Darülaceze nin emzirme odası ve diğer sanat odaları ile teferruatını gösteren albüm

Darülaceze nin emzirme odası ve diğer sanat odaları ile teferruatını gösteren albüm Album displaying the details of nourishment room and other art rooms

Dârülaceze nin emzirme odası ve diğer sanat odaları ile teferruatını gösteren albüm Album displaying the details of nourishment room and other art rooms Genel Yayın Yönetmeni / Director of Publication Nevzat Bayhan Editör / Editor Nevzat Özkaya Çeviri / Translation Hanife Öz-Dr.Şerif Esendemir Grafik / Graphic Selçuk Eser Baskı-Cilt / Printing Aktif Matbaa Haziran / June - 2013 İstanbul Copyright Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Darülaceze Yayınları 2013 Ministry of Famili And Social Policies Darülaceze Publications 2013 ISBN: 978-605-4628-43-8 AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI DARÜLACEZE YAYINLARI MINISTRY OF FAMILI AND SOCIAL POLICIES DARÜLACEZE PUBLICATIONS Darülaceze Cad No: 51 Okmeydanı-Şişli/ İstanbul Tel: 0212 210 1895 Faks: 0212 210 1896 www.darulaceze.gov.tr / e-posta: darulaceze@darulaceze.gov.tr Darülaceze Vakfı nın katkılarıyla / Hospice Foundation s contributions

SULTAN II. ABDÜLHAMİD SULTAN ABDÜLHAMİD II

İÇİNDEKİLER CONTENTS Takdim / Introduction...5 Darülaceze yi geleceğe taşıyan hafızalar / Memories That carry Darulaceze to future...6 Önsöz / Preface...7 Editör den / Editor s Note...10 Kreş-Çocuk yatak odasından bir görünüm / Nourishment Room of Darulaceze....13 Kreş / Child bedroom....15 Bebeklere mama yedirme odaları / The nourishment rooms of kids are seen in this picture...17 Bebeklerin banyo odaları / Kids bath rooms...19 Kreşin önü / Kindergarten entrance....21 Dişçi muayenesi / Dentist clinic in the institution...23 Erkek sakinlerin yatak odaları / Bedrooms of male residents...25 Terzihane / Tailor is seen in this Picture...27 Halı dokuma atölyesi / Carpet weaving atelier...29 Kız çocukları halı tezgâhının başında / Girls are there as well....31 Sakinlerin yapmış olduğu halılar / The amazing carpet weaved by male and female residents...33 Sakinlerin yapmış olduğu halılar / The amazing carpet weaved by male and female residents...35 Halı dokuma tezgâhları / Carpet weaving looms...37 Halı tezgâhlarına ip hazırlanıyor / Lap is prepared for weaving loom in this Picture...39 Halılar / Carpets...41 Ayakkabı atölyesi / Shoe workshop...43 Kilim atölyesi / The carpet atelier is seen...45 Çorap atölyesi / Socks atelier...47 Marangozhane / Carpenter s shop...49 Marangozhanenin diğer bölümü / This is another section of carpenter s shop...51 Tarihî Darülaceze Camii / Historical Darulaceze Mosque...53 Caminin mihrabından görünüm / A view from the mihrap of this mosque...55 Darülaceze sakinleri / Residents of Darulaceze...57 Daire 6 nın köşesinden Darülaceze bahçesi / The place this photo was taken is Appartment 6...59 Daire 5 in köşesinden Darülaceze bahçesi / The place this photo was taken is apartment 5...61 Önceki resmin biraz çaprazından çekilmiş hâli / This picture was taken in the crosswise position of previous one...63 Darülaceze Kilisesi nin içinden bir görünüm / It is a view from the interior of church of Darulaceze...65 Diğer kiliseye ait resim / The Picture related other church...67

TAKDİM INTRODUCTION Geçmişi aydınlatan bütün ışık kaynaklarını tahrip edip karanlıkta bırakılmaya çalışıldığı bir zaman evresini anlayabilmek için bir ömre bedeldir bir fotoğrafa sığan bir an. Bazen tek bir kare kızıl a boyanmış bir dâhiyi fark ettirir, üzerine dökülmüş boyaları temizler, pak gönüllere yerleştirir. Hasta Adam ın en zayıf anında bile altı yüz yıllık bir medeniyetin mesajını bugüne emanet bırakır. Bir bakış, bir duruş hüzünlü bir sonbahar rüzgârı estiriverir yüreğimizde... İsm-i şahanelerini telaffuz etmekten bile kaçındığımız bu bakış(ma), yüzleştiriverir bir çırpıda yüzyıl ötesinde bir yerlerde unutturmaya çalıştığımız ceddimizle... Bir çırpıda alınmış kareler, uzun metrajlı filmlere metin olur fark ettirmeden sökün eder, bozulmamış bilincimizin hafızalarında besteye dönüşür, bir melodi olur ince sazlarda ve Hanedan ın öyküsü saklanır murassa ciltlerin arasında albüm olarak. Önce bir sızı olur açılınca kapak, Osmanlı nın mülk ünde her biri sessiz bir hikâyenin kahramanı olarak yeşertir seyredenin gönlünde ümit tohumunu. Büyür karalanan dastanî kahramanlar, mağrur ancak mahzun bir bakış belirir gözlerimizde... Her bir fotoğraf, vaktinin çoğunu sarayında geçirmesine rağmen, dünyayı ve dünyada gelişen olayları yakından takip eden ve bilimsel gelişmelere müştak Sultan II. Abdülhamid Han ın anılarını depreştirir aşinaların göz bebeklerinde İlk kız mekteplerini açan, dünya edebiyatından pek çok romanı ve Türklerle ilgili kitapları Türkçeye çevirisini yaptıran, kendi yayınladığı bazı divanları da dünyanın çeşitli ülkelerine hediye olarak gönderen, Hicaz Demiryolu Projesi ni gerçekleştiren Ulu Hakan tüllenir hayalinde art niyetsiz insanların. Yıldız Albümleri ni karıştırırken, medeniyetimizin sosyal hizmet geleneğini ve birlikte yaşama algısının en önemli yapı taşı olarak Darülaceze çıkar karşımıza. 1895 yılında Ulu Hakan tarafından kurulan, kurulduğu günden bu yana 29.000 i çocuk olmak üzere 71.000 i aşkın kişiye hizmet veren Darülaceze; din, dil, ırk, sınıf ve cinsiyet farkı gözetmeksizin bakıma muhtaç, yaşlı, sakat insanlara, sokağa terk edilmiş kimsesiz yavrulara hizmet veren ışığıyla aydınlatır yolumuzu 118 sene önce Darülaceze nin resmî açılışında Sultan Abdülhamid Han a takdim edilen kuruma ait mesaj yüklü bu albümlerin tıpkıbasımını meraklılarının ilgisine sunmayı, bu ışığın geleceği de aydınlatması adına önemli buluyorum. Darülaceze Albümleri nin yayımlanmasında emeği geçen tüm mesai arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. A moment captured in a photograph is sometimes worth a lifetime when it comes to a period of time which was deliberately left in darkness through the obfuscation of all sources that could possibly illuminate the past. Sometimes a single shot is enough to give us the chance to see a genius who was portrayed under quite a different light. It rids this portrait of the paint that had long masked it and restores the love people had for him. A photo entrusts to us the powerful message of a 600 year-old civilization even when it was at a time of collapse. A simple glance or a posture in a photo washes over us with nostalgia and this exchange of looks is nothing but an encounter with our ancestors whose names we once were supposed to leave in the dark recesses of history. Candid photos can contain enough material for feature-length films. They are so powerful that the moment they appear in front of us, they register themselves in the subconscious of our memories and turn into a melody that tells of the story of the Dynasty which had long remained wrapped in bejewelled bindings. We turn the cover of the albums, something hits us immediately. The heroes of these stories without words from the Ottoman landscape become real to us and give us hope. These legendary people, whose names were on ce slandered, reclaim their place and we look at them yet again with sadness and pride. Each photograph in this album is a cherished memory of the legacy Sultan Abdulhamid II who, despite spending most of his time in his palace, followed the latest developments in the world ardently and was quite interested in scientific developments. The Great Sultan who opened the first girls schools, had dozens of novels from the world literature as well as books on Turks translated, sent some of his own collections of poetry to various countries as gifts and put in place the great project of the Hejaz railway, comes alive in the imagination of well-meaning people. Flipping through the Yıldız Albums, we see Darulaceze casting an image as one of the most elemental part of the perception of living together in solidarity and the tradition of social service. The institution, which was established under the patronage of the Great Sultan in 1895 has since offered its services to more than 71000 people, 29000 of which were children. Regardless of their religion, race, language and gender, people who are in need of being taken care of, people who are old, disabled or left homeless can take refuge here and their subsequent happiness casts its bright light on our path. I find it quite remarkable that these photo albums which were presented to Sultan Abdulhamid II on the opening day of Darulaceze and continue to hold invaluable messages for us today are now published in facsimile form and they await those with curiosity to illuminate our future. I thank all my colleagues who contributed to the publication of the Darulaceze Albums. Fatma ŞAHİN Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Minister of Family and Social Policies 5

DARÜLACEZE Yİ GELECEĞE TAŞIYAN HAFIZALAR Tarihî anların şehname sayfalarına not edilmesi, onları gelecek nesillere bırakmanın en güzel ve kalıcı yoludur. Savaşın insanı insanlıktan çıkaran atmosferinde İnsanı yaşat ki devlet yaşasın yaklaşımını kendisine ülkü edinmiş bir medeniyetin, insanlık tarihine armağan ettiği binlerce altın sayfalarından birisini oluşturur şefkat kapısından girilen Darülaceze ve onun sergüzeşti hayatını bize ulaştıran albümleri Darülaceze nin resmî açılışının yapıldığı 1896 yılında, Sultan Abdülhamid Han a kurumun anahtarıyla birlikte sunulan iki albüm bulunmaktadır. Bu albümlerden birincisi, Dârü l-aceze binâ-yı âlîsinin ırzâhânesi ile bi l-cümle dâru s-sınâ a ve teferru âtını şâmil albümüdür. Yani Darülaceze nin emzirme odası ve diğer sanat odaları ile teferruatını gösteren albümdür. Bu albümü oluşturan fotoğrafları çeken ise o zamanın ibareleriyle Daire-i behiyye-i Dârü l-aceze fahri serfotoğrafi Kaymakam Ali Sami kulları, yani Darülaceze nin gönüllü olarak fotoğrafçılığını yapan Kaymakam Ali Sami dir. Albümde bulunan resimler; kreş/çocuk yatak odaları, emzirme odası, mama yedirme odaları, bebeklerin banyo odaları, dişçi muayenehanesi, erkek sakinlerin yatak odaları, terzihane, çorap atölyesi, ayakkabı atölyesi, marangozhane, tarihî Darülaceze Camii, Darülaceze sakinleri toplu fotoğrafları, o muhteşem Darülaceze bahçesi vs. ve halı dokuma atölyesiyle yüzyılları aşarak günümüze kadar ulaşan o eşsiz ışığın tayflarını oluşturuyor. İşte, birlikte yaşama sanatını en güzel mesaj olarak sunan; camisiyle, kilisesiyle ve havrasıyla dünyada eşi benzeri olmayan, yüzyıllarca adaletin hüküm sürdüğü coğrafyada sosyal devlet olmanın en güzel örneğidir Darülaceze. Bu albümlerden ikincisinin baş kısmında ise şu ibare yeralır: Şukûhefzâ-yı serîr-i şevket-masir-i hilafet-i uzmâ-yı İslâmiye ve revnak-ı dehande-i saltanat seniyye-i Osmaniye şehriyari şefkat şiar ve tacida mekârim nisâr essultan ibnü s-sultan essultane el-gazi Abdülhâmid Hân-ı sani efendim hazretlerinin âsâr-ı hayriyyi hümâyûnlarından. Dârû laceze. Günümüz ifadesiyle, Büyük İslâm hilafetinin azametli sahibi, Osmanlı saltanatının merhametli sultanı, Osmanlı hanedanının iyilikler saçan, şefkatli, merhametli yüce sultanı Gazi II. Abdülhamid Han tarafından yaptırılan Darülaceze. Diğer albümde genelde iç mekân gösterilirken, bu albümde ise dış mekân ağırlıklı olarak fotoğraflanmıştır. Elimizde bulunan bu albümde; Dârülaceze nin Okmeydanı cihetinden görünüşü, şefkat meâb-ı yani Darülaceze nin kapısı, câmiî şerîfi, Komisyon Salonu, Sütûn-u Mefharet ile bahçenin manzarası, mutfak ve kileri, çamaşırhanenin ilk inşası çalışmaları, günün son teknolojisi olan Bohar tekneleri ve çamaşur vagonları yani buhar tekneleri ve çamaşır vagonları, hastane ve koğuş, ameliyat-ı cerrahiye salonu, göz ameliyathanesi, kadın ve doğum ameliyathanesi, emzirme odası, yetimhane ve yetim çocukların fotoğraflarından oluşmaktadır. Bu mekânı bize miras bırakan cennetmekân Abdülhamid Han başta olmak üzere bu fotoğrafları çeken, ciltleyen, koruyarak günümüze kadar gelmesini sağlayan ve emeği geçen herkese şükranlarımızı arz ediyoruz. MEMORIES THAT CARRY DARULACEZE TO FUTURE Recording of historic moments in sehnames -accounts of the virtues, achievements and leadership of sultans in verse form- is the most permanet way of leaving their legacy to future generations. These albums bring us the story of the Darulaceze, which has been a door of compassion to those in need and a golden page in the past of a civilization whose principle was Let people live so that the state lives on On the day of the official opening of Darulaceze in 1896, two albums were presented to Sultan Abdulhamid II along with the keys of the institution. One of these albums shows the nursing room, rooms for artisan workshops and their details. The photographer of these albums was Ali Sami the District Governor who volunteered at Darulaceze for taking photographs. The photos in the album include those of the nursery, children s rooms, nursing room, feeding rooms, babies bathrooms, a dentist s examination room, bedrooms for male residents, a tailor s shop, a carpenter s shop, workshops for making socks and shoes, the historical Darulaceze Mosque, the magnificent gardens of Darulaceze, the carpet weaving workshop as well as the group photos of Darulaceze residents, all of which are like exquisite rays of light still shining on us. Here we see Darulaceze and its message to the world of living together. With its mosque, its church and its synagogue, it is a unique testament to and the epitomization of a social state that ruled over a vast geography with justice for centuries. At the beginning of one these albums is the following passage, Darulaceze, which was built under the patronage of the supreme custodian of the sublime seat of the Islamic caliphate, the great and the merciful Sultan of the Ottoman sovereignty, the benefactor of the House of Osman, the compassionate, merciful and the great, the Veteran Abdulhamid Han II. While the other album details mostly interiors, this album is more or less a collection of the photos of outdoor spaces at Darulaceze. And in this album, a view of Darulaceze from Okmeydanı, Darulaceze s port of compassion, namely, its door as well as its mosque, committee room, the Column of Honour, the view of the gardens, early construction work of the kitchen, the pantry, the laundry, steam washers and laundry carts, which were the latest technology of their day, the hospital, patients rooms, operating theater, operating theatre for eye-surgery, delivery room, nursing room, orphanage and orphans can be seen. It is with profound gratitude that we honor the memory of Abdulhamid Han who left us with the great legacy of this institution and thank those people who took these photographs, bound and protected them with utmost care and made it possible to still have them today and everybody else who contributed to this work. Ahmet ZAHTEROĞULLARI Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Müsteşarı Minister of Family and Social Policies 6

ÖNSÖZ PREFACE Yüzyıllardır cihana hükmetmiş bir imparatorluğun en sancılı zamanlarında tahtta bulunan Sultan Abdülhamid Han, siyasi dehası, teknolojiyi takip eden meraklı yapısı, el sanatlarındaki mahir doğası ve birçok meziyetinin yanı sıra, toplum bilimcileri şaşkına çevirecek uygulamaları ile nev-i şahsına münhasır bir padişah olarak karşımıza çıkıyor. Savaş yıllarının bütün olumsuz şartlarına ve devletin bütün maddi imkânsızlığına rağmen, dünyada insan kıyımları yapılıyorken bu muazzam kurumları inşa ettiren Sultan, gidişin aksine hiçbir ayırım yapmadan insanları onurlu bir şekilde yaşatmaya çabalamıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Genel Müdürü iken yaklaşık iki sene iz sürdükten sonra ulaştığımız, dünya kültür mirasının paha biçilemez bir hazinesi olan Yıldız Koleksiyonu ndan Sultan II. Abdülhamid Han Arşivi İstanbul Fotoğrafları, Ulu Hakan ın yaşadığı dünyanın 29 farklı ülkesinden çekilmiş kareleri bir araya getiren Sultan II. Abdülhamid in Arşivinden Dünya, Sultan Abdülhamid Han ın Aile Albümü, Sultan II. Abdülhamid Arşivinden Dünya Liderleri adlarında dört albüm yayımlamıştık. Sultan Abdülhamid in çabası, görsel tarihin eksik yanlarını tamamlarken, önemli bir arşivi de bugüne bağışlıyor. Tarihe belgeler ışığında bakmak isteyenler için; her biri özenle saklanmış, ciltlenmiş ve yakutlarla, zebercetlerle bezeli sandukalarda arşiv e kaldırılmış bu nadide kültür mirası olan Sultan II. Abdülhamid in Yıldız Albümleri şefkat ve adaletinin resmini görmek isteyenler içinse 1896 yılında Darülaceze Müessesesi nin resmî açılışında bir yıllık faaliyeti de içeren Darülaceze Albümleri çok önemli bir fırsat sunuyor. Bu çalışmayla geçmişe gösterdiği sorumluluk, bugüne duyduğu özen ve gelecek için taşıdığı inanç sayesinde, kültürümüzün bütün koridorlarında, birlikte yaşa(t)ma sanatını günümüzün araştırmacılarına sunmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Sultan II. Abdülhamid dönemin teknolojik gelişmelerine açık bir padişahı olduğu kadar, bu teknolojiyi nasıl kullandığını göstermesi bakımından da önem taşımaktadır. Özgün ve özel likli olan bu fotoğraflar, tarihin üzerinde bıraktığı tozlu tortudan sıyrılıp şefkat, gayret ve samimiyeti günümüz insanının dikkatine sunmanın aracılığını yapıyor. Darülaceze Albümü nü oluşturan fotoğraflar tarih ve dünya insanlığına mesaj sunan bir anıt gibi yükselen, birlikte yaşama düşüncesinin uygulama alanı olan bu kurumun daha iyi tanıtılmasına katkı sağlayacağı inancındayız. Şu anda Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı olarak hizmetine devam eden Darülaceze Müessese Müdürlüğü bu çalışmasıyla, tarihin yanlı(ş) yorumlanan bir karesini aydınlatıyor. An olur, asrı özetler bu anlık kareler, asırlık bir devletin son katrelerine yüklenmiş mesajları müdekkik gözlerin önüne seriyor Saygıdeğer Başbakanımıza ve kadirşinas Bakanımızın şefkatli himayelerinde takdim ettiğimiz bu kültür hizmeti için emeği geçen herkese sonsuz teşekkürü bir borç biliyorum. Sultan Abdulhamid II, who was on the throne during the most tumultous period of an empire that ruled over the world for centuries, projects an image of an idiosyncratic sultan with his political genius, his endless curiosity for technology, his craftsmanship and his practices that would puzzle many sociologists. In spite of the harsh conditions inflicted by years of warfare, the financial cul-de-sac the state was in and the mass-killing of people in many countries across the world, he had these great institutions built under his patronage and tried to let people live as honorably and humanly as possible despite their times and without any discrimination. At the end of a two-year search during my office as the Director of Cultural Affairs of the Metropolitan Municipality of Istanbul, we tracked these photos that belonged to Yıldız Collection, which is itself an invaluable treasure for the world culture and we published four albums under the titles of From Sultan Abdulhamid II s Archive-Photographs of Istanbul, From Sultan Abdulhamid II s Archive-The World -a collection of photos from 29 different countries-, Sultan Abdulhamid II s Family Album and From Sultan Abdulhamid II s Archive-The World Leaders. Through the effort of Sultan Abdulhamid II, we are handed over a very significant archive which gives us a more complete version of visual history For those who wish to understand history by taking their cues from real documents, Yıldız Albums and Darulaceze Albums, which were protected with utmost care, bound and put away in archives in cases bejewelled with rubies and chrysolites, provide great opportunities for us to see signs of the Sultan s compassion and justice as well as to learn about the activities at Darulaceze during its first year after it was opened in 1896. We feel blessed and honoured to be presenting these works to researchers of our day. These albums are testaments to the art of living together in solidarity in all parts of our culture which was built on the effort of fulfilling one s responsibility towards the past, caring for the present and having faith for the future. These works are also important in the sense that they demonstrate Sultan Abdulhamid II s open-mindedness to technological development and his implementation of technology. The photos in the album are both authentic and special. They bring out compassion, effort and sincerity from the repository of the past to our attention. We believe that the photographs that comprise the Darulaceze Album will be a great contribution to further promote this institution which is a monumental example of living together and a message to humanity. Darülaceze Institutional Directorate which is affiliated with the Ministry of Family and Social Policies is happy to make a contribution to illuminating a misinterpreted period in our history. The instances captured in these photos are worth a century and very telling of the meaning of the last decades of a centuries-old state. We present this work as a service to culture under the compassionate patronage of our honorable Prime Minister and very supportive Minister and thank everyone who contributed to these publications endlessly. 7

Darülaceze, Hoşgörü Medeniyetinin Yaşayan Mekânı 19. yüzyıl, devlet-i ebedmüddet için çok sıkıntılı ve sancılı bir yıldır. Durmak bilmeyen Osmanlı-Rus savaşları, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan Kısacası bütün Balkanlar da patlak veren isyanlar asırlardır kardeşçe yaşanılan bu güzelim coğrafyayı ateş deryasına çevirmiş, Kafkasya büyük bir yangının içine atılmış, Devlet-i âli Osmaniye bir taraftan Erzurum a diğer taraftan Yeşilköy e kadar varan bir işgal hareketiyle karşı karşıya bırakılmıştı. Kuzey de bunlar olurken güneyde ise İngilizler önce Kıbrıs a üs kurmuş, akabinde Mısır topraklarını ele geçirmiş, Fransızlar, önce Cezayir i sonrasında Tunus u işgal ederek üç kıtaya adaletle hükmetmiş olan İmparatorluğu çepeçevre kuşatarak; kolunu kanadını budamaya başlamıştı. Darülaceze fikri işte böylesi zorlu, puslu, amansız bir atmosferde gelişiyordu. Gerek yetimlerin gerekse de kimsesizlerin sokaklarda kalmasına yüreği dayanamayan Ulu Hakan, cennet mekân Abdülhamid Han, kalıcı bir çözüm için yetkilileri âdeta seferber ediyordu. Bütçe sıkıntısını, malî çıkmazı hatırlatan görevlilere, yakınlarından temin ettiği parayı teslim ediyor, yetmeyince gözü gibi sakındığı şahsî eşyalarını müzayedelerde satarak vakit fevt etmeden inşaatı başlatıyordu. Ülke ekonomisinin neredeyse çöktüğü, herkesin üç kıtada kendisinden medet beklediği böylesi bir zamanda Dersaadet in en asude yerlerinden biri olan Okmeydanı nda muhteşem bir yerleşkeyi bina ederek kimsesizlerin kimsesi olduğunu bir kez daha ariz amik olarak ortaya koyuyordu. Darülaceze, tıpkı yetimlere kucak açmış Darüşşafaka; her dinden tüccar ve esnafın bir arada olduğu Kapalıçarşı; sadece çocuklara şifa dağıtan Şişli Etfal, on binlerin sağlık vesilesi olan Hayrünnisa, Vakıf Gureba, Balıklı Rum Hastanesi, Bulgar ve Ermeni hastaneleri gibi çok renkliliğin, çok sesliliğin, çok dinli ve kültürlü bir uygarlığın himayesinde kalplerde makes bularak asırlardır duraksamadan insanî hizmetlerini sunmaya devam etmiştir Cömert, adil ve şefkatli kelimelerinin en çok yakıştığı, zirve insanlardan biri olan Abdülhamid Han, ülkenin saadetinin tebaanın mutluluğundan geçtiğini bilen bir sultan, seçkin hasletler ve vasıflarla donanmış bir Ulu Hakan dır. Bir tarafta üç kıtada asayiş ve huzurunu ikame ve idame adına üzerine titrediği denge yi koruma mücadelesini bütün platformlarda verirken, diğer taraftan iç hesaplaşmaları akılları hayran bırakan siyasetiyle yönetiyordu. Bu arada da Kâbe yi ve Hz. Peygamber in Ravza-ı Mutahhara sını restore edip, tezyinatını yaptırıyor, Mekke de sağlık tesisleri kuruyor, Ayn-i Zebeyde gibi Harem için hayat suyu yerine geçen isale hatlarını hayata geçiriyor, Osmanlı coğrafyasını cami, mescit, türbe, dergâh, namazgâh, çeşme, hastane ve okullarla donatıyordu. Dünyanın çoğu ülkelerinde hastane bile bulunmazken Hamidiye Etfal Hastanesi ki dünyada bir benzeri görülmeyen bir çocuk hastanesi olarak hizmete açılıyordu. Kâğıthane de sulama tesislerini kuruyor, İstanbul da Darülaceze, Bursa da düşkünevi, ıslahevi, İzmir de, Selanik te ıslahevleri ile muhtaçlara, zayıflara, düşkünlere hizmet veren onlarca kurumu insanlığın istifadesine sunuyordu. Bunlarla da yetinmiyor her kış mevsimi geldiğinde muhtaçlara para giyecek ve yakacak yardımında bulunuyor, dünyadaki yoksul insanların korunması için oluşturulan hayır cemiyetlerine sürekli olarak yardımda bulunarak şefkat kavramını zirvede temsil ediyordu. O sıralarda Paris te zayıflara ve yoksullara yardımda bulunan Ankorojman Obiyen yani Hayrat ve İyiliğe Teşvik adlı hayır derneği dünyada en hayırsever kişi olarak Ulu Hakan ı seçiyor ve bir iftihar madalyası hazırla- Darulaceze as a Sustainable Living of the Civilization of Tolerance 19th Century is a problematic and hard period for the eternal state with ongoing Ottoman- Russian wars in addition to wars with Romania, Bulgaria, Serbia, Greece, etc. In short, the riots starting in Balkans set a fire in this peaceful geography and Caucasia. Also, Ottoman Empire faced with conquest movement from reaching both its Erzurum side and Yesilkoy side. While these events were happening in the North, British built a military installation in Cyprus and invaded Egypt. French invaded Algeria and then Tunisia. Thus, the Ottoman Empire ruling three continents with justice was surrounded and weakened. The idea of building Darulaceze just had been developed in this difficult, fogy, merciless atmosphere. The Great Emperor Abdulhamid Han becoming so sad for both orphans and homeless in the streets ordered authorized people to find a sustainable solution. Although some officials reminded him insufficient budget and fiscal problem, he donated the money collected from his friends. Since this money didn`t meet the needs of the construction, he sold his private belongings in auction sale to start building quickly. Thus, he showed himself as a helper of helpless people once again by building a campus in a wonderful Okmeydani district of Dersaadet, Istanbul, during a period in which economy was almost collapsed and people requested help from three continents. Like Darussafaka opening its doors for orphans, Grand Bazaar having tradesmen from all religions, Sisli Etfal curing only kids, Hayrunnisa healing thousands person. Vakif Gureba, Balikli Rum Hospital, Bulgaria and Armenians hospitals Darulaceze is serving continuously under umbrella of a colorful, multi-sounded, multi-religious and cultural civilization. Abdulhamid Han, a generous, just and kind person, was a great sultan knowing how the future of the state was related to the happiness of its citizens. He was a sultan with unique manners and talents. He tried to keep balance in three continents in addition to manage internal conflicts carefully in a smart way. Meanwhile, he restored Kaaba and Ravza-i Mutahhara of the Prophet, built health centers in Mecca and put conduction lines as life water for Harem like Ayn-i Zubeyde in addition to coloring Ottoman geography with mosques, masjids, tombs, dervish lodges, prayer rooms, fountains, hospitals and schools. Sultan Abdulhamid built unpaired Hamidiye Etfal Hospital as child hospital in the World when the majority of the countries did not have even single one. He put watering systems in Kagithane district of Istanbul. He built several poorhouses and reformatories such as Darulaceze in Istanbul, a poorhouse and reformatory in Bursa and poorhouses in Salonika and Izmir for needy. He kept the his role of compassionate sultan at the top by giving money, clothes and fuel for heating to his citizens in the winters in addition to helping charity organizations working for saving the poor in the World. For example, Ankorojman Obiyen (Charity and Goodness Encouragement) charity organization helping needy in Paris selected the Sultan as the most charitable person in the World by giving his award to the Ottoman Ambassador in Paris. Since the state budget was not feasible for sponsoring Darulaceze, the Great Sultan founded an auction commission called Compassionate Higher Commission with ex-economy minister Agop Pasha as a president. In August 30th, the contract for construction was done with Vasîlâki, master 8

yarak Osmanlı Devleti nin Paris teki Büyükelçiliği ne takdim ediyordu. Darülaceze için devlet bütçesinde finansman bulunmadığı için koca sultan bir eski Maliye Bakanı Agop Paşa nın da içinde bulunduğu adına Şefkat Yüksek Komisyonu dediği bir müzayede komisyonu kurup bizzat kendisi başkanlığını üstleniyordu. 30 Ağustos ta 59 bin Osmanlı Lirası bedelle Tersâne-i Âmire kalfası Vasîlâki ye ihale edilen inşaat, dört sene gibi bir süre zarfında bitiriliyor ve Bâb-ı Şefkat yani Şefkat Kapısı ndan girişte ziyaretçileri karşılayan adına Mefharet sütunu denilen abidenin dört tarafına Darülaceze nin padişahın, halife hazretlerinin eseri olduğunu belirten yazılarının bulunduğu yüksek bir sütun dikiliyordu. Günümüzde güzelim kapı gibi bu kitabelerden de maalesef ne bir iz ne de bir eser bırakılmıştır. Sakinlerine sadece bir barınma alanı olarak görülmeyen bu yerleşkede, fırın, su deposu, kesimhane, mutfak, hamam, hastane, eczane, her dine ait ibadethane, marangozhane, demirhane, matbaa gibi iş ocaklarıyla en zor zamanlarda kendisine yetecek bir şehir kuruluyordu. Tam teşekküllü bu altyapıyla sakinler için güçlerine göre iş yapıp maddî yönden para kazanacakları, kabiliyetlerini geliştirecekleri atölyeler, o güne kadar hiçbir yöneticiye nasip olmayan dünyanın en güzel, görkemli, çok fonksiyonlu bir hayır kurumunu Sultan Abdülhamid bütün insanlığa armağan ediyordu. Önceleri inşaata Halil Rıfat Paşa nezaret etmiş daha sonra ise Dâhiliye Nazırı (İçişleri Bakanı) Memduh Paşa nın gayretleriyle 6 Ekim 1892 tarihinde 21 koyun kesilerek dualarla başlanan Darülaceze nin inşaatı büyük bir hızla ilerleyerek Sultan II. Abdülhamid in cülusunun sene-i devriyesi olan 19 Ağustos 1895 tarihinde binaların inşaatı tamamlanıyordu. Kimi tarihçilerin Hilal Haç savaşları olarak tanımladığı, sınırların keskinleştiği, uçurumların derinleştiği, her türlü bağnazlığın yaşandığı, her şeyin meşru görüldüğü zamanlardır. Bu amansız harp yıllarında Darülaceze, bırakın dinî bir baskı yapmayı en küçük hiçbir ayırım yapmadan yapılan sekiz binanın dördünü Müslümanlara, dördünü gayrimüslimlere tahsis eden irade bütün insanlara muhteşem medeniyet üniversitesinde bir şefkat dersi veriyordu. Devlet-i Âli nin medeniyet simgesi olan Şefkat Kapısı ndan giren insanlık, solda gayrimüslimlere tahsis edilmiş, kimsesiz sakinlere ait dört blok, kilise, havra ve hamamı, sağ tarafta yani güney kısımda yine dört binayla birlikte, cami ve hamamı olan Müslümanlara tahsis edilmiş bir yapıyla karşılaşacaktır. Dünya kan, kin ve nefret tohumları ekip milyonları katlederken, bizim iklimimizde Dersaadet in şefkatli kolları arasında sıcak bir yuvaya kavuşan dünyada kimsesi kalmamış sakinler, savaşı, kini kavgayı unutup aynı çatı altında cennetâsâ bir hayat yaşıyordu. Asırlardır medeniyetimiz bu hoşgörü anlayışını uygulama alanında sergilerken, günümüzde bazı başkentlerde bile hâlâ cami olsun mu olmasın mı, minare bulunsun mu bulunmasın mı, ezan okunsun mu okunmasın mı tartışmaları yaşanıyor.1895 ten bu yana hiç kapanmayan camisi, havrası ve kilisesiyle dünyaya insanlığın, birlikte yaşamanın ve sahiplenmenin mesajlarını senelerdir sunan, yüz bine yakın mahzun yüzü güldüren Darülaceze yi bize miras bırakan Ulu Hakan Abdülhamid Han ı rahmetle anarken, şimdiye kadar emeği olan herkese şükranlarımızı arz ediyoruz. builder of Tersâne-i Âmire (Navy-yard of the State), on the base of 59 thousands Ottoman liras payment. The construction was finished in four years. There were name of the sultan caliphate as founder of Darulaceze on the Mefhuret Sütunu (Column of Honor) at the gate of Bab-i Sefkat (Door of Compassion). Unfortunately, there were not any remnants of these writings in addition to the amazing gate. Darulaceze was not built only as a complex for living but also a city with bakery, cistern, slaughter house, kitchen, hammam, hospital, pharmacy, praying place for all religions, carpenter`s shop, ironwork, printing house and different work places to sustain itself during these hard times. Sultan Abdulhamid gave such a place where residents were able to work, earn, and develop themselves in workshops as gift to the humanity. Nobody was lucky to be granted to do this except for this sultan. Halil Rifat Pasha controlled the construction of Darulaceze at the beginning. Then Interior Minister Memduh Pasha put a lot of effort to initiate project by slaughtering 21 sheep in October 6 th, 1892. The construction was completed quickly until the birth date of Sultan Abdulhamid II, August 19 th, 1895. It was the time of being seen as Crescent and Cross wars, sharpened of poles, deepened of cliffs and legitimization everything. Even during these hard times Darulaceze served people regardless of their religions. For example, four building of eight building assigned to non- Muslim, whereas the rest was given to Muslims. Thus, a lesson was giving to humanity in this civilization university like place without any discrimination. If a person enters the Door of Compassion, a civilization symbol of the Ottoman Empire, he or she will see four complexes for non-muslims for lonely in addition to church, synagogues and hammam at left side, whereas he or she can see four complexes in addition mosque and hammam for Muslims at right side. Although there was blood, enmity and hatred seeds due to killing of millions of people in the world, people were living under the compassionate umbrella of our Dersaadet, Istanbul, in peace by forgetting this fogy climate. Whereas our civilization has been applying this example of tolerance for years, some countries are still discussing whether or not mosque should be built, minaret should be put and azan should be called in their capital cities. We commemorate the Great Hakan Abdulhamid Han with mercy for his unique leadership in building Darulaceze with its mosque, synagogue and church. Since it is a symbol of living together and bring a historical legacy since 1995, we thank him and his follower servants of this facility. Nevzat BAYHAN Genel Yayın Yönetmeni Director of Publication 9

EDİTÖR DEN EDITOR S NOTE Sosyal Devlet e bu iki gözle bakın... Sultan Abdülhamid Han ın fotoğraf merakı bilinen bir gerçektir. İşte bu merak gelecek nesillere, yani bizlere bir hazine olarak ulaşmıştır; biz de sonraki nesillere aynı şekilde koruyarak devredeceğiz bu emaneti. Ulu Hakan Sultan Abdülhamid Han ın fotoğraf koleksiyonu Yıldız Albümleri olarak bilinmektedir. Bu albümler 35 bin fotoğrafı içeren dünyanın da sayılı görsel arşivlerinden birisidir. Fotoğraflar, tüm Osmanlı coğrafyasını kapsamakla birlikte dünya için de önemli tarihî vesika niteliğindedir. Bu fotoğraflarda kullanılan tema, kıtaların ve buralardaki değişik kültürlerin de içerisinde barındırdığı gerçek bir öze yansımadır. Yıldız Albümleri kategorisinde Osmanlı Arşivi inde bulduğumuz sosyal hizmet geleneğinin başlangıcı olan dünyanın ilk ve en önemli sosyal hizmet projesi Darülaceze nin kuruluş yıllarına ait iki albüm de bu tarihî varoluşu bizlere yansıtmaktadır. Bu iki albüm, iki göz niteliğindedir. Yani bir sosyal devlet geleneği vardır. Bu geleneğe bu gözlerle bakıldığında daha büyük anlam yakalanmaktadır ve eşsiz mesajı da bu gözlerle anlamlandırılmaktadır. Şefkat padişahı Ulu Hakan Sultan Abdülhamid Han tarafından Darülaceze Müessesesi ile başlayan sosyal devlet geleneği, günümüzde Başbakanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan ın önderliğinde ve Bakanımız Sayın Fatma Şahin hanımefendinin şefkatli himayelerinde daha da güçlenerek, devlet gücünün göstergesinin ancak sosyalleşme ile olacağı nın bilinciyle tüm imkânlar kullanılarak daha imrenilir bir yaşam alanı tesis edilecektir. Bu vesile ile öncelikle bu albümlerin gün yüzüne çıkmasına yönelik çalışmaları yapma fırsatını bana verdiği için Darülaceze Başkanımız Sayın Nevzat Bayhan Bey e medyûn-û şükran olduğumu ifade etmek isterim. Çalışmalarımızda büyük yardımları olan Hanife Öz, Hülya Göksu, Nermin Taylan, Şerif Esendemir, İsmail Erdoğan ve Korkut Özelsü ye çok teşekkür ediyorum. Look at the Social State with these two eyes Sultan Abdulhamid II s interest in photography is a well-known fact. And this interest found its way to us as a great treasure. We will protect this treasure the way it was before and hand it over to our future generations. The photography collection of the Great Sultan Abdulhamid II is known as Yıldız Albums. These albums which include 35000 photos are among the rare visual archives of the world. The photos that cover the vast geography under the Ottoman rule as well as other countries, are important historical documents for world history. The theme displayed in them is different continents and cultures in these continents. The two albums that we tracked in the Ottoman Archives under the category of Yıldız Albums, from the foundational years of Darulaceze which as an institution signalled the beginning of a tradition of social service and was itself the first and the most important social service project of its time in the world, reflect the significance of Darulaceze s historic standing. These two albums are like two eyes to see that there has always been the tradition of a social state. When we see this tradition through this lens, it means even more and its unique message takes on a new resonance. The social state tradition that began with the Institution of Darulaceze thanks to the Great Sultan Abdulhamid II is gaining greater strength today with the leadership of our honorable Prime Minister, Recep Tayyip Erdoğan and under the compassionate patronage of our honorable Minister Fatma Şahin and paving the way towards creating a living space to be envied with the awareness that the power of the state can only be manifested in its socialization and with the use of all means available. I am grateful to the Institutional Mr. President Nevzat Bayhan, for giving me this opportunity. I would like to add how happy I am to recover these photos in the form of these albums and to present it to our people. And I also thank Hanife Öz, Hülya Göksu, Nermin Taylan, Şerif Esendemir, İsmail Erdoğan and Korkut Özelsü who had significant contributions to this work. Nevzat ÖZKAYA Editör/Editor 10

Dârü l-aceze binâ-yı âlîsinin ırzâhânesi ile bi l-cümle dâru s-sınâ a ve teferru âtını şâmil albümdür. (Darulacezenin emzirme odası ve diğer sanat odaları ile teferruatını gösteren albüm) Album displaying the details of nourishment room and other art rooms 11

Daire-i behiyye-i Daru l-aceze fahri serfotoğrafi Kaymakam Ali Sami kulları Darülacezenin gönüllü olarak fotoğrafçılığını yapan Kaymakam Ali Sami District governor Ali Sami as a volunteer photographer of Darulaceze Kreş-Çocuk yatak odasından bir görünüm Arkadaki dolabın üzerindeki Osmanlıca yazı; Dârü l-aceze ırzâhânesi Darülaceze emzirme odası A view from Kindergarten/Child bedroom Ottoman writting on the wardrope situated above Nourishment Room of Darulaceze 12

13

Kreş-Çocuk yatak odalarından bir görünüm A view from Kindergarten/Child bedroom 14

15

Bu fotoğrafta da bebeklerin mama yedirme odaları görünmektedir The nourishment rooms of kids are seen in this picture 16

17

Bebeklerin banyo odaları Kids bath rooms 18

19

Kreşin önü Bebekler bakıcılarının kucağında ve mürebbiyeleriyle birlikte tarihe not düşmekteler Kindergarten entrance Kids are writing history by taking place on their caregivers lap 20