 37 Işıma monokromatik olduğundan renk ayrımı imkansızdır. Ancak görme keskinliği açısından mükemmeldir. Engel ve pürüzlerin görülmesi için ideal olup siste de görüş sağlarlar. İç aydınlatma için uygun değildirler Etkinlik faktörleri çok yüksektir (200lm/W a çıkabilir) (en yüksek lamba) ancak pahalıdır. Yani ilk yatırımı yüksek, işletme maliyetleri düşüktür. 38 19

Çevre sıcaklığından çok az etkilenir. Şebeke gerilimindeki dalgalanmadan pek etkilenmez. Loşlaştırılamazlar 10 W'tan 180 W'a kadar çeşitleri bulunabilen bu lambaların kullanım ömürleri 18 000 saate kadar çıkmaktadır. Pratikte her 2 yılda bir değiştirilmeleri gerektiği bilinmektedir. Renk ayrımı gerektirmeyen otoyol, sokak, tünel, demiryolu güzergahları ve liman, havaalanı gibi yerlerin aydınlatması için idealdir. 39 Bu tip lambalarda optimum verimliliği sağlayabilmek için, sodyum buharı düşük basınçta (0,4 Pa) tutulmalıdır (1 atmosfer basıncı = 101 325 Pa). Bunun için de deşarj tüpü geniş boyutlardadır ve böylece düşük sıcaklıkta çalışma sağlanmış olur 40 20

Çeşitleri: Alçak basınçlı sodyum buharlı lambalar, sıklıkla SOX olarak da anılırlar. SO, sodyumu; X ise deşarj tüpünün içindeki metal oksit kaplamayı tanımlar. Bu metal oksit kaplamanın rolü, lambanın ürettiği az miktardaki kızılötesi ışınları (yani ısıyı) geri yansıtarak ısı kayıplarını azaltmak ve lambanın verimi arttırmaktır. SOX'ten farklı alçak basınçlı sodyum buharlı lamba çeşitleri de vardır (SO, SOI, SLI gibi). SO: Ayrılabilir (Dewar-Jacket) tip, SOI: İntegral tip, SOX: Kızılötesi (infra-red) kaplamalı tip, SLI: Doğrusal (linear) tip Alçak basınçlı sodyum buharlı lamba çeşitlerini tanımlar 41 Lambanın Artıları Çok verimli lambalardır, Geniş alanlarda kullanıma elverir güçtedirler, İlk çalışmalarında ısınmaları için 5-10 dakikalık bir süre gerekse de; kısa süreli bir enerji kesintisi veya gerilimdüşmesi yaşanırsa, sonrasında çalışmaya kaldıkları yerden rahatlıkla devam ederler, LED veya akkor lambalardakinin aksine; kullanım ömürlerinin sonuna yaklaştıkça verdikleri ışık (lümen) miktarında bir düşme yaşanmaz, Cıva içermediklerinden ömürlerinin sonunda daha kolayca bertaraf edilebilirler. Lambanın Eksileri Tüm lambalar içinde renksel geriverimi en kötü olanlardır, Lambanın içinde bulunan sodyum, hava ile temas ettiği zaman (örneğin lamba çöpte kırılırsa) yanabilen tehlikeli bir malzemedir. 42 21

Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (YBSBL) 1960 larda geliştirilen bu lambalar kızgın elektrotlu yüksek basınçlı deşarj lambalarıdır. Işımaları oldukça geniş bir spektruma yayılır dolayısıyla renk ayrımı bakımından ABSBL lardan daha üstündür. 43 Alçak basınçlı tiplerden farklı olarak yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalarda, yalnızca sodyum kullanıldığında oluşan ışık spektrumundaki dar ve tek renkli çizgilerin genişletilmesi amacıyla sodyumun yanı sıra cıva da kullanılmış ve lamba basıncı arttırılmıştır. Böylece, daha geniş bir ışık spektrumu elde edilerek renk kalitesi iyileştirilmiştir. Lambanın ışık vermesi, deşarj tüpü içerisindeki sodyum-cıva karışımının yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaşması ve uygulanan elektriksel gerilim ile uyarılması yoluyla gerçekleşmektedir. 44 22

Çeşitleri Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalar, SON kısaltmasıyla anılırlar. Bu ismin altında pek çok değişik üretim çeşitleri vardır. Bunlardan bazıları; standart, kendinden başlamalı cıva takviyeli, reflektör tip, doğrusal gazlı tip olanlardır. Güçleri ve Ömürleri 35 W'tan 1000 W'a kadar çeşitleri bulunan bu lambaların kullanım ömürleri, alçak basınçlı sodyum buharlılara göre daha uzundur ve 24 000 saate kadar çıkabilir; ortalama ömürleri 20 000 saattir. 45 Lambanın Artıları Verimli lambalardır, Floresan veya alçak basınçlı sodyum buharlı lambalardan daha küçüktür; pek çok bağlantı tipine uyum gösterir, Lamba ömrü alçak basınçlı sodyum buharlılardan daha uzundur. Lambanın Eksileri Alçak basınçlı sodyum buharlılar kadar olmasa da renksel geriverimleri yine de kötüdür (metal halojen ve halojen lambalardan daha kötüdür), 52-100 V'luk düşük bir ark geriliminden sorumlu olan ve dolayısıyla da bir miktar güç kaybına sebep olan bir balast (verimsiz) ile kullanılırlar. Bu da tüm sistem düşünüldüğünde lambanın gerçek veriminin düşmesine neden olan bir durumdur, Sodyumun yanında cıva da içerdiğinden, ömürlerinin sonuna gelindiğinde bertaraf edilmeleri, alçak basınçlı sodyum buharlı lambalarınkinden daha zahmetlidir 46 23

Civa Buharlı Deşarj Lambaları Alçak basınçta civa buharının ışıması 253,7 nm dalga boyundadır. Yani morötesi bölgededir görülemez. Ancak UV ışıma tüp iç cidarına sürülen floresan maddelerle daha uzun dalga boylu görülebilen ışımaya dönüştürülür. Bu şekilde ışık veren alçak basınçlı civa buharlı lambalara floresan lamba denir. Civa buharı yüksek basınçta kısa boylu ışınları yutar, buhar sıcaklığı yükselir ve civa buharı uzun dalga boylu görünen ışın yani ışık yayar. 47 Yüksek Basınçlı Civa Buharlı Lambalar Yüksek basınçlı cıva buharlı lambalar, ışığı, dolaylı veya dolaysız olarak en çok cıva buharının ışınımı ile oluşmuş lambalardır. Lamba içerisindeki kısmi basıncın 100.000 Paskal değerinde olmasından dolayı bu lambalara yüksek basınçlı cıva buharlı lambalar denmektedir 48 24

Ana ve yardımcı olmak üzere iki elektrot yapısı vardır. Yardımcı elektrot ateşlemeyi sağlarken ana elektrot da deşarjın devamlılığını sağlar. Ana ve yardımcı elektrotlar birbirine 25kΩ luk dirençle bağlanmışlardır Yüksek basınçlı cıva buharlı lambanın ışık tayfı belli dalga boylarında yoğunlaşmış (sarı, yeşil, mavi, mor) ve kırmızı ışığın üretilmediği bir yapıdadır. Lambanın ışığı mavimsi beyazdır. Morötesi ışınların büyük kısmı lambanın dış camında yutulur. Yüksek basınçlı cıva buharlı lambaların dış çeperinin iç kısmı renk seçiliğini ve ışık çıkışını arttırmak için beyaz fosforla kaplanır. 49 Ateşleme ana elektroda çok yakın yerleştirilmiş yardımcı elektrot ve birbirlerine bağlanmış yüksek değerli dirençle gerçekleştirilir. Lamba ilk enerjilendirildiğinde bu elektrotlar arasında yüksek gerilim oluşur. Ana ve yardımcı elektrotlar arasındaki boşluk iyonizasyonu oluşturabilecek kadar kısadır. 50 25

Bu gerilim bu bölgedeki gazı ön deşarj şeklinde iyonize ederken akım direnç tarafından sınırlandırılır. Daha sonra iki ana elektrot arasındaki manyetik alan etkisiyle ön deşarj, deşarj tüpüne yayılır. Ön deşarj en uzak elektroda ulaştığında akım yeteri kadar artar. Sonuç olarak, ana elektrotlar, ön deşarjı ark deşarjına çevirene kadar ana elektrotlar ısıtılır. Ark deşarjı oluştuğu anda yüksek direnç nedeniyle yardımcı elektrot devre dışı kalır 51 Yüksek basınçlı cıva buharlı lamba çalışırken enerjisi kesildiğinde şebeke gerilimi deşarjı tekrar başlatmaya yetmez. Bu yüzden tüpün soğumasını ve basıncın düşmesini beklemek gerekir. Yüksek basınçlı cıva buharlı lambaların ömrü yaklaşık 6000 ile 9000 saat arasındadır. Lambanın 10 saatten az kullanılması ömrünü kısaltır. Gerilim dalgalanmaları ömrünü fazla etkilemez. Lambanın ateşleme sistemine ihtiyaç duymaması maliyetini düşürürken güvenliği arttırır. Lamba ömrünün uzun olması ve ekonomik olması nedeniyle yüksek basınçlı cıva buharlı lambalar yaygın şekilde kullanım alanı bulmaktadır. Ancak renksel geriverim ve ışıksal verimleri düşük olduğundan 2006 yılından itibaren ülkemiz yol aydınlatmalarında kullanılmaları yasaklanmıştır. 52 26

Deşarj Lambaları Bu lambaların en çok kullanılan tipleri, yüksek basınçlı civa buharlı lambalar ile yüksek ve alçak basınçlı sodyum buharlı lambalardır. Deşarj lambaları genellikle dış aydınlatma tesislerinde kullanılır. Yüksek basınçlı sodyum buharlı lambaların ışık rengi gün ışığına daha yakın olduğundan civalı lambalara oranla daha çok tercih edilir. 53 Floresan Lambalar 1930 ların başında piyasaya sürülen ve iç aydınlatmada en çok kullanılan lamba olup dünyadaki toplam suni ışık üretiminde %70 paya sahiptir. Alçak basınçlı civa buharının deşarj sonucunda ışımasının çok önemli bir kısmı 253,7 nm dalga boylu bir kısmı da 185 nm dalga boylu ışın olmak üzere mor ötesidir. UV ışıma tüp iç cidarına sürülen floresan maddelerle daha uzun dalga boylu görülebilen ışımaya dönüştürülür. Bu şekilde ışık veren alçak basınçlı civa buharlı lambalara floresan lamba denir. 54 27

Alçak basınçlı civa buharı ışımasında en çok 253,7nm lik ışımalar bulunduğundan floresan maddeleri en çok bu dalga uzunluğunda ışık yayacak şekilde seçilir. Kullanılan floresan maddenin lambanın etkinlik faktörüne ve lamba ömrüne büyük etkisi vardır. Floresan madde olarak çeşitli borat, silikat ve tungstatlar kullanılır. Belirli maddeler belirli renkte ışık verdiği için bunların karışımından istenen herhangi bir ışık elde edilebilir. 55 56 28

Günışığı: Doğal ışığa yakın olup 1000 lüx ve daha yüksek aydınlık seviyelerinin elde edilmesinde kullanılır. Beyaz: Doğal ışık ile akkor flamanlı lambaların ışığı arasında olup 200-500 lüx aydınlık seviyeleri için uygundur. Sıcak beyaz: Akkor flamanlı lambaların ışığına yakındır. 100 lüxden düşük aydınlık seviyeleri için uygundur. Genellikle konutlarda kullanılır. 57 Floresan Lambalar Floresan lambalar, tavan yüksekliği yaklaşık 3 metre olan büro, iş yeri ve konut aydınlatmaları için ideal ışık kaynaklarıdır. Enkandesan lambalara göre etkinlik faktörünün (harcadıkları güce karşılık oluşturdukları parlaklık) büyük olması nedeni ile konut büro, hastane, okul, mağaza ve iş yerlerinde iç aydınlatılmasında kullanılmaktadır. FL ların yatırım maliyetleri orta işletme maliyetleri düşüktür. 58 29

floresan lambalar iki tiptir Çubuk floresan lambalar (ÇFL) Kompakt floresan lambalar (KFL) Çubuk floresan lamba Kompakt floresan lambalar 59 Çubuk Floresan Lambalar Floresan madde olarak silikatlar, fosfatlar ve wolfram bileşikleri kullanılır. Çubuk floresan lambaların iki ucunda elektrotları taşıyan metal başlıklar bulunur. Başlıkların iç kısmında üzeri baryum oksitle kaplanmış wolfram elektrotları yer alır. Lambanın içinde ise civa buharı ve argon gazı mevcuttur. Çubuk floresan lambalar devreye direkt olarak bağlanamazlar. Floresan lamba devresi floresan ampul, starter, soket, balast ve armatürden oluşur. 60 30

Çubuk Floresan Lambalar Avantajları Kullanılışı ekonomiktir. Fazla ısınmaz. Yüksek aydınlıklar elde edilir. Armatürsüz kullanıldığında göz kamaştırmaz. Ömrü uzundur(yaklaşık 10000 saat). Dezavantajları Yardımcı araçlara ihtiyaç gösterir (balast,starter). Hemen ışık vermezler. Tesis maliyeti pahalıdır. Verdiği ışığa göre boyu büyüktür. Doğru ve iyi bağlantı yapılmadığı zaman ışığın titremesi ve stroboskopik (ışıksal görüntü yanılmalarını) etki görülür. 61 Kompakt Floresan Lambalar Enerji fiyatlarının yükselmesi sonucu enkandesan lambaların yerine kullanılmak, floresan lambalı daha estetik armatürler ve aydınlatma elde etmek için geliştirilmişlerdir. Uzun düz tüp yerine 7-17.5 mm çaplı tüplerin U bükülmesi ve 2-3 U bükülü tüpün gerekli uzunluğu sağlayacak şekilde birbirine bağlanmasıyla veya U bükülmüş bir tüpün burulmasıyla kompakt biçim elde edilmiştir. Çoğunda elektronik balast ve starter sistemleri lamba içine yerleştirilmiştir. Ayrı balastlı olanları da vardır. Etkinlik faktörleri yüksektir. Fazla ısınmazlar. Kullanımı ekonomiktir. Ra değerleri 76-82 arasındadır. Bu gruba enerji tasarruflu lambalar da denir. 62 31

Kompakt Floresan Lambalar Tek uçlu olup iğne veya bayonet /vida başlıklıdırlar. Anma ömürleri 8000-15000 saat Dış balonsuz, dış balonlu ve reflektörlü olmak üzere 3 gruptur. Standart şeffaf ampullere göre %80 daha az enerji harcarlar. Gerilim ve ısı değişiminden etkilenmezler. 63 Lambanın ateşlenmesi ve deşarjının başlaması için şebeke geriliminden daha büyük bir gerilim gerekmektedir. Ateşleme gerilimi starter yardımı ile şok bobini olarak kullanılan balast üzerinden sağlanır. Starter, cam bir balon içinde neon gazı doldurulmuş ve iki elektodu bulunan silindir şeklinde ve bimetal şeritten yapılmıştır 64 32

Starterin uçlarına şebeke gerilimi uygulanınca birbirine zaten yakında bulunan starter elektrotları arasında ışıltılı boşalma başlar. Bu sırada boşalma direnci oldukça büyüktür; dolayısıyla elektrotlar ısınır ve birbirine değerler. Starterin kısa devre olmasıyla devreden floresan lambanın elektrotlarını kızgın duruma getiren, dolayısıyla bol miktarda elektron üretimine yol açan kuvvetli bir akım geçer. Bu arada starter elektrotları soğur; elektrotlar eski durumuna gelir ve akım devresi açılmış olur. Starter devresinin açılmasıyla, balast trafosunun öz endüktansı nedeniyle boşalmayı başlatmaya yetecek kadar bir gerilim (1000 V) endüklenir. Bu suretle lamba ateşlendiğinde, 1000 V luk gerilim, balast trafosunun endüktif direnci nedeniyle hızla yaklaşık 100 V luk floresan lamba çalışma gerilimine düşer 65 Floresan Lambalarda Akım Sınırlanması ve Ateşleme Floresan lambanın türüne göre çeşitli balast starter kombinasyonları kullanılır. Endüktif balast ve seri bağlı starter (veya elektronik ateşleyici) Kapasitif balast ve seri bağlı starter (veya elektronik ateşleyici) Elektronik balast Yarı rezonans tipi çift sargılı balast Rezonans çift sargılı balast Endüktif balast ve ön ısıtma transformatörü kullanılır. 66 33

Floresan Lambalarda Kompanzasyon Endüktif balast halinde şebekeye paralel bir kondansatör bağlanır. Kapasitif balast durumunda çift lambalı armatürlerde duo bağlama kullanılır. Tek lambalı armatür kullanılması halinde tesisteki armatürlerin yarısına endüktif balast yarısına kapasitif balast takılır. Ayrıca kompanzasyon yapılmaz. Yarı rezonans tipi çift sargılı balast halinde devrede kondansatör bulunduğundan ve bu kondansatör ateşlemeden sonra şebekeye paralel hale geldiğinden ayrıca kompanzasyon gerekmez Elektronik balastlarda kompanzasyon gerekmez. 67 Floresan Lambalarda Diğer Bağlamalar Armatürde birden fazla floresan lamba bulunması halinde bunlar birbirine 3 farklı şekilde bağlanabilir. Tandem bağlama: P gücündeki bir lamba için üretilmiş balasta P/2 gücünde iki lambanın seri bağlanmasıdır. Üç fazlı bağlama: FL larda ışık şebeke frekansında titreşir. Üç fazlı sistemlerde titreşim etkisini ve stroboskobik etkiyi en aza indirmek için üç lambalı armatür kullanılır ve her lamba ayrı fazdan beslenir. Doğru gerilim kaynağından besleme: floresan lambanın dc gerilim ile beslenmesi durumunda doğrultucu katı bulunmayan elektronik balast kullanılır. (Önceleri direnç kullanılıyordu) 68 34

Led Lambalar Yarı iletken teknolojisinin gelişmesi ile birlikte aydınlatmada, verimi yüksek ve renk portföyü geniş aydınlatma elemanları elde edilmektedir. Led lerde bu gelişmenin ürünüdür. Örnek olarak 75 W akkor flamanlı lamba yerine 8-10W LED dizini kullanılarak %80 enerji tasarrufu sağlanabiliyor. İçerisinde doğaya zarar verebilecek herhangi bir gaz yoktur Loşlaştırılabilirler Uzun ömürlü ve sağlam bir yapıya sahiptir 69 Ledli lambalar Araştırma Ödevi: Ledli lambalar ve Özellikleri Aydınlatma verimliliği 70 35

Galyum arsenik fosfat-kırmızı Eşik gerilimi 1.8V Galyum azot-mavi Eşik gerilimi 5V Alüminyum indium galyum fosfor-sarı Eşik gerilimi 2.1V Galyum arsenik-kızılötesi 71 Normal Enkandesan Lambalar Özellikleri: AC ve DC gerilim ile çalışabilirler Renksel geri verimleri çok yüksektir Bu lambaların kullanıldığı yerlerde stroboskopik etki görülmez Açma-Kapama sayıları ömürlerini etkilemez Herhangi bir yardımcı eleman olmadan doğrudan kullanılırlar Loşlaştırılabilirler Ömürleri 1000 saat kadardır Şebekedeki bozulmalardan etkilenirler Aşırı gerilime karşı dayanıksızdır Etkinlikleri 15 lm/w seviyesindedir ve oldukça verimsizdir. Kullanım Alanları: Açma-Kapamanın çok olduğu koridor ve merdivenlerde Kısa süreli kullanım alanlarında 72 36

Halojen Lambalar Yapısı enkandesan lambanın yapısıyla aynıdır. Özellikleri: Etkinlikleri 12-25 lm/w seviyesindedir Ömürleri ortalama 1000-4000 saat arasındadır Genellikle 12V ya da şebekeyle beslenirler Şebekenin fazla geldiği türlerde trafo ile 12V sağlanır Renksel geri verimleri yüksektir Stroboskopik etki görülmez Kullanım Alanları: Mağaza vitrin aydınlatmalarında Müzelerde obje ve tablo aydınlatmalarında 73 Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar Özellikleri: En yüksek etkinlik değerine sahip lambadır. 100-192 lm/w Bu lambaların kullanıldığı yerlerde stroboskopik etki görülebilir Ömürleri 16000 saattir. Trafo ve kapasite gibi yardımcı elemana ihtiyaç duyarlar Renksel geri verimleri en düşük lambadır Kullanım Alanları: Fabrika çevresi, havalimanı, askeri alanlar Tünel aydınlatmaları 74 37

Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar Lambanın deşarj tüpü içerisine Sodyum-Cıva karışımı ve xenon gazı doldurulmuştur. Burada; Sodyum gazı ışımanın büyük kısmını gerçekleştirir. Xenon gazı kolay iyonize olma özelliğiyle ateşlemeyi kolaylaştırır. Son olarak civa gazı ise tüpün toplam gaz basıncını ve lamba çalışma gerilimini düzenler. Özellikleri: Etkinlikleri 88-130 lm/w civarındadır Ömürleri 16000-32000 saat arasındadır Renksel geri verimleri kötüdür. Stroboskopik etki görülebilir Yardımcı eleman olarak ateşleyici, balast ve kapasiteye ihtiyacı vardır Kullanım Alanları: Yol aydınlatmaları 75 Yüksek Basınçlı Civa Buharlı Lambalar Özellikleri: Etkinlikleri 40-59lm/W Ömürleri 15000-25000 saat arasındadır Renksel geri verimleri yeterli değildir Tekrar çalışabilmesi için iç basıncın düşmesi gerekir Balasta ihtiyaç duyarlar Stroboskopik etki görülebilir Kullanım Alanlar: Yüksek tavanlı fabrika iç aydınlatması 76 38

Yüksek Basınçlı Metal Halinde Özellikleri: Etkinlikleri 72-110lm/W Ömürleri 6000-12000 saat Renksel geri verim iyidir Renk sıcaklığı gün ışığına çok yakındır Stroboskopik etki görülür Kullanım Alanları: Stat ve bina dışı cephe reklamlarının aydınlatması Mağaza içi ve vitrin aydınlatması 77 Neon Lambalar Özellikleri: İçerisinde argon veya neon gazı bulunur Yüksek gerilimle çalışırlar Etkinlikleri 30-50lm/W Genel aydınlatmada kullanılmazlar Koruma elemanları ile kullanılırlar Çıkış akımı düşük olduğu için balast gerekmez Kullanım Alanları: Tabela aydınlatmalarında kullanılırlar 78 39

Floresan Lambalar (Alçak Basınçlı Civa Buharlı) Özellikler: Etkinlikleri 60-104 lm/w seviyesindedir Ömürleri 5000-16000 saat arasında değişmektedir Açma-Kapama sayısı ömürleriyle ters orantılıdır Stroboskopik etki görülebilir Yardımcı elemanlara ihtiyaç duyarlar Kullanım Alanları: Kamu binaları,ofis,ev Endüstriyel tesislerin iç aydınlatmasında 79 Kompakt Floresan Lambalar Kompakt floresan lambalar; elektronik balast, deşarj tüpü ve duyun küçük bir boyutta tümleşik olarak bir araya getirilmesiyle elde edilen küçük ve karmaşık yapıdaki floresandır. Özellik olarak floresan lambayla özdeştir. Etkinlikleri 75lm/W seviyesindedir. İç aydınlatmada tercih edilen enerji tasarruflu lambalardır. 80 40

Soğuk Katotlu Lambalar Özellikleri: Floresan ile aynı yapıdadır. Cıva buharlıdır ancak 2000V üzerinde çalışırlar Uç uca eklenebilir yapıdadırlar 3m ye kadar boyları uzatılabilir Yüksek gerilim trafosuyla beslenirler Çıkış akımı düşük olduğu için kolay dimmerlenebilirler Kullanım Alanları: Mağaza reklam panoları 81 LEDLER Özellikleri: Düşük güçlü olanları 0.1W gücünde ve 20mA, yüksek güçlü olanları 1-3W 350-1000mA seviyelerinde akımlarla sürülürler DC gerilimle çalışırlar Etkinlikleri 60-100lm/W seviyelerindedir Sinyal amaçlı olanların ömürleri 100000 saat, aydınlatma amaçlı olanların ömürleri ise 50000 saattir Bir paket içerisinde kırmızı, yeşil ve mavi renkler bulunan RGB tipleri de vardır. Çeşitli renk uygulamalarında kullanılabilirler Düşük gerilimle çalışırlar Armatürleri çok farklılık gösterebilir Fotovoltaik sistemler ile uyumludurlar Basit bir devre ile dimmerlenebilirler Maliyeti biraz yüksektir Ancak düşük güç ihtiyacı sayesinde geleceğin önemli ışık kaynaklarından olacaktır Kullanım Alanları: İç aydınlatmada, yol aydınlatmasında ve dekoratif aydınlatmalarda 82 41

Fiber Optik Aydınlatma Fiber optik aydınlatma, ışığı fiber liflerle istenilen noktaya hiçbir parazit barındırmaksızın iletmeye yarayan aydınlatma tekniğidir. Bir ışık kaynağı ve bir sonlandırıcıdan meydana gelmektedirler. Özellikleri: Işık ile ultraviyole ve infrared ışınların iletilmesini engeller Işık ile birlikte ısı iletimine izin vermez Işık kaynağı olarak genellikle metal halinde veya halojen lambalar kullanılır Lifler teorikte 40m gerçekte 10mye kadar verimli iletim sağlarlar Ulaşımı ve bakımı zor olan yerlerin aydınlatmasında kullanılır Elektrik akımı olmaksızın ışık iletimi sağlanır Kullanım Alanları: Müze, cephane ve havuz Sistemlerin ulaşımı zor olan bölgelerinde 83 İç Aydınlatmada Kullanılan Işık Kaynakları 84 42

Konutlarda kullanılan lamba tipleri ve özellikleri 85 Akkor Flamanlı Lamba vs Kompakt floresan Lamba Üç yıl süresince (4,380 saat), günde 4 saat ve aynı miktarda aydınlatma sağlayan iki lamba tipi için basit bir karşılaştırma yapalım. Bu sürede 6 adet akkor flamanlı lamba kullanırken, kompakt floresan lambanın 3.8 yıl daha kullanım ömrü devam edecektir. 86 43

Doğru Aydınlatma Elemanı Seçimi Doğru lambanın seçimi, onun ne amaçla ve nerede kullanılacağına bağlıdır. Ampul seçiminde aydınlatma seviyesi, açık kalma süresi ve değiştirilme kolaylığı gibi faktörlerin yanı sıra aşağıdaki hususlar da göz önüne alınmalıdır. Doğru aydınlatmaya yaklaştıkça daha fazla para ve doğal kaynaklardan tasarruf edilecektir. Saatlik maliyet verimliliği Lamba sayısı arttıkça, daha uzun ömürlü ve verimli olanlarına yatırım yapmak en doğru karardır. Yatırım daha kısa sürede geri ödeme sağlar. Başlama Karakteristikleri Çeşitli tipteki ampullerin ilk çalışma karakteristikleri farklıdır. Örneğin, ilk çalışma esnasında manyetik balastlı floresan lambalar gecikmeli aydınlatırken, elektronik balastlı floresan lambalar anında aydınlatırlar. Manyetik ve elektronik balastlı floresanların her ikisi de 1-2 dakika sonra tam aydınlığa ulaşırlar. 87 Renk Standart akkor lambalar sıcak sarı-beyaz bir renk vermektedir. Halojen lambalar daha beyazdır. floresan lambalar sıcak sarıdan soğuk beyaza kadar farklı renklerde aydınlatırlar. Ağırlık Özellikle hafif, kırılgan armatür ve içindeki tesbit parçaları için lamba ağırlığı, karar vermede önemli bir faktör olabilir. Manyetik balastlı kompakt floresan lambaların ağırlığı, elektronik balastlı kompakt floresanlardan daha fazladır. Yerleştirme İç mekan kullanımı için tasarlanan lambalar dış aydınlatmada kullanılmamalıdır. Örneğin soğuk su ile temas etmesi durumunda ince camlı lamba kırılabileceği için dış aydınlatmada akkor lambalar tavsiye edilmez. Yönlendirme Lamba seçiminde ihtiyaç olan yere ne kadar faydalı aydınlatmanın yönlendirileceği göz önüne alınmalıdır. Özel (lokal) uygulamalarda düşük voltajlı halojen lambalar kısmen spot ışık istenilen spesifik yerleri aydınlatmak için uygundur. 88 44

Ayarlama Ayar anahtarı mod ayarlama (kısma) yoluyla standart akkor lambalarda enerji tasarrufu olanağı verir. Fakat bütün lamba tipleri, ayar anahtarı kullanımına uygun değildir. Belirli bir saatte otomatik olarak lambaları kapatan bir saatin monte edilmesi veya çevrede birisi olduğu zaman lambaları açacak optik veya ultrasonik sensörlerin kullanılması ile bu anahtarları alternatif şekillerde kullanmak mümkündür. Fiyat En ucuz ampulü seçmek, uzun dönemde para tasarrufu sağlamaz. Çünkü lambanın kullanım ömrü boyunca aydınlatma enerjisi maliyeti kendisinin alış maliyetinden on kat daha fazla olacaktır. Bu nedenle enerji verimli lambalar başlangıçta pahalıya mal olurken, düşük faturalar ile yatırım kısa sürede kendini çok çabuk geri öder. Lümen/Watt oranı Lamba seçiminde etkinlik faktörü (lümen/watt) yüksek, uzun ömürlü, zamanla oluşan ısı akısı düşümü az olan lambalar tercih edilmelidir. (Tipik akkor bir lambanın lümen/watt oranı 15:1 iken fluoresan bir lambanın oranı 60:1) 89 Armatürler Genellikle lambalar iyi bir aydınlatmanın gereklerini tek başına yerine getiremezler Armatür olarak isimlendirilen bir cihazla birlikte kullanılırlar. Bir armatürün işlevleri Çıplak lambanın ışık dağılım eğrisini kumanda etmek ona ihtiyaca uygun şekli vermek Lambayı dış etkilerden korumak Kamaşmayı önlemek Lambaya ilişkin elektrik devresinin aktif kısmına direkt teması önlemek Estetik hislere hitap etmek ve konfor ihtiyaçlarına cevap vermek 90 45

Armatürlerin Sınıflandırılması Armatürler 3 ana başlık altında sınıflandırılabilir. Işık dağılım eğrisini kumanda etme şekline göre Optik armatürler Işığı dağıtıcı armatürler Işığı yansıtıcı armatürler Kullanıldıkları yere göre Dahili armatürler Harici armatürler Alt ve üst yarı uzaya yaydıkları ışık akısının toplam ışık akısına oranına göre Direkt armatürler Yarı direkt armatürler Karma armatürler Yarı endirekt armatürler Endirekt armatürler 91 Aydınlatma çözümlerinde ışık kaynaklarının yerleştirildiği armatürlerin kaliteleri, ışık dağılımları ve verimleri önemli bir etkendir. 92 46