ULUSLARARASI DOĞAL GAZ KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI INTERNATIONAL NATURAL GAS CONFERENCE PROCEEDINGS November 1/4 Kasım'95 M M 0 A O D I M AKİN MÜHENDİSLERİ THE GHAMBER OF MEGHANICAL ENGINEERS. YayınNo: 179
tmmob makina mühendisleri odası Sümer Sokak 36/1-A 06440 Demirtepe-ANKARA Tel: (312) 231 31 59-231 31 64 Fax : (312) 231 31 65 Yayın No: 179 ISBN: 975-395-161-2 BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO'na AİTTİR Kitabın hiçbir bölümü değiştirilemez, MMO'nun izni obuadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik, fotokopi vb. yollarla kopya edilip, kullanılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. EKİM 1995 -ANKARA Kongre Sekreteryası: Aylin Topakoğlu Yayına Hazırlık : Yüksel Köken Dizgi: Gülsen Aktaş - Ali Rıza Falcıoğlu (MMO) Baskı: Özkan Matbaacılık Ltd. Şti. Tel: (312) 229 59 74
SUNUŞ Doğal gaz ülkemizde bugün Ankara, İstanbul ve Bursa'da onbinlerce konutta, yüzlerce sanayi kuruluşunda ısınma ve enerji üretimi amaçlı kullanılmaktadır. Ülkemizde doğal gazla ilgili çalışmaların geçmişine baktığımızda, planlama çalışmalarının 1980'li yıllann başlarına, boru hattı yapım çalışmalarının 1980'li yılların ortalarına ve dönüşüm uygulamalarının da 1980'li yılların sonlarına doğru gerçekleştiğini görebiliriz. Bugün ülkemizde doğal gaz uygulamalarında uzmanlaşmış bir mühendis ve teknisyen potansiyeli mevcuttur. Doğal gazla çalışan soba, kombi, brülör, vb. gereçler, gaz sayaçları vb. ülkemizde üretilmektedir. Odamız, doğal gazın ülke gündemine girdiği son yıllarda doğal gazla ilgili çok sayıda kongre, seminer, eğitim çalışması vb. toplantılar düzenlemiş, konuyla ilgili bir çok yayın yaparak; üyelerini ve konuyla ilgili tüm kesimlerin bilgilenmelerini sağlamıştır. Odamız, konuyla ilgili olarak yaptığı çalışmalarda, doğal gaz sektöründe, standart, uygulama kuralları vb. düzenleyici metinlerin yetersizliğini vurgulamış ve Ankara'da EGO Genel Müdürlüğü'nün, Bursa'da BOTAŞ Bursa Bölge Müdürlüğü'nün uygulama esaslarını hazırlama çalışmalarına aktif katkı koymuştur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın Doğal Gaz İç Tesisat Yönetmeliği hazırlık çalışmalarında da, Odamız etkin görev almıştır. Hazır olan bu yönetmelik, uzunca bir süredir yayımlanmayı beklemektedir. Odamızın, yıllardır savunduğu, doğal gaz sektöründe bir danışma organı olarak faaliyet gösterecek ve sektörle ilgili makro esas ve politikaları tesbit edecek ve bünyesinde ilgili tüm kesimlerin temsil edileceği bağımsız bir kuruluş olarak, Doğal Gaz Enstitüsünün kurulması fikri bugün sektörde ilgili tüm kesimlerce benimsenmiştir. Odamız bu kurumun oluşturulmasına yönelik çalışmalarda da görev alma arzusundadır. Odamız, gerek sürmekte olan, gerekse planlanan kentsel doğal gaz yatırımlarında, dönüşüm projelerinin, Odamıza kayıtlı mühendislerin çalıştığı SMM bürölarınca yapılması ve projelerin Oda üyelerince yapıldığının denetlenmesi için, projelerin Oda vizesinden geçmesi konusundaki talebini ısrarla savunmaya devam edecektir. Yine Odamız, yeni kentsel doğal gaz yatırımlarında, müteahhit firmanın sorumluluğunun dağıtım şebekesi yapımıyla sınırlı olması, bina içi tesisat yapımının Odamız üyelerince yapımına, olanak verilmesine yönelik çalışmalarını sürdürecektir. Doğal gaz sektöründe bir danışma başvuru, bilgi merkezi olarak başarılı bir hizmet veren Odamızın, bu konuda son çalışması olan Uluslararası Doğal Gaz Kongresi ve Sergisinin Bildiriler Kitabı'nı, Doğal gaz sektöründe herzaman yararlanılacak bir referans olarak değerlendirmelerinize sunuyoruz. Kongreye bildiri sunarak katılan değerli uzmanlarımıza, oturum başkanlarımıza, penelistlerimize, sergiye katılan firmalarımıza teşekkür ediyoruz. Saygılarımızla
Bugün yıllık doğal gaz talebi 6 milyar m 3 olan Türkiye'de, doğal gaz talebinin 2000 yılında 19.9 milyar m*e, 2010 yılında ise 30.6 milyar m 3 'e ulaşması öngörülmektedir. Dünya ölçeğinde doğal gazla ilgilenen kuruluşlar arasında Türkiye'nin önemi, hızla büyüyen bir doğal gaz tüketicisi olmasının yanışı ra, Türki Cumhuriyetleri ve İran'daki doğal gaz kaynaklarının Avrupa'ya iletimini öngören Avrasya Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri için bir kavşak, iletim ve terminal noktası olması potansiyeliyle daha da artmaktadır. Uluslararası Doğal Gaz Kongresi, Türkiye'de planlanan doğal gazla ilgili uluslararası ve ulusal düzeydeki yatırımların ve uygulamaların, konuyla ilgili tüm tarafların katılacağı bir platformda, ülke, kamu ve meslek çıkartan doğrultusunda objektif bir biçimde değerlendirilmesini amaçlamaktadır. KONGRENİN GÜNDEMİ Kongre'de aşağıda belirtilen konuların ele alınması öngörülmektedir. i r ', 1. DÜNYA DOĞAL GAZ ARZ VE TEMİN POLİTİKALARI İÇİNDE TÜRKİYE'NİN MİSYONU 1.1. Dünya doğal gaz rezervleri, arz ve talebinin değerlendirilmesi ve bu tablo içinde Türkiye'nin tüketim, iletim, dağıtım ve terminal noktaları olarak potansiyelleri. 1.2. Türkiye'nin önümüzdeki 15 yıl için doğal gaz temin stratejisi ve politikaları açısından, başta Kazakistan, Türkmenistan vb. Türki Cumhuriyetler ile iran, Nijerya, Mısır vb. kaynaklardan gaz teminine yönelik girişimleri ve stratejilerin değerlendirilmesi. 1.3. Türkiye'den geçmesi öngörülen Avrasya gaz iletim hatları projelerinin ilgili ülkeler ve Türkiye açısından değerlendiril-, mesi ve bu projelerde Türkiye'nin iletim güzergahı, tüketim noktası, terminal alanı olarak işlevleri. i 2. TÜRKİYE'DE MEVCUT VE PLANLANAN DOĞAL GAZ İLETİM VE DAĞITIM HATLARI 2.1. Mevcut, yatırımı süren ve proje aşamasında olan üretim-dağıtım hatlarının tasarım ve uygulama değerleri, gazın hangi noktalarda ne miktarlarda arzına imkan verdiğinin değerlendirilmesi. 2.2. Karacabey-lzmir, Ankara-Güney Hatlarının yapımının neden ve nasıl hızlandırılmasının tartışılması. 2.3. Yatırımı başlamış ve planlanan doğal gaza dayalı termik santrallerin doğal gaz temin politikalarının değerlendirilmesi. 2.4. LNG terminallerinin doğal gaza dayalı enerji santrallannın yanısıra, bölgesel gaz ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik misyonlarının değerlendirilmesi. 2.5. Mevcut, yapımı süren ve projelendirilmiş olup ihale aşamasında olan doğal gaz iletim-dağıtım hatlan dışında Türkiye'de hangi bölgelerde, hangi eksenlerde yeni iletim ve dağıtım hatları planlanmasının tartışılması. 3. DOĞAL GAZIN KULLANIM VE SEKTÖREL ÖNCELİKLERİ 3.1. Türkiye enerji politikaları içinde doğal gazın yeri ve doğal gazın sektörel kullanımının değerlendirilmesi ve tartışılma- f I 81.. ',/ 3.2. Doğal gazın elektrik enerjisi üretiminde kullanılması politikalarının değerlendirilmesi. ı 3.3. Doğal gazın alternatif kullanım alanları. 3.4. Doğal gaz kullanımının enerji tasarrufuna katkıları. j 3.5. Doğal gaza dayalı ko-jenerasyon projelerinin teknik ve ticari boyutlarda değerlendirilmesi. 4. DOĞAL GAZ YATIRIMLARINDA FİNANSMAN KAYNAKLARI VE MODELLERİ i 4.1. Türkiye'de sıkça başvurulan "anahtar teslimi, kredili" ihale yönteminin Ankara, İstanbul, Bursa vb. somut örnekler gö- zönüne alınarak değerlendirilmesi. 4.2. Doğal gaz yatırımlarına, uluslararası kuruluşlardan (Dünya Bankası, IFC, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa İmar Bankası, İslam Kalkınma Bankası vb.) finansman sağlanması imkanları. 4.3. Bankaların doğal gaz sektörüne yönelik kredi politikaları.! 5. DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ t. \ 5.1. Doğal gaz sektöründe kurumsal örgütlenme modelleri, BOTAŞ, yerel gaz kuruluşları ve kullanıcılar arasındaki ilişkilerin ', I değerlendirilmesi. < 5.2. Doğal gaz sektörünün danışma organı olarak çalışacak, Doğal Gaz Enstitüsünün amacı, kuruluş ve çalışma ilkeleri nasıl olmalıdır? 5.3. Doğal gazla ilgili ürün ve uygulama standartlarının değerlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik politikalar.! 5.4. Gaz kuruluşlarının başta TMMOB Makina Mühendisleri Odası olmak üzere meslek kuruluşlarıyla ilişkilerinin değerj lendirilmesi ve bu ilişkilerin geliştirilmesine yönelik önerilerin tartışılması. 5.5. BOTAŞ'ın gaz tekelinin değerlendirilmesi, Doğal gaz ithal, dağıtım, satış tekelinin kaldırılmasına yönelik önerilerin tartışılması. \ 5.6.397 sayılı K.H.K.'nin değerlendirilmesi ve nasıl bir içerikle yeniden düzenlenmesinin tartışılması. 5.7. Doğal gaz sektöründe yurtiçi üretim olanakları, kapasiteleri ve potansiyelleri. i 5.8. Doğal gaz sektöründe eğitim uygulamaları ve doğal gaz sektöründe eleman yetiştirmeye yönelik eğitim politikalarının tartışılması. * i 5.9. Doğal gaz sektöründe güvenlik, emniyet ve denetim politikaları. /
KONGRE DÜZENLEME KURULU Mehmet SOĞANCI Emin KORAMAZ Oğuz ŞAHİN Oğuz TÜRKYILMAZ Ali AYDOĞAN Aytekin ÇAKIR İbrahim ÇAKMANUS Erdoğan ÇİÇEK Tank DEMÎRAY Züleyha DÖN Harun KURT TMMOB Makina Mühendisleri Odası Başkanı MMO Sekreteri MMO Y.K. Üyesi MMO Doğal Gaz Komisyonu Bşk. DESTEKLEYEN KURULUŞLAR Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı BOTAŞ Genel Müdürlüğü EGO Genel Müdürlüğü Kimya Mühendisleri Odası Petrol Mühendisleri Odası Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Doğal Gaz Cihazlan Sanayicileri ve İş Adamlan Derneği KONGRE KOORDİNATÖRÜ Serhat ALTEN
DANIŞMANLAR KURULU M. Adaş VALF San. Ö. Ağış ENKA A. Akçaoğlu RAYSEL M. Akdoğan BAYMAK O. Aksoy İGDAŞ K. Albayrak ODTÜ A. Alphan İTÜ S. Alper Kimya Müh. M. Aral MMO İst. Şb. A. Arat Eskişehir B. Bel. G. Ararat DEMİRDÖKÜM U. Ank TİKA A. Arısoy İTÜ A. Arsan İzmir B. Bel. G. Arslan BOTAŞ M. Avcı MEG î. Ayata... Mak. Müh. G. Basım Mak. Müh. C. Baysal RAMA N. Berkam TEKFEN K. Bıçakçı. ALARKO N. Bıyıkoğlu BOTAŞ H. Bircan A. Kaz. Der. K. R. Bozacı DESA S. Bulak Tek. Yay. C. Cücü Petrol M. O. M. Çavuşoğlu BETA Ö. Çorak SÜPERMATİK Y. Daye Kim. Müh. E. Duman GAZMEK A. Durmaz Gazi Ü. A. Eltekin Enerji Grubu N. Ercan KMO O.C.Eralp ODTÜ H. Eren ERENSAN R. Erişler MMO Bursa Şb. M. F. Ertekin ERGAZ A. Ertürk TMMOB A. Gebeş MMO Konya Şb. S. Girgin MMO Kocaeli Şb. O. Gök EGO A. M. Gökçen ETKB A. C. Güçlüer Mak, Y. Müh. H. Gürsey EPSİLON A. Helvac EBK S. E. Hızır Mak. Müh. N. Kadırgan YTÜ M. Ü. Kamçıcı MMO Balıkesir K. Karadağ...EMO H. Kartal AKFEN Y. Karahan MMO Bşk. Vek. H. Kaya Turbo Mühendislik M. Koçer ATM R. Küçükçalı ISISAN H. Minasyan ALSIM-ALARKO C. Okutan TMD Ö. Oğuz GAZTEK R. Oskay ODTÜ R. Öktem... Kim. Y. Müh. D. Önder ÖNDER Y. Önen TMMOB U. Öz Uludağ Üniv. M. Özata AK ENERJİ E. Özgen TSE C. Özgür İTÜ R. Özsarfati DENKO L. Poyrazoğlu.. FÜRSAN M. Selçuk ODÖKSAN S. Sirmen İzmit B. Bel. Bşk. M. Şahin FMC-Nurol F. Şengül İGDAŞ R. Tarkan KUTLUTAŞ C.Ünlü KLİNGER-YAKACIK C. Vardar EMSAGAZ O.Vural ETKB S. Yahşi...ODTÜ M. Yanılmaz EGO G. Yardım BOTAŞ M. Yeşil Kim. Müh. C. Yılmaz CANER Müh. A. Ü. Yoldaş LEKOLİnş. M. S. Yurtman BETA
İÇİNDEKİLER Türkiye'de Doğal Gazın Geleceği ve Politikalar 1 Gökhan YARDIM Türk Cumhuriyetlerinde Doğal Gaz Rezervleri ve Kullanım İmkanları 3 Dr. Melih KODALOĞLU, Cengiz ÖRÜN Türkiye Petrolleri A.O. Trakya Havzası Doğal Gaz Arama ve Üretim Faaliyetleri 7 Gültekin ÇINAR, Tacettin DÖLEK Türkiye'de Doğal Gaz Uygulamalarının Gelişimi ve Kurumlaşma Önerileri 18 TMMOB Makina Mühendisleri Odası Doğal Gaz Komisyonu Doğal Gaz Temin Politikaları ve Dağıtım Hatları 23 Hikmet GÜRSEY Bilgi Çağında Doğal Gaz 25 Ali HELVACI Ankara Doğal Gaz Projesinde Gelinen Son Durum ve 1995 Yılında Yapılan/Yapılacak Yeni Uygulamalar 30 Mücahit YANILMAZ Eskişehir ve Doğal Gaz 38 M. Sadık YURTMAN Şehir Sorunlarına Makro Ölçekte Bakış 41 Doğal Gaz Komisyonu TMMOB MMO Ankara Şubesi Doğal Gaz Sektöründe Yaşanan Sorunlar 43 İbrahim AY AT A Adapazarı Kentsel Bölgesinde Doğal Gaz Gereksinimi ve Projelendirilmesi Uygulaması 46 Niyazi KAHVECİ, Erkal ETÇİOĞLU, Mehmet ÇOBAN, Mehmet GÜNDÜZ Konya İline Doğal Gazın Getirilmesi Niçin Gereklidir 54 AliGEBEŞ Economics of Natural Gas Utilization in izmir 61 Ümran SERPEN, Hüseyin SAVAŞÇI izmit Doğal Gaz Projesi 71 Mustafa BİRİK Türkiye'de Doğal Gazın Geleceği ve Elektrik Üretiminde Kullanımı 72 Mustafa ARAL Bursa'da Yapılacak "Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralı (DKÇS)" ile ilgili Görüşler, Eleştiriler ve Öneriler 75 Osman KARADEMİRLER Doğal Gaz Yakıtlı Kombine Çevrim Santralları 80 Bülent ÖZGÜREL, M. Sinan EGELİ Doğal Gaz Kullanan Tesislerde Atık Isıdan Faydalanma 88 Haydar ARAŞ, Kemal TANER Endüstriyel Doğal Gaz Tesisat Tasarımında Kullanılan Yöntemlerin Geliştirilmesi 93 Levent DURAK, Murat ZEYBEK Doğal Gaz ile Isıtmada Sistem Seçimi 107 Rüknettin KÜÇÜKÇALI Doğal Gazla En Verimli Şehir Isıtma Teknolojisine Yeni bir Örnek: Şehrin Aynı Merkezden Isıtılması ve Aydınlatılması (Isı Akümülatörlü Co-generation) 112 ÖzkanAĞIŞ Doğal Gaz Kullanımının Enerji Tasarrufuna Katkıları 117 Duran ÖNDER Doğal Gaz Standardizasyonun Yeri ve Rolü 119 Ekrem ÖZGEN Comparison of Test Measurement Taken on A Pipeline Compressor/Gas Türbine Unrt in the VVorkshop and at Site 123 V. THOMAS Doğal Gazda Kullanılan Vanalar 134 Cafer ÜNLÜ Doğal Gaz Dağıtım ve İletim Hatlarında iş Güvenliği 136 RuhiÖKTEM
T ««I I urkıye nın doğal tercihi! En yüksek müşteri memnuniyeti! Doğalgazlı ürünlerde Türkiye'nin lider markası Demirdöküm % 98 müşteri memnuniyeti ile birinci sırada.-türkiye'nin tercihi belli: Temiz çevre ve sağlıklı yaşam için doğalgaz... yaygın satış ve yetkili servis ağı, en ileri teknolojisi ve 40 yılı aşkın deneyimi ile Demirdöküm! Türkiye'nin tercihi, dünyanın da tercihi: Üstün Demirdöküm teknolojisi, kalitesi tüm dünyada tercih ediliyor. Demirdöküm ürünleri dünya ülkelerine ihraç ediliyor. Geniş ürün gamı, eksiksiz hizmet Demirdöküm'de: Soba, şofben, kat kaloriferi, kombi, kazan, brülör ya da panel radyatör... Demirdöküm en ileri teknolojiye sahip tüm doğalgazlı ürünleri en uygun koşullarla sunuyor. Bununla kalmıyor: Tüketicilerin satış sonrası gereksinmele-_ rini süratle ve titizlikle karşılıyor! Doğalgaza geçerken lider güvencesini, D A N I Ş M A S E R V İ S İ 0 80ü 211 4184 D»00 211 4115 1 ÜCRETSİZDİR lider kolaylığını yaşamak herkesin en doğal hakkı! Kalitemizle ısınacaksınız. d) Demirdöküm
ga hata affetm Çünkü Türkiye'de TSE belgeli ilk ve tek Polietilen doğal gaz boru ve ek parçalan EGEPLAST, tarafından üretilmektedir. EGEPLAST, markalı ürünler gaz iletimi ve servis hatları için ihtiyaç duyulan bütün özelliklere göre testlerden geçirilir. Doğalgaz'da kullanılan tüm EGEPLAST doğal gaz boru ve ek parçalan önce insan sağlığı ve emniyeti için üretilir. Doğalgaz tesisatlarında böylesine güvenilir bir marka varken, elbette ki EGEPLAST doğal gaz boru ve ek parçalarının kullanılması ile yaşantınız, eksiksiz ve huzurlu olsun. ECE YILBH EGEPIAST VE EGEYILDIZ BİR fi ZORLU GRUBU KURULUŞUDUR İZMİR MERKEZ: Tel: 425 39 70 «SHOVVROOM:Tel: 441 51 00 «FAB^ 251 25 05 ANKARA SHOWROOM: Tel: 31031 85 ADANA SHOMfltOOM: Tel: 351 06 92 İSTANBUL SHOMfltOOM: Tel: 362 97 27 ANTALYA SHOVYROOM: Tel: 321 39 90